MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Grażyna Dobrzyńska-Klepacz
Rozróżnianie materiałów fotograficznych
313[05].O1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Edward Habas
dr hab. inż. Piotr Nowak
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Grażyna Dobrzyńska-Klepacz
Konsultacja:
dr inż. Krzysztof Symela
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[05].O1.04
 Rozróżnianie materiałów fotograficznych zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu fotograf.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Systemy rejestracji obrazów. Podział detektorów obrazu. 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Klasyfikacja materiałów fotograficznych 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3 Budowa materiałów światłoczułych czarno-białych 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.3.3. Ćwiczenia 18
4.3.4. Sprawdzian postępów 19
4.4. Budowa barwnych materiałów światłoczułych 20
4.4.1. Materiał nauczania 20
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.4.3. Ćwiczenia 23
4.4.4. Sprawdzian postępów 24
4.5. Właściwości użytkowe materiałów fotograficznych 25
4.5.1. Materiał nauczania 25
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.5.3. Ćwiczenia 29
4.5.4. Sprawdzian postępów 30
4.6. Budowa i właściwości użytkowe elektronicznych detektorów obrazu 31
4.6.1. Materiał nauczania 31
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.6.3. Ćwiczenia 33
4.6.4. Sprawdzian postępów 34
4.7. Nośniki informacji obrazowej 35
4.7.1. Materiał nauczania 35
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.7.3. Ćwiczenia 36
4.7.4. Sprawdzian postępów 37
4.8. Zasady wytwarzania warstw światłoczułych 38
4.8.1. Materiał nauczania 38
4.82. Pytania sprawdzajÄ…ce 40
4.8.3. Ćwiczenia 40
4.84. Sprawdzian postępów 41
5. Sprawdzian osiągnięć 42
6. Literatura 47
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Jesteś w posiadaniu  Poradnika dla ucznia , który będzie Ci pomocny w przyswajaniu
wiedzy i podstawowych umiejętności dotyczących rozróżniania materiałów fotograficznych,
używania odpowiedniego sprzętu i wyposażenia do prawidłowego stosowania materiałów,
w celu otrzymania prawidłowych obrazów fotograficznych.
Umiejętność rozróżniania materiałów fotograficznych jest ważnym etapem Twojego
kształcenia w zawodzie fotograf, będzie niezbędne w wykonywaniu czynności zawodowych
związanych z doborem detektorów obrazu do określonej sytuacji zdjęciowej i przeznaczenia.
Zapoznaj się dokładnie z treścią rozdziału Wprowadzenie ponieważ umożliwi
Ci to skuteczne korzystanie z poradnika i osiągnięcie sukcesu w nauce, w ramach jednostki
modułowej  Rozróżnianie materiałów fotograficznych dla zawodu Fotograf 313[05]
(patrz pozycja 3 w załączonej tabeli).
Zawód: Fotograf 313[05]
Lp Kod Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu
.
1. 313[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
2. 313[05].O1.02 Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań zawodowych
3. 313[05].O1.03 Posługiwanie się terminologią zawodową
4. 313[05].O1.04 Rozróżnianie materiałów fotograficznych
5. 313[05].O1.05 Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych
6. 313[05].O1.06 Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych
7. 313[05].Z1.01 Organizowanie stanowiska pracy
8. 313[05].Z1.02 Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych
9. 313[05].Z1.03 Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych
10. 313[05].Z1.04 Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi i technikami cyfrowymi
11. 313[05].Z1.05 Wykonywanie zdjęć portretowych
12. 313[05].Z1.06 Wykonywanie zdjęć plenerowych
13. 313[05].Z1.07 Wykonywanie zdjęć architektonicznych
14. 313[05].Z1.08 Wykonywanie zdjęć reportażowych
15. 313[05].Z1.09 Wykonywanie zdjęć reklamowych
16. 313[05].Z1.10 Wykonywanie zdjęć technicznych
Poradnik składa się z pięciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia, Materiał
nauczania, Sprawdzian osiągnięć, Literatura.
W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które
powinieneś posiadać przed przystąpieniem do realizacji niniejszej jednostki modułowej. Jeśli
po analizie uznasz, że któreś z umiejętności nie są dostatecznie przez Ciebie opanowane,
wówczas powinieneś ponownie przestudiować materiał nauczania zawarty w poradnikach
z poprzedzających jednostek modułowych. W dotarciu do właściwego poradnika pomoże
Ci załączona powyżej lista jednostek modułowych, która obejmuje swym zakresem cały
program nauczania dla zawodu. W przypadku trudności skonsultuj się z nauczycielem w celu
trafnego wyboru poradnika.
W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności jakie będziesz posiadał
po zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie,
czy rzeczywiście takie umiejętności opanowałeś, pomogą Ci załączone w poradniku
sprawdziany postępów oraz sprawdzian osiągnięć.
Materiał nauczania jest podstawowym składnikiem poradnika i zawiera kompendium
informacji, które powinieneś starannie przyswoić, aby przystąpić do wykonania zaplanowanych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
ćwiczeń oraz zaliczenia sprawdzianu osiągnięć. Przykład takiego sprawdzianu jest zawarty
na końcu poradnika. Ponadto materiał nauczania zawiera Pytania sprawdzające stan Twojej
wiedzy, która jest wymagana do realizacji danego ćwiczenia. Każde z Ćwiczeń zawartych
w poradniku opisane jest w formie polecenia co należ wykonać. Natomiast
uszczegółowieniem tego polecenia jest lista działań (czynności) określająca Sposób
wykonania ćwiczenia. Ćwiczenia będziesz realizował indywidualnie lub pracując w zespole
z innymi uczniami.
Przy wykonywaniu ćwiczeń musisz zwrócić uwagę na właściwy dobór materiałów
do sytuacji zdjęciowej ze szczególnym uwzględnieniem właściwości fotograficznych
zamieszczonych przez producenta na opakowaniu.
Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista wyposażenia stanowiska
pracy. Lista ta umożliwia sprawdzenie czy stanowisko ćwiczeniowe jest wyposażone w środki
dydaktyczne niezbędne do prawidłowego wykonania ćwiczenia. W celu dokonania
samooceny, (określenia jaki jest efekt nabycia wiedzy i umiejętności z danego zakresu
materiału nauczania) możesz posłużyć się narzędziem, które nazywa się Sprawdzian
postępów. Jest to lista kontrolna, którą powinieneś wypełnić odpowiadając na pytanie  tak
lub  nie , co jest równoznaczne z oceną, że potrafisz wykonać daną czynność lub jeszcze jej
nie potrafisz. W tym drugim przypadku powinieneś powtórzyć trening wykonując ponownie
odpowiednie ćwiczenie. Zasadne jest również to, abyś wówczas jeszcze raz przestudiował
zakres materiału nauczania potrzebny do realizacji tych ćwiczeń. Pomoże Ci w tym Twój
nauczyciel, do którego powinieneś zwracać się z pytaniami i wątpliwościami.
Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwia sprawdzenie
poziomu Twoich wiadomości i umiejętności po zakończeniu realizacji programu jednostki
modułowej. Pozytywnie rozwiązany przez Ciebie sprawdzian osiągnięć oraz załączone
do oceny w formie teczki ćwiczeń karty pracy będą stanowiły dowód, że posiadasz
wiadomości i umiejętności zawodowe polegające na znajomości i stosowaniu zasad
przechowywania materiałów fotograficznych. W przypadku sprawdzianu osiągnięć powinieneś
również wiedzieć, że ma on formę testu podobnego do tych, jakie występują w części
teoretycznej egzaminu zewnętrznego dla potwierdzenia kwalifikacji w zawodzie. Dlatego też
istotne jest to, żebyś nabrał wprawy jak rozwiązuje się takie testy, co z pewnością będzie
procentować w przypadku Twojego egzaminu zewnętrznego.
W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej
możesz również skorzystać z listy materiałów z
ródłowych zamieszczonych w części poradnika
nazwanej Literatura. Jednakże to wymaga od Ciebie inicjatywy aby dotrzeć
do rekomendowanego zastawu literatury. Zestaw ten powinien być dostępny w zbiorach
biblioteki szkolnej lub innych bibliotekach publicznych. Wiele cennych i ciekawych informacji
możesz również pozyskać z zasobów internetowych.
Jeśli będziesz miał jakiekolwiek trudności ze zrozumieniem treści materiału nauczania lub
ćwiczeń to poproś nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienie i pomoc.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających
z prowadzonych prac. Powinieneś również dbać o ochronę środowiska naturalnego. Przepisy
te już wcześniej poznałeś lub poznasz w trakcie nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
313[05].O1
Podstawy procesów
technologicznych
313[05].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
313[05].O1.02
Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce
w realizacji zadań zawodowych
313[05].O1.03
Posługiwanie się terminologią zawodową
313[05].O1.04 313[05].O10.5
Rozróżnianie materiałów fotograficznych Magazynowanie i przechowywanie
materiałów fotograficznych
313[05].O1.06
Wykonywanie podstawowych czynności
fotograficznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- stosować zasady bezpieczeństwa pracy,
- dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
- stosować zasady bezpieczeństwa pracy podczas styczności z chemikaliami fotograficznymi,
- stosować zasady bezpieczeństwa pracy podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi,
- posługiwać się podstawową wiedzą w zakresu historii sztuki i fotografii,
- określić elementy kompozycji obrazu,
- określić rodzaje kompozycji obrazu,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- posługiwać się komputerem w podstawowym zakresie,
- scharakteryzować podstawowe właściwości światła,
- wyjaśnić pojęcia: ognisko, odległość ogniskowa, przedmiotowa, obrazowa,
- wymienić barwy podstawowe i otrzymać barwy dopełniające,
- rozróżnić rodzaje soczewek,
- rozróżnić z
ródła światła stosowane w fotografii,
- wyjaśnić błędy optyczne obiektywów,
- przedstawić schemat powstawania obrazu optycznego w aparacie fotograficznym,
- określić właściwości użytkowe obiektywów fotograficznych,
- określić zależność pomiędzy odległością ogniskową a przekątną formatu klatki,
- rozróżnić rodzaje obiektywów fotograficznych,
- rozróżnić rodzaje, kierunki i funkcje oświetlenia,
- określić elementy budowy aparatu fotograficznego,
- sklasyfikować aparaty fotograficzne według różnych kryteriów,
- przedstawić otrzymywanie barw metodą addytywną i subtraktywną,
- określić rolę substancji chemicznych stosowanych w fotografii,
- scharakteryzować etapy obróbki materiałów fotograficznych,
- rozróżnić i scharakteryzować urządzenia laboratorium fototechnicznego,
- wyjaśnić mechanizm cyfrowego zapisu obrazu,
- wyjaśnić znaczenie pojęć stosowanej w dziedzinie cyfrowego przetwarzania obrazów,
- określić zasady cyfrowego zapisu obrazu, kompresji, przenoszenia i wizualizacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinieneś umieć:
- zdefiniować pojęcie system rejestracji obrazu,
- rozróżnić systemy rejestracji obrazów,
- sklasyfikować urządzenia do cyfrowych sposobów pozyskiwania obrazów,
- sklasyfikować detektory obrazu,
- rozróżnić rodzaje materiałów światłoczułych,
- określić właściwości użytkowe materiałów światłoczułych,
- określić zasadę doboru gradacji papieru fotograficznego do kontrastu negatywu,
- rozróżnić elektroniczne detektory obrazu,
- określić właściwości elektronicznych detektorów obrazu,
- scharakteryzować budowę różnego rodzaju materiałów fotograficznych czarno-białych,
- scharakteryzować budowę różnego rodzaju materiałów fotograficznych barwnych,
- scharakteryzować budowę elektronicznych detektorów obrazu,
- rozróżnić materiały fotograficzne czarno-białe i barwne,
- określić właściwości użytkowe materiałów fotograficznych na podstawie danych
katalogowych oraz informacji producenta zamieszczonych na opakowaniu,
- odczytać systemy kodów i oznaczeń typowych materiałów światłoczułych,
- dokonać klasyfikacji materiałów fotograficznych ze względu na przeznaczenie
i sposób obróbki,
- przeprowadzić analizę porównawczą materiałów jednego typu, zinterpretować wyniki,
- rozróżnić nośniki pamięci stosowane w aparatach cyfrowych,
- określić zasady wytwarzania warstw światłoczułych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Systemy rejestracji obrazów. Podział i właściwości
detektorów obrazu
4.1.1. Materiał nauczania
Systemy rejestracji obrazów.
Systemem rejestracji obrazu nazywamy proces otrzymywania fotografii zarówno
na klasycznych jak i cyfrowych nośnikach obrazu. Rozróżniamy trzy podstawowe systemy
rejestracji obrazów: klasyczny (t r adycyjny, chemiczny), elekt r oniczny
(cyfr owy) i hybr ydowy. Każdy z systemów charakteryzuje się innym sposobem
otrzymywania obrazów czyli ciągiem następujących po sobie logicznie powiązanych działań
prowadzonych z wykorzystaniem różnych materiałów i urządzeń.
