628033485

142

RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY

kach niemieckim i francuskim pozostaje otwarta, a dopiero to zadecydowałoby o wartości pisma nastawionego na dobrą popularyzację.

cl

ze sprawą wrzesińską gawęd Janka Oble-ciświata, wykazujących talent pisarza ludowego. Stanowisko Kłosa ustabilizował zawodowo właśnie ks. Wawrzyniak.

cl

ty NA OKAZANIE DROGI. Praca zbiorowa poświęcona pokoleniu ks. Piotra Wawrzyniaka. Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1975. S. 317.

Ks. Piotr Wawrzyniak (1849—1910), najwybitniejszy spośród księży działacz społeczny w zaborze pruskim, był członkiem zarządu Towarzystwa Dziennikarzy i Literatów w Poznaniu, pierwszym prezesem Towarzystwa Wydawców Polskich na Rzeszę Niemiecką, dyrektorem Drukarni i Księgarni św. Wojciecha, założycielem dwutygodnika Ruch Chrześcijańsko-Spo-leczny. W działalności oświatowej Wawrzyniaka niemałą rolę odgrywał założony w 1895 r. i wydawany przez Księgarnię i Drukarnię św. Wojciecha tygodnik diecezjalny Przewodnik Katolicki. Jego dziejów dotyczą dwa uzupełniające się przyczynki: ,,Pierwsze lata Przewodnika Katolickiego (1895—1900)” Hieronima Szatkowskiego oraz ,,Ks. Józef Kłos i jego pierwszy Przewodnik” Marka W ę-cławskiego. Szatkowski podjął próbę wyjaśnienia genezy pisma i głównych celów, jakie stawiali sobie jego założyciele (a właściwie arcybiskup Stablewski), przedstawienia stanowiska redakcji wobec aktualnych spraw, jak stosunek do zaborcy, do bolączek społecznych i polityki. Chodzi o rozwój początkowy pisma przeznaczonego dla parafii, tajemnicę jego popularności i rolę jako masowego organu dla ludności włościańskiej i drobnomie-szczańskiej, jego klienteli czytelniczej. W siódmym roku istnienia osiągnął nakład 50 tys. egzemplarzy, najwyższy z czasopism wielkopolskich i to oparty na prenumeracie. Nosił charakter konserwatywny. Biografię jego długoletniego redaktora ks. Józefa Kłosa (1870—1938), zawartą w pamiętnikarskich „Dwadzieścia pięć lat przy stoliku redaktorskim” (1936) i ich uzupełnieniach z lat 1937—1938, rozpatruje M. Węcławski z obecnej perspektywy, zmienionej biegiem czasu i wydarzeń, przy czym zatrzymuje się dłużej przy okolicznościach wymuszonej przez władze pruskie rezygnacji Kłosa z redaktorstwa w 1915 r. Szczególną popularność zdobył on jako autor wprowadzonych 1901 r. w związku • Józef Syska: Z WALKI O SLĄSK I SZKOŁĘ POWSZECHNĄ. Wspomnienia z lat 1918—1939. Do druku przygotował Władysław Zieliński. Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1975. S. 212.

Autor znalazł się w środowisku górnośląskim w latach poprzedzających I wojnę światową — uczestniczył w akcjach plebi-scytowo-powstańczych, a w okresie międzywojennym odgrywał czołową rolę w odrodzonym szkolnictwie polskim i ruchu nauczycielskim. Był też publicystą i redaktorem. Pierwsze artykuły o przeszłości i aktualnych problemach G. Śląska drukował pod koniec 1 wojny światowej m. in. w Kurierze Codziennym, Glosie Narodu, Piaście, Kulturze Polski. W okresie plebiscytu pracował w redakcji Przewodnika Wiejskiego — organu polityczno-propagandowego Śląskiego Związku Rolników'. Po odzyskaniu niepodległości wydawał z ramienia tejże organizacji czasopismo Lud (bodaj do r. 1924), a potem na zlecenie Związku Lokatorów pismo Lokator. Jak sam pisze — „Lud i Lokator nie były efemerydami na rynku prasowym, ukazywały się przez kilka lat; niemniej teraz, jak to stwierdziłem, przeglądając wykazy czasopism śląskich, są pismami nie znanymi”. Niestety, także ich redaktor w’ swych wspomnieniach nic więcej o nich nie pisze. Nieco szerzej omawia swą publicystykę dot. szkolnictwa na łamach Polaka i Gońca Śląskiego (ss. 83—87). O problemach społeczno-ekonomicznych pisał również w Gazecie Robotniczej. Najwięcej miejsca wspomnieniom o dziennikarstwie poświęca redagowanemu przez siebie dwutygodnikowi nauczycielstwa Ogniskowiec, który prowadził od połowy listopada 1923 przez 5 lat (ss. 99—118). Interesujące są też szczegóły dotyczące słynnego aniysa-nacyjnego strajku okupacyjnego w Zarządzie Głównym ZNP w Warszawie jesie-nią 1937 r., kiedy to Syska działał w Komitecie Strajkowym obok Wandy Wasilewskiej (redaktorki Płomyka) jako przewodniczący Wydziału Wydawniczego ZG ZNP (ss. 186—191).

pd