MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Danuta A
obodzińska
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska
512[05].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Małgorzata Konarzewska
mgr in\
. Urszula Wasilewska
Opracowanie redakcyjne:
mgr Danuta A
obodzińska
mgr in\
. Ewa Superczyńska
Konsultacja:
dr Justyna Bluszcz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 512[05].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej
i ochrony środowiska, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu kucharz
małej gastronomii.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Prawna ochrona pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.1. Sprawdzian postępów 13
4.2. Podstawy ergonomii i fizjologii pracy 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.2.3. Ćwiczenia 17
4.2.4. Sprawdzian postępów 19
4.3. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracownika 20
4.3.1. Materiał nauczania 20
4.3.1. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.3.2. Ćwiczenia 23
4.3.3. Sprawdzian postępów 25
4.4. Czynniki szkodliwe, uciÄ…\
liwe i niebezpieczne w środowisku pracy.
Choroby zawodowe 26
4.4.1. Materiał nauczania 26
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.4.3. Ćwiczenia 29
4.4.4. Sprawdzian postępów 30
4.5. Åšrodki ochrony indywidualnej 31
4.5.1. Materiał nauczania 31
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.5.3. Ćwiczenia 32
4.5.4. Sprawdzian postępów 33
4.6. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych i pracujących
pod ciśnieniem 34
4.6.1. Materiał nauczania 34
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.6.3. Ćwiczenia 36
4.6.4. Sprawdzian postępów 38
4.7. Ochrona przeciwpo\
arowa 39
4.7.1. Materiał nauczania 39
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.7.3. Ćwiczenia 42
4.7.4. Sprawdzian postępów 43
4.8. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach 44
4.8.1. Materiał nauczania 44
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 48
4.8.3. Ćwiczenia 48
4.8.4. Sprawdzian postępów 51
5. Sprawdzian osiągnięć 52
6. Literatura 57
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Otrzymujesz do ręki poradnik  Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska , który zawiera:
- wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia i wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania (rozdział 4), który umo\
liwia samodzielne przygotowanie siÄ™
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazanÄ… literaturÄ™ oraz inne z
ródła informacji. Obejmuje on równie\
ćwiczenia, które
zawierajÄ…:
- wykaz materiałów i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- sprawdzian teoretyczny,
- sprawdzian umiejętności praktycznych.
- ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności
z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tych ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia umiejętności
praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian postępów
powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, \
e opanowałeś materiał albo nie.
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po opracowaniu materiału spróbuj rozwiązać sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa:  Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska 512[05].O1.01, której treści teraz poznasz jest
podstawową jednostką przygotowującą do nabycia kolejnych umiejętności w module
 Podstawy zawodu (schemat str. 4).
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpo\
arowych, wynikajÄ…cych z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy
te poznasz w czasie nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
512[05].O1
Podstawy zawodu
512[05].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony
przeciwpo\
arowej oraz ochrony
środowiska
512[05].O1.02
Wykorzystanie produktów spo\
ywczych
jako z
ródła składników pokarmowych
512[05].O1.03
Prowadzenie gospodarki produktami
\
ywnościowymi
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- przestrzegać regulaminu pracowni,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- posługiwać się technologią informacyjną,
- dokonywać analizy tekstów,
- organizować pracę w zespołach,
- opracowywać wyniki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy,
- posłu\
yć się przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpo\
arowej oraz ochrony środowiska,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
- rozpoznać z
ródła i czynniki szkodliwe, ucią\
liwe oraz niebezpieczne w środowisku pracy
i określić ich skutki działania,
- zabezpieczyć się przed działaniem czynników szkodliwych i niebezpiecznych
w środowisku pracy,
- zastosować środki ochrony indywidualnej,
- zastosować zasady zapobiegania zagro\
eniom \
ycia i zdrowia pracowników,
- zareagować w przypadku zagro\
enia po\
arowego zgodnie z instrukcjÄ… przeciwpo\
arowÄ…,
- udzielić pierwszej pomocy w stanach zagro\
enia \
ycia i zdrowia,
- zastosować zasady ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
System prawny ochrony pracy w Polsce
W systemie ochrony pracy w Polsce nale\
y rozró\
nić system prawny i system
organizacyjny. Podstawowym aktem prawnym, mówiącym o prawie do bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy jest Konstytucja RP, która w artykule 24 gwarantuje takie
prawo ka\
demu. Sposób realizacji tego prawa określa ustawa. Ustawą określającą prawa
i obowiÄ…zki obywateli w tym zakresie jest Kodeks pracy. Z punktu widzenia ochrony zdrowia
pracowników  istotny jest zwłaszcza dział ósmy Kodeksu pracy na temat uprawnień
pracowników związanych z rodzicielstwem, dziewiąty o zatrudnianiu młodocianych
i dziesiąty, poświęcony bezpieczeństwu i higienie pracy.
Rys. 1. System ochrony pracy w Polsce [pl.osha.europa.eu.systems/index.stm.]
Do przepisów powszechnie obowiązujących nale\
ą równie\
przepisy zaliczane do
przepisów prawa pracy, takie jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami
pracy, a tak\
e przepisy dotyczÄ…ce innych dziedzin prawa, regulujÄ…ce sprawy z zakresu bhp,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
czyli prawo budowlane, prawo górnicze i geologiczne czy te\
prawo atomowe. Do przepisów
powszechnie obowiÄ…zujÄ…cych nale\
y zaliczyć równie\
niektóre normy techniczne wydawane
na podstawie ustawy z dnia 13 września 2002 roku o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1366
ze zmianami). Normy techniczne sÄ… dobrowolne, jednak\
e mogą mieć charakter
obowiązkowy, jeśli właściwi ministrowie wprowadzą obowiązek ich stosowania.
System organizacyjny ochrony pracy w Polsce
System organizacyjny ochrony pracy w Polsce (rys. 2.) mo\
na podzielić na:
 ogólnokrajowy,
 zakładowy.
Do pierwszego z nich nale\
y zaliczyć parlament, rząd, ministerstwa i inne urzędy
państwowe oraz państwowe organy nadzoru i kontroli. Istotną rolę w systemie
organizacyjnym bhp na szczeblu państwa pełni Rada Ochrony Pracy. W skład Rady wchodzą
przedstawiciele rządu, pracodawców i pracowników, posłowie i senatorowie oraz wybitni
specjaliści z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy. Istotne znaczenie w tym systemie mają
równie\
instytuty naukowo-badawcze powołane do prowadzenia prac naukowo-badawczych
w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia.
Podstawowym podmiotem w zakładzie pracy, którego obowiązkiem jest zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest pracodawca. Realizuje on swoje zadania
za pomocą wyspecjalizowanej słu\
by bezpieczeństwa i higieny pracy oraz lekarza
sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Dodatkowo, w zakładzie pracy
w kształtowaniu bezpiecznych warunków pracy uczestniczy komisja ds. bhp jako organ
opiniodawczo-doradczy.
Nadzór państwowy i związkowy nad warunkami pracy
Nadzór państwowy nad warunkami pracy sprawują:
1. Państwowa Inspekcja Pracy  sprawuje nadzór nad przestrzeganiem całokształtu prawa
pracy. Bezpośredni nadzór nad zakładami pracy sprawują inspektorzy pracy
z okręgowych inspektoratów pracy. Są oni upowa\
nieni do wydawania nakazów
pracodawcom, łącznie ze wstrzymaniem pracy na stanowiskach szczególnie zagro\
onych;
2. Państwowa Inspekcja Sanitarna  podlega ministrowi zdrowia i sprawuje nadzór nad
warunkami higieny pracy, z uwzględnieniem czynników szkodliwych lub ucią\
liwych.
Jest te\
organem uprawnionym do stwierdzania chorób zawodowych. Na czele
Państwowej Inspekcji sanitarnej stoi Główny Inspektor Sanitarny. Bezpośredni nadzór nad
zakładami pracy sprawują powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne;
3. Urząd Dozoru Technicznego  sprawuje nadzór nad stanem bezpieczeństwa urządzeń
technicznych takich jak kotły parowe i inne urządzenia pracujące pod ciśnieniem oraz
kontroluje urzÄ…dzenia dz
wigowe;
4. Państwowa Stra\
Po\
arna  organizuje akcje ratownicze w czasie po\
arów, klęsk
\
ywiołowych i katastrof, kontroluje przestrzeganie obowiązujących przepisów
przeciwpo\
arowych oraz rozpoznaje zagro\
enia w miejscach publicznych oraz zakładach
pracy.
Społeczny nadzór nad warunkami pracy sprawują:
1. Związki zawodowe, które mają prawo dokonywania oceny warunków pracy, sprawowania
kontroli nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad
bhp oraz kierowania działalnością społecznej inspekcji pracy oraz współdziałania z w tym
zakresie z Państwową Inspekcją Pracy;
2. Społeczna Inspekcja Pracy jest słu\
bą społeczną pełnioną przez samych pracowników. Ma
na celu zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę
uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
SÅ‚u\
ba bezpieczeństwa i higieny pracy
W ka\
dym zakładzie pracy, w którym zatrudnionych jest więcej ni\
100 pracowników,
musi zostać powołana słu\
ba bezpieczeństwa i higieny pracy pełniąca funkcje doradcze
i kontrolne. Pracodawcy zatrudniający nie więcej ni\
100 pracowników zadania nale\
Ä…ce do
kompetencji słu\
by mogą powierzyć specjalistom spoza zakładu pracy.
Do najwa\
niejszych uprawnień kontrolnych słu\
by bhp nale\
y, przede wszystkim:
- bie\
ące kontrolowanie warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i norm bhp,
- okresowe (co najmniej raz w roku) sporzÄ…dzenie i przedstawienie pracodawcy analiz stanu
bhp oraz propozycji zmian majÄ…cych na celu zapobieganie zagro\
eniom \
ycia
i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,
- udział w przekazywaniu do u\
ytkowania nowych obiektów budowlanych na terenie
zakładu i nowych procedur technologicznych,
- udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz zachorowań
na choroby zawodowe.
Do najwa\
niejszych uprawnień opiniodawczych słu\
by bhp nale\
y, przede wszystkim:
- opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących przestrzegania przepisów bhp
na poszczególnych stanowiskach pracy,
- inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy problematyki bhp i ergonomii,
- przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii
na stanowiskach pracy.
Zadaniem słu\
by bhp jest równie\
doradzanie pracodawcy oraz jednostkowym pracownikom
w zakresie przepisów bhp i ryzyka związanego z wykonywaną pracą.
Organizacja pracy w zakładach
Relacje między pracodawcą, a pracownikiem określa Kodeks pracy. Zgodnie
z art. 22 Kodeksu pracy stosunek pracy jest to stosunek prawny, na mocy którego pracownik
zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego
kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca do
zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. W rozumieniu przepisów prawa pracy
pracownik to osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracÄ™, a pracodawca to osoba
fizyczna lub jednostka organizacyjna, która zatrudnia pracownika. Umowę o pracę mo\
na
zawrzeć:
- na czas nieokreślony  strony nie wskazują, do kiedy umowa o pracę będzie trwać,
- na czas określony  strony wskazują datę, która spowoduje rozwiązanie umowy o pracę,
- na czas wykonywania określonej pracy  długość trwania umowy uzale\
niona jest
od okresu, w którym pracownik wykona pracę, na którą umówił się z pracodawcą,
- na czas określony w celu zastępstwa nieobecnego pracownika.
Ka\
da z wymienionych umów mo\
e być poprzedzona umową na okres próbny, nie
przekraczający trzech miesięcy.
ObowiÄ…zki pracodawcy i pracownika
Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem
ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy oraz ich podstawowymi uprawnieniami,
prawidłowo organizować pracę oraz zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy
i systematycznie szkolić pracowników w tym zakresie, terminowo i prawidłowo wypłacać
wynagrodzenie, ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, stwarzać
młodym pracownikom warunki sprzyjające przystosowaniu się do nale\
ytego wykonywania
pracy oraz zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników.
Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie, stosować się do
poleceń przeło\
onych, przestrzegać czasu pracy, regulaminu pracy, zasad bhp i ppo\
., dbać
o dobro zakładu pracy, oraz chronić jego mienie i przestrzegać zakazu konkurencji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów
bhp i ppo\
. pracodawca mo\
e stosować: karę upomnienia, nagany, ponadto za opuszczenie
pracy bez usprawiedliwienia, stawienie siÄ™ do pracy w stanie nietrzez
wości lub spo\
ywanie
alkoholu w czasie pracy, pracodawca mo\
e równie\
stosować karę pienię\
nÄ…. Pracodawca
mo\
e te\
zastosować kary administracyjne (mandat karny, skierowanie sprawy do sądu
grodzkiego). Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienale\
ytego wykonania
obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi
odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę.
Standardowo liczba godzin pracy określona w kodeksie pracy, wynosi 8 godzin dziennie
i przeciętnie 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy, w czteromiesięcznym okresie
rozliczeniowym. Je\
eli wykonywana praca przekracza tę liczbę godzin, to jest ona określana
jako praca w godzinach nadliczbowych. Kodeks pracy określa limity dopuszczalnych godzin
nadliczbowych, które nie mogą przekroczyć 4 godzin na dobę oraz 150 godzin w roku
kalendarzowym. Za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje dodatkowe
wynagrodzenie w postaci dodatku w wysokości 50% wynagrodzenia za pracę w ciągu dwóch
pierwszych godzin nadliczbowych na dobę lub 100% wynagrodzenia za pracę w ciągu dwóch
następnych godzin nadliczbowych oraz w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy,
niedzielę lub święta. Przepis ten nie dotyczy jednak osób pracujących na stanowiskach
kierowniczych oraz zarzÄ…dzajÄ…cych.
Praca w skróconym czasie trwa krócej ni\
8 godzin. Skrócenie czasu pracy mo\
e dotyczyć
liczby godzin w wymiarze tygodniowym, np. 32 godziny w tygodniowo (cztery dni) zamiast
40 godzin (pięć dni).
W zakładach, w których produkcja trwa całą dobę, z wyłączeniem niedziel i świąt, pracę
organizuje się w systemie zmianowym (jedno-, dwu- lub trzyzmianowym). Najczęściej
stosuje się system trzyzmianowy, w którym pracownicy ka\
dej zmiany pracujÄ… po 8 godzin.
Godziny pracy pierwszej zmiany obejmują czas zazwyczaj między 600 i 1400, drugiej między
1400 i 2200, a trzeciej między 2200 i 600 rano w dniu następnym czyli pracę nocną.
Najkorzystniej pod względem ochrony zdrowia jest, kiedy pracownik pracuje dwa dni na
pierwszej zmianie, dwa na popołudniowej i dwa na nocnej, a następnie przysługują mu dwa
dni wolne. W systemie dwuzmianowym czas pracy wynosi 12 godzin na dobę, a zespoły
zmieniajÄ… siÄ™ np. o 1900 wieczorem i o 700 rano.
Pracownik świadczący pracę w nocy, jest to pracownik, którego rozkład czasu pracy
obejmuje w ka\
dej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co
najmniej ź czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną. Pora nocna
obejmuje 8-godzin pomiędzy godzinami 2100 i 700. W tych granicach porę nocną ustala się
w regulaminie pracy, o ile wcześniej nie nastąpiło to w układzie zbiorowym pracy. W razie
braku tych aktów ustalenie pory nocnej nale\
y do uprawnień pracodawcy. Pracownikowi
zatrudnionemu w porze nocnej przysługuje dodatek w wys. 20% stawki godzinowej
wynikajÄ…cej z najni\
szego wynagrodzenia.
W przypadku zakładu pracy, w którym praca odbywa się równie\
w niedzielÄ™
(gastronomia dworcowa, szpitale), raz na 3 tygodnie pracownikowi przysługuje wolna
niedziela. Praca w niedziele i święta trwa od godziny 600 w tym dniu do godziny 600 w dniu
następnym. Za pracę w niedzielę pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikowi inny
wolny dzień, ale w tygodniu następującym bezpośrednio po przepracowanej niedzieli.
W przypadku braku mo\
liwości wykorzystania dnia wolnego, pracodawca oprócz
normalnego wynagrodzenia, wypłaca za ka\
dą godzinę pracy w niedzielę i w święta dodatek
w wysokości 100% wynagrodzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są główne akty prawne traktujące o ochronie pracy w Polsce?
2. Które państwowe organy sprawują nadzór nad warunkami pracy?
3. Jakie są zadania Państwowej Inspekcji Pracy?
4. Jakie są zadania i uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej?
5. Jakie są zadania Państwowej Stra\
y Po\
arnej i Urzędu Dozoru Technicznego?