Klasyczny system rejestracji (zwany tradycyjnym lub chemicznym) wykorzystuje tradycyjne
techniki otrzymywania obrazu fotograficznego. Proces otrzymywania zdjęcia przebiega
w następujących etapach:
Naświetlenie
Obróbka Skopiowanie
materiału
chemiczna Negatyw negatywu Obraz
negatywowego
materiału na materiał pozytywowy
w aparacie
negatywowego pozytywowy
fotograficznym
Elektroniczny (cyfrowy) system rejestracji obrazu wykorzystuje cyfrowe techniki
obrazowania. Proces otrzymywania obrazu przebiega według schematu:
Naświetlenie
Digitalizacja sygnału
elektronicznego detektora sygnał sygnał Zapisanie obrazu na
w przetworniku
obrazu analogowy cyfrowy nośniku pamięci
analogowo-cyfrowym
w aparacie cyfrowym
Wizualizacja
(wydruk, prezentacja Cyfrowa obróbka Transmisja danych
multimedialna) obrazu do komputera
Hybrydowy system rejestracji obrazu to połączenie systemu klasycznego
i elektronicznego. Proces otrzymywania obrazu może przebiegać według różnych schematów
w zależności od przeznaczenia i wymaganej jakości obrazu. Punktem wyjścia może być
fotografia cyfrowa lub tradycyjna zgodnie z poniższymi schematami. Wychodząc z techniki
cyfrowej proces otrzymywania obrazu przebiega następująco:
Naświetlenie
Digitalizacja sygnału
elektronicznego detektora sygnał Zapisanie obrazu
sygnał
w przetworniku
obrazu w aparacie analogowy na nośniku pamięci
cyfrowy
analogowo-cyfrowym
cyfrowym
Naświetlenie
klasycznego mat.
Transmisja danych do
pozytyw. z pliku Cyfrowa obróbka obrazu
komputera
cyfrowego
w naświetlarce
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Wychodząc z techniki tradycyjnej proces otrzymywania obrazu może przebiegać według
schematu.
Naświetlenie materiału
negatywowego w obróbka kopiowanie
Negatyw Pozytyw
aparacie chemiczna negatywu
fotograficznym
Wizualizacja
Cyfrowa obróbka
(wydruk, prezentacja Skanowanie pozytywu
obrazu
multimedialna)
Detektory chemiczne i elektroniczne.
Zadaniem detektora w procesie zdjęciowym jest rejestrowanie obrazu optycznego
powstałego w aparacie fotograficznym. W zależności od systemu rejestracji obrazu
posługujemy się detektorami chemicznymi lub elektronicznymi.
Detektory chemiczne (zwane tradycyjnymi lub klasycznymi), do których zaliczamy
materiały światłoczułe srebrowe i bezsrebrowe charakteryzują się tym, że pod działaniem
światła zachodzą w nich nieodwracalne procesy fotochemiczne. Takie detektory wymagają
obróbki chemicznej w warunkach ciemniowych.
Detektory elektroniczne zwane fotoelektrycznymi zamieniają sygnał optyczny - świetlny
na ładunek elektryczny (fotoelektrony). Wielkość wytworzonego ładunku elektrycznego zależy
od ilości padającego na detektor światła. Zmiany zachodzące w detektorze elektronicznym
są odwracalne. Przykładem detektora elektronicznego jest matryca CCD i CMOS stosowana
w aparatach cyfrowych.
Detektory powierzchniowe i skanujÄ…ce.
Ze względu na sposób i czas rejestracji obrazu rozróżniamy detektory powierzchniowe
i skanujÄ…ce.
Jeżeli w chwili naciśnięcia spustu migawki w aparacie fotograficznym na powierzchni
detektora rejestrowany jest cały obraz optyczny mówimy o detektorach powierzchniowych.
Do detektorów powierzchniowych zaliczamy wszystkie klasyczne detektory obrazu czyli
światłoczułe materiały halogenosrebrowe, materiały bezsrebrowe oparte na światłoczułych
zwiÄ…zkach chemicznych oraz matryce elektroniczne.
Specyficzną cechą detektora skanującego jest wydłużenie procesu rejestracji obrazu
optycznego. Dodatkowo rejestracja obrazu zachodzi fragmentami (np. wierszami). Ten rodzaj
liniowych detektorów elektronicznych stosuje się w przystawkach skanujących do aparatów
średnio i wielkoformatowych, skanerach płaskich oraz skanerach do negatywów. Punktowe
elektroniczne detektory obrazu znajdują zastosowanie się w skanerach bębnowych.
Dużym ograniczeniem detektorów skanujących jest możliwość rejestrowania tylko
statycznych obiektów.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zadanie w procesie zdjęciowym pełni detektor obrazu?
2. Jak przebiega elektroniczny proces rejestracji obrazu?
3. Na czym polega hybrydowa rejestracja obrazu?
4. Jak przebiega tradycyjny (chemiczny) proces rejestracji obrazu?
5. Jakie właściwości posiada chemiczny detektor obrazu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
6. Jakie cechy posiada elektroniczny detektor obrazu?
7. Jakie detektory obrazu umożliwiają rejestrację obiektów ruchomych?
8. W jakich urzÄ…dzeniach stosujemy liniowe detektory obrazu?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ze zbioru detektorów obrazu, materiałów, sprzętu i urządzeń wskaż niezbędny do
uzyskania obrazu pozytywowego w elektronicznym systemie rejestracji obrazu. Zaprojektuj
schemat procesu rejestracji obrazu w tym systemie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać detektory obrazu, materiały, sprzęt i urządzenia,
2) przypisać materiały i detektory obrazu do wybranego sprzętu i urządzeń,
3) uporządkować sprzęt i urządzenia w logicznej kolejności przebiegu procesu rejestracji
obrazu,
4) narysować schemat procesu rejestracji obrazu,
5) nazwać proces rejestracji obrazu,
6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy
 zestaw materiałów: zdjęciowych, do kopiowania, papierów fotograficzne do wydruku,
 różne rodzaje lustrzanek: średnioformatowa, małoobrazkowa, cyfrowa,
 skanery: płaski, do negatywów,
 drukarki atramentowe i termosublimacyjne,
 powiększalniki i kopiarki stykowe,
 komputer z oprogramowaniem do obróbki grafiki rastrowej,
 nośniki pamięci,
 karta pracy.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj schematom przedstawiającym systemy rejestracji obrazów ich nazwy:
rejestracja klasyczna, rejestracja hybrydowa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się ze schematami przedstawiającymi systemy rejestracji obrazów,
2) wybrać schematy, na których występują wymienione w poleceniu systemy rejestracji,
3) przyporządkować schematom nazwy systemów rejestracji obrazów,
4) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
5) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansze ze schematami przedstawiające systemy rejestracji obrazów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 plansze z opisem detektorów obrazu,
 literatura,
 karta pracy.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać podziału detektorów obrazu?
ðð ðð
2) wymienić chemiczne detektory obrazu?
ðð ðð
3) scharakteryzować elektroniczne detektory obrazu?
ðð ðð
4) rozróżnić powierzchniowe i skanujące detektory obrazu?
ðð ðð
5) wymienić powierzchniowe i skanujące detektory obrazu?
ðð ðð
6) wskazać ograniczenie detektorów skanujących?
ðð ðð
7) wymienić podstawowe systemy rejestracji obrazów?
ðð ðð
8) scharakteryzować systemy rejestracji obrazów
ðð ðð
9) rozróżnić chemiczne i elektroniczne detektory obrazu?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Klasyfikacja materiałów fotograficznych
4.2.1. Materiał nauczania
Materiały fotograficzne stanowią duży zbiór detektorów obrazu o odmiennych
właściwościach, budowie i przeznaczeniu. Dlatego można je klasyfikować według różnych
kryteriów. Materiały przeznaczone do otrzymywania obrazów wskutek działania widzialnego
zakresu promieniowania nazwiemy mat er iałami świat łoczułymi. Materiały,
na których uzyskujemy obrazy wskutek działania promieniowania niewidzialnego nazywamy
mat er iałami pr omienioczułymi.
Ze względu na rodzaj związków i substancji światłoczułych zawartych w materiałach
wyróżniamy materiały halogenosr ebr owe - stanowiące największa grupę, materiały
bezsr ebr owe takie jak diazoniowe, fotochromowe, biofotomateriały. Ze względu na barwę
obrazu można wyróżnić materiały czarno-białe i barwne.
Biorąc pod uwagę przeznaczenie dzielimy materiały na zdjęciowe
i do kopiowania. Mat er iały zdjęciowe to takie, które zakładamy do aparatu
fotograficznego. Na materiałach zdjęciowych po naświetleniu i obróbce chemicznej
uzyskujemy obrazy fotograficzne negatywowe jeśli zastosujemy materiały negatywowe
i obrazy pozytywowe gdy użyjemy materiały odwracalne.
Mat er iały do kopiowania przeznaczone są do przekopiowania gotowych obrazów
np. z negatywów. Materiały do kopiowania mogą być pozytywowe i odwracalne. Najczęściej
stosujemy papiery fotograficzne. [Poz. 7,s.14]
Materiały fotograficzne można sklasyfikować ze względu na ich przezroczystość.
Wyróżniamy tu materiały fotograficzne na podłożu przezroczystym, do których zaliczamy
błony negatywowe, odwracalne lub pozytywowe wykonane na przezroczystej folii podłożowej
oraz materiały fotograficzne na podłożu nieprzezroczystym głównie papiery fotograficzne.
Poniższy schemat przedstawia tradycyjny podział materiałów światłoczułych
MATERIAA
Y SWIATA
OCZUA
E
CZARNO-BIAA
E BARWNE
NEGATYWOWE ODWRACALNE NEGATYWOWE ODWRACALNE
POZYTYWOWE POZYTYWOWE
BA
ONY PAPIERY DO BA
ONY: BA
ONY PAPIERY BA
ONY DO
ZWOJOWE KOPIOWANIA ZWOJOWE ZWYKA
E ÅšWIATA
A:
MAA
OOBRAZ STYKOWEGO AMATROSKIE MAA
OOBRAZ WPROST DZIENNEGO
KOWE OPTYCZNEGO KINEMATOGRAFI KOWE POZYTYWOWE ŻAROWEGO
ARKUSZOWE INNE CZNE ARKUSZOWE
BA
ONY INNE BA
ONY PAPIERY
Rys. 1. Przykład klasyfikacji materiałów światłoczułych
[y
ródło: Na podstawie Kotecki A.: Materiałoznawstwo fotograficzne. WSiP, Warszawa 1992, s. 13]
Można też sklasyfikować materiały fotograficzne ze względu na właściwości użytkowe
takie jak światłoczułość, czułość spektralna, kontrastowość, ziarnistość, sposób opakowania
i format. Ze względu na światłoczułość rozróżniamy materiały nisko-, średnio- i wysokoczułe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Pod względem czułości, formatu i kontrastowości, można porównywać tylko materiały
w swojej klasie np. materiały zdjęciowe.
Ze względu na kontrastowość wyróżniamy materiały o niskiej, średniej i wysokiej
kontrastowości. Kontrastowość papierów fotograficznych określamy mianem gradacji.
Wyróżniamy papiery wielogradacyjne oraz stałogradacyjne o gradacji miękkiej, specjalnej,
normalnej, twardej i bardzo twardej.
Ze względu na format materiały zdjęciowe możemy z kolei podzielić na miniaturowe,
małoobrazkowe, zwojowe, błony płaskie zwane arkuszowymi o różnym formacie.
Grupę barwnych materiałów zdjęciowych możemy podzielić na materiały przeznaczone
do światła dziennego o temperaturze barwowej 5500 K i materiały przeznaczone do światła
żarowego o temperaturze barwowej 3200 K.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie materiały fotograficzne nazywamy światłoczułymi?
2. Jakie materiały fotograficzne nazywamy promienioczułymi?
3. Jakie materiały nazywamy zdjęciowymi?
4. Według jakich kryteriów można sklasyfikować materiały światłoczułe?
5. Jak dzielimy materiały ze względu na rodzaj substancji światłoczułych?
6. Jak dzielimy materiały ze względu na przezroczystość podłoża?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ze zbioru materiałów fotograficznych wybierz barwne materiały zdjęciowe. Sklasyfikuj
materiały w obrębie utworzonej grupy. Określ przeznaczenie wybranych materiałów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się ze zbiorem materiałów fotograficznych,
2) dokonać selekcji materiałów,
3) sklasyfikować materiały zdjęciowe w obrębie utworzonej grupy,
4) określić przeznaczenie materiałów zdjęciowych,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 czarno-białe i barwne materiały zdjęciowe o różnych czułościach, typach i przeznaczeniu,
 czarno-białe i barwne materiały do kopiowania o różnej gradacji i przeznaczeniu,
 literatura zawodowa, katalogi produktów materiałów fotograficznych różnych firm,
 karta pracy.
