606616602

150 KS. PIOTR TOCZEK

stanowiska. Definitywne sformułowanie tych postanowień ujęła dopiero tzw. gdańsko-polska umowa szkolna, zawarta 18 września 1933. W swej treści umowa porusza sprawę traktowania obywateli gdańskich pochodzenia polskiego. W głównej mierze umowa dotyczyła polskiego szkolnictwa publicznego i prywatnego wszelkich stopni i typów na terenie Wolnego Miasta Gdańska²³.

Stan faktyczny i realizowania postanowień traktatu wersalskiego

Przedstawione powyżej podstawy prawne ludności polskiej faktycznie były uzależnione od stosunków polsko-gdańskich, które od początku układały się niepomyślnie. Opanowana przez elementy pruskie administracja Wolnego Miasta Gdańska starała się praktycznie uniemożliwić Polakom korzystanie z uzyskanych uprawnień. Prawie że niemożliwe o-kazało się używanie języka polskiego zarówno w administracji jak i w sądownictwie. Używanie języka polskiego w miejscach publicznych było utrudnione i prześladowane. Władze Wolnego Miasta Gdańska przez akcję wydaleń i nieprzyznawanie Polakom obywatelstwa gdańskiego dążyły do ograniczenia liczby ludności polskiej.

Niemcy urządzali liczne akcje przeciwko Polakom w formie antypolskich kampanii prasowych, napadów, syzkan i terroru fizycznego. Odnosiło się to również do życia kulturalnego, a przede wszystkim do szkolnictwa. Brutalne akcje germanizacyjne powiązane z terrorem z każdym dniem wzrastały na sile, zwłaszcza od 1930 roku, by swój szczyt osiągnąć w dniu wybuchu drugiej wojny światowej²⁴.

W takich warunkach żyła Polonia gdańska, zawsze ściśle związana z Kościołem, który był jej oparciem.

KOŚCIÓŁ W WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU 1. U stanowienie administracji apostolskiej

Z chwilą ukonstytuowania się Wolnego Miasta Gdańska 15 listopada 1920 roku powstał problem kościelnej organizacji nowo utworzonego terenu politycznego. Na obszarze Wolnego Miasta miała w tym czasie jurysdykcję diecezja chełmińska, która została włączona do Polski oraz warmińska pozostająca na terenie pruskim. W roku 1920 mieszkało na terytorium gdańskim 119 470 katolików, z czego 106 341 podlegało biskupowi chełmińskiemu w Pelplinie, a 13 129 biskupowi warmińskiemu

²³    M. Pelczar, dz. cyt., 167—168.

²⁴    Ks. A. Baciński, dz. cyt., 40—41. Por. Z. Ciesielski, Teatr polski w Wolnym Mieście Gdańsku, 1920—1939, Gdańsk 1969, 15—16. Por. B. Zwarra, Gdańszczanie, Gdańsk 1976; A. Drzycimski, Polacy... 256.