6. Kto sprawuje społeczny nadzór nad warunkami pracy?
7. Kiedy pracodawca zobowiązany jest do powołania słu\
by bhp?
8. Kto jest pracodawcÄ…, a kto pracownikiem?
9. Jakie są główne obowiązki pracodawcy?
10. Jakie rodzaje kar mo\
e zastosować pracodawca wobec pracownika za naruszenie
porzÄ…dku i dyscypliny pracy?
11. Jaka norma czasu pracy obowiÄ…zuje w Polsce?
12. Co to jest praca w godzinach nadliczbowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
SporzÄ…dz
grafik organizacji pracy w zakładzie pracującym w ruchu ciągłym w systemie
dwuzmianowym dla zespołu zło\
onego z 10 pracowników.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w literaturze sposób organizacji pracy dwuzmianowej w ruchu ciągłym,
3) sporządzić grafik organizacji pracy dla poszczególnych pracowników zgodnie
z przepisami,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- materiały piśmiennicze, w tym kolorowe pisaki,
- arkusze papieru A4.
Ćwiczenie 2
Korzystając z ró\
nych z
ródeł informacji ustal, jaką karę powinien zastosować pracodawca
pracownikowi, który trzeci raz w ostatnim miesiącu naruszył wymogi bezpieczeństwa, gdy\

palił papierosy w miejscu niedozwolonym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w literaturze informacje dotyczące odpowiedzialności pracownika
za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) wybrać rodzaj kary stosowny do przewinienia,
4) sporządzić pisemną informację dla pracownika o rodzaju nało\
onej kary,
5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- literatura,
- Kodeks pracy,
- komputer z przyłączem do Internetu,
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,
- arkusze papieru formatu A4.
Ćwiczenie 3
Zatrudniasz pracownika na czas określony. Korzystając z literatury i Internetu przygotuj
wzór takiej umowy zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w literaturze rodzaje umów o pracę,
3) pobrać odpowiedni formularz,
4) zredagować treść umowy,
5) zaprezentować na forum grupy treść sporządzonego dokumentu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 poradnik dla ucznia, literatura,
 poradnik prawa pracy, kodeks pracy, itp.,
 komputer z przyłączem do Internetu i drukarką,
 przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,
 arkusze papieru formatu A4.
Ćwiczenie 4
Scharakteryzuj organizację pracy w zakładach uzupełniając poni\
sze zdania:
1. Relacje między pracodawcą, a pracownikiem określa & & & & & & & ...................
Zgodnie z art. 22 & & & & & & & & & & & & & & & & & & . stosunek pracy jest to
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& ...& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & & & & & & &
& & & ...& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. .
2. UmowÄ™ o pracÄ™ mo\
na zawrzeć na czas  & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
& & & & & & & & & & & & & & & & & & ........................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & . .
3. Liczba godzin pracy określona w kodeksie pracy, wynosi & & & & . godzin dziennie
& & & & . i przeciętnie & & & & ... godzin w pięciodniowym tygodniu pracy. Liczba
dopuszczalnych godzin nadliczbowych nie mo\
e przekroczyć & & & & godzin na dobę
oraz & & & & & godzin w roku kalendarzowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać informacje dotyczące organizacji pracy w zakładzie,
3) uzupełnić podany przez nauczyciela tekst,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- karty do uzupełnienia,
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,
- arkusze papieru formatu A4.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić państwowe organy nadzoru nad warunkami pracy?
2) wskazać główne zadania Państwowej Inspekcji Pracy ?
3) określić zadania i uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej?
4) sporządzić grafik pracy zmianowej w zakładzie?
5) wskazać kto sprawuje społeczny nadzór nad warunkami pracy?
6) sporządzić wzór umowy o pracę na czas określony?
7) wymienić rodzaje kar, które pracodawca mo\
e zastosować wobec
pracownika za naruszenie porzÄ…dku i dyscypliny pracy?
8) podać normę czasu pracy obowiązującą w Polsce?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Podstawy ergonomii i fizjologii pracy
4.2.1. Materiał nauczania
Ergonomia (z greckiego: ergon  praca; nomos  prawo, zasada) jest dziedzinÄ… wiedzy
zajmującą się przystosowaniem maszyn, urządzeń technicznych, narzędzi, stanowisk
roboczych i fizycznego środowiska pracy do psychofizycznych cech, mo\
liwości i potrzeb
człowieka. Istnieje szereg definicji ergonomii np.:
 definicja przyjęta przez Polskie Towarzystwo Ergonomiczne  ergonomia jest to nauka,
której zasadniczym dą\
eniem jest dostosowanie narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii,
organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów codziennego u\
ytku do
wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka ,
 definicja wg Polskiej Normy PN 83/N 08015  ergonomia to nauka zajmujÄ…ca siÄ™
przystosowaniem obiektów technicznych, ich środowiska i środowiska bytowania do
anatomicznych i psychofizycznych mo\
liwości człowieka .
Z definicji tych wynika, \
e celem ergonomii jest kształtowanie takich warunków bytu
(pracy i \
ycia prywatnego) człowieka, aby uchronić go przed przedwczesną utratą sił
biologicznych w następstwie nauki, pracy, odpoczynku. Ergonomia w odró\
nieniu od
ochrony pracy i bezpieczeństwa pracy zajmuje się nie tylko zabezpieczeniem pracownika
przed chorobami zawodowymi i wypadkami, lecz tak\
e przed uciÄ…\
liwościami oraz
przemijającymi zaburzeniami w pracy niektórych narządów człowieka. Przedmiotem badań
ergonomii jest układ: człowiek  maszyna  warunki otoczenia. Ergonomia korzysta
z dorobku takich nauk lub dziedzin naukowych jak: psychologia pracy, socjologia pracy,
fizjologia pracy, higiena, medycyna pracy, organizacja pracy, oraz nauk technicznych,
np. materiałoznawstwa, budowy maszyn.
Ergonomia dzieli siÄ™ na:
 ergonomię korekcyjną, która zajmuje się analizą ju\
istniejÄ…cych stanowisk pracy lub
narzędzi do niej u\
ywanych. Formułuje zalecenia mające na celu polepszenie warunków
pracy i zmniejszenie występujących obcią\
eń oraz poprawę wydajności i jakości pracy;
 ergonomię koncepcyjną, którą tworzą zespoły specjalistów zajmujących się
projektowaniem stanowiska pracy bÄ…dz
narzędzi stosowanych w czasie pracy, aby
zapewnić człowiekowi maksimum niezawodności i bezpieczeństwa, przy jednoczesnym
zminimalizowaniu fizycznych, psychicznych i środowiskowych obcią\
eń pracownika.
Aby pracownik mógł wykonywać swoją pracę w bezpiecznych i higienicznych warunkach
konieczne stało się projektowanie ergonomicznego stanowiska pracy z uwzględnieniem
psychicznych i fizycznych potrzeb człowieka.
Stanowisko pracy to przestrzeń pracy wraz z wyposa\
eniem w środki i przedmioty pracy
(maszyny, narzędzia, przyrządy), w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje
pracę. Właściwa organizacja stanowisk pracy zapewnia łatwe i bezpieczne jej wykonywanie
oraz ogranicza niepotrzebny wysiłek, a tak\
e stanowi ochronÄ™ pracownika przed obra\
eniami
i szkodliwymi czynnikami w miejscu pracy. Aby zapewnić optymalną metodę pracy, nale\
y
tak zorganizować stanowisko robocze, aby dostęp do niego był wygodny i bezpieczny,
materiały i narzędzia miały ustalone miejsce, zaś odległości między przedmiotami na
stanowisku roboczym winny być jak najmniejsze.
Fizjologiczny aspekt procesu pracy
Fizjologia to nauka o funkcjach \
ywych organizmów, np. fizjologia człowieka. Fizjologia
pracy wchodzi w skład fizjologii człowieka i zajmuje się badaniem wpływu pracy
wykonywanej przez człowieka na jego ustrój jako całość, a tak\
e na funkcjonowanie
poszczególnych jego organów i układów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Praca, to świadome i celowe działanie człowieka, zmierzające do wytworzenia
określonych wartości materialnych bądz
kulturalnych. Ka\
da praca stanowi dla
wykonującego ją człowieka z
ródło obcią\
enia biologicznego, wpływa bowiem na zmiany
czynnościowe w poszczególnych układach i w całym organizmie ludzkim. Praca
wykonywana z udziałem mięśni dzieli się na  pracę statyczną i dynamiczną.
Pracę statyczną, wykonują mięśnie pozostające nieruchomo w stanie skurczu. Wywołuje
ona długotrwałe napięcie mięśni, stanowi powa\
ny czynnik zwiększający wysiłek fizyczny.
Szczególnym rodzajem pracy statycznej jest praca w pozycji stojącej. W zakładach
gastronomicznych wiele czynności wykonywanych jest na stojąco. W związku z tym
pracownikom nale\
y zapewnić krótkie przerwy na odpoczynek w pozycji siedzącej.
W pracy dynamicznej występują naprzemiennie skurcze i rozkurcze mięśni, przez co
łatwiej następuje usuwanie produktów przemiany materii. Przy jednakowym wydatku
energetycznym bardziej uciÄ…\
liwa jest praca statyczna ni\
dynamiczna.
Człowiek pracując fizycznie w normalnych warunkach nie wykorzystuje więcej jak
30 35% swoich maksymalnych mo\
liwości. Praca przy takiej intensywności nie stanowi
nadmiernego obciÄ…\
enia dla organizmu. Zmęczenie z nią związane daje się łatwo usunąć
w czasie odpoczynku. Wysiłek w granicach 35 50% wydolności organizmu ludzkiego
prowadzi do znacznego zmęczenia mięśniowego jak i ogólnego, wymaga dodatkowych
przerw w pracy, a tak\
e często podawania pracownikowi dodatkowych posiłków
regeneracyjnych oraz napojów. Praca powy\
ej 50% maksymalnych mo\
liwości człowieka
stanowi nadmierne jego obciÄ…\
enie. W warunkach pracy zawodowej mo\
e występować tylko
sporadycznie.
Do funkcjonowania organizmu niezbędny jest materiał energetyczny (węglowodany,
tłuszcze i białka znajdujące się w po\
ywieniu) oraz tlen dostarczany z płuc do tkanek
potrzebny do spalania materiału energetycznego, czyli przekształcania go w energię. Część
wyprodukowanej energii potrzebna jest do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest to
najmniejsza ilość energii zu\
ywana przez człowieka w stanie spoczynku. U dorosłych osób
wynosi ona 1400 1700 kcal (kilokalorii)/dobÄ™ i jest wy\
sza u mÄ™\
czyzn ni\
u kobiet.
Wydatek energetyczny jest miernikiem ciÄ™\
kości pracy. Wydatek ten mierzy się
w kilokaloriach (kcal) na 1 kg masy ciała w ciągu godziny. Jego wielkość dla niektórych
czynności wykonywanych przez człowieka podano w tabeli 1.
Tabela 1. Wydatki energetyczne podczas wykonywania niektórych czynności zawodowych w kilokaloriach
na 1 kg masy ciała w ciągu 1 godziny [12, str.33]
Rodzaj czynności Wydatek energetyczny
kcal/kg/h
Praca siedzÄ…ca 2,75
Pisanie na komputerze 2.00
Praca przy kuchennym stole produkcyjnym 2,05
Zmywanie naczyń 2,06
Zamiatanie podłóg 2,40
Prace ciesielskie na budowie 3,43
Ręczne piłowanie drzewa 6,88
Wykonywanie codziennych czynności człowieka jest związane z określonym wydatkiem
energetycznym. W tabeli 2. podano przykładowe wydatki energetyczne dla niektórych
czynności nie związanych z pracą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Tabela 2. Wydatki energetyczne na niektóre czynności \
yciowe niezwiÄ…zane z pracÄ… w kilokaloriach na 1 kg
masy ciała w ciągu 1 godziny [12, str. 33]
Rodzaj czynności Wydatek energetyczny
kcal/kg/h
Sen 0,94
Odpoczynek w pozycji le\
Ä…cej 1,04
Swobodne stanie 1,50
Powolny spacer 2,85
Szybki marsz 4,28
Bardzo szybki marsz 9,30
Bieganie 8,14
Wchodzenie po schodach 15,80
Całość wydatków energetycznych człowieka obejmuje podstawową przemianę materii,
wydatki zwiÄ…zane z wykonywaniem pracy zawodowej  w ciÄ…gu 8 godzin oraz wydatki na
czynności poza pracą.
Tabela 3. Klasyfikacja rodzajów pracy fizycznej według całkowitego dobowego wydatku energetycznego (przy
8-godzinnym dniu pracy) [ 7, str. 382]
Stopień cię\
kości Wydatek energetyczny (kcal/dobę)
Lekka 2300 2800
Umiarkowana 2801 3300
Åšrednia 3301 3800
CiÄ™\
ka 3801 4300
Bardzo ciÄ™\
ka 4301 4800
Podczas pracy lekkiej (np. pisanie ręczne, pisanie na maszynie, prowadzenie pojazdu
w warunkach normalnych) efektywny wydatek energetyczny w ciÄ…gu jednej zmiany roboczej
wynosi 300 800 kcal dla mÄ™\
czyzn i 200 700 kcal dla kobiet.
Podczas pracy umiarkowanej (np. zbieranie owoców, przemieszczanie towarów o masie
około 5 kg) efektywny wydatek energetyczny w ciągu jednej zmiany roboczej wynosi
800 1500 kcal dla mÄ™\
czyzn i 600 1000 kcal dla kobiet.
Podczas pracy ciÄ™\
kiej (np. transportowanie materiałów o masie 10 15 kg), efektywny
wydatek energetyczny w ciÄ…gu jednej zmiany roboczej wynosi 1500 2000 kcal dla mÄ™\
czyzn
i 1000 1300 kcal dla kobiet.
Przenoszenie ciÄ™\
arów
Praca zwiÄ…zana z przenoszeniem ciÄ™\
arów jest zazwyczaj pracą cię\
kÄ…, a tak\
e zwiÄ…zanÄ…
z du\
ym ryzykiem urazów kręgosłupa. Z tego te\
względu zasady prawidłowego
przenoszenia ciÄ™\
arów są istotnym elementem ochrony pracownika w miejscu pracy. Aby
bezpiecznie przenosić cię\
ary nale\
y:
 trzymać cię\
ar tak blisko ciała jak to tylko jest mo\
liwe,
 unikać szybkiego tempa przenoszenia,
 przenosić cię\
ar na opuszczonych rękach,
 nie dz
wigać przy rękach zgiętych w stawie łokciowym,
 podczas podnoszenia minimalizować ruchy tułowia (pochylenia, skłony i skręcenia),
 ciÄ™\
ary podnosić w przysiadzie mając wyprostowane plecy, a następnie unieść cię\
ar
przez wyprostowanie nóg.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Ka\
dej pracy towarzyszy zmęczenie. Jest to zmniejszenie zdolności do pracy
spowodowane przez wysiłek. Rozró\
nia się zmęczenie fizyczne i psychiczne. Zmęczenie
fizyczne powoduje zmiany w układzie biochemicznym mięśnia, prowadzi do wzrostu
produktów przemiany materii i wyczerpania zapasów energetycznych organizmu, a tak\
e
pocenie się, spowolnienie ruchów, spadek sił mięśni i dokładności ruchu, spadek wydajności
(wzrost liczby błędów, czasu reakcji) i wzrost zagro\
enia urazowego czy wypadkowego.
Zmęczenie psychiczne powoduje zmniejszenie stopnia koncentracji, utrudnione myślenie,
spowolnienie i osłabienie postrzegania, spadek motywacji, zaburzenia emocjonalne (apatia
lub rozdra\
nienie), nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek (ziewanie, senność),
spadek wydajności pracy (wzrost: czasu reakcji, liczby błędów), spadek formy fizycznej,
wzrost zachorowań, urazów i wypadków.
Zmęczenie mo\
emy eliminować przez optymalizację warunków pracy i jest to niezbędny
warunek prawidłowego i sprawnego jej wykonania. Ponadto bardzo wa\
ne sÄ… przerwy
w zale\
ności od charakteru pracy i tak:
 po pracy fizycznej odpoczynek powinien być bierny,
 po pracy umysłowej  odpoczynek czynny,
 w czasie pracy korzystniej jest robić kilka krótkich przerw zamiast jednej długiej.