Ćwiczenie 2
Ze zbioru materiałów fotograficznych wybierz papiery fotograficzne. Sklasyfikuj materiały
w obrębie utworzonej grupy. Określ przeznaczenie wybranych materiałów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się ze zbiorem materiałów fotograficznych,
2) dokonać selekcji materiałów,
3) sklasyfikować materiały zdjęciowe w obrębie utworzonej grupy,
4) określić przeznaczenie materiałów zdjęciowych,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 czarno-białe i barwne materiały zdjęciowe o różnych czułościach, typach i przeznaczeniu,
 czarno-białe i barwne materiały do kopiowania o różnej gradacji i przeznaczeniu,
 literatura zawodowa, katalogi produktów materiałów fotograficznych różnych firm,
 karta pracy.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać podziału materiałów światłoczułych według przeznaczenia?
ðð ðð
2) dokonać podziału materiałów światłoczułych według rodzaju substancji
ðð ðð
światłoczułej zawartej w materiale?
3) rozróżnić materiały zdjęciowe?
ðð ðð
4) rozróżnić materiały do kopiowania?
ðð ðð
5) sklasyfikować materiały zdjęciowe ze względu na format obrazu?
ðð ðð
6) sklasyfikować materiały fotograficzne ze względu na kontrastowość?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Budowa materiałów światłoczułych czarno-białych
4.3.1. Materiał nauczania
Materiały fotograficzne halogenosrebrowe zawierają czułe na światło związki srebra
w żelatynie tj.: bromek srebra (AgBr), chlorek srebra (AgCl), jodek srebra (AgI) zwane
halogenkami srebra. We współczesnych materiałach posiadają formę sześciokątnych
kryształów płaskich o wielkości 0,1-0,2 mikrometra.
Ponieważ materiały światłoczułe muszą spełniać wiele różnych funkcji posiadają budowę
wielowarstwową. Do podstawowych zaliczamy warstwy: światłoczułą, podłoża, ochronną,
preparacyjnÄ…, przeciwodblaskowÄ….
Budowa materiałów negatywowych czarno-białych
W skład budowy materiałów negatywowych wchodzą następujące warstwy:
War st wa świat łoczuła zwana emulsyjną  to najważniejsza warstwa materiału
fotograficznego zbudowana z bardzo drobnych kryształów halogenków srebra (bromku srebra
z niewielką domieszką jodku srebra) zawieszonych w żelatynie. Jest czuła na cały zakres
widzialny. W warstwie tej w wyniku reakcji fotochemicznych powstaje obraz fotograficzny.
Warstwa ochronna
Warstwa (lub warstwy) światłoczuła
Warstwa preparacyjna
Warstwa folii podłożowej
Warstwa przeciwodblaskowa przeciwskręcająca
(w błonach zwojowych)
Rys. 2. Budowa materiału negatywowego czarno-białego.
y
ródło: Materiał autorski.
Niektóre materiały negatywowe posiadają zwielokrotnione warstwy światłoczułe
umieszczone jedna na drugiej. W najprostszym przypadku dolna warstwa emulsyjna jest mniej
czuła i bardziej kontrastowa niż warstwa górna. Taka budowa zapewnia zwiększenie
użytecznej rozpiętości naświetleń co umożliwia prawidłowe odwzorowanie szczegółów
w światłach i cieniach obrazu.
War st wa podł ożowa jest nośnikiem wszystkich warstw materiału światłoczułego,
utrzymuje warstwę emulsji a póz
niej powstały w niej obraz fotograficzny. Chroni materiał
światłoczuły przed deformacją podczas kopiowania, obróbki i suszenia. Jako podłoże stosuje
siÄ™ foliÄ™ wykonanÄ… z tworzyw sztucznych.
War st wa ochr onna wykonana jest z cienkiej warstwy żelatyny naniesionej bezpośrednio
na warstwę emulsji. Chroni warstwę światłoczułą przed tarciem
i uszkodzeniami mechanicznymi, które mogą powstać w czasie procesu zdjęciowego oraz
obróbki chemicznej.
War st wa pr zeciwodblaskowa pochłania promieniowanie, które przechodząc
przez materiał fotograficzny uległoby odbiciu od tylnej powierzchni podłoża powtórnie
naświetlając warstwę emulsji. W ten sposób zapobiega powstawaniu odblasków w materiale
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
światłoczułym, które wprowadzają zakłócenia do obrazu fotograficznego pogarszając jego
ostrość. Warstwę przeciwodblaskową nanosi się na odwrotną stronę podłoża w postaci
żelatyny zawierającej odpowiednie barwniki , srebro lub sadzę. W materiałach negatywowych
małoobrazkowych stosuje się szarą folię podłożową, która pełni również rolę warstwy
przeciwodblaskowej. Lepszym rozwiÄ…zaniem jest stosowanie warstw odbarwiajÄ…cych
się w procesie wywoływania. Takie warstwy przeciwodblaskowe stosuje się w błonach
zwojowych i płaskich-arkuszowych. Powodują one pochłanianie całego promieniowania
na jakie czuła jest warstwa emulsji. Najczęściej stosuje się warstwy ciemnozielone,
ciemnoszare rzadziej ciemnoczerwone lub żółte jak np. w błonach graficznych. [Poz. 7,s.15]
W błonach zwojowych warstwa przeciwodblaskowa pełni również funkcję warstwy
przeciwskręcającej.
War st wa pr epar acyjna nakładana jest na folię w procesie produkcji. Składa
się z substancji wiążących się mocno zarówno z podłożem jak i warstwą emulsji. Ponieważ
warstwa preparacyjna jest złym przewodnikiem bardzo łatwo się elektryzuje gromadząc
na swojej powierzchni ładunek elektrostatyczny. Niekiedy mogą powstać wyładowanie
iskrowe zaświetlające miejscowo warstwę emulsji. Gromadzeniu się ładunku przeciwdziała
war st wa ant yelekt r ost at yczna znajdująca się na spodniej stronie podłoża.
Budowa papieru fotograficznego czarno-białego
Nazwa papier fotograficzny wywodzi się od papierowej warstwy podłoża stosowanej
zamiast płyt szklanych w materiałach do otrzymywania odbitek fotograficznych z negatywów.
Czarno-białe papiery fotograficzne można podzielić m.in.według rodzaju podłoża (papiery
na podłożu barytowanym FB i papiery na podłożu polietylenowym PE/RC) oraz gradacji
(papiery o stałej gradacji i papiery o zmiennej gradacji).
Papier y o st ałej gr adacji (kontrastowości) składają się z następujących warstw:
- papieru stanowiącego podłoże
- warstwy barytowej
- warstwy światłoczułej
- ochronnej warstwy żelatynowej
Rys. 3. Budowa papierów czarno-białych Agfa
y
ródło: Katalog produktów Agfa, Najnowsza technologia w klasycznym zastosowaniu, s. 27
http://fox.vis.pl/filmy/agfa/agfa-b-w.pdf.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
War st wa świat łoczuła składa się z zawiesiny kryształów halogenków srebra
w żelatynie (chlorku i bromku srebra). Jest uczulona na światło niebieskie co odpowiada
czułości własnej halogenków srebra . Powstaje w niej obraz fotograficzny. Papiery
do kopiowania stykowego posiadają mniej czułą emulsję chlorosrebrową, papiery
do kopiowania optycznego posiadają bardziej czułą emulsję bromosrebrową lub chloro-
bromosrebrowÄ….
War st wa podł oża jest nośnikiem pozostałych warstw zapobiega deformacjom
papieru fotograficznego. W papierach typu FB (fiber-based) podłoże papierowe pokryte jest
war st wą bar yt u (drobnokrystalicznego siarczanu baru w żelatynie). Warstwa ta wygładza
powierzchnię papieru, zapobiega wnikaniu emulsji w podłoże oraz zabezpiecza emulsję przed
wnikaniem szkodliwych substancji zawartych w papierze. Dodatkowo ułatwia związanie się
warstwy emulsji z podłożem.
W papierach PE/RC (resin-coated) podłoże papierowe z obu stron pokryte jest war st wą
poliet ylenu lub innej żywicy dlatego papier nie nasiąka roztworami roboczymi. Pozwoliło
to na skrócenie procesów obróbki chemicznej. Emulsja światłoczuła jest nałożona
bez stosowania warstwy pośredniej na warstwę żywicy. Ponadto w papierach RC stosuje
się czasem na odwrotnej stronie papieru war st wę ant yst at yczną, która redukuje ryzyko
wyładowań na powierzchni papieru prowadzących do lokalnego naświetlania emulsji.
War st wa ochr onna zapobiega uszkodzeniom mechanicznym papieru
fotograficznego. Warstwa ta nie występuje w materiałach o powierzchni matowej.
Budowa papieru fotograficznego czarno-białego wielogradacyjnego
Papiery czarno-białe o zmiennej kontrastowości umożliwiają otrzymanie na jednym
materiale odbitek o pożądanym kontraście. Papiery posiadają emulsję bromosrebrową
zawierającą mieszaninę kryształów halogenków srebra dwóch różnych emulsji. Jedna emulsja
czuła jest na światło niebieskie odznacza się większą kontrastowością. Druga emulsja czuła na
światło zielone posiada mniejszą kontrastowość. Stopień kontrastu obrazu jest ustalany
poprzez zmianę barwy światła naświetlającego papier.
Filtr purpurowy zatrzymuje światło zielone co prowadzi do naświetlenia emulsji
kontrastowej  niebieskoczułej i zwiększenia kontrastu. Filtr żółty zatrzymuje światło
niebieskie co prowadzi do zmniejszenia kontrastu. Stopień kontrastu może być płynnie
zmieniany w zależności od składu światła podczas ekspozycji papieru od gradacji bardzo
twardej do bardzo miękkiej. Na rynku dostępny jest standardowy zestaw filtrów do regulacji
kontrastu. Filtry Agfa np. sÄ… ponumerowane od 1do 5 co odpowiada stopniom gradacji
czarno-białych papierów stałogradacyjnych (miękkiej, specjalnej, normalnej, twardej i bardzo
twardej). Każdy zestaw posiada filtry o numerach pośrednich co umożliwia precyzyjne
ustawienie kontrastu. Płynną regulację kontrastu można osiągnąć stosując głowice filtracyjne.
Papiery wielogradacyjne bez filtrów pracują jak materiały o gradacji normalnej.
Budowa materiału odwracalnego czarno-białego
Materiały odwracalne są materiałami zdjęciowymi przeznaczonymi do bezpośredniego
otrzymywania obrazów pozytywowych po naświetleniu i chemicznej obróbce odwracalnej.
Ponieważ są przeznaczone do oglądania w projekcji optycznej powinny charakteryzować
się głęboką czernią cieni i brakiem zadymienia w jasnych partiach obrazu co przekłada
się na duża kontrastowość materiału.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Warstwa ochronna
Warstwa światłoczuła
Warstwa przeciwodblaskowa (Ag0)
Warstwa preparacyjna
Warstwa folii podłożowej
Rys. 4. Budowa materiału odwracalnego czarno-białego
y
ródło: Materiał autorski
Budowa materiału czarno-białego odwracalnego różni się umiejscowieniem warstwy
przeciwodblaskowej pomiędzy warstwą światłoczułą i folią podłożową. Dodatkowo warstwa
przeciwodblaskowa składa się z zawiesiny atomów srebra w żelatynie, które w procesie
odwracalnym (podczas wybielania obrazu srebrowego negatywowego) ulegajÄ… utlenieniu
i odbarwiają się. Warstwa ta skutecznie chroni ona materiał przed powstawaniem odblasków.
Z uwagi na kategorię materiału zdjęciowego warstwa światłoczuła zawiera emulsję
bromosrebrową czułą na cały zakres widma światła białego.
.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
2. Jakie halogenki srebra wchodzą w skład warstwy emulsji materiałów fotograficznych?
3. Z jakich warstw zbudowany jest materiał negatywowy czarno-biały?
4. Jak uzyskuje się zmianę kontrastu na materiałach wielogradacyjnych?
5. Jaką funkcję w materiale fotograficznym pełni warstwa ochronna, podłoża
i przeciwodblaskowa?
6. Jaką funkcję w materiale fotograficznym pełni warstwa antyelektrostatyczna
i preparacyjna?
7. Jaka różnica występuje w budowie papierów fotograficznych oznaczonych symbolem
PE/RC i FB?
