606616596

144 KS. PIOTR TOCZEK

prawiały się wtedy nabożeństwa w języku polskim w kościołach, a polski lud katolicki narażony był na mocną presję ze strony księży niemieckich, a zwłaszcza ze strony niemieckiej partii „Centrum”. Niemcy za wszelką cer.ę dążyli do wymazania z polskich dusz wszystkiego, co wiązało je z Macierzą i z katolicyzmem, który przecież był podstawową ostoją narodu polskiego i polskiej kultury.

Odpowiedź na germanizacyjne wysiłki dawały polskie organizacje katolickie. Były one sterem, ostoją i obroną Polonii Gdańskiej, nadając tętno jej życiu. Ich główni działacze z polskim duchowieństwem na czele przez cały, trudny okres napiętej sytuacji politycznej dali swoją szlachetną i patriotyczną postawą przykład zdecydowanej woli walki w obroni ojczyzny i katolicyzmu na ziemi gdańskiej. Wielu z nich z chwilą wybuchu drugiej wojny światowej aresztowano i osadzono w obozach koncentracyjnych; liczni złożyli w obronie wiary i ojczyzny największą ofiarę, ofiarę swojego życia. Duchowy przywódca Polaków — Katolików, ks. Franciszek Rogaczewski w czasie pobytu w obozie zagłady Stutthofie poweidział do ks. Alfonsa Muzalewskiego: „Wiesz, czuję jednak, że zginę. Gdy po wojnie wrócisz, powiedz ukochanym wiernym w kościele Chrystusa Króla, że chętnie oddałem swe życie, pro Chr sto et Patria — dla Chrystusa i Ojczyzny”. Niedługo po tym zginął.

WARUNKI POWSTANIA POLSKICH ORGANIZACJI KATOLICKICH

W WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU (1920—1939)

1. Ustanowienie Wolnego Miasta Gdańska

Po klęsce militarnej Niemiec w listopadzie 1918 roku ukształtowała się nowa sytuacja w całym zaborze pruskim. Zrodziła ona nadzieje wolności w sercach wszystkich Polaków tego zaboru, co dotyczyło również Pomorza i Gdańska, gdzie ośrodkami polskości były towarzystwa katolickie i kulturalno-oświatowe (m. in. Ogniwo, Jedność, Towarzystwo Polek, czytelnie ludowe, chóry). Mimo, że śledziła je pilnie pruska policja, przetrwały one dzięki świadomości swej odrębności narodowej, w poczuciu potrzeby kultywowania wiary ojców i nauki języka polskiego na ziemi gdańskiej¹. Stąd Polonia Gdańska, choć przygnębiona, ale ciągle żywa, wiązała z klęską Niemiec wielkie nadzieje i wiarę, że nareszcie nadeszła i dla niej godzina wyzwolenia.

W ślad za powstańcami Poznania również i w Gdańsku 14 listo-

1

M. D r a g a n, Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku w latach 1922—1939, w: 35-lecie założenia Gimnazjum Polskiego Macierzy Szkolnej w Gdańsku, Gdańsk 1957 ,3—4. St. Gierszewski, Ogniwo — najstarszy związek Polaków w Gdańsku (Rocznik Gdański), 14 (1955) 5—28. S. Korczakowska, Towarzystwo Ogniwo w Gdańsku w świetle nowych źródeł (Rocznik Gdański), 27(1969) 68—69.