Odpoczynek pozwala na regenerację utraconych sił. W zakładach pracy słu\
Ä… temu
przerwy zorganizowane i niezorganizowane. Stosowanie przerw w pracy ma du\
y wpływ na
efektywność pracy. Celowe przerwanie procesu pracy zwiększa wydajność pracy po przerwie.
Częste, zaplanowane przerwy w pracy zmieniają nastawienie pracownika do pracy oraz
wpływają na odprę\
enie i odpoczynek podczas przerwy. Zaplanowanie przerw pozwala
równie\
zniwelować ilość przerw dowolnych. Zasady wyznaczania przerw w pracy:
 suma przerw w pracy nie powinna przekraczać 15% całkowitego czasu pracy, a przy
pracach ciÄ™\
kich powinna wynosić 20 30% całkowitego czasu pracy,
 w przypadku dwóch przerw powinny one dzielić całkowity czas pracy na trzy równe
części, ale przerwa pierwsza powinna być krótsza od przerwy drugiej.
Przerwy niezorganizowane występują wtedy gdy pojawia się nieprzewidziana sytuacja
np. maszyna ulega uszkodzeniu, brak jest narzędzi potrzebnych do pracy.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym zajmuje siÄ™ ergonomia?
2. Jakie dziedziny nauki składają się na wiedzę ergonomiczną?
3. Jak dzielimy ergonomiÄ™?
4. Co jest zadaniem ergonomii koncepcyjnej?
5. Jak brzmi definicja stanowiska pracy?
6. Czym siÄ™ zajmuje fizjologia pracy?
7. Czym się ró\
ni praca statyczna od pracy dynamicznej? Podaj odpowiednie przykłady
z bran\
y gastronomicznej.
8. Jakie są zasady prawidłowego przenoszenia cię\
arów?
9. Co to jest zmęczenie i jak mo\
na mu zapobiegać?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokładnej obserwacji swojego stanowiska pracy w klasie wylicz
i uzasadnij, jakie znajdujÄ… siÄ™ tam przedmioty ergonomiczne i nieergonomiczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wymienić przedmioty ergonomiczne twojego stanowiska pracy,
3) wskazać przedmioty nie spełniające warunków ergonomicznych,
4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,
- arkusze papieru formatu A4.
Ćwiczenie 2
Dokonaj oceny i udziel odpowiedzi na pytanie  Czy twoje stanowisko pracy w pracowni
gastronomicznej jest stanowiskiem ergonomicznym?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) ocenić, czy stanowisko pracy ucznia jest ergonomiczne,
3) zapisać wnioski na arkuszu papieru A4,
4) wyniki pracy zaprezentować na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,
- arkusze papieru formatu A4.
Ćwiczenie 3
PrzenieÅ› du\
e, ciÄ™\
kie przedmioty w wyznaczone miejsce.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) przypomnieć zasady obowiązujące przy przenoszeniu cię\
arów,
3) ocenić, czy koledzy prawidłowo przenosili cię\
ary,
4) zapisać wnioski w zeszycie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- przedmioty do przenoszenia,
- zeszyt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ćwiczenie 4
Określ, jaki typ zmęczenia (i jego przyczyny) występuje podczas trzymania cię\
kiej
ksiÄ…\
ki na wyciągniętych rękach i podczas zdejmowania i kładzenia tej samej ksią\
ki na
podłogę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) przygotować ksią\
ki potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) określić rodzaj pracy wykonywanej przez kolegów,
4) scharakteryzować typ zmęczenia,
5) określić przyczyny zmęczenia,
6) zapisać wnioski w zeszycie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- grube, ciÄ™\
kie ksiÄ…\
ki,
- materiały piśmiennicze,
- zeszyt.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wskazać przedmioty ergonomiczne na stanowisku pracy?
2) wymienić dziedziny nauki, które składają się na wiedzę ergonomiczną?
3) zdefiniować pojęcie fizjologii pracy?
4) wykazać ró\
nice między pracą statyczną, a dynamiczną?
5) scharakteryzować typy zmęczenia?
6) określić typ i przyczyny zmęczenia?
7) wskazać przykłady pracy dynamicznej w punktach gastronomicznych?
8) scharakteryzować zasady prawidłowego przenoszenia cię\
arów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.3. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy pracownika
4.3.1. Materiał nauczania
Pomieszczenia pracy są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników w celu
wykonywania pracy. Powierzchnia pomieszczeń pracy i ich wysokość powinny być
dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy oraz czasu przebywania pracowników w tych
pomieszczeniach. Pomieszczenia, w których łączny czas przebywania pracownika przekracza
cztery godziny uwa\
a się za pomieszczenia stałej pracy. W pomieszczeniach pracy czasowej
pracownik przebywa łącznie od dwóch do czterech godzin.
Na ka\
dego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy
(tj. tych, w których pracownicy przebywają powy\
ej 4 godzin) powinno przypadać co
najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni
podłogi (nie zajętej przez maszyny i inne wyposa\
enie stanowisk pracy).
Wysokość pomieszczeń stałej pracy nie mo\
e być mniejsza ni\
3 m w świetle je\
eli
w pomieszczeniach tych nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia. Dopuszcza się
obni\
enie wysokości tych pomieszczeń do 2,5 m w świetle je\
eli w pomieszczeniu
zatrudnionych jest nie więcej ni\
4 pracowników, a na ka\
dego przypada co najmniej po
15 m3 wolnej objętości pomieszczenia. Wysokość pomieszczeń, w których pracownicy
przebywajÄ… jedynie od 2 do 4 godzin w ciÄ…gu doby, nie mo\
e być mniejsza ni\
2,2 m.
Pomieszczenia pracy powinny być oświetlone światłem dziennym oraz światłem
elektrycznym (spełniającym wymagania określone w polskich normach). Okna
w pomieszczeniach pracy powinny być wyposa\
one w odpowiednie urzÄ…dzenia eliminujÄ…ce
nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.
Podłogi w pomieszczeniach produkcyjnych powinny znajdować się na poziomie terenu
otaczajÄ…cego budynek. Obni\
enie poziomu podłogi poni\
ej terenu wymaga zgody
Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, wydanej w porozumieniu
z właściwym okręgowym inspektorem pracy. Podłogi w pomieszczeniach pracy powinny być
szczelne. Posadzka powinna być nienasiąkliwa, łatwo zmywalna, zapobiegająca
poślizgnięciom. Pomiędzy pomieszczeniami nie powinno być progów, chyba \
e warunki
techniczne wymagajÄ… ich zastosowania. W takich przypadkach nale\
y je oznaczyć w sposób
widoczny, zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami. Je\
eli natomiast podłogę wykonano
z materiału będącego dobrym przewodnikiem ciepła lub je\
eli w trakcie wykonywania pracy
występuje zamoczenie podłogi, w przejściach oraz w miejscach do stania i siedzenia nale\
y
zapewnić podesty izolujące od zimna lub wilgoci. Ściany pomieszczeń powinny być pokryte
materiałem łatwo zmywalnym do wysokości 2,0 m.
W ka\
dym zakładzie pracy zatrudniającym powy\
ej 10 pracowników na jedną zmianę
pracodawca zabezpiecza odpowiednio usytuowane pomieszczenia i urzÄ…dzenia higieniczno-
sanitarne, takie jak Å‚az
nie, sauny, natryski, łazienki, ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie,
pralnie, jak te\
pomieszczenia słu\
Ä…ce do odka\
ania, oczyszczania oraz suszenia odzie\
y
i obuwia. Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym
odbywa się praca albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem, które
w przypadku przechodzenia z ogrzewanych pomieszczeń powinno być równie\
ogrzewane.
Pomieszczenia te powinny być ogrzewane, oświetlane i wentylowane zgodnie z przepisami
techniczno-budowlanymi, a ich wysokość powinna być w świetle nie mniejsza ni\
2,5 m
z wyjÄ…tkiem Å‚az
ni ogólnodostępnej, której wysokość powinna wynosić, co najmniej 3,0 m.
Dopuszcza się zmniejszenie wysokości do 2,2 m w świetle  w przypadku usytuowania ich
w suterenie, piwnicy lub na poddaszu (z wyjątkiem ogólnodostępnych ustępów i łaz
ni).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie
dla kobiet i mÄ™\
czyzn. Wymóg ten nie dotyczy zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest
do dziesięciu pracowników na jednej zmianie  pod warunkiem zapewnienia mo\
liwości
osobnego korzystania przez kobiety i mÄ™\
czyzn z tych pomieszczeń.
Pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić im, co najmniej
ustępy i umywalki, a tak\
e warunki do higienicznego przechowywania odzie\
y własnej
(domowej), roboczej i ochronnej oraz higienicznego spo\
ywania posiłków.
Odzie\
powinna być przechowywana w szatniach. Szatnie powinny być urządzone w oddzielnych
lub wydzielonych pomieszczeniach. Pomieszczenia przeznaczone na szatnie powinny być
suche i w miarÄ™ mo\
liwości oświetlone światłem dziennym. Szatnie mogą być urządzone
jako:
 szatnie odzie\
y własnej pracowników  przeznaczone do przechowywania odzie\
y
i obuwia nale\
ących do pracowników,
 szatnie odzie\
y roboczej i ochronnej  przeznaczone do przechowywania odzie\
y
i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,
 szatnie podstawowe  przeznaczone sÄ… do przechowywania odzie\
y własnej pracowników
oraz odzie\
y roboczej i środków ochrony indywidualnej,
 szatnie przepustowe  składające się z części przeznaczonej na odzie\
własną
pracowników, części przeznaczonej na odzie\
roboczą i środki ochrony indywidualnej
oraz przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części.
Umywalnie i pomieszczenia z natryskami
W skład zespołu sanitarnego powinny wchodzić umywalnie łatwo dostępne dla
pracowników i zapewniające bezkolizyjny ruch pracowników ju\
umytych i przebranych
w odzie\
własną. Umywalnia powinna być wyposa\
ona w umywalki do których powinna być
doprowadzona bie\
ąca woda  ciepła i zimna. Na ka\
dej kondygnacji w budynkach powinny
być te\
usytuowane ustępy.
Jadalnie
Pracodawca zatrudniajÄ…cy powy\
ej dwudziestu pracowników na jednej zmianie powinien
zapewnić pracownikom pomieszczenie do spo\
ywania posiłków  jadalnię.
W zale\
ności od rodzaju spo\
ywanych posiłków ustalono następujące typy jadalni:
 Typ I  jadalnia przeznaczona do spo\
ywania posiłków własnych,
 Typ II  jadalnia przeznaczona do spo\
ywania posiłków własnych i wydawania napojów,
 Typ III  jadalnia z zapleczem, przeznaczona do spo\
ywania posiłków profilaktycznych,
powinna ona posiadać węzeł sanitarny dla konsumentów i węzeł sanitarny z szatnią dla
pracowników obsługi.
Dla ka\
dego pracownika spo\
ywającego posiłek w jadalni nale\
y zapewnić indywidualne
miejsce siedzące przy stole. Jadalnia powinna być wyposa\
ona w umywalki,
a przy ka\
dej umywalce powinny znajdować się ręczniki jednorazowe lub powinna być
zainstalowana suszarka do rÄ…k. W jadalni nale\
y umieścić w widocznym miejscu napisy lub
znaki informujÄ…ce o zakazie palenia tytoniu.
Mikroklimat pomieszczeń
Mikroklimat pomieszczenia mo\
na opisać jako zbiór parametrów fizycznych
i chemicznych, zmiennych w czasie i przestrzeni, wywierających wpływ na ka\
dy \
ywy
organizm. Kształtują go: temperatura, wilgotność, prędkość ruchu powietrza
i promieniowanie cieplne. Oprócz wy\
ej wymienionych parametrów na równowagę cieplną
ciała ludzkiego wpływają tak\
e: aktywność fizyczna człowieka, izolacyjność cieplna odzie\
y,
stosunek pola powierzchni ciała okrytego odzie\
Ä… do pola odkrytego i temperatura
powierzchni odzie\
y.
Mikroklimat gorący występuje najczęściej w pomieszczeniach, gdzie zgromadzone są
urządzenia emitujące ciepło. Wysoka temperatura otoczenia mo\
e spowodować ogólne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
osłabienie, zawroty i bóle głowy, omdlenie i bolesne skurcze mięśni oraz odwodnienie.
W skrajnych wypadkach przegrzanie prowadzi do groz
nego dla \
ycia udaru cieplnego.
W mikroklimacie gorącym nie powinni być zatrudniani pracownicy cierpiący na choroby
mięśnia sercowego, wady serca, chorobę niedokrwienia serca, nadciśnienie tętnicze, otyłość
znacznego stopnia, zaburzenia wydzielania potu, cukrzycę i nadczynność tarczycy.
Mikroklimat zimny występuje w pomieszczeniach, gdzie temperatura nie przekracza
10ºC. W mikroklimacie zimnym nie powinni być zatrudnieni pracownicy cierpiÄ…cy na
przewlekłe choroby górnych dróg oddechowych, przewlekłe zapalenie oskrzeli i dychawicę
oskrzelowÄ…, odmro\
enia skóry, chorobę Burgera i inne choroby naczyń obwodowych,
choroby reumatoidalne i inne zaostrzając się pod wpływem ochłodzenia.
Człowiek ma du\
e mo\
liwości dostosowania się do ró\
nych warunków klimatycznych.
Zakres zmian temperatury otoczenia, w którym człowiek ma mo\
liwość jest stosunkowo
szeroki  od  50ºC do +50ºC. Przy Å›rednio ciÄ™\
kiej pracy fizycznej w pomieszczeniach
o Å›redniej wilgotnoÅ›ci sprawnego dziaÅ‚ania, organizm najlepiej znosi temperaturÄ™ 16 18ºC.
Temperatura pomieszczeń, w których wykonuje się pracę fizyczną nie powinna być ni\
sza ni\

14 ºC, a przy pracy umysÅ‚owej 18 ºC. Optymalne warunki wysycenia powietrza parÄ… wodnÄ…
dla lekkiej pracy fizycznej wynoszÄ… 40%, a dla ciÄ™\
kiej 80% wilgotności względnej.
Wentylacja pomieszczeń
W pomieszczeniach, gdzie występuje gorący mikroklimat, i podwy\
szona wilgotność,
konieczne są sprawnie działające urządzenia wentylacyjne. W chłodnych porach roku prądy
powietrza o du\
ej nieraz prędkości i niskich temperaturach (przez otwarte okna, drzwi)
działają na rozgrzany organizm ludzki i powodują złe samopoczucie, a często nawet
zaziębienia. Optymalna prędkość powietrza w pomieszczeniach winna trzymać się granicznej
wartości 0,2 m/s. Rolą wentylacji jest dostarczenie odpowiedniej ilości powietrza
niezbędnego do prawidłowego spalania w urządzeniach zu\
ywajÄ…cych gaz. W budynkach
mamy dwa rodzaje wentylacji: naturalnÄ… i mechanicznÄ….
W wentylacji naturalnej wymiana powietrza w pomieszczeniach mo\
e następować
w sposób naturalny. Dzięki ró\
nicy temperatury, a więc i gęstości powietrza wewnątrz i na
zewnątrz budynku oraz dzięki działaniu wiatru powietrze dostaje się do budynku przez
nieszczelności w oknach i drzwiach lub przez specjalne nawiewniki, a wydostaje się przez
kratki i kanały wentylacyjne.
Wentylacja mechaniczna zapewnia wymianÄ™ powietrza niezale\
nie od jakichkolwiek
wpływów atmosferycznych. Wymuszony przepływ powietrza uzyskuje się dzięki
zastosowaniu wentylatora. Najprostszym rozwiÄ…zaniem jest wentylacja wywiewna, a bardziej
zaawansowanym rozwiązaniem jest wentylacja nawiewno-wywiewna, w której zarówno
doprowadzanie, jak i usuwanie powietrza jest mo\
liwe dzięki wentylatorom.
Oświetlenie pomieszczeń
Oświetlenie jest jednym z wa\
niejszych czynników wpływających na wydajność pracy,
wypadki przy pracy i zdrowie pracownika. Oświetlenie występujące na stanowiskach pracy
mo\
na podzielić na naturalne i sztuczne. Rozró\
niamy dwa rodzaje oświetlenia pomieszczeń:
1. oświetlenie podstawowe, w skład którego wchodzi oświetlenie ogólne, oświetlenie
miejscowe jako oświetlenie dodatkowe do danego stanowiska pracy, oświetlenie
kierunkowe, które jest ograniczone do ściśle określonego pola pracy i oświetlenie
zło\
one, składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego;
2. oświetlenie awaryjne, w skład którego wchodzi oświetlenie bezpieczeństwa
(umo\
liwiające bezpieczne dokończenie lub kontynuację wykonywanych czynności),
oświetlenie ewakuacyjne i oświetlenie przeszkodowe mające zastosowanie
w pomieszczeniu, w którym jest zgaszone oświetlenie podstawowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Z higienicznego punktu widzenia na prawidłowe oświetlenie miejsca pracy ma wpływ
natÄ™\
enie oświetlenia (w luksach), równomierność oświetlenia w pomieszczeniu, barwa
światła i oddawanie barw oraz ograniczenie olśnienia.