8. Jaką funkcje pełni warstwa barytowa?
9. Z jakich warstw zbudowany jest materiał odwracalny czarno-biały?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ze zbioru materiałów fotograficznych wybierz czarno-biały materiał odwracalny, narysuj
jego budowę warstwową. Nazwij poszczególne warstwy materiału i określ ich funkcję.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać wskazany materiał,
2) zanalizować jego budowę na podstawie materiałów danych literaturowych i plansz
poglÄ…dowych,
3) narysować budowę warstwową materiału,
4) nazwać poszczególne warstwy,
5) określić ich funkcję,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 czarno-białe i barwne materiały zdjęciowe o różnych czułościach, typach i przeznaczeniu,
 czarno-białe i barwne materiały do kopiowania o różnej gradacji i przeznaczeniu,
 literatura zawodowa,
 schematy budowy różnych materiałów,
 karta pracy.
Ćwiczenie 2
Mając do dyspozycji schematy budowy i asortyment produktów papierów fotograficznych
czarno-białych porównaj papiery stałogradacyjne na podłożu barytowym i papiery
zmiennogradacyjne na podłożu polietylenowym pod względem budowy, możliwości
i przeznaczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się ze schematami przedstawiającymi budowę papierów stałogradacyjnych
i zmiennogradacyjnych,
2) przeanalizować asortyment papierów fotograficznych przynajmniej dwóch firm,
3) porównać budowę . papierów stało- i zmiennogradacyjnych,
4) określić możliwości i przeznaczenie papierów stało- i zmiennogradacyjnych,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansze ze schematami budowy papierów fotograficznych,
 katalogi produktów,
 literatura, poradniki zawodowe,
 karta pracy.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić warstwy materiału negatywowego czarno-białego?
ðð ðð
2) określić skład i funkcję warstwy światłoczułej materiału fotograficznego?
ðð ðð
3) określić rolę warstwy podłoża, antystatycznej i przeciwskręcającej?
4) zilustrować budowę warstwową papieru fotograficznego czarno-białego na
ðð ðð
podłożu polietylenowym?
5) wyjaśnić budowę materiału wielogradacyjnego?
ðð ðð
6) wyjaśnić budowę materiału odwracalnego czarno-białego?
ðð ðð
7) wyjaśnić wpływ warstwy przeciwodblaskowej na jakość obrazu?
ðð ðð
8) wyjaÅ›nić cel stosowania zwielokrotnionych warstw Å›wiatÅ‚oczuÅ‚ych w czarno- ðð ðð
białych materiałach negatywowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.4 Budowa barwnych materiałów światłoczułych
4.4.1. Materiał nauczania
Materiały barwne mają budowę wielowarstwową. W klasycznym układzie materiał barwny
ma trzy warstwy światłoczułe, z których każda czuła jest na jeden z trzech podstawowych
zakresów widma światła białego: niebieski, zielony i czerwony.
Warstwy światłoczułe oprócz kryształów halogenków srebra zawierają bezbarwne
komponenty barwików, które w procesie obróbki chemicznej w miejscach naświetlonych
reagują z utlenioną formą reduktora tworząc barwnik. Warstwa niebieskoczuła zawiera
komponent barwnika żółtego, warstwa zielonoczuła (czuła na światło niebieskie i zielone)
zawiera komponent barwnika purpurowego, warstwa czerwonoczuła (czuła na światło
niebieskie i czerwone) zawiera komponent barwnika niebieskozielonego. W warstwach tych
powstają obrazy o barwach dopełniających do barw podstawowych. Wrażenie barwy obrazu
powstaje w wyniku syntezy subtraktywnej barwników powstałych w warstwach.
Taka zasada rejestracji barw fotografowanego obiektu obowiÄ…zuje we wszystkich
światłoczułych materiałach barwnych.
Budowa barwnych materiałów negatywowych.
Barwny materiał negatywowy składa się z co najmniej trzech warstw niebiesko, zielono
i czerwonoczułej. Filtr żółty znajdujący się pod warstwą niebieskoczułą absorbuje światło
niebieskie w ten sposób zabezpiecza pozostałe warstwy przez niepożądanym działaniem
światła niebieskiego. Taki trójwarstwowy układ emulsji pozwala otrzymać obrazy barwne
obarczone jednak dużymi błędami reprodukcji barw. Barwne materiały negatywowe
poddawane są chemicznej obróbce w procesie C-41.
Warstwa ochronna
Warstwa niebieskoczuła
z komponentem barwnika żółtego
Warstwa filtru żółtego
Warstwa zielonoczuła
z komponentem barwnika purpurowego
Warstwa czerwonoczuła
z komponentem barwnika niebieskozielonego
Warstwa preparacyjna
Warstwa folii podłożowej
Warstwa przeciwskręcająca i przeciwodblaskowa
Rys. 5. Budowa warstwowa barwnego materiału negatywowego.
y
ródło: Materiał autorski
Współczesne materiały barwne posiadają złożoną budowę, dzięki czemu można uzyskać
lepszą jakość barwnych obrazów.
Zmiany i unowocześnienia w barwnych materiałach światłoczułych:
­ Wprowadzenie pÅ‚askich kryształów bromku srebra, zwiÄ™kszajÄ…cych Å›wiatÅ‚oczuÅ‚ość
materiałów.
­ Wprowadzenie podwójnych lub potrójnych warstw Å›wiatÅ‚oczuÅ‚ych zwiÄ™kszajÄ…cych skalÄ™
użytecznego naświetlenia. Warstwy te posiadają różną wielkość kryształów halogenków
srebra i wynikającą z tego różną czułość. Warstwa zawierająca większe kryształy
halogenków srebra jest bardziej czuła i dobrze rejestruje szczegóły w cieniach
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
fotografowanego obiektu, druga posiada mniejsze kryształy, jest mniej czuła i dobrze
rejestruje szczegóły w światłach. Właściwości obu warstw sumują się dając efekt większej
użytecznej skali naświetleń.
­ Wprowadzenie aktywnych warstw poÅ›rednich z komponentami zwiÄ…zków bezbarwnych,
likwidujących efekty międzywarstwowe. Bezbarwne komponenty unieczynniają utleniony
reduktor do bezbarwnego produktu, nie dopuszczajÄ…c do przenikania utlenionego
reduktora do warstwy sąsiedniej i powstania tam niewłaściwego barwnika.
­ Wprowadzenie masek automatycznych poprawiajÄ…cych reprodukcjÄ™ barw na obrazie (Do
materiału barwnego wprowadza się zabarwione komponenty barwnika, które likwidują
absorpcje uboczne powstałych po obróbce chemicznej barwników. Zabarwione
komponenty tworzÄ… na materiale negatywowym maskÄ™ o charakterystycznej brÄ…zowo-
pomarańczowej barwie).
­ Wprowadzenie nowoczesnych komponentów poprawiajÄ…cych ostrość obrazu
(komponenty DIR, DIAR) i zwiększających nasycenie barw na obrazie (komponenty L-
Latex).
­ Wprowadzenie barwników ekranujÄ…cych, zmniejszajÄ…cych odblaski wewnÄ…trz warstw
i poprawiających ostrość konturową.
­ Ograniczenie rozrzutu wielkoÅ›ci kryształów halogenków srebra spowodowaÅ‚o zmniejszenie
ziarnistości materiału fotograficznego.
­ Wprowadzenie dodatkowego filtru czerwonego i nadfioletowego poprawiajÄ…cych
reprodukcję barw. Filtry chronią warstwy emulsji przed niepożądanym naświetleniem
promieniowaniem UV i warstwę czerwonoczułą (czułą na cały zakres widzialny) światłem
zielonym [Poz. 8, s.34-35].
Rys. 6. Schemat budowy błony negatywowej barwnej Agfa
[y
ródło ; Kotecki A., Obróbka barwnych materiałów światłoczułych w temperaturze podwyższonej, s.22]
Budowa papieru fotograficznego barwnego
Obecnie produkowane barwne papiery fotograficzne posiadają tak zwaną odwróconą
kolejność warstw światłoczułych (rys.7). Wprowadzono dwie warstwy chlorosrebrowe
(czerwono i zielonoczułą) praktycznie nieuczulone na światło niebieskie, co pozwoliło usunąć
filtr żółty. Trzecia warstwa niebieskoczuła zawiera światłoczuły bromek srebra. Takie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
rozwiązanie z chlorkiem srebra może być stosowane tylko w materiałach niskoczułych,
nie sprawdza się w materiałach zdjęciowych.
Wprowadzenie warstw światłoczułych z chlorkiem srebra charakteryzującym się większa
rozpuszczalnością umożliwiło zastosowanie bardzo szybkiego procesu obróbki chemicznej
RA-4.
warstwa ochronna
warstwa czerwonoczuła
AgCl + k.b.n-z
warstwa zielonoczuła
AgCl + k.b.p
warstwa niebieskoczuła
AgBr + k.b.ż
warstwa barytowa
podłoże papierowe
Rys. 7. Schemat budowy papieru fotograficznego z odwróconą kolejnością warstw.
y
ródło: Materiał autorski
Papiery barwne wprostpozytywowe służą do otrzymywania kopii pozytywowych
z przezroczy barwnych. Obrazy otrzymywane na tych materiałach charakteryzują się lepszą
reprodukcją barw i bardzo dużą trwałością barwników obrazowych.
Warstwy światłoczułe materiału wprostpozytywowego zawierają bromek srebra i gotowe
barwniki azowe. Zasada otrzymywania obrazów barwnych polega na reakcji odbarwiania
barwników tylko w miejscach naświetlonych. W ten sposób barwniki pozostałe w materiale
(w miejscach nienaświetlonych) tworzą pozytywowy obraz barwny.
Budowa materiałów odwracalnych
Służą do naświetlania w aparacie fotograficznym i otrzymywania na nich obrazów
pozytywowych po obróbce chemicznej odwracalnej. Zawierają zwielokrotnione warstwy
światłoczułe. Produkowane są z przeznaczeniem do światła dziennego i sztucznego.
Poddawane są chemicznej obróbce odwracalnej m. in. w procesie E-6.
Rys. 8. Schemat budowy błony odwracalnej barwnej Agfachrome
[y
ródło : Kotecki A., Obróbka barwnych materiałów światłoczułych w temperaturze podwyższonej,s.22]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
2. Jaka jest zasada otrzymywania barwnych obrazów na materiałach fotograficznych?
3. Jaką rolę w materiale barwnym pełnią komponenty barwnikowe?
4. Jak zbudowany jest współczesny barwny materiał negatywowy?
5. Jak zbudowany jest współczesny barwny materiał odwracalny?
6. Dlaczego w papierach barwnych z odwróconą kolejnością warstw nie trzeba stosować
filtru żółtego?
7. Jakie zalety posiadają obrazy barwne uzyskane na materiałach wprostpozytywowych?
8. Jakie jest przeznaczenie materiałów wprostpozytywowych?
9. Jaka jest budowa nowoczesnego papieru fotograficznego barwnego, jaka jest rola
poszczególnych warstw?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ze zbioru materiałów fotograficznych wybierz barwny papier fotograficzny, narysuj budowę
warstwową tego materiału. Nazwij poszczególne warstwy materiału i określ ich funkcję.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać wskazany materiał,
2) zanalizować jego budowę na podstawie materiałów danych literaturowych i plansz
poglÄ…dowych,
3) narysować budowę warstwową materiału,
4) nazwać poszczególne warstwy,
5) określić ich funkcję,
6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 czarno-białe i barwne materiały zdjęciowe o różnych czułościach, typach i przeznaczeniu,
 czarno-białe i barwne materiały do kopiowania o różnej gradacji i przeznaczeniu,
 literatura zawodowa,
 schematy budowy różnych materiałów,
 karta pracy.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj schematom przedstawiającym budowę warstwową materiałów
fotograficznych ich nazwy: materiał barwny negatywowy, materiał barwny
wprostpozytywowy, papier fotograficzny barwny. Określ przeznaczenie tych materiałów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się ze schematami przedstawiającymi budowę warstwową poszczególnych
barwnych materiałów fotograficznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
2) wybrać schematy, przedstawiające schematy budowy wymienionych w poleceniu
materiałów,
3) przyporządkować nazwy materiałów schematom budowy warstwowej,
4) określić przeznaczenie wymienionych w poleceniu materiałów,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tablice ze schematami przedstawiające budowę warstwową materiałów fotograficznych,
 plansze z nazwami barwnych materiałów fotograficznych,
 literatura, poradniki zawodowe,
 katalogi produktów materiałów fotograficznych różnych firm,
 karta pracy.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić funkcję warstwy filtru żółtego w materiałach zdjęciowych ?
ðð ðð
2) określić rolę komponentów barwnikowych w tworzeniu obrazu barwnego?
ðð ðð
3) scharakteryzować zmiany i unowocześnienia wprowadzone w barwnych
ðð ðð
materiałach światłoczułych?
4) scharakteryzować zasadę otrzymywania obrazów barwnych na materiałach
ðð ðð
wprost pozytywowych?
5) przedstawić budowę materiału barwnego odwracalnego?
ðð ðð
6) wymienić w kolejności warstwy barwnego materiału negatywowego?
ðð ðð
7) przedstawić budowę papieru barwnego z tak zwaną odwróconą kolejnością
ðð ðð
warstw?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.5 Właściwości użytkowe materiałów światłoczułych
4.5.1. Materiał nauczania
Właściwości użytkowe analogowych materiałów światłoczułych
Ś wiat łoczułość (S) to wielkość określająca wrażliwość materiałów fotograficznych
na światło. Liczbowo światłoczułość wyznacza się jako odwrotność najmniejszego
naświetlenia powodującego na materiale fotograficznym określony efekt fotochemiczny
(zaczernienie). Światłoczułość jest najważniejszą wielkością podawaną przez producenta na
opakowaniu, która pozwala określić warunki naświetlania materiałów fotograficznych.
Obecnie obowiązuje system światłoczułości ISO. Istnieją dwie skale światłoczułości
arytmetyczna i logarytmiczna. W skali arytmetycznej dwukrotny wzrost wartości liczbowej
wyrażonej w ISO odpowiada dwukrotnemu wzrostowi czułości materiału. W skali
logarytmicznej dwukrotnemu wzrostowi czułości materiału odpowiada wzrost liczbowej
wartości wskaz
nika o 3 ºISO.
12 ISO  12ºISO
25 ISO  15 ºISO
50 ISO  18 ºISO
100 ISO  21 ºISO
200 ISO  24 ºISO
400 ºISO 27 ºISO
Kont r ast owość (zwana gradacją w odniesieniu do papierów fotograficznych) jest
właściwością materiału do odtwarzania skali jasności fotografowanych obiektów w sposób
mniej lub bardziej kontrastowy. Kontrastowość jest cechą materiału światłoczułego natomiast
kontrast jest cechą obiektu, obrazu lub oświetlenia. Kontrast obrazu zależy między innymi
od kontrastowości materiału.
U ż yt eczna r ozpięt ość naświet leń to zakres naświetleń wyznaczony przez
najmniejsze i największe naświetlenie, które na materiale fotograficznym dają prawidłową
reprodukcję szczegółów w cieniach i światłach obrazu. Jest wielkością charakterystyczną
materiału fotograficznego. Między kontrastowością materiału fotograficznego a użyteczną
rozpiętością naświetleń występuje zależność odwrotnej proporcjonalności. Materiały o małej
kontrastowości posiadają dużą użyteczną skalę naświetleń i odwrotnie.
Odblaskowość to wada prowadząca do powstania na materiale fotograficznym odblasków
świetlnych pogarszających reprodukcję szczegółów na obrazie. Wyróżniamy odblaski
refleksyjne (odbiciowe) i dyfuzyjne (rozproszeniowe). Odblask refleksyjny powstaje gdy
światło naświetlające materiał przejdzie przez warstwę emulsji, ulegnie odbiciu od wewnętrznej
strony podłoża i powracając powtórnie naświetli emulsję ale w innym miejscu.
Przeciwdziałamy refleksom świetlnym stosując warstwy przeciwodblaskowe. Odblask
dyfuzyjny powstaje wskutek ugięcia światła na kryształach halogenków srebra i naświetlenia
kryształów sąsiednich. Barwniki ekranujące likwidują odblaski dyfuzyjne.
Ziar nist ość to wielkość opisująca widoczne nierównomierności zaczernienia występujące
na polach jednakowo naświetlonych i wywołanych oraz tzw.  groszkowatą strukturę obrazu.
Ziarnistość materiału światłoczułego zależy od wielkość i rozłożenia przestrzennego
kryształów halogenków srebra w warstwie emulsji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Zdolność r ozdzielcza jest to zdolność materiału do odwzorowania drobnych
szczegółów. Liczbowo zdolność rozdzielczą wyznacza się jako liczbę na przemian czarnych
i białych linii tej samej szerokości przypadających na 1mm, które oko ludzkie może odróżnić.
Zdolność rozdzielcza oka ludzkiego wynosi 10-12 linii/mm, materiału negatywowego
wysokoczułego 70 linii/mm, średnioczułego 120 linni/mm, niskoczułego 220 linii/mm.
Funkcja pr zenoszenia modulacji to wielkość, która w sposób kompleksowy
charakteryzuje jakość obrazu ( jego ziarnistość, zdolność rozdzielczą i ostrość).
Uczulenie spekt r alne określa czułość materiału na poszczególne długości fal
promieniowania elektromagnetycznego. Według czułości spektralnej dzielimy materiały na:
b) Nieuczulone (barwoślepe) czułe
tylko w zakresie czułości własnej
halogenków srebra na
promieniowanie UV i światło
niebieskie.
c) Ortochromatyczne czułe na światło
niebieskie i zielone.
d) Panchromatyczne czułe na cały
zakres promieniowania widzialnego.
e) Superpanchromatyczne czułe na
cały zakres promieniowania
widzialnego ze szczególnym
uczuleniem na promieniowanie
czerwone.
f) Podczerwone czułe na
promieniowanie niebieskie i
podczerwone lub czułe na cały
zakres promieniowania od 380
do 900 nm.
a) krzywa czułości oka ludzkiego
Rys. 9. Wykresy czułości spektralnej materiałów
fotograficznych czarno-białych
[y
ródło: Kotecki Andrzej, Fotografia czarno-biała,
HWiU Libra, Warszawa 1981, s.262]
Fir ma i nazwa mat er iału podana na opakowaniu.
Numer emulsji określa numer partii emulsji pochodzącej z jednego emulgatora lub kilku
partii o tych samych właściwościach. W numerze najczęściej zakodowana jest data produkcji.
Ter min ważności to data do której należy naświetlić i wywołać materiał, po tym terminie
obniża się światłoczułość i kontrastowość a wzrasta zadymienie materiału.
For mat dla materiałów zdjęciowych określa się podając wysokość i szerokość materiału
wyrażoną w centymetrach lub calach:
Formaty błon arkuszowych 6,6x9; 9x12; 10x15; 10,2x12,7 (4x5 cali); 13x18
[cm]
Formaty papierów fotograficznych 3x14; 10x15; 13x18; 18x24; 24x30; 30x40;
40x50; 50x60 [cm]
lub oznaczeniem odpowiadającym szerokości filmu i rodzajowi szpuli (Tabela 1).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Tabela 1 Oznaczenia materiałów zdjęciowych ze względu na typ i format
110 ładunek Pocket (błona o szerokości 16 mm, perforowana w kasecie)
120 film zwojowy o szerokości 60 mm, bez perforacji nawinięty na szpulę z grubym 6x9 cm (6szt.)
rdzeniem, posiadający na całej długości papier zabezpieczający przed 6x6 cm (12 szt.)
naświetleniem, 4.5x6 cm (16 szt)
220 film zwojowy o szerokości 60 mm, bez perforacji nawinięty na szpulę z grubym 6x9 cm (12szt.)
rdzeniem, dwa razy dłuższy niż materiał 120 ponieważ papier ochronny posiada 6x6 cm (24 szt.)
tylko na początku i końcu filmu 4.5x6 (32 szt)
127 film zwojowy o szerokości 40 mm, nawinięty na szpulę z cienkim rdzeniem, 4x6,5 cm (8 szt)
zabezpieczony papierem ochronnym na całej długości 4x4 cm (12 szt)
135 film małoobrazkowy o szerokości 35 mm, dwustronnie perforowany, w kasecie,
po liczbie 135 podana jest liczba klatek np. 135-36, 135-24, 135-12 24x36 mm  36, 24
635 film małoobrazkowy o szerokości 35 mm, dwustronnie perforowany, na szpuli lub 12 klatek
bez kasety
y
ródło: Kotecki A, Fotografia czarno-biała, HWiU Libra, Warszawa 1981, s. 265
Syst em kodów i oznaczeń
Oznaczenia na marginesach filmów 35 mm i błon
zwojowych zawierajÄ… informacje o typie filmu (np. AGFA APX
25) nr serii emulsji i numery klatek.
Nacięcia na błonach arkuszowych pozwalają określić stronę
emulsji w warunkach ciemniowych. Gdy nacięcie znajduje się
Rys. 10. Przykład nacięcia
w prawym górnym rogu (rys.10) to emulsja jest po naszej
na błonach arkuszowych.
stronie.
System kodowania błon małoobrazkowych obejmuje cztery
typy kodu. Dwa oznaczenia znajdujÄ… siÄ™ na kasecie (Rys.11). Pierwszy dwunastopolowy (tzw.
kod DX) tworzy matrycę metalową z dwoma rzędami pól kontaktowych. Jeden rząd służy
do wprowadzenia danych o światłoczułości (pola 2-6), drugi o liczbie klatek (pola 8-10), pola
11 i 12 określają szerokość błony a 1 i 7 tworzą ogólne kontakty. Dane te w postaci tekstowej
umieszczone są na kasecie. Drugi kod - paskowy - znajdujący się na kasecie określa długośći
typ błony. Pozostałe kody to dwunastodziurkowy kod naniesiony na początku błony
oznaczający serię i cechy charakterystyczne oraz paskowy kod na perforacji w postaci znaków
naświetlonych na krawędzi błony co pół klatki określający serię, producenta, typ błony oraz jej
czułość. [Poz.12, s. 40-41].
1  kod paskowy określa typ i długość błony
(informacja dla procesora do chemicznej obróbki
maszynowej)
2  kod do wprowadzania danych do aparatu
fotograficznego o czułości błony (kod DX)
3 - kod do wprowadzania danych o liczbie
kadrów w kasecie
4  kod paskowy ukryty do wprowadzania
danych do maszynowej obróbki błony
5  etykieta
6  kod dziurkowy do oznaczania cech
charakterystycznych przy obróbce
7  rozmieszczenie kodu na matrycy
Rys. 11. System kodowania błon 35 mm umieszczony w kasetach.
y
ródło: Śmigielski Wojciech, Lustrzanki małoobrazkowe, WNT, Warszawa 1991.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
1. Firma produkująca błonę
1
2. Nazwa materiału światłoczułego
2
3. Numer emulsji
4. Data ważności
5. Światłoczułość filmu (ISO)
6. Rodzaj opakowania, format
8
liczba klatek
4
7. Kod kreskowy określający typ
i długość błony
3
5
8. Bliższe określenie materiału
6
światłoczułego
7
Rys. 12. Dane informacyjne na opakowaniu małoobrazkowego materiału barwnego.
y
ródło: Materiał autorski.
Oznaczenia właściwości użytkowych papierów fotograficznych
W przypadku papierów fotograficznych do najważniejszych właściwości użytkowych
należy gradacja, która ma znaczenie przy kopiowaniu obrazu negatywowego na materiał
pozytywowy. Zasada doboru gradacji papieru do kontrastu obrazu negatywowego jest prosta:
do negatywu kontrastowego dobieramy papier o małej kontrastowości i odwrotnie.
Ze względu na gradację dzielimy papiery fotograficzne na zmiennogradacyjne
stałogradacyjne. Każdej gradacji odpowiada kod literowy i pasek barwny..Kod trzycyfrowy
definiuje w kolejności grubość podłoża, barwa podłoża, rodzaj powierzchni (stopień połysku).
(przykład Tabela 2). Rodzaj podłoża określany jest symbolami literowymi gdzie PE  podłoże
polietylenowe, RC  żywiczne, FB  papierowe barytowe.
Papier o oznaczeniu FOMATONE RC N 313 oznacza papier wielogradacyjny na podłożu
żywicznym (RC), gradacji normalnej (N), średniej grubości (3), białym (1) i półmatowej
powierzchni.
Tabela 2 Oznaczenia właściwości użytkowych
czarno-białych papierów fotograficznych firmy FOMA
GRADACJA PAPIERÓW RODZAJ PODA
OŻA/POWIERZCHNI
3-cyfra
barwa 1-cyfra 2-cyfra
gradacja kod rodzaj
paska grubość podłoża barwa podłoża
powierzchni
miękka S zielona 1- karton 1 - ekstra białe 1 - błyszcząca
specjalna Sp żółta 2 - półkaton 2 - białe 2 - matowa
3 - RC
normalna N czerwona 3 - kremowe 3 - półmatowa
(średnia grubość)
twarda C niebieska 4 - RC (cienkie)
zmienna Variant fioletowa
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie asortymentu produktów firmy FOMA
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 13. Oznaczenia na etykiecie papieru czarno-białego Agfa
y
ródło: Katalog produktów Agfa, Najnowsza technologia w klasycznym zastosowaniu.
Materiały czarno-białe Agfa, s. 21 http://fox.vis.pl/filmy/agfa/agfa-b-w.pdf..
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakich informacji o materiale fotograficznym dostarczajÄ… dane zamieszczone na jego
opakowaniu?
2. Co to jest czułość spektralna?
3. Od czego zależy ziarnistość obrazu fotograficznego?
4. Jaki jest podział materiałów zdjęciowych pod względem formatu?
5. Jak można podzielić papiery fotograficzne według ich właściwości użytkowych?
6. Jaka jest zależność pomiędzy użyteczną rozpiętością naświetleń i kontrastowością
materiału światłoczułego?