Przy pracach wzrokowych wymagających małych natę\
eń oświetlenia zaleca się
stosowanie oświetlenia ogólnego o natę\
eniu do 200 lx (luksów). Przy pracach wymagających
większej precyzji zaleca się stosowanie oświetlenia ogólnego i miejscowego.
W zakładach gastronomicznych jasność oświetlenia pomieszczeń powinna być
dostosowana do rodzaju wykonywanych czynności. W pomieszczeniach produkcyjnych
natÄ™\
enie oświetlenia powinno wynosić 200 lx, a w pozostałych około 150 lx. Niewłaściwe
oświetlenie wywołuje szereg niekorzystnych zmian i reakcji organizmu,
a w szczególności łzawienie i zaczerwienienie powiek i spojówek, zmniejszenie ostrości
widzenia i szybkości spostrzegania. Tym samym obni\
a się dokładność wykonywanej pracy
i trudniej jest utrzymać czystość pomieszczeń, co ma istotne znaczenie szczególnie przy
produkcji \
ywności.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to sÄ… pomieszczenia pracy?
2. Jaką wysokość powinny mieć pomieszczenia w zakładach pracy?
3. Jakie powinny być podłogi i posadzki w budynkach przemysłowych?
4. Jakie pomieszczenia higieniczno-sanitarne pracodawca musi zapewnić w swoim zakładzie
pracy?
5. Kiedy pracodawca ma obowiązek zorganizować jadalnię dla pracowników?
6. Jakie parametry kształtują mikroklimat?
7. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ warunki pracy w mikroklimacie gorÄ…cym?
8. Czy ka\
dy człowiek mo\
e pracować w klimacie zimnym?
9. Jakie znasz rodzaje wentylacji?
10. Czym ró\
ni siÄ™ wentylacja naturalna od grawitacyjnej?
11. Jakie rodzaje oświetlenia występują w pomieszczeniach pracy?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj warunki pracy uzupełniając poni\
sze zdania:
1. Na ka\
dego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy
powinno przypadać co najmniej & & & & .. wolnej objętości pomieszczenia oraz co
najmniej & & & & & & . wolnej powierzchni podłogi (nie zajętej przez maszyny i inne
wyposa\
enie stanowisk pracy).
2. Pracodawca zatrudniajÄ…cy powy\
ej & & & & & & & & & & .. na jednej zmianie powinien
zapewnić pracownikom pomieszczenie do spo\
ywania posiłków  jadalnię. Obowiązek
ten dotyczy równie\
pracodawców zatrudniających & & & ..............., je\
eli nara\
eni sÄ… na
kontakt ze środkami chemicznymi lub & & & & & & & & & .., materiałami
& & & & & & & & & & .. albo przy pracach szczególnie & & & & & & ....& & & & &
3. Pracodawca w swoim zakładzie pracy musi zapewnić pomieszczenia higieniczno-sanitarne,
do których zalicza się: ...................& & & & .& & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4. Niewłaściwe oświetlenie stanowiska pracy powoduje: & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... .
5. Z higienicznego punktu widzenia na prawidłowe oświetlenie stanowiska pracy ma wpływ:
& & ...& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& &
6. Na oświetlenie podstawowe składa się: & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać informacje dotyczące warunków pracy w zakładzie,
3) uzupełnić podany przez nauczyciela tekst,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- karty do uzupełnienia,
- komputer z przyłączem do Internetu,
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,
- arkusze papieru formatu A4.
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj przykładową odzie\
roboczÄ… dla pracownika magazynu mro\
onek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w Internecie przykładową odzie\
roboczÄ… pracownika wykonujÄ…cego pracÄ™
w mikroklimacie zimnym,
3) zaprojektować odzie\
roboczÄ… dla magazyniera,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
-
-
-
- komputer z przyłączem do Internetu,
-
-
-
- arkusz papieru formatu A1,
-
-
-
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki.
-
-
-
Ćwiczenie 3
SporzÄ…dz
wykaz chorób, które uniemo\
liwiają podjęcie pracy w mikroklimacie zimnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
2) wyszukać w Internecie informacje dotyczące zatrudniania pracowników w mikroklimacie
zimnym,
3) sporządzić wykaz chorób uniemo\
liwiających podjęcie pracy w mikroklimacie zimnym,
4) sporządzić notatkę w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
-
-
-
- komputer z przyłączem do Internetu,
-
-
-
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,
-
-
-
- zeszyt.
-
-
-
Ćwiczenie 4
SporzÄ…dz
wykaz chorób, które uniemo\
liwiają podjęcie pracy w mikroklimacie gorącym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w Internecie informacje dotyczące zatrudniania pracowników w mikroklimacie
gorÄ…cym,
3) sporządzić wykaz chorób uniemo\
liwiających podjęcie pracy w mikroklimacie gorącym,
4) sporządzić notatkę w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
-
-
-
- komputer z przyłączem do Internetu,
-
-
-
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,
-
-
-
- zeszyt.
-
-
-
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie pomieszczenia pracy?
2) określić jaką wysokość powinny mieć pomieszczenia w zakładach pracy?
3) scharakteryzować warunki pracy?
4) dobrać odzie\
roboczą do określonego stanowiska pracy?
5) sporządzić wykaz chorób uniemo\
liwiajÄ…cych pracÄ™ mikroklimacie zimnym?
6) sporządzić wykaz chorób uniemo\
liwiajÄ…cych pracÄ™ mikroklimacie gorÄ…cym?
7) scharakteryzować warunki pracy w mikroklimacie gorącym?
8) porównać wentylację naturalną z wentylacją mechaniczną?
9) wymienić rodzaje oświetlenia w pomieszczeniach pracy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.4. Czynniki szkodliwe, uciÄ…\
liwe i niebezpieczne w środowisku
pracy. Choroby zawodowe
4.4.1. Materiał nauczania
W ka\
dym zakładzie pracy, w zale\
ności od charakteru pracy, produkcji czy technologii
człowiek mo\
e być nara\
ony na oddziaływanie ró\
norodnych czynników zagra\
ajÄ…cych jego
zdrowiu i \
yciu. Z punktu widzenia ich oddziaływania na organizm człowieka czynniki te
dzieli siÄ™ na: niebezpieczne, szkodliwe lub uciÄ…\
liwe. Zale\
nie od stÄ™\
enia lub natÄ™\
enia,
czynniki uciÄ…\
liwe mogą stać się szkodliwymi (zagra\
ajÄ…cymi zdrowiu) lub niebezpiecznymi
(zagra\
ajÄ…cymi \
yciu). Wszystkie czynniki środowiska pracy mo\
na podzielić na dwie
zasadnicze grupy:
1. Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka przewa\
nie w sposób
nagły mogą spowodować uraz (wypadek przy pracy). Są to najczęściej czynniki
mechaniczne takie jak ruchome, a głównie wirujące, części maszyn i innych urządzeń,
śliskie, nierówne powierzchnie, ostre wystające elementy, pora\
enia prÄ…dem
elektrycznym, poparzenia oraz po\
ary i/lub wybuchy.
2. Czynniki szkodliwe i uciÄ…\
liwe, które działając na człowieka przez dłu\
szy czas mogÄ…
spowodować obni\
enie sprawności fizycznej i psychicznej lub zmiany w stanie jego
zdrowia, a w ostateczności wywołać choroby zawodowe. Czynniki te dzielimy na cztery
podstawowe grupy  fizyczne (np. hałas, wibracja, pyły przemysłowe, mikroklimat,
oświetlenie, promieniowanie, pole elektrostatyczne, pyły), chemiczne (aerozole, ciecze,
ciała stałe, gazy, pary, roztwory o działaniu toksycznym; narkotycznym; duszącym;
dra\
niącym; uczulającym; rakotwórczym; mutagennym; upośledzającym rozrodczość),
biologiczne (wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki oraz wytwarzane przez nie toksyny
i alergeny) oraz psychofizyczne (obciÄ…\
enie fizyczne, psychonerwowe).
Całkowite wyeliminowanie fizycznych, chemicznych i biologicznych, a tak\
e czynników
szkodliwych i uciÄ…\
liwych z miejsca pracy jest praktycznie niemo\
liwe. Zatrudnianie
pracowników o właściwych kwalifikacjach na danym stanowisku pracy, stosowanie przerw
w pracy lub skrócenie czasu jej wykonywania, a tak\
e szkolenia, system nagród i kar wpływa
znaczÄ…co na ograniczenie zagro\
eń i bezpieczne zachowania pracowników. Ka\
dy zakład
pracy musi zadbać, aby szkodliwe czynniki fizyczne takie jak hałas czy wibracje nie
przekraczały najwy\
szych dopuszczalnych natÄ™\
eń (NDN), a czynniki chemiczne nie
przekraczały najwy\
szych dopuszczalnych stÄ™\
eń (NDS).
Je\
eli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagro\
eń nie jest mo\
liwa, nale\
y
stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki
ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagro\
eń na zdrowie i bezpieczeństwo
pracowników.
UciÄ…\
liwości i czynniki szkodliwe w zakładach gastronomicznych
Wykonywanie prac w zakładach gastronomicznych wią\
e siÄ™ z wieloma uciÄ…\
liwościami
wynikajÄ…cymi z charakteru wykonywanej pracy. Pracownicy nara\
eni sÄ… na nadmierny
wysiłek mięśni podczas dz
wigania ciÄ™\
arów, pracę w pozycji stojącej oraz pracę
w wymuszonej pozycji ciała. Du\
Ä… uciÄ…\
liwością jest praca wielozmianowa, nocna i stres.
W odró\
nieniu od czynników szkodliwych ucią\
liwości są niemierzalne.
Praca, w której podnoszenie i przenoszenie cię\
arów jest stałą czynnością, mo\
e być
przyczyną nadmiernego zmęczenia fizycznego, przecią\
enia mięśni, stawów, a przede
wszystkim kręgosłupa. Przy gwałtownych ruchach tułowia, zwłaszcza podczas podnoszenia
ciÄ™\
arów mo\
e dojść do powstania przepukliny. W zapobieganiu skutkom nadmiernego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
wysiłku wa\
ne jest określenie prawidłowych sposobów podnoszenia i przenoszenia cię\
arów
na poszczególnych stanowiskach pracy oraz szkolenie pracowników w zakresie bezpiecznej
techniki dz
wigania. Nale\
y dÄ…\
yć do ograniczenia i wyeliminowania ręcznego przenoszenia
ciÄ™\
arów, np. przez stosowanie urządzeń transportowych (wózków).
Długotrwała praca stojąca mo\
e przyczynić się do powstawania \
ylaków kończyn
dolnych, a te powodują zaburzenia przepływu \
ylnej krwi, obrzęki stóp i podudzi oraz złe
od\
ywianie skóry i tkanki podskórnej. Rozwojowi \
ylaków zapobiegają elastyczne
pończochy lub opaski sięgające od stopy do kolana. Praca stojąca jest bardziej szkodliwa ni\

chodzenie i podczas długiego stania powinno się okresowo wykonywać rytmiczne ruchy
stopą. Stojąca praca na twardym podło\
u mo\
e być przyczyną płaskostopia, które prowadzi
do powstawania przewlekłych stanów zapalnych torebek i więzadeł stawowych stopy, jej
obrzęku i bolesności utrudniających, niekiedy nawet uniemo\
liwiajÄ…cych, stanie i chodzenie.
Płaskostopiu zapobiegają ró\
ne ćwiczenia, które aktywizują mięśnie stopy. W razie
konieczności stosuje się buty ortopedyczne lub specjalne wkładki do butów.
Wymuszona pozycja ciała podczas wykonywania pracy powoduje szybkie zmęczenie
fizyczne, zmniejszenie wydajności oraz obni\
enie tempa i jakości pracy. Niekorzystnym
elementem tej uciÄ…\
liwości jest mo\
liwość przyzwyczajenia się do złej pozycji przy pracy,
co po latach mo\
e doprowadzić do utrwalonych zmian organicznych, np. trwałego garbienia
się, nierównomiernego rozrostu pewnych grup mięśniowych, skrzywienia kręgosłupa.
Zapobieganie skutkom wymuszonej pozycji ciała to przede wszystkim kontrola stanowisk
pracy i ich optymalizacja za pomocą środków technicznych i organizacyjnych, prowadzona
z aktywnym uczestnictwem samych pracowników.
Zagro\
eniem w pracy mo\
e te\
być stres. Powoduje on zmęczenie i zmniejszenie
wydolności umysłowej i psychicznej, zmniejszenie odporności na choroby, zmniejszenie
sprawności wzroku, słuchu oraz precyzji czynności manualnych. W konsekwencji prowadzi
do zwiększenia ilości błędów popełnianych w pracy, mylnych decyzji, złej oceny stanu
bezpieczeństwa oraz braku motywacji do pracy. Przyczyny powstawania stresu to: zła
organizacja pracy, zbyt szybkie i wymuszone tempo pracy zwłaszcza monotonnej oraz złe
stosunki międzyludzkie.
Do czynników szkodliwych, które mogą występować w gastronomii nale\
ą hałas,
podwy\
szona temperatura i gorące powierzchnie, znaczna wilgotność, nieprawidłowe
oświetlenie, ciągłe moczenie rąk (w zmywalniach), czynniki chemiczne (dym i spaliny
z palenisk, środki myjące i dezynfekujące), praca w pozycji stojącej oraz praca nocna.
Choroby zawodowe i zasady ich stwierdzania
Wpływ czynników szkodliwych i ucią\
liwych na organizm człowieka przez lata pracy
mo\
e spowodować zmiany chorobowe u pracownika z powstaniem chorób zawodowych
włącznie. Wczesne wykrycie tych zmian i podjęcie odpowiednich środków profilaktycznych
powinno zapobiec pogorszeniu stanu zdrowia pracownika. W tym celu stosuje siÄ™ lekarskie
badania profilaktyczne, które mają stwierdzić, czy zatrudniony pracownik nie ma
przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Pracownik w czasie
zatrudnienia przechodzi badania wstępne, okresowe i kontrolne.
Badaniom wstępnym podlegają osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy
młodociani przenoszeni na inne stanowisko pracy i inni pracownicy przenoszeni na
stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki
uciÄ…\
liwe. Badania wstępne są przeprowadzane na koszt pracodawcy.
Okresowe badania lekarskie zapewniajÄ… systematycznÄ… kontrolÄ™ stanu zdrowia
pracowników i umo\
liwiają wczesne wykrycie objawów choroby zawodowej. O zakresie
i częstości wykonywanych badań decyduje rodzaj i charakter czynników szkodliwych, na
które pracownik jest nara\
ony. Przeprowadzane sÄ… one na koszt pracodawcy. Badaniom
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
kontrolnym podlegają pracownicy w przypadku niezdolności do pracy trwającej ponad
30 dni.
Choroby zawodowe to choroby określone w wykazie chorób zawodowych, spowodowane
działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub
sposobem wykonywania pracy. Wykaz chorób zawodowych oraz zasady
postępowania obowiązujące przy ich stwierdzaniu ustalają rozporządzenia
RozporzÄ…dzenie RM z 30 lipca 2002r. opublikowane w Dz. U Nr 132, z 2002r., poz.
1115 oraz RozporzÄ…dzenie MZ z 1 sierpnia 2002 w sprawie sposobu dokumentowania
chorób zawodowych i skutków tych chorób  Dz. U Nr 132 z 2002r., poz. 1121.
Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie mo\
e nastąpić
u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia lub po zakończeniu pracy,
nie póz
niej jednak ni\
w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych.
Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej u pracownika dokonuje: pracodawca lub lekarz,
który powziął podejrzenie choroby zawodowej u pracownika. Zgłoszenia podejrzenia choroby
zawodowej mo\
e równie\
dokonać pracownik, który podejrzewa, \
e występujące u niego
objawy mogą wskazywać na taką chorobę, lekarz stomatolog, lub lekarz weterynarii
w przypadku pracownika mającego kontakt z chorymi zwierzętami.
Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi
sanitarnemu oraz właściwemu inspektorowi pracy. Państwowy inspektor sanitarny, kieruje
pracownika na badanie w celu rozpoznania choroby zawodowej do jednostki orzeczniczej
I stopnia, powiadamiając o tym pracodawcę i jednostkę podstawową słu\
by medycyny pracy
sprawującą profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, z którą pracodawca zawarł
umowÄ™. Rozpoznanie choroby zawodowej w formie orzeczenia lekarskiego lub orzeczenie
o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej wydaje wojewódzki ośrodek medycyny
pracy. Na podstawie rozpoznania choroby zawodowej państwowy powiatowy inspektor
sanitarny wydaje decyzjÄ™ administracyjna o stwierdzeniu choroby zawodowej lub odmowie
jej stwierdzenia. Decyzje państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych mo\
na
zaskar\
yć do państwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych w trybie odwoławczym.
Ostatnią instancją odwoławczą jest Naczelny Sąd Administracyjny. Kopie decyzji
o stwierdzeniu choroby zawodowej otrzymuje zakład pracy, w którym pracownik był
nara\
ony bezpośrednio na zachorowanie w czasie zatrudnienia.
Stwierdzenie u pracownika choroby zawodowej zobowiązuje zakład pracy do
niezwłocznego usunięcia jej przyczyn i zastosowania środków zapobiegających kolejnym
zachorowaniom. Według danych Instytutu Medycyny Pracy liczba chorób zawodowych
stwierdzonych w Polsce w roku 2005 wynosiła 3249, z czego najliczniejsze były przewlekłe
choroby narządu głosu (21% ogólnej liczby), pylice płuc (20,7), choroby zakaz
ne i inwazyjne
(18,9), uszkodzenia słuchu (10,4) i choroby skóry (5 %). Wśród mę\
czyzn najwięcej
stwierdzano w roku 2005 pylic płuc (31% chorób zawodowych), uszkodzeń słuchu (16,3),
chorób zakaz
nych lub paso\
ytniczych (16%). U kobiet najwy\
szą zapadalność stanowiły
głównie przewlekłe choroby narządu głosu (46% ogólnej liczby), choroby zakaz
ne lub
paso\
ytnicze (23,8%) i choroby skóry (ok. 7 % ogólnej liczby schorzeń).
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak dzielimy wszystkie czynniki środowiska pracy?
2. Co określamy pod pojęciem niebezpieczny czynnik występujący w procesie pracy?
3. Jakie czynniki zaliczamy do czynników szkodliwych i ucią\
liwych?
4. Co to jest najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie (NDS) i natÄ™\
enie (NDN)?
5. Wymień znane ci ucią\
liwości wynikające z charakteru pracy w gastronomii?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
6. Jakie działania profilaktyczne podejmowane są w zakładach pracy, aby zapobiegać
pogarszaniu stanu zdrowia pracowników?
7. Co to jest choroba zawodowa?
8. Kto jest upowa\
niony do rozpoznawania chorób zawodowych?
9. Jakie urzędy decydują o stwierdzeniu chorób zawodowych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z ró\
nych z
ródeł informacji wska\
czynniki szkodliwe, uciÄ…\
liwe
i niebezpieczne, występujące w zakładach gastronomicznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wymienić czynniki szkodliwe występujące w zakładach gastronomicznych,
3) wymienić czynniki ucią\
liwe i niebezpieczne występujące w gastronomii,
4) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- komputer z przyłączem do Internetu,
- materiały piśmiennicze,
- arkusze papieru formatu A4.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij tabelę wpisując rodzaje czynników, które powodują zagro\
enia przy obsłudze
podanych urządzeń oraz podaj sposoby ograniczenia lub likwidacji wpływu tych czynników
na człowieka.
Arkusz do wypełnienia w grupach
UrzÄ…dzenie Rodzaj czynnika Metoda ograniczenia lub
likwidacji tych czynników
Elektryczna maszynka
do krojenia  krajalnica
Kocioł warzelny
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wypełnić arkusz podany przez nauczyciela,
3) wyniki pracy przedstawić na forum grupy,
4) dokonać analizy uzyskanych wyników,
5) sporządzić notatkę w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- komputer z przyłączem do Internetu,
- materiały piśmiennicze,
- arkusz przygotowany przez nauczyciela,
- zeszyt.
Ćwiczenie 3
Korzystając z ró\
nych z
ródeł informacji podaj przynajmniej 3 choroby zawodowe, które
mogą być spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących
w zakładach gastronomicznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wypisać najczęściej występujące choroby zawodowe występujące w zakładach
gastronomicznych,
3) przedstawić wyniki na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- komputer z przyłączem do Internetu,
- arkusze papieru formatu A4,
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dokonać podziału wszystkich czynników środowiska pracy?
2) wyjaśnić pojęcie  niebezpieczne czynniki występujące w środowisku
pracy?
3) wymienić czynniki szkodliwe, ucią\
liwe i niebezpieczne w gastronomii?
4) określić co oznacza skrót (NDS) i (NDN)?
5) wymienić ucią\
liwości wynikające z charakteru pracy w gastronomii?
6) zdefiniować pojecie  choroba zawodowa?
7) wskazać choroby zawodowe występujące w gastronomii?
8) Podać, jakie urzędy decydują o stwierdzeniu chorób zawodowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.5. Åšrodki ochrony indywidualnej
4.5.1. Materiał nauczania
Środki ochrony indywidualnej  to wszelkie środki noszone lub trzymane przez
pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagro\
eń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy. Środki
ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych
i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy dostarcza
pracownikom nieodpłatnie pracodawca. Pracodawca jest obowiązany zapewnić te\
pranie,
konserwacjÄ™, odpylanie i odka\
anie środków ochrony indywidualnej.
Rodzaje środków ochrony indywidualnej:
- środki ochrony oczu i twarzy  okulary, gogle, szybki ochronne, odpowiednie tarcze
i kaptury, osłony twarzy;
- środki ochrony głowy  hełmy ochronne;
- środki ochrony słuchu  wkładki, nauszniki, hełmy przeciwhałasowe;
- środki ochrony układu oddechowego-przeciwpyłowe, maski filtrująco-pochłaniające;
- odzie\
ochronna  kurtki, peleryny, płaszcze przeciwdeszczowe, fartuchy przednie
skórzane, kombinezony przeciwpyłowe, itd.;
- środki ochrony kończyn dolnych oraz górnych  rękawice ochronne przy nara\
eniu np. na
iskry, niską temperaturę, wodę, starcia naskórka, ostre szorstkie lub gorące materiały,
buty, antypoślizgowe, odporne na urazy mechaniczne, np. zgniecenia palców;
- środki ochrony przed upadkiem z wysokości  szelki bezpieczeństwa, urządzenia
samohamowne i linki bezpieczeństwa.
Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego u\
ytku. Niektóre
z nich mogą być u\
ytkowane przez więcej ni\
jedną osobę, o ile nie wpływa to na
niekorzystnie na zdrowie i higienÄ™ u\
ytkowników. Środki ochrony indywidualnej powinny
być stosowane zgodnie ze swoim przeznaczeniem.
Bardzo wa\
ne jest dobieranie i stosowanie odzie\
y roboczej i ochronnej do warunków
występujących w środowisku pracy. Odzie\
zabezpiecza człowieka przed czynnikami
szkodliwymi i niebezpiecznymi. Odzie\
oprócz funkcji ochronnych powinna zapewniać
odpowiedni komfort pracy, umo\
liwiać wykonywanie zadań z optymalnym wysiłkiem bez
pocenia się, obcierania skóry i ograniczania ruchu rąk i nóg. Najczęściej u\
ywanÄ… odzie\
Ä… w
pracy jest odzie\
robocza. Zastępuje ona odzie\
osobistÄ… pracownika, ale nie posiada cech
ochronnych, jedynie chroni przed brudem, a odpowiednio ocieplona przed zimnem.
W środowisku pracy, gdzie występują czynniki chemiczne niebezpieczne lub szkodliwe
dla zdrowia, pracownik musi być ubrany w odzie\
ochronnÄ…. Odzie\
ta wykonana jest
z tkaniny powlekanej odpowiednim tworzywem sztucznym lub obszyta foliÄ…, albo innym
materiałem odpowiednio do zagro\
enia, przed którym ma chronić.
W zakładach gastronomicznych pracownicy zobowiązani są do noszenia odzie\
y
roboczej, składającej się z białych fartuchów płóciennych lub drelichowych oraz
dwuczęściowych ubrań dla kucharzy. Musi być ona swobodna i dostosowana do temperatury
typowej dla pomieszczeń kuchennych. Wszyscy pracownicy z wyjątkiem kelnerów muszą
nosić nakrycia głowy (białe chustki, opaski na włosy, płócienne czapki).
Poza odzie\
ą roboczą pracownicy wykorzystują równie\
odzie\
ochronnÄ…. Do pracy
w zmywalniach naczyń lub obieralniach warzyw potrzebne są impregnowane fartuchy
i rękawice gumowe. Pranie i naprawa odzie\
y nale\
y do obowiÄ…zku pracodawcy, ale mo\
e
być zlecana pracownikowi w zamian za ekwiwalent pienię\
ny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są środki ochrony indywidualnej?
2. Jakie sÄ… obowiÄ…zki pracodawcy w zaopatrzeniu pracownika w odzie\
roboczÄ…, ochronnÄ…
i sprzęt ochrony osobistej?
3. Czym się ró\
ni odzie\
ochronna od odzie\
y roboczej?
4. Na kim spoczywa obowiÄ…zek prania i konserwacji odzie\
y roboczej?
5. Czy pracodawca mo\
e pracownikowi płacić ekwiwalent pienię\
ny za pranie odzie\
y
roboczej?
6. Do czego słu\
y odzie\
ochronna w zakładach gastronomicznych i jakim wymaganiom
musi odpowiadać?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj odzie\
ochronną i roboczą dla pracownika zajmującego się rozbiorem mięsa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) określić, na jakie zagro\
enia i urazy nara\
ony jest pracownik,
3) odszukać (np. w Internecie) przykłady odzie\
y ochronnej i roboczej stosowanej przy
rozbiorze mięsa,
4) naszkicować na papierze strój pracownika,
5) przedstawić swoją pracę na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- komputer z dostępem do Internetu,
- arkusze papieru formatu A4,
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki.
Ćwiczenie 2
Połącz piktogramy przedstawiające znaki graficzne ubrań ochronnych z ich opisem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) połączyć znaki graficzne z ich opisem,
4) przykleić piktogramy i ich opis na kartce A4,
6) przedstawić swoją pracę na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
-
-
-
- przykłady piktogramów,
-
-
-
- komputer z przyłączem do Internetu,
-
-
-
- arkusze papieru formatu A4,
-
-
-
- klej w sztyfcie.
-
-
-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować środki ochrony indywidualnej?
2) zaprojektować odzie\
ochronną i roboczą dla określonej pracy?
3) porównać czym się ró\
ni odzie\
ochronna od odzie\
y roboczej?
4) opisać znaki graficzne ubrań ochronnych?
5) określić na kim spoczywa obowiązek prania i konserwacji odzie\
y roboczej?
6) wyjaśnić czy pracodawca mo\
e pracownikowi płacić ekwiwalent pienię\
ny
za pranie odzie\
y roboczej?
7) wymienić do czego słu\
y odzie\
ochronna w zakładach gastronomicznych
i jakim wymaganiom musi odpowiadać?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.6. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych
i pracujących pod ciśnieniem
4.6.1. Materiał nauczania
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych
Powszechne stosowanie energii elektrycznej we wszystkich dziedzinach techniki
i w \
yciu codziennym niesie oprócz wielu korzyści równie\
wiele zagro\
eń, zarówno dla
człowieka, jak i dla jego środowiska pracy i \
ycia. Człowiek u\
ytkuje zarówno proste jak
i coraz bardziej zło\
one maszyny i urządzenia techniczne. Ułatwiają one pracę, zastępują
mięśnie, a tak\
e uprzyjemniajÄ… \
ycie. Niewłaściwie eksploatowany sprzęt zasilany energią
elektrycznÄ… mo\
e narazić u\
ytkownika na straty materialne jak i zdrowotne.
W zakładach gastronomicznych wykorzystuje się wiele urządzeń elektrycznych, które, gdy są
niewłaściwie u\
ytkowane mogą stwarzać ró\
nego rodzaju zagro\
enia. Są to najczęściej:
- pora\
enia i oparzenia prÄ…dem elektrycznym,
- po\
ary,
- wybuchy,
- szkodliwe oddziaływanie pola elektrycznego i elektromagnetycznego na organizm ludzki.
Największa liczba wypadków, pochodzących od urządzeń elektrycznych powstaje
z powodu pora\
enia prądem elektrycznym, tj. wtedy, gdy prąd przepływa przez ciało
człowieka lub jego część. Statystyki mówią, \
e 70 85% wypadków pora\
enia prÄ…dem jest
spowodowana błędnym postępowaniem człowieka.
Pora\
enie prądem elektrycznym jest to przepływ prądu elektrycznego przez ciało
człowieka lub jego część oraz skutki tego przepływu. Pora\
enia i oparzenia prÄ…dem
elektrycznym mogą być spowodowane: wadliwą budową urządzeń, pojawieniem się napięcia
na metalowych częściach urządzeń i konstrukcjach nie będących zwykle pod napięciem (np.
w wyniku zwarć), a tak\
e nieprzestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa pracy oraz instrukcji
obsługi urządzeń, lekkomyślnością, czy brakiem odpowiedniej wiedzy o zagro\
eniach.
Pora\
enie prÄ…dem mo\
e wystąpić po zetknięciu się ciała człowieka z częściami metalowymi,
które normalnie nie są pod napięciem, czyli są oddzielone od obwodu elektrycznego izolacją
roboczą. Jej uszkodzenia są najczęstszą przyczyną pora\
eń przez tzw. napięcie dotykowe.
Szczególne zagro\
enie powoduje obsługa przyrządów ręcznych, których napięcie przekracza
napięcie bezpieczne, więc najczęstszą przyczyną pora\
eń jest zetknięcie się z uszkodzonymi
przyrządami takimi jak miksery czy przenośne piecyki elektryczne.
Zasady ratowania osób pora\
onych prÄ…dem
Najwa\
niejszą czynnością przy ratowaniu osoby pora\
onej jest uwolnienie jej od działania
prÄ…du elektrycznego i udzielenie mu pierwszej pomocy. Uwolnienie pora\
onego spod
działania prądu elektrycznego nale\
y dokonać jedną z metod:
- przez wyłączenie napięcia obwodu elektrycznego za pomocą wyłącznika, wyciągnięcie
wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpieczników,
- przez odciÄ…gniecie pora\
onego od urządzeń będących pod napięciem.
Sposób ratowania zale\
y od stanu pora\
onego:
- gdy jest przytomny, nale\
y rozluz
nić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha
oraz uło\
yć pora\
onego wygodnie na prawym boku i wezwać lekarza, a je\
eli jest to
niemo\
liwe, zaleca siÄ™ przeniesienie lub przewiezienie pora\
onego do lekarza,
- gdy jest nieprzytomny i oddycha, nale\
y uło\
yć go na prawym boku (nie wolno na
plecach!), okryć np. kocem, wezwać lekarza i cały czas obserwować, gdy\
mo\
e nastąpić
zatrzymanie oddechu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
- gdy jest nieprzytomny i nie oddycha, nale\
y poło\
yć go na plecach, porozpinać uciskające
części garderoby, oczyścić jamę ustną z resztek jedzenia, zapewnić dopływ świe\
ego
powietrza, rozpocząć sztuczne oddychanie i masa\
serca, gdy nie jest wyczuwany puls,
oraz wezwać pogotowie ratunkowe.
W określonych warunkach urządzenia elektryczne mogą tak\
e spowodować po\
ar
i wybuch. Po\
ar powstaje zwykle na skutek niewłaściwego stanu technicznego urządzeń
elektrycznych, np. nadmiernego nagrzewania się, iskrzenia połączeń lub nieprawidłowego ich
u\
ytkowania. Wybuch mo\
e być spowodowany nawet przez urządzenie w pełni sprawne
technicznie, którego konstrukcja nie jest jednak przystosowana do wymagań danego
środowiska pracy.
Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka
Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka zale\
y od wielu czynników,
a zwłaszcza od wartości i rodzaju prądu, czasu i drogi jego przepływu, właściwości
indywidualnych organizmu oraz warunków otoczenia. Przyjmuje się, \
e najni\
sza oporność
ciała ludzkiego wynosi średnio około 1000 omów. Za bezpieczne napięcie prądu uwa\
a siÄ™
24 V (wolty) dla prądu zmiennego i 48 V prądu stałego, pod warunkiem, ze płynie on
w czasie nie dłu\
szym ni\
0.2 s (sekundy). Działanie prądu elektrycznego na organizm
człowieka mo\
e mieć charakter bezpośredni lub pośredni:
 działanie bezpośrednie (pora\
enie elektryczne) występuje wtedy, gdy przez ciało
człowieka popłynie prąd elektryczny; wywołuje on wiele zmian fizycznych, chemicznych
i biologicznych w organizmie, powoduje bóle, kurcze mięśni, zatrzymanie oddechu,
zaburzenia krÄ…\
enia krwi, zaburzenia wzroku, słuchu i równowagi, utratę przytomności
czy migotanie komór serca, a często kończy się nawet śmiercią,
 działanie pośrednie prądu elektrycznego powoduje ró\
nego rodzaju urazy, powstajÄ…ce bez
przepływu prądu przez organizm, np. oparzenia łukiem elektrycznym czy uszkodzenia
wzroku wskutek du\
ej jaskrawości łuku elektrycznego.
Aby nie dopuścić do powstania niebezpieczeństwa pora\
enia prÄ…dem elektrycznym
w gastronomii, stosuje siÄ™ dodatkowe zabezpieczenie u\
ytkowników przed napięciem
dotykowym, czyli zerowanie i uziemianie. Zerowanie polega na połączeniu zerowego
przewodu zasilajÄ…cego urzÄ…dzenie elektryczne z zerowym przewodem instalacji elektrycznej
budynku. Uziemianie zaś to połączenie korpusu urządzenia elektrycznego lub maszyny
z ziemią za pomocą metalowych przewodników prądu. Dzięki temu napięcie powstające
w następstwie uszkodzenia izolacji zostaje odprowadzone do ziemi.
Bezpieczne u\
ytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych
Aby zapobiegać pora\
eniom prÄ…dem elektrycznym nale\
y:
 sprawdzić, czy obudowa urządzenia lub przewód zasilający nie są uszkodzone,
 nigdy nie dotykać nieizolowanych przewodów, które są pod napięciem,
 zawsze przed podłączeniem urządzenia do sieci sprawdzić, czy wtyczka przewodu
zasilajÄ…cego jest dostosowana do gniazda wtykowego (czy jest z bolcem, czy bez),
 w ka\
dym przypadku uszkodzenia urządzenia elektrycznego wyłączyć je z sieci,
 nigdy nie zdejmować obudowy sprzętu elektrycznego przed odłączeniem go od zasilania,
 do napraw zatrudniać osoby z odpowiednimi kwalifikacjami.
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pracujących pod ciśnieniem
Urządzenia, które pracują pod ciśnieniem innym ni\
atmosferycznym stwarzajÄ… powa\
ne
zagro\
enie podczas ich niewłaściwej eksploatacji. Nale\
ą do nich między innymi
szybkowary, kotły parowe, autoklawy, butle i zbiorniki ze skroplonymi gazami oraz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
wytwornice acetylenowe. Urządzenia, w których ciśnienie przekracza 0,7 MPa (megapaskali),
podlegają stałemu nadzorowi technicznemu słu\
b Urzędu Dozoru Technicznego (UDT).
Przed przystąpieniem do eksploatacji urządzenia ciśnieniowego eksploatujący pisemnie
zgłasza urządzenie do właściwej jednostki nadzoru technicznego, w celu uzyskania decyzji
zezwalającej na jego eksploatowanie. Wszystkie urządzenia pracujące pod ciśnieniem są
wyposa\
one w manometry wskazujące wielkość ciśnienia. Ka\
de musi mieć określone
dopuszczalne maksymalne ciśnienie oraz automatyczne zabezpieczenie (zawory
bezpieczeństwa) redukujące ciśnienie w przypadku jego przekroczenia.
Zagro\
enie w gastronomii mogą stwarzać niskociśnieniowe kotły warzelne. Ich
u\
ytkownicy muszą przestrzegać instrukcji obsługi. Bezpieczne warunki eksploatacyjne
uzyskuje siÄ™ wówczas, gdy zbiornik kotÅ‚a warzelnego jest wypeÅ‚niony do ¾ objÄ™toÅ›ci,
a ciśnienie w przestrzeni parowo-wodnej kotła wynosi 0,45 bara. Pokrywa w czasie pracy
powinna być szczelnie zamknięta, a kocioł usytuowany w taki sposób, aby strumień pary przy
otwieraniu nie był skierowany na obsługującego pracownika. Dopływ pary zamyka się na
kilka minut przed otwarciem pokrywy, a przed jej podniesieniem nale\
y sprawdzić, za
pomocą zaworu bezpieczeństwa, czy ciśnienie w kotle spadło. Podstawowym warunkiem
bezpiecznej obsługi kotła warzelnego jest okresowe sprawdzanie poziomu wody
i utrzymywanie go na górnym poziomie oraz nieprzekraczalnie dopuszczalnego ciśnienia.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zagro\
enia mogą stwarzać niewłaściwie u\
ytkowane urzÄ…dzenia elektryczne?
2. Co to jest pora\
enie elektryczne?
3. Jakie czynniki fizyczne decydujÄ… o skutkach pora\
enia prÄ…dem?
4. Jakie mo\
e być działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka?
5. Co to jest uziemienie i zerowanie?
6. Na czym polega bezpieczne u\
ytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych?
7. Jakie zasady obowiÄ…zujÄ… przy bezpiecznym u\
ytkowaniu urządzeń ciśnieniowych?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z ró\
nych z
ródeł informacji opracuj graficznie przykładowe środki ochrony
przeciwpora\
eniowej przy bezpośrednim dotyku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) opracować graficznie środki ochrony przeciwpora\
eniowej,
3) przedstawić projekt na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- komputer z przyłączem do Internetu,
- arkusze papieru formatu A1,
- kolorowe pisaki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj bezpieczeństwo pracy w gastronomii przy urządzeniach elektrycznych
i ciśnieniowych uzupełniając poni\
sze zdania:
1. Pora\
enia i oparzenia prądem elektrycznym mogą być spowodowane: & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
2. Aby nie dopuścić do powstania niebezpieczeństwa pora\
enia & & & & & & & &
& & & & & w gastronomii, stosuje siÄ™ dodatkowe zabezpieczenie u\
ytkowników przed
napięciem dotykowym, czyli & & & & .. i & & & & & & . Zerowanie polega na
połączeniu zerowego przewodu zasilającego urządzenie elektryczne
z ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & . . Uziemianie zaś to połączenie korpusu
urzÄ…dzenia elektrycznego lub maszyny z & & & & . za pomocÄ… & & & & & & & &
przewodników prądu.
3. Zagro\
enie w gastronomii mogą stwarzać te\
& & & & & & & & .. kotły warzelne.
Bezpieczne warunki eksploatacyjne uzyskuje się wówczas, gdy zbiornik kotła warzelnego
jest wypełniony do & & objętości, a ciśnienie w przestrzeni parowo-wodnej kotła wynosi
& & & & . Pokrywa w czasie pracy powinna być & & & & & & & & & & & , a kocioł
usytuowany w taki sposób, aby strumień pary przy otwieraniu nie & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ................. .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać informacje dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach elektrycznych
i ciśnieniowych w gastronomii,
3) uzupełnić podany przez nauczyciela tekst,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- literatura,
- karty do uzupełnienia,
- komputer z przyłączem do Internetu,
- przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,
- arkusze papieru formatu A4.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić jakie zagro\
enia mogą stwarzać niewłaściwie u\
ytkowane
urzÄ…dzenia elektryczne?
2) opracować graficznie środki ochrony przeciwpora\
eniowej?
3) wyliczyć czynniki fizyczne, które decydują o skutkach pora\
enia prÄ…dem?
4) wyjaśnić jakie mo\
e być działanie prądu elektrycznego na organizm
człowieka ?
5) wyjaśnić na czym polega bezpieczne u\
ytkowanie maszyn i urządzeń
elektrycznych u\
ywanych w gastronomii?
6) omówić podstawowe zasady bezpiecznego u\
ytkowania urządzeń
ciśnieniowych w gastronomii?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.7. Ochrona przeciwpo\
arowa
4.7.1. Materiał nauczania
Organizacja ochrony przeciwpo\
arowej w zakładzie pracy
Ochrona przeciwpo\
arowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę
\
ycia, zdrowia, mienia lub środowiska przed po\
arem, klęską \
ywiołową lub innym
miejscowym zagro\
eniem poprzez:
- zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu siÄ™ po\
aru, klęski \
ywiołowej lub innego
miejscowego zagro\
enia,
- zapewnienie sił i środków do zwalczania po\
aru, klęski \
ywiołowej lub innego
miejscowego zagro\
enia,
- prowadzenia działań ratowniczych.
Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystająca ze środowiska,
budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagro\
eniem po\
arowym
lub innym zagro\
eniem miejscowym. Właściciel budynku, obiektu lub terenu, zapewniając
ich ochronÄ™ przeciwpo\
arowÄ… jest obowiÄ…zany:
- przestrzegać przeciwpo\
arowych wymagań budowlanych, instalacyjnych
i technologicznych,
- wyposa\
yć budynek, obiekt lub teren w sprzęt po\
arniczy i ratowniczy oraz środki
gaśnicze zgodnie z obowiązującymi zasadami,
- zapewnić konserwację i naprawy sprzętu oraz urządzeń określonych w pkt. b. zgodnie
z zasadami i wymaganiami gwarantujÄ…cymi sprawne i niezawodne ich funkcjonowanie,
- zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie bezpieczeństwa
i mo\
liwość ewakuacji,
- przygotować budynek, obiekt lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej,
- zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpo\
arowymi (w tym z treścią
rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie ochrony przeciwpo\
arowej budynków, innych obiektów i terenów),
- ustalić sposoby postępowania na wypadek po\
aru, klęski \
ywiołowej lub innego
miejscowego zagro\
enia.
Zagro\
enie po\
arowe w gastronomii
Szczególny rodzaj zagro\
enia po\
arowego, związany z bezpieczeństwem ludzi, występuje
w szeroko rozumianych obiektach i pomieszczeniach u\
yteczności publicznej. Najczęstszą
przyczynÄ… powstawania po\
arów są: bezmyślne bądz
umyślne działanie człowieka tzw.
czynnik ludzki, zwarcia i wady instalacji elektrycznych czyli przyczyny techniczne oraz
przyczyny organizacyjne. W zakładach gastronomicznych zagro\
enia po\
arowe mogÄ…
wynikać ze stosowania łatwopalnych materiałów do wystroju wnętrz
i wyposa\
enia lokali. Bezpośrednią przyczyną zagro\
eń po\
arowych sÄ…:
- niesprawność lub zły stan instalacji elektrycznych,
- przeciÄ…\
enie instalacji elektrycznej,
- niewłaściwy dobór bezpieczników lub samowolne ich naprawianie,
- nieszczelność przewodów kominowych, pozostawione bez właściwego nadzoru włączone
kuchenki i podgrzewacze, nie posiadające automatycznej regulacji lub ograniczników
temperatury oraz pozostawianie bez nadzoru w pobli\
u łatwo palnych materiałów,
- nieszczelne instalacje gazowe (zagro\
enie wybuchem),
- nieostro\
ność podczas palenia papierosów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Najwięcej po\
arów wynika z wad urządzeń elektrycznych, pozostałe są skutkiem błędów
w u\
ytkowaniu tego rodzaju urządzeń. Najczęstsze przyczyny po\
arów to zły stan izolacji lub
niewłaściwy rodzaj izolacji elektrycznej, nadmierne nagrzewanie się urządzeń elektrycznych
podczas ich pracy, a tak\
e wewnętrzne zwarcia w aparatach i urządzeniach zawierających
palny olej mineralny. W razie po\
aru instalacji bÄ…dz
urządzeń elektrycznych pierwszą
czynnością jest wyłączenie napięcia. W akcji gaśniczej stosuje się gaśnice śniegowe lub
proszkowe.
Zagro\
enie po\
arowe w gastronomii stwarzają równie\
kuchenki gazowe. Nieszczelność
instalacji gazowej prowadzi do powstania silnie wybuchowych mieszanek gazowych.
W takich sytuacjach nale\
y natychmiast intensywnie wywietrzyć pomieszczenie i nie u\
ywać
otwartego ognia, ani nie włączać urządzeń elektrycznych.
Zasady postępowania w razie po\
aru lub wybuchu.
W przypadku zauwa\
enia po\
aru, osoba która go zauwa\
yła zobowiązana jest do:
- natychmiastowego zaalarmowania osób znajdujących się w strefie zagro\
enia w sposób
nie powodujÄ…cy paniki,
- bezzwłocznego przystąpienia do gaszenia po\
aru przy pomocy podręcznego sprzętu
gaśniczego.
Kierowanie działaniami do czasu przybycia jednostek stra\
y po\
arnej obejmuje dyrektor,
a w razie jego nieobecności osoba go zastępująca. Kierujący działaniami powinien
w pierwszej kolejności:
- wyznaczyć osobę, która poinformuje o po\
arze stra\
po\
arnÄ…  tel. stacjonarny  998, lub
do sieci komórkowych 112 (wszystkie słu\
by ratunkowe),
- wyznaczyć osobę która stanie przed obiektem i wska\
e doje\
d\
ajÄ…cym jednostkom stra\
y
po\
arnej dokładne miejsce po\
aru,
- je\
eli jest to konieczne zarządzić ewakuację ludzi z części lub z całego obiektu.
W przypadku prowadzenia ewakuacji nie wolno przerywać akcji gaszenia po\
aru. Osoba
alarmujÄ…ca stra\
po\
arną, po uzyskaniu telefonicznego połączenia spokojnym
i opanowanym głosem powinna podać:
 gdzie się pali  dokładny adres, co się pali,
 czy zagro\
one jest \
ycie ludzi,
 jakie pomieszczenia są bezpośrednio zagro\
one po\
arem,
 swoje nazwisko i nr telefonu, z którego dzwoni.
SÅ‚uchawkÄ™ mo\
na odło\
yć dopiero po potwierdzeniu przez stra\
po\
arnÄ…, \
e przyjęto
zgłoszenie. Przez chwilę nale\
y jeszcze pozostać przy aparacie poniewa\
dyspozytor mo\
e
zadzwonić w celu sprawdzenia prawdziwości zgłoszenia.
W czasie prowadzenia działań nale\
y przestrzegać następujących zasad:
- w pierwszej kolejności ratować zagro\
one \
ycie ludzi,
- je\
eli zachodzi taka potrzeba wyłączyć główny wyłącznik prądu  nie wolno gasić wodą,
a więc tak\
e gaśnicami pianowymi urządzeń elektrycznych pod napięciem,
- nie otwierać  bez wyraz
nej potrzeby drzwi i okien do pomieszczeń objętych po\
arem,
poniewa\
dopływ powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu się ognia,
- wchodząc do pomieszczeń objętych po\
arem zachować szczególną ostro\
ność,
- w zadymieniu poruszać się w pozycji pochylonej lub na czworakach.
Aby gaszenie za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego było skuteczne nale\
y podejść
mo\
liwie blisko z
ródła ognia i podać środek gaśniczy bezpośrednio na palący się materiał,
z najbli\
szego otoczenia ognia, je\
eli to mo\
liwe, usunąć materiały palne w celu ograniczenia
rozprzestrzeniania siÄ™ po\
aru, po ugaszeniu po\
aru nale\
y starannie dogasić tlące się
materiały.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Ewakuacja ludzi
Ewakuacja jest zorganizowanym działaniem zmierzającym do usunięcia ludzi ze strefy
zagro\
onej po\
arem lub wybuchem. Ewakuacja jest działaniem, które mo\
na przewidzieć
i przygotować się do niego poprzez:
- przystosowanie do jej wymagań odpowiednich dróg ewakuacyjnych (zachowanie
odpowiedniej szerokości przejścia, oznakowanie, oświetlenie),
- opracowanie wskazówek dotyczących postępowania (instrukcje),
- akcję ewakuacji ludzi podejmuje się, gdy zaistniały po\
ar mo\
e stwarzać dla nich
zagro\
enie.