7. Jaka jest jednostka światłoczułości w skali arytmetycznej i logarytmicznej?
8. Jak zbudowana jest skala światłoczułości?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie danych katalogowych oraz informacji zawartych na opakowaniu zaplanuj
materiał zdjęciowy do wykonania negatywu portretu barwnego przeznaczonego do
powiększenia o formacie 40x50 cm.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą zawodową dotyczącą zasad wykonywania zdjęć portretowych,
2) zapoznać się z asortymentem materiałów zdjęciowych oferowanych przez jednego
producenta,
3) zapoznać się z właściwościami użytkowymi i przeznaczeniem materiałów zdjęciowych,
4) zaproponować materiał zdjęciowy,
5) uzasadnić wybór materiału,
6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zawodowa, aparat małoobrazkowy analogowy,
 zestaw różnych papierów fotograficznych czarno-białych wraz z próbkami,
 karta pracy.
Ćwiczenie2
Mając do dyspozycji asortyment papierów fotograficznych czarno-białych wraz
z próbkami zaplanuj właściwy materiał do wykonania serii powiększeń formatu 50x60 cm
z negatywów czarno-białych zwojowych o różnym kontraście obrazu. Powiększenia
przeznaczone są do celów wystawienniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą zawodową dotyczącą zasad przygotowywania prac
fotograficznych do ekspozycji,
2) zapoznać się z zestawem obrazów negatywowych przeznaczonych do powiększeń pod
kątem kontrastu obrazu, stopnia wywołania i krycia,
3) zapoznać się z asortymentem papierów fotograficznych,
4) zapoznać się z literaturą zawodową dotyczącą właściwości użytkowych i przeznaczenia
dostępnych papierów fotograficznych,
5) zapoznać się z właściwościami użytkowymi umieszczonymi na opakowaniu materiałów,
6) zanalizować przedstawione próbki .papierów fotograficznych pod kątem przeznaczenia do
celów wystawienniczych,
7) zaproponować papier fotograficzny do wykonania powiększenia spełniającego kryteria
ćwiczenia,
8) uzasadnić wybór materiału,
9) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
10) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zawodowa, aparat małoobrazkowy analogowy,
 zestaw różnych papierów fotograficznych czarno-białych wraz z próbkami,
 karta pracy.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić podstawowe właściwości użytkowe materiałów fotograficznych?
ðð ðð
2) określić skale światłoczułości materiału?
ðð ðð
3) wskazać zależność pomiędzy wielkością kryształów halogenków srebra
ðð ðð
a światłoczułością, ziarnistością i zdolnością rozdzielczą ?
4) sklasyfikować materiały pod względem czułości spektralnej?
ðð ðð
5) określić stronę emulsji błony arkuszowej?
ðð ðð
6) określić rozdzielczość elektronicznych detektorów obrazu?
ðð ðð
7) określić cechy materiału fotograficznego na podstawie danych umieszczonych
ðð ðð
przez producenta na opakowaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.6. Budowa i właściwości użytkowe elektronicznych detektorów
obrazu
4.6.1. Materiał nauczania
Najważniejszym elementem aparatów cyfrowych jest elektroniczny detektor rejestrujący
obraz optyczny i przekształcający sygnał świetlny w sygnał elektryczny. Wyróżniamy trzy
rodzaje elektronicznych detektorów obrazu:
- matryce CCD,
- matryce CMOS,
- trójwarstwowe matryce X3.
Elektroniczne detektory obrazu zbudowane są z milionów elementów światłoczułych
(fotoelementów) równomiernie rozmieszczonych na płaskiej płytce. Każdy z fotoelement
rejestruje informację o szczególe fotografowanego obiektu i odpowiada pikselowi obrazu
cyfrowego. Fotoelementy działają jak miniaturowe światłomierze. Pod wpływem światła
padającego w każdym fotoelemencie powstaje ładunek elektryczny proporcjonalny do ilości
padającego światła, który odczytywany jest i przetwarzany przez układy elektroniczne aparatu
cyfrowego.
Elektroniczne detektory obrazu różnią się budową oraz sposobem odczytywania
i przetwarzania informacji zgromadzonej w fotoelementach.
Matryca CCD
CCD jest najlepszym detektorem stosowanym w procesie elektronicznej rejestracji obrazu.
Technologię CCD cechują małe zniekształcenia obrazu, szybkość działania oraz duża czułość
układów.
Matryca CCD zbudowana jest z elementów światłoczułych umieszczonych na płaskiej
płytce w kolumnach i wierszach. pokrytych siatką filtrów barwnych RGB. Ilość elementów
decyduje o rozdzielczości uzyskiwanych, obrazów cyfrowych. [Poz. 2, s.14]
Rys. 14. Schemat budowy matrycy CCD
[y
ródło : CHIP Special, sierpień1999,s.33]
Podczas naświetlania w każdym elemencie zostaje zmierzona wartość natężenia światła
a następnie zamieniona na odpowiadającą mu wartość natężenia prądu. W ten sposób
otrzymujemy informację o jasności rejestrowanego obrazu.
Ponieważ każdy fotoelement pokryty jest innym filtrem niebieskim zielonym lub
czerwonym  rejestruje informację o jednej składowej barwnej (R, G lub B). W celu
otrzymania pełnej informacji o barwie obrazu analizowane są sąsiednie elementy światłoczułe.
Rzeczywista barwa piksela uzyskiwana jest na drodze obliczeń (interpolacji).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Matryca Super CCD jest kolejnÄ… generacjÄ… matrycy CCD charakteryzujÄ…ca siÄ™ lepszym
wypełnieniem powierzchni, dużą rozdzielczością, wzrostem powierzchni fotoelementów,
podwyższoną czułością, zwiększą dynamiką zapisu, wierniejszą reprodukcja barw oraz
lepszym wskaz
nikiem sygnału do zakłócenia. Parametry te osiągnięto dzięki zmianie kształtu
fotoelementów na ośmiokątny, zastosowaniu siatki mikrosoczewek skupiających światło
na fotoelementach i nowej siatki filtrów barwnych RGBR lub CMYG ze zwiększoną ilością
filtrów zielonych równoważących nadczułość matrycy na światło czerwone.
Rys. 15. Odczyt wartości ładunków w czujniku CCD i CMOS
y
ródło: Ang Tom, Fotografia cyfrowa podręcznik, Arkady 2004, s.19
Matryca CMOS
Ogólna zasada działania matrycy CMOS jest taka jak matrycy CCD. W odróżnieniu od
CCD matryca CMOS zawiera tak zwane  inteligentne piksele ponieważ każdy fotoelement
posiada elektroniczne układy sterujące jego pracą. Daje to możliwość szybszego odczytywana
i przetwarzania informacji zgromadzonej w fotoelementach, ale również zmniejsza
powierzchnię elementu światłoczułego.
Zaletą detektorów CMOS jest mniejsze zużycie energii co ogranicza wydzielanie ciepła,
oraz niższe koszty produkcji. Ich wadą jest mniejsza powierzchnia aktywna co wpływa na
obniżenie czułości i jakości rejestrowanego obrazu. Najlepszej klasy układy CMOS dorównują
jedynie średniej klasy układom CCD.
Matryca X3 firmy Foveon
Matryca X3 to trójwarstwowy przetwornik obrazu, w którym zastosowano trzy warstwy
z fotodetektorami. Każdy punkt matrycy X3 składa się z trzech fotodetektorów
umieszczonych na różnych głębokościach w krzemowej płytce. Matryca X3 działa podobnie
jak barwna błona fotograficzna. Wykorzystano tu zjawisko absorpcji fotonów na różnych
głębokościach półprzewodnika.
Promieniowanie niebieskie
pochłaniane jest na powierzchni
krzemowej płytki, zielone
dociera głębiej, a czerwone
światło "dochodzi" niemal do
samego spodu czujnika. Dzięki
temu możliwe jest uzyskanie
pełnej informacji o barwie
Rys. 16. Przekrój warstwowy matrycy X3 oraz materiału
światła padającego na każdy
fotograficznego barwnego
y
ródło: Na podstawie http://www.plawa.d/art./tpl/pic/3
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
pojedynczy punkt matrycy bez interpolacji. Wyeliminowanie interpolacji przy rejestracji zdjęć
pozwoliło na zwiększenie ostrości oraz widoczności drobnych szczegółów i znaczne
zmniejszenie liczby barwnych artefaktów na fotografiach (błędów odwzorowania i zakłóceń
obrazu nie istniejących w rzeczywistości).
Właściwości użytkowe elektronicznych detektorów obrazu
Rozdzielczość elektronicznych detektorów obrazu określa stopień rozróżniania
szczegółów obrazu i wyraża się liczbą fotoelementów (pikseli) matrycy w wierszach
i kolumnach np. 1780x2360 pikseli lub sumarycznÄ… liczbÄ… pikseli (w tym przypadku 4 mln
pikseli). Do liczbowego określenia rozdzielczości obrazu stosujemy jednostkę ppi (pikxel per
inch  pikseli na cal) Od rozdzielczości matrycy zależy wierność odwzorowania szczegółów na
obrazie. [Poz. 5,s.23]
Czułość matrycy rejestrującej obraz można regulować i dlatego określamy ją jako
st opień wzmocnienia sygnału pochodzącego z komór ek
świat łoczułych mat r ycy. Wzmocnienie musi być tym silniejsze im słabszy jest sygnał,
czyli im mniej światła padło na poszczególne komórki matrycy. Liczbowo czułość matrycy
określa się w postaci ekwiwalentu wartości stosowanych w fotografii tradycyjnej wyrażonej w
jednostkach ISO. [Poz. 2, s.20]
Szumy to zakłócenia sygnału elektrycznego, niekorzystnie wpływające na jakość obrazu.
Poziom szumów zależy od wielkości komórek matrycy oraz ustawionej czułości. Małe
komórki i forsowanie czułości matrycy prowadzi do dużych zakłóceń obrazu. Rozróżniamy
tzw. jasne ( gorÄ…ce ) piksele i  cyfrowe ziarno . .[Poz. 2 s.20]
Efektywna apertura  wyraża się w procentach powierzchni aktywnej (reagującej na światło)
do całkowitej powierzchni elektronicznego detektora obrazu.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie detektory obrazu stosowane sÄ… w aparatach cyfrowych?
2. Jaki detektor posiada budowę zbliżoną do barwnego materiału fotograficznego?
3. W jaki sposób pozyskujemy informacje o barwach obrazu w elektronicznych detektorach
obrazu?
4. Jaka jest ogólna zasada działania elektronicznych detektorów obrazu?
5. W jakich jednostkach określa się rozdzielczość elektronicznego detektora obrazu ?
6. Wyjaśnić pojęcie efektywnej apertury w odniesieniu do elektronicznego detektora obrazu?
7. Od czego zależy poziom szumów na obrazie cyfrowym?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj elektroniczne detektory obrazu przedstawiając na dwóch oddzielnych planszach
ich wady i zalety.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą zawodowa, katalogami oraz informacjami producentów
dostępnymi w Internecie na temat elektronicznych detektorów obrazu i cyfrowych
aparatów fotograficznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
2) przeanalizować treści pod względem wad i zalet matryc CCD i IV generacji Super CCD,
3) przeanalizować treści pod względem wad i zalet matrycy CMOS,
4) przeanalizować treści pod względem wad i zalet matrycy X3,
5) wypisać wady i zalety matryc CCD i IV generacji Super CCD,
6) wypisać wady i zalety matrycy CMOS,
7) wypisać wady i zalety matrycy X3,
8) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
9) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zawodowa,
 katalogi sprzętu fotograficznego różnych producentów,
 komputer z dostępem do Internetu,
 karta pracy.
Ćwiczenie 2
Narysuj budowę warstwową matrycy Super CCD SR, nazwij poszczególne elementy budowy
materiału, określ ich funkcję.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą zawodowa, katalogami oraz informacjami producentów matryc
CCD różnych generacji i cyfrowych aparatów fotograficznych zamieszczonymi
w Internecie,
2) narysować budowę warstwową detektora Super CCD SR,
3) nazwać poszczególne elementy budowy,
4) określić ich funkcję,
5) przedstawić zalety detektora w porównaniu z detektorami poprzednich generacji,
6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zawodowa,
 katalogi sprzętu fotograficznego różnych producentów,
 komputer z dostępem do Internetu,
 karta pracy.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyszczególnić elektroniczne detektory obrazu?
ðð ðð
2) wyjaśnić ogólną zasadę działania elektronicznego detektora obrazu?
ðð ðð
3) wskazać zalety matrycy Super CCD?
ðð ðð
4) wyjaśnić funkcję elektronicznego detektora obrazu?
ðð ðð
5) uzasadnić układ filtrów barwnych we współczesnych matrycach CCD?
ðð ðð
6) wymienić właściwości użytkowe elektronicznych detektorów obrazu?
ðð ðð
7) określić rozdzielczość elektronicznego detektora obrazu?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.7. Nośniki informacji obrazowej
4.7.1. Materiał nauczania
Cyfrowa klisza czyli pamięć Flash
W przypadku aparatów cyfrowych za składowanie zdjęć odpowiada pamięć wykonana
w technologii flash co oznacza, że dane są przechowywane przez dowolnie długi czas bez
konieczności korzystania z zasilania. Pamięć taką można zapisywać i kasować wielokrotnie.
Na rynku spotkamy się z aparatami, które mogą obsługiwać pamięci flash w standardach:
CompactFlash Type I&II, SecureDigital, MultimediaCard, SmartMedia, MemoryStick.
xD-Picture Card.
Podstawowymi właściwościami użytkowymi nośników pamięci jest pojemność wyrażona
w MB lub GB, prędkość zapisu, odczytu i transmisji wyrażona w Mb/s (megabity na sekundę),
napięcie zasilające, sposób zapisu (magnetyczny, optyczny  na płytach CD).
Podstawowa jednostką pamięci jaką przetwarza komputer jest 1 bit (1b). 8 bitów czyli
BAJT (1B) to już jednostka pojemności informacji. Pomiędzy pozostałymi jednostkami
pojemności informacji zachodzi zależność
8b 1Bajt
1024 b 1Kb
1024 B 1 KB
1024 KB 1 MB
1024 MB 1 GB
Rozróżniamy następujące nośniki pamięci stosowane w aparatach cyfrowych
Pamięć stała (wewnętrzna). Stosowana jest w najprostszych cyfrowych aparatach
kompaktowych jako uzupełnienie kart pamięci (rezerwa pamięci).
Dyskietka 3,5 to system zapamiętywania stosowany jest w nielicznych aparatach z serii Sony
Mavica. Ma bardzo powolny odczyt i zapis i bardzo małą pojemność. Dyskietka 3,5 jest tanim
nośnikiem. Dane można odczytać w napędzie dyskietek komputera.
Karty pamięci
Compact Flash ( CF) to obecnie najbardziej rozpowszechnione karty pamięci.
Posiadają elektronikę obsługująca pamięć dlatego wykazują dużą kompatybilność. Karty CF
są uniwersalne ze względu na napięcie pracy (3,3V jak i 5V). Karta sama rozpozna na jakim
napięciu pracuje aparat. . Ze wzrostem pamięci karty maleje szybkość zapisu i transferu
informacji (obecnie do 16Mb/s).
Istnieją dwa rodzaje kart CF typ I oraz typ II, posiadające nieco większą grubość. Przykładem
CF typ II jest IBM MicroDrive - to miniaturowy twardy dysk pasujÄ…cy do szczelin
w aparatach cyfrowych typu Compact Flash II. To niewielki napęd dyskowy o pojemności
do kilku GB. Wykorzystywany w profesjonalnych aparatach cyfrowych z uwagi na solidność
i dużą pojemność od 170MB do 1 GB. [Poz. 1,s 42-43]
Smar t Media ( SM) to małe karty wielkości znaczka pocztowego, płaskie i lekkie. Tak
mała wielkość urządzenia wynika z przeniesienia elektroniki obsługującej pamięć z karty
do aparatu cyfrowego. Ogranicza to kompatybilność karty SmartMedia. Karty SM
produkowane są w 2 wersjach różniących się napięciem zasilania: 3.3V i 5V.
W porównaniu z innymi typami kart, SmartMedia charakteryzują się bardzo uproszczoną
konstrukcją - zawierają po prostu pojedynczą kość pamięci flash Karty SmartMedia rzadko
stosowane sÄ… w cyfrowych aparatach fotograficznych.
Memor y St ick ( MS) Karta w prowadzona na rynek przez firmÄ™ Sony. Jest
przeznaczona do współpracy z komputerami osobistymi i różnorodnym cyfrowym sprzętem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
audiowizualnym firmy Sony. Niewielkie rozmiary karty Memory Stick sprawiają, że możliwe
jest miniaturyzowanie portów wejścia.
Obecnie wyróżniamy cztery typy kart Memory Stick: najstarszy typ kart tzw  oryginalny
(pojemność do 128MB ), MS Select (256MB) , MS Duo - karta trzy razy mniejsza
od oryginalnego MS (do 128MB); MS Pro "nowy" standard kart (do 32GB).
Secur e Digit al ( SD) charakteryzują się dużą pojemnością, szybkim transferem danych
(do 133x) i bezpieczeństwem, przy rozmiarach znaczka pocztowego. Wyróżniamy microSD,
miniSD, Elite Pro oraz Ultimate dla profesjonalnych fotografów. Stosuje się je w różnych
urządzeniach cyfrowych  aparatach cyfrowych, telefonach komórkowych, cyfrowych
kamerach, palmtopach, odtwarzaczach MP3.
Secure Digital. SD jest obecnie najmniejszą kartą pamięci dostępną na rynku. Pojemność
kart SD wynosi 8MB, 16MB, 32MB, 64MB, 128MB.,256MB i 512MB a nawet 1GB
Mult iMediaCar d ( MMC) doskonale współpracują z najnowszymi urządzeniami
cyfrowymi. Karty MMC mają wyjątkowo dużo zastosowań.
Karty MultiMediaCard były do niedawna najmniejszymi z ogólnie dostępnych nośników
pamięci Aktualnie pojemność kart MMC wynosi 512MB. Oprócz standardowego formatu,
stworzone zostały również karty RS-MMC (Reduced Size MMC) o zmniejszonych
wymiarach, HS-MMC (High Speed MMC o wysokiej prędkości transmisji danych do 52MB/s,
Dual Voltage MMC na dwa napięcia, SecureMMC - zawierające mechanizmy zabezpieczające
przed dostępem obcych do zapisanych na karcie dane.
Ext r eme Digit al ( xD) to najnowszy standard kart pamięci bez kontrolera pracy.
Karty XD są obecnie najmniejszymi z nośników pamięci o pojemności do 512MB.
Maksymalna prędkość zapisu to 3,0MB/s, maksymalna prędkość odczytu - 5,0MB/s.
Dyski CD-R
Ptyta CD-R wykorzystywana jest do zapisu plików zdjęciowych w aparacie cyfrowym firmy
Sony-Mavica MVC-CD100. Pojemność - 156 MB -jest zaletą, przy tak niskiej cenie. Odczytu
danych można dokonać w standardowych napędach CD-Rom. Płyta jest jednokrotnego
zapisu. W najnowszych konstrukcjach aparatów stosuje się już płyty wielokrotnego zapisu
CD-RW. Jedynym utrudnieniem tego rozwiązania jest konieczność zachowania stabilności
aparatu podczas zapisu (brak wstrząsów).
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki znasz rodzaje nośników pamięci?
2. Co to jest pamięć typu flash?
3. Wymień właściwości użytkowe nośników pamięci?
4. Podaj przykłady kart pamięci stosowanych w aparatach cyfrowych?
5. Wyjaśnić co to jest pamięć midrodrive.
6. Jaka jest różnica we właściwościach płyt CD-R i CD-RW?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz nośniki pamięci informacji obrazowej do wskazanych aparatów cyfrowych.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z asortymentem aparatów cyfrowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
2) zanalizować instrukcje obsługi aparatów cyfrowych pod kątem rodzaju nośnika pamięci
przeznaczonego do aparatu,
3) zanalizować katalogi z asortymentem różnych nośników pamięci,
4) zapoznać się z asortymentem nośników pamięci,
5) przypisać nośnik pamięci do aparatu cyfrowego,
6) wybrać nośniki pamięci i włożyć je do odpowiedniego gniazda karty pamięci znajdującego
siÄ™ w aparacie cyfrowym,
7) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
8) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcje obsługi aparatów cyfrowych,
 katalogi z asortymentem różnych nośników pamięci,
 literatura zawodowa,
 zestaw aparatów cyfrowych amatorskich, półprofesjonalnych i profesjonalnych na karty
pamięci, dyskietkę i płytę CD,
 karta pracy.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
klasyfikację nośników pamięci stosowanych w aparatach cyfrowych.
Sposób wykonania ćwiczenia .
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zgromadzić informację na temat nośników pamięci stosowanych w aparatach cyfrowych,
2) sklasyfikować nośniki pamięci,
3) podać przykłady standardów nośników pamięci obowiązujących w wyodrębnionych
grupach,
4) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
5) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 katalogi z asortymentem różnych nośników pamięci,
 literatura zawodowa,
 stanowisko z dostępem do Internetu,
 karta pracy.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić rodzaje nośników pamięci?
ðð ðð
2) wyjaśnić właściwości użytkowe nośników pamięci?
ðð ðð
3) wskazać magnetyczne i optyczne nośniki pamięci?
ðð ðð
4) określić rodzaj karty pamięci na podstawie oznaczenia literowego (CF, MS,
ðð ðð
SM, MMC, XD)?
5) stosować jednostki pojemności informacji ?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.8 Zasady wytwarzania warstw światłoczułych
4.8.1. Materiał nauczania
Surowce do produkcji materiałów światłoczułych. Do podstawowych surowców
wchodzących w skład emulsji należy azotan srebra, bromek potasu, żelatyna fotograficzna
i woda oraz dodatki stosowane w niewielkich ilościach a decydujące o właściwościach
materiału światłoczułego.
Azot an sr ebr a ( AgNO ) jest światłoczułą solą srebra, z której pod wpływem światła
3
wydziela się atomowe srebro. Związek ten powinien posiadać czystość  do celów
fotograficznych . Nie powinien zawierać zanieczyszczeń w postaci metali ciężkich (głównie
jonów Pb2+ i żelaza Fe3+).
Br omek pot asu ( KBr) lub inne sole chlorowców (halogenki) tj. chlorek sodu
(NaCl) i jodek potasu (KI) są drugim składnikiem do wyrobu warstw światłoczułych.
W zależności od rodzaju warstwy jaką chcemy otrzymać dobieramy odpowiednie halogenki
o czystości  do celów fotograficznych . Zwykle do emulsji wysokoczułych stosujemy bromek
potasu, z którego otrzymujemy bromek srebra (AgBr) z niewielkim dodatkiem jodku potasu,
z którego otrzymujemy jodek srebra (AgI) podwyższający czułość emulsji (w dużych ilościach
wykazuje skłonność do zadymiania obrazu). Do warstw o niższej czułości stosuje się chlorek
sodu, z którego otrzymuje się chlorek srebra (AgCl).
Ż elat yna jest podstawowym surowcem do wyrobu warstw światłoczułych. Jest
produktem naturalnym pochodzenia zwierzęcego zbudowanym z wielkich cząsteczek
połączonych ze sobą kilkunastu aminokwasów. Nie może zawierać jonów metali ciężkich oraz
związków o charakterze redukcyjnym ponieważ prowadziłoby to do zadymienia emulsji
(wydzielenia się atomów srebra bez naświetlania). Powinna wykazywać właściwość
podwyższania czułości materiału (aktywność fotochemiczna) lub być całkowicie obojętna
(inertna). Żelatyna zapobiega wytrącaniu i koagulacji światłoczułych kryształów halogenków
srebra (Å‚Ä…czenia siÄ™ w aglomeraty wieloczÄ…steczkowe). Jest koloidem ochronnym
umożliwiającym uzyskiwanie trwałych zawiesin koloidalnych. [Poz. 7, s.21]
Wyrób emulsji światłoczułej
Emulsje sporządza się według ściśle
określonych receptur przy oświetleniu
ochronnym lub w ciemności. Produkcja
emulsji fotograficznej obejmuje etapy
strÄ…cania (zarodkowania) i wzrostu
kryształów czyli dojrzewania fizycznego
oraz dojrzewania chemicznego.
Najbardziej rozpowszechnionym
sposobem wyrobu emulsji jest metoda
dwustrumieniowa, która polega na
Rys. 17. Schemat emulgatora. Wytwarzanie emulsji
jednoczesnym dozowaniu do emulgatora
fotograficznej metodÄ… dwustrumieniowÄ….
zawierającego żelatynę z dwóch
y
ródło: Kotecki A, Fotografia czarno-biała, HWiU
oddzielnych pompek roztworu azotanu
Libra, Warszawa 1981, s.247
srebra i bromku potasu. Dzięki
zachowaniu odpowiedniej temperatury,
prędkości dozowania i mieszania otrzymuje się emulsję o pożądanych właściwościach
fotograficznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
St r Ä…canie ( zar odkowanie).
Emulsja światłoczuła powstaje podczas dodawania do wodnego roztworu żelatyny,
w podwyższonej temperaturze roztworu azotanu srebra i wodnego roztworu bromku potasu
lub chlorku sodu. W wyniku reakcji strącania powstają bardzo drobne kryształy (zarodki)
halogenków srebra. Żelatyna zapobiega łączeniu się zarodków i opadaniu osadu na dno.