W obiektach u\
yteczności publicznej obowiązek rozpoczęcia ewakuacji spoczywa na
pracownikach danego zakładu. Do gaszenia zarodków po\
arów o niewielkich rozmiarach
mo\
na przystąpić dopiero wtedy, gdy nie będzie to stanowiło zagro\
enia własnego zdrowia
i \
ycia. Do gaszenia najlepsze i najwygodniejsze w u\
yciu są gaśnice. Mają one na swojej
obudowie wyraz
ne i du\
e oznaczenia literowe świadczące o tym, do gaszenia jakiego rodzaju
po\
aru sÄ… przeznaczone:
A. ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko \
arzenia
(drewno, papier itp.),
B. ciecze palne i ciała stałe topniejące wskutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki, smoła,
topiÄ…ce siÄ™ tworzywa sztuczne),
C. gazy palne (gaz miejski i ziemny, acetylen, propan-butan),
D. metale lekkie np. aluminium, magnez, sód,
E. po\
ary z grup ABC występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.
Do gaszenia ka\
dego z nich nale\
y u\
ywać odpowiednich środków:
- do gaszenia po\
arów z grupy A u\
ywana jest woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla;
- do gaszenia po\
arów grupy B odpowiednio piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon;
- do gaszenia po\
arów grupy C  proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon;
- do gaszenia po\
arów grupy D  specjalne gaśnice proszkowe,
- do gaszenia po\
arów grupy E  proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon.
W trakcie po\
aru mo\
e zapalić się odzie\
. Aby tego uniknąć, przed przejściem obok ognia
nale\
y, jeśli to mo\
liwe przykryć ciało mokrą, grubą tkaniną z naturalnych materiałów.
Człowiek, na którym pali się ubranie najczęściej będzie biegał. Koniecznie nale\
y go
przewrócić twarzą do ziemi, a palącą się odzie\
ugasić wodą. W przypadku jej braku nale\
y
poszkodowanego przykryć kocem gaśniczym lub innym du\
ym i grubym materiałem. Po
ugaszeniu nale\
y bezwzględnie udzielić pierwszej pomocy i wezwać pogotowie ratunkowe
(tel. 999). Zanim przybędzie pomoc nale\
y:
- powiadomić o zagro\
eniu osoby znajdujÄ…ce siÄ™ w strefie zagro\
enia,
- ewakuować ludzi na ni\
sze kondygnacje lub na zewnÄ…trz budynku (dym i gazy spalinowe
unoszą się do góry),
- do ewakuacji nie u\
ywać wind,
- nie otwierać drzwi, przez które wydobywa się dym,
- przebywajÄ…c powy\
ej miejsca po\
aru nie otwierać drzwi na korytarz, ale je uszczelnić,
- wyłączyć dopływ prądu i gazu do zagro\
onej strefy,
- jeśli nie mo\
na opuścić pomieszczenia zagro\
onego, nale\
y przejść do pomieszczenia jak
najdalej od z
ródła ognia, zamknąć wszystkie drzwi i wzywać pomocy krzykiem lub
innymi znakami,
- nie wdychać dymu  mo\
na zasłonić usta mokrą tkaniną lub jeśli to mo\
liwe przykryć
ciało mocną, grubą tkaniną z naturalnych materiałów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega ochrona przeciwpo\
arowa w zakładzie?
2. Jakie znasz przykłady zagro\
eń po\
arowych w gastronomii?
3. Kiedy występuje zagro\
enie po\
arowe ze strony elektryczności?
4. Jak nale\
y się zachować podczas po\
aru urządzeń elektrycznych będących pod
napięciem?
5. Jakie czynności wykonuje się podczas gaszenia po\
aru w zarodku?
6. Jakie są numery telefonów do słu\
b ratunkowych?
7. Na czym polega ewakuacja ludzi?
8. Jakie znasz rodzaje gaśnic?
9. Czy do gaszenia palÄ…cego siÄ™ oleju mo\
na wykorzystać wodę? Odpowiedz
uzasadnij.
10. Jak nale\
y ratować człowieka na którym pali się ubranie?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Połącz w pary piktogramy przedstawiające znaki bezpieczeństwa po\
arowego
z odpowiadajÄ…cym im opisem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) połączyć znaki graficzne z ich opisem,
4) przykleić piktogramy i ich opisy na arkuszu papieru formatu A4,
5) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- piktogramy,
- opisy do piktogramów,
- arkusz papieru formatuA4,
- klej w sztyfcie.
Ćwiczenie 2
Wska\
na planie budynku szkoły drogę ewakuacji uczniów z określonego miejsca
w szkole.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) odszukać w Internecie znaki ewakuacyjne,
3) wyznaczyć drogę ewakuacji na planie budynku szkoły.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- komputer z przyłączem do Internetu,
- plan szkoły,
- kolorowe pisaki.
Ćwiczenie 3
Wska\
na planie budynku szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpo\
arowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) odszukać w Internecie znaki bezpieczeństwa ochrony przeciwpo\
arowej,
3) wskazać na planie szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpo\
arowych.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- komputer z przyłączem do Internetu,
- plan szkoły,
- kolorowe pisaki.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zidentyfikować znaki bezpieczeństwa po\
arowego?
2) podać przykłady zagro\
eń po\
arowych w gastronomii?
3) zidentyfikować znaki ewakuacyjne?
4) wskazać na planie szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpo\
arowych?
5) podać czym gasi się po\
ar w zarodku?
6) podać numery telefonów słu\
b ratunkowych?
7) wskazać drogi ewakuacji ludzi z miejsca zagro\
enia?
8) wymienić rodzaje gaśnic i podać ich zastosowanie?
9) zaproponować sposób gaszenia płonącego oleju?
10) zaproponować sposób ratowania płonącego człowieka?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.8. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach
4.8.1. Materiał nauczania
Za wypadek przy pracy uwa\
a się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną,
które nastąpiło w związku z pracą i spowodowało uraz lub śmierć pracownika. Mo\
e ono
nastąpić podczas wykonywania zwykłych czynności, w związku z wykonywaniem zwykłych
czynności oraz podczas lub w związku z wykonywaniem poleceń.
Za wypadek ciÄ™\
ki uwa\
a się wypadek, w wyniku którego nastąpiło cię\
kie uszkodzenie
ciała (np. utrata wzroku, słuchu, mowy), nastąpiła cię\
ka, zagra\
ajÄ…ca \
yciu choroba lub
trwała albo częściowa niezdolność do pracy.
Wypadek zbiorowy jest wtedy, gdy poszkodowane zostały co najmniej dwie osoby.
Wypadek śmiertelny jest wtedy, gdy pracownik ginie na miejscu wypadku lub umiera
w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. W razie wypadku przy pracy
pracodawca jest zobowiązany zabezpieczyć miejsce wypadku, udzielić pierwszej pomocy
poszkodowanym, ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie
środki zapobiegające podobnym zdarzeniom.
O wypadku nale\
y niezwłocznie powiadomić inspektora pracy i prokuratora. Ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (postępowanie powypadkowe) dokonuje zespół
powypadkowy, którego skład jest uzale\
niony od rodzaju wypadku i przyjętego u danego
pracodawcy systemu realizacji zadań w zakresie bhp, i tak:
- wypadki śmiertelne, cię\
kie i zbiorowe  skład zespołu: pracownik kierujący komórką
słu\
by bhp oraz zakładowy społeczny inspektor pracy,
- pozostałe wypadki  zespołu: pracownik słu\
by bhp oraz oddziałowy (wydziałowy)
społeczny inspektor pracy.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku, zespół powypadkowy sporządza (w ciągu
14 dni od wypadku) protokół powypadkowy. Zespół powypadkowy ma obowiązek zapoznać
poszkodowanego pracownika lub członków rodziny zmarłego pracownika z treścią protokołu
powypadkowego przed jego zatwierdzeniem.
Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje świadczenie zdrowotne
przyznawane na podstawie protokołów powypadkowych. Świadczenie takie nie przysługuje,
je\
eli wyłączną przyczyną wypadku jest ra\
ące naruszenie przez pracownika przepisów
i zasad bhp, nietrzez
wość, wpływ środków odurzających lub umyślne niedbalstwo.
Osoby pracujące w zakładach gastronomicznych podczas wykonywania swojej pracy
nara\
one są na ró\
norodne nieszczęśliwe wypadki. Najczęstsze z nich to rany cięte,
stłuczenia, zwichnięcia, złamania, oparzenia, pora\
enia prÄ…dem, omdlenia i zatrucia.
Największe niebezpieczeństwo wypadkowe stwarzają urządzenia elektryczne, urządzenia
parowe, maszyny gastronomiczne z wirujÄ…cymi lub obracajÄ…cymi siÄ™ elementami(wilki do
mięsa, krajalnice), oraz naczynia z gorącą wodą lub potrawami.
Specyfiką w zakładach gastronomicznych jest bezpośredni kontakt człowieka
z ruchomymi, ostrymi lub wystającymi elementami maszyn i urządzeń oraz ich
oprzyrzÄ…dowaniem. Nale\
y zatem zabezpieczać wszystkie elementy maszyn i urządzeń, które
wykonujÄ… ruch obrotowy, a tak\
e wszystkie wystajÄ…ce lub ostre elementy tych\
e maszyn
i urządzeń. Na ruchome części maszyn, mogące powodować wypadki, stosuje się osłony,
które zapobiegają dostępowi do strefy zagro\
enia. Przed uruchomieniem maszyny, nale\
y
pamiętać o sprawdzeniu osłon oraz innych urządzeń ochronnych, a tak\
e o zbadaniu
skuteczności ochrony przeciwpora\
eniowej.
Ze względu na niebezpieczeństwo cię\
kich poparzeń w zakładach gastronomicznych nie
wolno stosować naczyń kuchennych bez uchwytów lub z obluzowanymi uchwytami.
Pojemność naczyń w których umieszcza się gorące potrawy nie mo\
e być większa ni\

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
50 litrów, a naczynia mogą być napełnione tylko do 4/5 objętości. Do ustawiania
i zdejmowania naczyń kuchennych o masie ponad 15 kg (łącznie z potrawą) potrzebne
sÄ… dwie osoby.
Du\
e niebezpieczeństwo w gastronomii stwarzają te\
śliskie i mokre podłogi, które mogą
prowadzić do upadków. Odpowiednio dobrane obuwie ochronne mo\
e znacznie ograniczyć
niebezpieczeństwo urazów.
Na stan bezpieczeństwa w zakładach małej gastronomii wpływa te\
stan techniczny
maszyn i urządzeń, szczególnie tych, które pracują pod ciśnieniem. Konieczne jest zatem
regularne dokonywanie przeglądów i remontów, przez osoby z odpowiednimi uprawnieniami.
Zasady udzielania pierwszej pomocy.
Pierwszej pomocy wymaga poszkodowany u którego w wyniku urazu, zranienia lub
groz
nego dla \
ycia ostrego zachorowania dochodzi do zaburzenia wa\
nych czynności
\
yciowych tj. oddychania, akcji serca i krÄ…\
enia. Aby skutecznie pomóc ofiarom wypadku
i nie narazić przy tym własnego \
ycia i zdrowia nale\
y ocenić sytuację w miejscu wypadku 
ocenić liczbę i stan poszkodowanych, zabezpieczyć miejsce zdarzenia, ustalić, czy
poszkodowany jest przytomny, czy oddycha, wezwać pogotowie ratunkowe  tel. 999 lub
tel. 112, a jeśli to konieczne ewakuować poszkodowanego z zagro\
onego miejsca.
Pierwsza pomoc w stanach bezpośredniego zagro\
enia \
ycia
PodchodzÄ…c do poszkodowanego nale\
y przede wszystkim ocenić jego stan, aby
zorientować się jakiej wymaga pomocy. Gdy poszkodowany reaguje na bodz
ce ocenić
rozległość urazu, udzielić stosownej pomocy, w razie potrzeby wezwać pomoc. Gdy
poszkodowany nie reaguje na bodz
ce nale\
y udro\
nić drogi oddechowe poszkodowanego,
w czasie nie dłu\
szym ni\
10 sek. i sprawdzić czy prawidłowo oddycha. Jeśli są jakiekolwiek
wątpliwości czy oddech jest prawidłowy, trzeba działać tak jakby był nieprawidłowy:
- oddech prawidłowy - uło\
yć w pozycji bezpiecznej, wezwać pomoc,
- brak prawidłowego oddechu - wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej, 2 próby
wdmuchnięcia powietrza do płuc (ok. 500 600 ml) i ponownie 30 uciśnięć klatki
piersiowej,
- czynności ratownicze kontynuować do czasu przekazania poszkodowanego w ręce
pogotowia.
Postępowanie z chorym nieprzytomnym:
- ewakuować poszkodowanego z okolicy zagro\
enia i ochronić go przed dodatkowymi
czynnikami szkodliwymi,
- udro\
nić drogi oddechowe i sprawdzić czy oddycha prawidłowo,
- bezpiecznie uło\
yć poszkodowanego.
U chorych nieprzytomnych oddychających prawidłowo szczególną uwagę nale\
y zwrócić
na zapewnienie dro\
ności górnych dróg oddechowych, jak równie\
na zapobieganie
wymiotom. W tym celu nale\
y uło\
yć chorego w pozycji bocznej bezpiecznej czyli:
- zdjąć poszkodowanemu okulary,
- uklęknąć obok poszkodowanego i upewnić się czy obie jego kończyny dolne są
wyprostowane,
- kończynę górną od strony ratownika uło\
yć pod kątem prostym w stosunku do ciała,
a nastÄ™pnie zgiąć w Å‚okciu pod kÄ…tem 90º ; dÅ‚oÅ„ powinna być skierowana ku górze,
- przeło\
yć dalsze ramię poszkodowanego w poprzek klatki piersiowej, a grzbiet dłoni
przytrzymać na bli\
szym policzku,
- drugą ręką uchwycić dalszą kończynę dolną ratowanego tu\
pod kolanem od zewnÄ…trz
i podciągnąć ku górze nie odrywając stopy od podło\
a,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
- trzymając nadal dłoń poszkodowanego przy policzku energicznie nacisnąć na zgięte
kolano tak by poszkodowany obrócił się na bok w kierunku ratownika,
- ustawić kończynę dolną znajdującą się u góry tak, by była zgięta w stawie biodrowym
i kolanowym pod kÄ…tem 90º,
- odgiąć głowę ratowanego do tyłu, by upewnić się, \
e drogi oddechowe sÄ… dro\
ne,
- gdy jest to konieczne, uło\
yć rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę
w odgięciu,
- regularnie sprawdzać stan poszkodowanego,
- gdy zachodzi konieczność pozostawienia poszkodowanego w pozycji bezpiecznej
powy\
ej 30 min nale\
y odwrócić go na drugi bok.
Metody przywracania dro\
ności dróg oddechowych
Najczęstszą przyczyną niedro\
ności górnych dróg oddechowych u osób nieprzytomnych
le\
ących na plecach jest opadnięcie \
uchwy i zamknięcie światła dróg oddechowych na
poziomie gardła przez przemieszczony wraz z \
uchwą język, co powoduje brak oddechu czyli
bezdech. W celu przywrócenia dro\
ności górnych dróg oddechowych nale\
y odgiąć głowę ku
tyłowi z jednoczesnym uniesieniem \
uchwy ku górze. U chorych z podejrzeniem urazu
kręgosłupa po ustabilizowaniu głowy poprzestajemy tylko na wysunięciu \
uchwy do góry,
bez odginania głowy. Kliniczne objawy bezdechu to brak ruchu powietrza w okolicy nosa
i ust, brak ruchów klatki piersiowej, utrata przytomności i bladość i/lub zasinienie błon
śluzowych oraz skóry twarzy i dolnych części kończyn.
Aby ocenić strumień powietrza wydechowego nale\
y po udro\
nieniu górnych dróg
oddechowych zbli\
yć policzek i ucho do ust i nosa poszkodowanego i starać się wyczuć
ciepło i ruch powietrza, wysłuchać szmery oddechowe, jednocześnie kątem oka obserwować
ruchy klatki piersiowej. Badanie oddechu powinno trwać nie dłu\
ej ni\
10 sek. Je\
eli nie
stwierdza się prawidłowej czynności oddechowej trzeba przystąpić do ucisków klatki
piersiowej. W tym celu nale\
y:
- uło\
yć poszkodowanego na plecach na twardym podło\
u,
- odsłonić klatkę piersiową (mostek),
- uklęknąć obok poszkodowanego,
- uło\
yć nadgarstek jednej dłoni na środku mostka poszkodowanego,
- uło\
yć na ręce uciskającej drugą rękę, spleść palce obu dłoni i upewnić się, \
e nie będzie
ucisku na \
ebra poszkodowanego,
- wywierać rytmiczne uciski całym cię\
arem ciała, kierunek ucisku prostopadle w dół,
kończyny górne wyprostowane w łokciach, siła ucisku tak dobrana aby mostek uginał się
na głębokość 4 do 5 cm, faza ucisku i faza zwolnienia ucisku (bez odrywania rąk od
mostka) w stosunku czasowym 1:1, rytm uciśnięć 100 /minutę,
- po wykonaniu 30 uciśnięć mostka wykonać 2 sztuczne oddechy; sztuczne oddychanie
i pośredni masa\
serca wykonywać naprzemiennie do czasu powrotu samoistnych
czynności \
yciowych lub do momentu przybycia pomocy (częste zmiany ratowników
pozwalają na uniknięcie przemęczenia).