Reakcja strącania przebiega w emulgatorze według schematu
AgNO3 + KBr AgBr + KNO3
AgNO3 + NaCl AgCl + NaNO3
W celu otrzymania emulsji wysokoczułych strącanie przeprowadza się w obecności
wodorotlenku amonu. Pod koniec procesu strÄ…cenia przeprowadza siÄ™ pier wsze
dojr zewanie emulsji (I) zwane fizycznym. Dojrzewanie fizyczne prowadzi
do wzrostu wielkości kryształów halogenków srebra kosztem kryształów najmniejszych
powstałych w procesie strącania, które najłatwiej się rozpuszczają. Wpływa to na
podwyższenie czułości emulsji ponieważ kryształy większe mają większą powierzchnię
absorpcji światła. Po schłodzeniu emulsję rozdrabnia się na kawałki zwane makaronami w celu
usunięcia zbędnych produktów reakcji strącania. Po kilkugodzinnym p łukaniu emulsję
podgrzewa siÄ™ w emulgatorze i poddaje dr ugiemu dojr zewaniu (II) zwanemu
dojr zewaniem chemicznym. Podczas tego dojrzewania następuje wzrost
światłoczułości emulsji bez dalszego wzrostu wielkości kryształów. Zwiększenie
światłoczułości w procesie dojrzewania chemicznego następuje wskutek reakcji chemicznych
zachodzących na powierzchni kryształów halogenków srebra, pod wpływem specjalnych
dodatków chemicznych lub składników żelatyny. [Poz. 5, s.25-26].
Emulsję światłoczułą przygotowuje się do oblewu podłoża przez dodanie substancji
zmieniających jej właściwości i zwiększających trwałość takich jak:
- barwniki uczulające (sensybilizatory optyczne) halogenki srebra na światło zielone
i czerwone poza zakres czułości własnej na światło niebieskie;
- barwniki ekranujące pochłaniające światło rozproszone przez kryształy halogenków
srebra, poprawiające w ten sposób ostrość obrazu;
- komponenty barwników do otrzymywania obrazów barwnikowych na fotoczułych
materiałach barwnych;
- substancje garbujące żelatynę i podwyższające temperaturę topnienia mokrej emulsji;
- substancje zwilżające ułatwiające równomierne pokrycie podłoża emulsją i zwiększające
przyczepność warstw w materiałach wielowarstwowych;
- stabilizatory emulsji powiększające trwałość materiału światłoczułego;
- antyzadymiacze chroniÄ…ce emulsjÄ™ przed nadmiernym zadymianiem. [Poz. 3, s.78]
Tak przygotowanÄ… emulsjÄ™ przekazuje siÄ™ do maszyny oblewniczej, w celu naniesienia
na podłoże.
Konfekcjonowanie materiałów światłoczułych.
Konfekcjonowani polega na przygotowaniu materiału światłoczułego do sprzedaży
(postaci handlowej). Wstępne czynności polegają na usunięciu widocznych uszkodzeń
materiału jak rozdarcie, braki podłoża lub emulsji, zanieczyszczenia. Taki materiał
doprowadzony już do odpowiedniej wilgotności i temperatury kroi się mechanicznie na pasy
lub arkusze, perforuje błony małoobrazkowe, zwija na szpule i rdzenie oraz umieszcza
w kasetkach światłoszczelnych lub zabezpiecza czarnym papierem. Gotowy ładunek wkłada
się do kartonika z nadrukiem i terminem użyteczności.
Błony arkuszowe i papiery tnie się do odpowiedniego formatu. Błony przekłada
się czarnym papierem. Następnie odliczone arkusze pakuje się w czarny wodoszczelny papier
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
i wkłada do odpowiednich opakowań zawierających informacje o terminie przydatności
i właściwościach użytkowych.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień podstawowe surowce do produkcji emulsji światłoczułej.
2. Jaka rolę w procesie produkcji emulsji fotograficznej pełni żelatyna?
3. Co to jest reakcja strÄ…cania (zarodkowania)?
4. Wymień etapy produkcji emulsji fotograficznej.
5. Scharakteryzuj etapy produkcji emulsji fotograficznej.
6. Jakie właściwości emulsji kształtowane są w procesie dojrzewania fizycznego?
7. Jakie właściwości emulsji kształtowane są w procesie dojrzewania chemicznego?
8. Co to jest konfekcjonowanie?
9. Jaką czystość powinny posiadać substancje do produkcji emulsji fotograficznej?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ etapy wytwarzania warstw światłoczułych. Ze zbioru nazw wybierz właściwości
użytkowe materiału kształtowane w procesie wytwarzania emulsji i przypisz je do określonego
etapu produkcji.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z poradnikami zawodowymi i recepturami wytwarzania emulsji
fotograficznych,
2) określić etapy wytwarzania warstw światłoczułych,
3) wybrać ze zbioru nazw właściwości użytkowe materiału kształtowane w procesie
wytwarzania emulsji,
4) przypisać właściwości użytkowe do etapu produkcji na którym są kształtowane,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 receptury wytwarzania emulsji fotograficznych,
 poradniki zawodowe,
 karta pracy.
Ćwiczenie 2
Określ surowce niezbędne do produkcji emulsji światłoczułej czarno-białego materiału
panchromatycznego.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć wiadomości na temat czułości spektralnej materiałów fotograficznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
2) zapoznać się z poradnikami zawodowymi i recepturami wytwarzania emulsji
fotograficznych do materiałów czarno-białych,
3) określić surowce,
4) zebrać informacje na temat właściwości i wymagań dla składników emulsji,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 receptury wytwarzania emulsji fotograficznych,
 poradniki zawodowe,
 komputer z dostępem do Internetu,
 karta pracy.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić surowce do produkcji emulsji fotograficznej?
ðð ðð
2) napisać reakcję strącania?
ðð ðð
3) określić rodzaj halogenku sodu lub potasu do produkcji emulsji
ðð ðð
wysokoczułej?
4) wyjaśnić co to jest dojrzewanie fizyczne?
ðð ðð
5) wyjaśnić co to jest dojrzewanie chemiczne?
ðð ðð
6) wymienić dodatki wprowadzane do emulsji fotograficznej?
ðð ðð
7) określić sposoby konfekcjonowania materiałów fotograficznych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak  X lub
wpisując prawidłową odpowiedz
. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz

zaznaczyć kółkiem a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część  poziom
podstawowy, II część  poziom ponadpodstawowy
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawi ci trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego gdy zostanie ci czas wolny.
9. Na rozwiÄ…zani testu masz 45 min.
Powodzenia.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
Część I  Poziom podstawowy
1. W jakich jednostkach określa się rozdzielczość obrazu cyfrowego rejestrowanego przez
aparat cyfrowy?
a) dpi.
b) ppi.
c) spi.
d) lpi.
2. Podstawowym nośnikiem informacji stosowanym w aparatach cyfrowych jest
a) płyta CD.
b) dyskietka 3,5 .
c) płyta DVD.
d) karta pamięci.
3. Oznaczenie 120 znajdujące się na opakowaniu materiału zdjęciowego dotyczy
a) materiału miniaturowego.
b) materiału małoobrazkowego.
c) błony zwojowej.
d) błony arkuszowej.
4. Materiałem zdjęciowymi nie jest
a) błona negatywowa.
b) papier fotograficzny.
c) błona arkuszowa.
d) materiał odwracalny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. Nośnikiem pamięci informacji obrazowej jest
a) matryca CCD.
b) materiał negatywowy.
c) karta Compct Flash.
d) detektor X3.
6. Warstwa barytowa:
a) wygładza powierzchnię papieru oraz zapobiega wnikaniu emulsji w podłoże.
b) wygładza powierzchnię papieru oraz zmniejsza odblaski refleksyjne od podłoża.
c) zmniejsza ziarnistość obrazu oraz zapobiega wnikaniu emulsji w podłoże.
d) chroni warstwÄ™ emulsji przed uszkodzeniami mechanicznymi.
7. Stosowanie zwielokrotnionych warstw światłoczułych w materiałach zdjęciowych zwiększa
a) zdolność rozdzielczą.
b) czułość spektralną.
c) kontrastowość.
d) użyteczną rozpiętość naświetleń.
8. Materiał ortochromatyczny jest czuły na promieniowanie
a) czerwono-zielone.
b) niebieskie, zielone i czerwone.
c) niebieskozielone.
d) niebieskie.
9. Na błonie zwojowej typ 120 największy obraz negatywowy można uzyskać w formacie
a) 24x35mm.
b) 6x6 cm.
c) 4x6 cali.
d) 6x9 cm.
10. Informacja  papier fotograficzny twardy dotyczy
a) twardości warstwy emulsji.
b) gradacji materiału.
c) grubości podłoża.
d) stopnia połysku.
11. Światłoczułość logarytmiczną wyraża się obecnie w jednostkach
o
a) ISO.
o
b) DIN.
c) ISO.
d) ASA.
12. Współczesne matryce CCD posiadają siatkę filtrów barwny w układzie
a) RGRB.
b) RGBG.
c) BGBR.
d) BGYM.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
13. Zdolność rozdzielczą materiału światłoczułego wyrażamy liczbą
a) linii czarnych i białych na milimetr.
b) linii czarnych i białych na cal.
c) pikseli na centymetr.
d) pikseli na cal.
Część II  Poziom ponadpodstawowy
14. Reakcja strącania bromku srebra w procesie produkcji emulsji światłoczułej przebiega
według równania
a) AgNO3 + KBr AgBr + KNO3
b) AgNO3 + NaCl AgCl + NaNO3
c) AgBr +KNO3. AgNO3 + KBr
d) AgCl + NaNO3 AgNO3 + NaCl
15. Jaka zależność występuje między użyteczną rozpiętością naświetleń i kontrastowością
materiału światłoczułego?
a) im większa użyteczna rozpiętość naświetleń materiału fotograficznego tym jego
kontrastowość mniejsza.
b) im mniejsza użyteczna rozpiętość naświetleń materiału fotograficznego tym jego
kontrastowość mniejsza.
c) im większa użyteczna rozpiętość naświetleń materiału fotograficznego tym jego
kontrastowość większa.
d) wielkość użytecznej rozpiętości naświetleń materiału fotograficznego nie wpływa na
jego kontrastowość
16. W procesie dojrzewania fizycznego wzrost czułości emulsji następuje wskutek
a) działania mikroskładników zawartych w żelatynie.
b) działania sensybilizatorów optycznych.
c) wzrostu kryształów halogenków srebra.
d) zmniejszania się kryształów halogenków srebra.
17. Ziarnistość obrazu fotograficznego zależy od
a) kształtu kryształów halogenków srebra.
b) rodzaju halogenków srebra.
c) wielkości i przestrzennego rozmieszczenia kryształów halogenków srebra.
d) grubości warstwy emulsji materiału fotograficznego.
18. Narysuj schemat budowy warstwowej barwnego papieru barwnego. Podpisz warstwy,
uzasadnij ich kolejność.
19. Narysuj schemat budowy warstwowej nowoczesnego materiału negatywowego barwnego.
Nazwij wszystkie warstwy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
20. Na podstawie danych przedstawionych na opakowaniu materiału światłoczułego określ
jego rodzaj i właściwości użytkowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Rozróżnianie materiałów fotograficznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz odpowiedzi lub wykonaj rysunek .
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18.
19.
20.
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
7. LITERATURA
1. Ang T.: Fotografia cyfrowa podręcznik. Arkady, Warszawa 2004
2. Fotograficzne aparaty cyfrowe. Foto-numer specjalny, s.14
3. Iliński Mikołaj: Materiały i procesy fotograficzne. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe,
Warszawa 1989
4. Katalog produktów Agfa: Najnowsza technologia w klasycznym zastosowaniu, s. 27
[online] http://fox.vis.pl/filmy/agfa/agfa-b-w.pdf dostęp 25 kwietnia 2006
5. Kamiński B: Skanowanie i fotografia cyfrowa. Translator s.c. 2001
6. Kotecki A.: Fotografia czarno-biała. HWiU Libra, Warszawa 1981
7. Kotecki A.: Materiałoznawstwo fotograficzne. WSiP, Warszawa 1992
8. Kotecki A.: Obróbka barwnych materiałów światłoczułych w temperaturze podwyższonej.
Xima, Gdańsk 1991,
9. Paśko J.R.: Z chemią przez fotografię jednobarwną. WNT, Warszawa 1989
10. Paśko J.R.: Z chemią przez fotografię barwną. WNT, Warszawa 1991
11. Polak A., Skipirzepski P.: Katalog wybranych produktów firmy Kodak. Team, Warszawa
1996
12. Śmigielski Wojciech: Lustrzanki małoobrazkowe. WNT, Warszawa 1991
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47