Aby prawidłowo wykonać sztuczne oddychanie nale\
y:
- klęknąć obok głowy poszkodowanego,
- udro\
nić drogi oddechowe,
- zacisnąć otwory nosowe kciukiem i palcem wskazującym ręki le\
Ä…cej na czole,
- wykonać normalny wdech, własnymi ustami objąć szczelnie usta poszkodowanego,
- wdmuchiwać powietrze wydechowe do ust poszkodowanego w czasie ok. 1 sek.
jednocześnie sprawdzając skuteczność przez obserwację ruchów klatki piersiowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
- po zakończeniu wdmuchiwania powietrza oddalić usta od ust ratowanego (dokonując
własnego wdechu), jednocześnie obserwować klatkę piersiową z równoległą obserwacją
powietrza wydechowego w okolicy ust i nosa ratowanego,
- sztuczne oddychanie prowadzić z częstością 8 oddechów na minutę. Objętość
wdmuchiwanego powietrza 500 600 ml.
Pomoc przy krwotokach i zranieniach
Przyczyną krwotoku jest przerwanie ciągłości naczyń krwionośnych i wypływ krwi
w pełnym jej składzie. Krwotok tętniczy sygnalizuje jasnoczerwony kolor krwi i strumień
pulsujÄ…cy z rytmem serca. W krwotokach \
ylnych krew ma barwÄ™ ciemnoczerwonÄ… oraz
wypływa spokojnym i nieprzerwanym strumieniem. Utrata od 1,5 do 2 litrów krwi stwarza
powa\
ne zagro\
enie zdrowia i \
ycia. Podstawową metodą tamowania krwotoków jest
uniesienie krwawiącej kończyny do góry i nało\
enie opatrunku uciskowego w miejscu
krwawienia. Jeśli rana nadal krwawi, nale\
y zało\
yć dodatkową opaskę z banda\
a. W \
adnym
wypadku nie nale\
y zdejmować raz zało\
onego opatrunku. W sytuacji narastajÄ…cego
zasinienia, drętwienia i mrowienia uciśniętej kończyny rozluz
nić zało\
ony opatrunek.
Rana to przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych. Rany cięte spowodowane przez ostre
przedmioty (szkło, nó\
) krwawią zazwyczaj obficiej, rany tłuczone lub szarpane krwawią
skÄ…po. Na miejsce zranienia nale\
y nało\
yć czysty, w miarę mo\
liwości jałowy opatrunek
z gazy, a następnie warstwę waty i całość umocować banda\
em. W \
adnym wypadku nie
nale\
y dotykać ran palcami, ani nie wyciągać ciał obcych tkwiących w ranie.
Postępowanie w oparzeniach
Rozró\
nia siÄ™ oparzenia termiczne, chemiczne i spowodowane energiÄ… elektrycznÄ….
W medycynie mówi się o oparzeniach pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia.
W oparzeniach termicznych pierwszego stopnia (bolesny rumień i obrzęk skóry) ulgę
przynosi natychmiastowe oziębienie strumieniem zimnej wody.
W oparzeniach drugiego stopnia, gdy dochodzi do tworzenia się pęcherzy wypełnionych
płynem surowiczym konieczne jest zało\
enie jałowego opatrunku.
Przy oparzeniach trzeciego stopnia dochodzi do uszkodzenia skóry i le\
Ä…cych pod niÄ…
tkanek. Rozległe oparzenie wywołuje zespół zaburzeń czynności organizmu.
Poszkodowanemu nale\
y przykryć oparzenia suchą, jałową gazą, a następnie okryć suchym
kocem, aby zabezpieczyć przed utratą ciepła. W oczekiwaniu na pomoc lekarską podawać
ciepłe płyny do picia oraz środki przeciwbólowe.
W przypadku oparzeń elektrycznych najpierw nale\
y odłączyć poszkodowanego od z
ródła
prądu i sprawdzić, czy nie wymaga on reanimacji. Postępowanie przy oparzeniach
chemicznych zasadniczo nie ró\
ni się od postępowania w oparzeniach termicznych.
Najwłaściwsze jest przemywanie rany du\
ą ilością czystej wody.
Pomoc przy uszkodzeniu kości i stawów
Złamania dzielimy na zamknięte, gdy odłamy złamanych kości nie przebiły skóry i nie
pojawiła się rana oraz otwarte, przy których kości przebiły skórę i na ogół występuje
krwawienie.
W przypadku złamania zamkniętego nale\
y wyłącznie wezwać pogotowie, obserwować
poszkodowanego i czekać na przyjazd karetki.
W przypadku złamań otwartych przede wszystkim nale\
y zało\
yć jałowy opatrunek, aby
nie nastąpiło zainfekowanie kości i aby zatamować krwawienie. Przy unieruchomianiu
złamań nale\
y unieruchomić dwa sąsiadujące ze złamaniem stawy. W razie podejrzenia
złamania kręgosłupa nale\
y ograniczyć przenoszenie poszkodowanego, a w razie
konieczności przemieszczenia nale\
y odciągać głowę w osi długiej ciała.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Zwichnięciem nazywamy częściowe lub całkowite przemieszczenie się jednej lub kilku
kości w obrębie stawu. Oprócz przemieszczenia dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej
i wiązadeł. Towarzyszy temu ostry ból występujący w stawie, a tak\
e zniesienie lub
ograniczenie ruchu w stawie. Pierwsza pomoc polega na przyło\
eniu zimnego okładu na
zwichnięty staw, unieruchomieniu go za pomocą szyny i opaski, a następnie odesłaniu
poszkodowanego do lekarza.
Wykręceniem stawu nazywa się nadmierne naciągnięcie więzadeł okołostawowych
i torebki stawowej, połączone niekiedy z częściowym ich naderwaniem. Wykręceniu ulega
najczęściej staw skokowy przy złym stąpnięciu lub podwinięciu stopy. Towarzyszy temu
bolesność, obrzęk okolicy stawu i zasinienie, będące następstwem wylewu krwawego. Przy
udzielaniu pierwszej pomocy w ka\
dym przypadku nale\
y najpierw unieruchomić lub
przynajmniej ograniczyć funkcję kończyny za pomocą opaski elastycznej przez 7 10 dni,
a potem stosować nagrzewania, ciepłe kąpiele i masa\
e.
Omdlenia
Omdlenie to krótkotrwała utrata nieprzytomności poprzedzona zazwyczaj wra\
eniem
zawrotu głowy lub oszołomienia. Mo\
e mu towarzyszyć bladość skóry, nagłe odczucie zimna
lub wystąpienie zimnego potu na całym ciele, nudności, uczucie oszołomienia, zawroty
głowy, osłabienie, mroczki przed oczami. Jest ono zwykle skutkiem nagłego spadku ciśnienia
krwi. Człowieka, który zemdlał nale\
y uło\
yć na wznak z nogami uniesionymi ku górze,
a głową poni\
ej tułowia, co zapewnia lepsze ukrwienie mózgu. Nale\
y równie\
zapewnić
dostęp świe\
ego powietrza oraz rozluz
nić uciskające części odzie\
y.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy wypadkiem przy pracy?
2. Jak dzielimy wypadki?
3. Co stwarza największe niebezpieczeństwo w gastronomii?
4. Jak unikać poparzeń termicznych w gastronomii?
5. Jakie są numery telefonów słu\
b ratunkowych?
6. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?
7. Jakie sÄ… metody przywracania dro\
ności dróg oddechowych?
8. W jaki sposób zatamować krwotok?
9. Czym ró\
ni siÄ™ oparzenie pierwszego stopnia od drugiego i trzeciego stopnia?
10. Jakie sÄ… zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach?
11. Jakie są zasady ratowania osób pora\
onych prÄ…dem?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj masa\
serca.
Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się masa\
u serca na ludziach.
Ćwiczenie wykonuje ka\
dy uczeń na fantomie symulującym ratowanego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uło\
yć poszkodowanego na wznak, na twardym podło\
u,
2) uklęknąć przodem obok poszkodowanego,
3) znalez
ć punkt, w którym \
ebra Å‚Ä…czÄ… siÄ™ z mostkiem,
4) uło\
yć nadgarstek jednej ręki na mostku,
5) drugi nadgarstek uło\
yć na pierwszym i odgiąć do góry splecione palce rąk, by nie uciskać
\
eber,
6) wyprostować ręce w łokciach i ustawić je pionowo nad klatką piersiową ratowanego,
7) nacisnąć mostek z taką siłą, by ugiął się o około 4 5 cm,
8) zwolnić ucisk nie odrywając rąk od poszkodowanego,
9) powtarzać uciskanie i zwalnianie w tempie 100 razy na minutę,
10) zmienić ćwiczącego po 2 minutach.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- fantom.
Ćwiczenie 2
Wykonaj sztuczne oddychanie metodÄ… usta-usta.
Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się sztucznego oddychania na ludziach.
Ćwiczenie wykonuje ka\
dy uczeń na fantomie symulującym ratowanego.
Dla zachowania higieny nale\
y stosować jednorazowe maseczki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uklęknąć obok głowy poszkodowanego,
2) udro\
nić drogi oddechowe,
3) zacisnąć otwory nosowe kciukiem i palcem wskazującym ręki le\
Ä…cej na czole,
4) wykonać normalny wdech, własnymi ustami objąć szczelnie usta poszkodowanego,
5) wdmuchiwać powietrze wydechowe do ust poszkodowanego w czasie ok. 1 sek.
jednocześnie sprawdzając skuteczność przez obserwację ruchów klatki piersiowej,
6) po zakończeniu wdmuchiwania powietrza oddalić usta od ust ratowanego (dokonując
własnego wdechu),
7) obserwować klatkę piersiową z równoległą obserwacją powietrza wydechowego
w okolicy ust i nosa ratowanego,
8) sztuczne oddychanie prowadzić z częstością 8 oddechów na minutę; objętość
wdmuchiwanego powietrza 500 600 ml.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- fantom.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Ćwiczenie 3
Wykonaj masa\
serca i sztuczne oddychanie.
Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się masa\
u serca sztucznego oddychania na ludziach.
Ćwiczenie wykonuje jeden ratujący na fantomie symulującym poszkodowanego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uło\
yć poszkodowanego na plecach na twardym podło\
u,
2) odsłonić klatkę piersiową (mostek) i uklęknąć obok poszkodowanego,
3) uło\
yć nadgarstek jednej dłoni na środku mostka poszkodowanego,
4) uło\
yć na ręce uciskającej drugą rękę, spleść palce obu dłoni,
5) upewnić się, \
e nie będzie wywierany ucisk na \
ebra poszkodowanego,
6) nie uciskać nadbrzusza ani dolnej części mostka,
7) wywierać rytmiczne uciski całym cię\
arem ciała, kierunek ucisku prostopadle w dół,
kończyny górne wyprostowane w łokciach, siła ucisku tak dobrana aby mostek uginał się
na głębokość 4 do 5 cm, faza ucisku i faza zwolnienia ucisku (bez odrywania rąk od
mostka) w stosunku czasowym 1:1, rytm uciśnięć 100 /minutę,
8) po wykonaniu 30 uciśnięć mostka wykonać 2 sztuczne oddechy,
9) sztuczne oddychanie i pośredni masa\
serca wykonywać naprzemiennie do czasu powrotu
samoistnych czynności \
yciowych lub do momentu przybycia pomocy. (Częste zmiany
ratowników pozwalają na uniknięcie przemęczenia).
Osoba kończy ćwiczenie po wykonaniu co najmniej 3 cykli po 30 uciśnięć
i 2 wdmuchnięcia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- fantom.
Ćwiczenie 4
Ułó\
poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej ( bezpiecznej ).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zdjąć poszkodowanemu okulary,
2) uklęknąć obok poszkodowanego i upewnić się czy obie jego kończyny dolne są
wyprostowane,
3) kończynę górną od strony ratownika uło\
yć pod kątem prostym w stosunku do ciała,
a nastÄ™pnie zgiąć w Å‚okciu pod kÄ…tem 90º ; dÅ‚oÅ„ powinna być skierowana ku górze,
4) przeło\
yć dalsze ramię poszkodowanego w poprzek klatki piersiowej, a grzbiet dłoni
przytrzymać na bli\
szym policzku,
5) drugą ręką uchwycić dalszą kończynę dolną ratowanego tu\
pod kolanem od zewnÄ…trz
i podciągnąć ku górze nie odrywając stopy od podło\
a,
6) trzymając nadal dłoń poszkodowanego przy policzku energicznie nacisnąć na zgięte
kolano tak by poszkodowany obrócił się na bok w kierunku ratownika,
7) ustawić kończynę dolną znajdującą się u góry tak, by była zgięta w stawie biodrowym
i kolanowym pod kÄ…tem 90º,
8) odgiąć głowę ratowanego do tyłu, by upewnić się, \
e drogi oddechowe sÄ… dro\
ne,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
9) gdy jest to konieczne, uło\
yć rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę
w odchyleniu,
10) regularnie sprawdzać stan poszkodowanego,
11) odwrócić poszkodowanego na drugi bok, gdy zachodzi konieczność pozostawienia go
w pozycji bezpiecznej powy\
ej 30 min.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- fantom.
Ćwiczenie 5
Udziel pierwszej pomocy przy omdleniu.
Kilka osób prowadzi rozmowę, gdy nagle jeden członek grupy nagle i upada na podłogę.
Ćwiczenie polega na znalezieniu przyczyny upadku i udzieleniu pierwszej pomocy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) sprawdzić, czy u poszkodowanego nastąpiła bladość skóry,
3) sprawdzić, czy na całym ciele wystąpił zimny pot,
4) skontrolować podstawowe czynności \
yciowe,
5) zapewnić poszkodowanemu dostęp świe\
ego powietrza,
6) rozluz
nić uciskające części odzie\
y,
7) zabezpieczyć przed zachłyśnięciem,
8) uło\
yć poszkodowanego na wznak z nogami uniesionymi ku górze, a głową poni\
ej
tułowia,
9) sprawdzić, czy poszkodowany odzyskuje przytomność.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia, literatura,
- fantom.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie wypadku przy pracy?
2) dokonać podziału wypadków?
3) wymienić czynniki powodujące najczęściej wypadki w gastronomii?
4) wykonać masa\
serca?
5) wykonać sztuczne oddychanie metodą usta-usta?
6) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?
7) uło\
yć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej ("bezpiecznej")?
8) udzielić pierwszej pomocy przy krwotoku?
9) udzielić pierwszej pomocy przy omdleniach?
10) udzielić pierwszej pomocy przy oparzeniach?
11) udzielić pomocy człowiekowi pora\
onemu prÄ…dem?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 24 zadania dotyczące przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska. Wszystkie zadania są
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego
wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku pomyłki nale\
y błędną
odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową).
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Państwowy nadzór nad warunkami pracy w Polsce sprawują
a) tylko Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b) Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna.
c) tylko państwowa Inspekcja Pracy.
d) tylko Parlament.
2. SÅ‚u\
ba bezpieczeństwa i higieny pracy pełni w zakładzie funkcje
a) doradcze.
b) kontrolne.
c) doradcze i kontrolne.
d) nadzorcze.
3. Przeciętnie liczba godzin pracy w pięciodniowym tygodniu pracy wynosi
a) 30.
b) 35.
c) 40.
d) 45.
4. Ergonomia to nauka o
a) dostosowaniu środków pracy do człowieka.
b) pracy.
c) dostosowaniu człowieka do pracy.
d) zajmująca się oświetleniem i hałasem.
5. Przedmiotem badań ergonomii jest
a) maszyna.
b) urzÄ…dzenie techniczne.
c) praca wykonywana przez maszyny.
d) układ człowiek  maszyna  praca.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
6. Ergonomia korekcyjna zajmuje siÄ™
a) poprawianiem złych rozwiązań konstrukcyjnych, a tak\
e organizacyjnych.
b) konstruowaniem poprawnie zbudowanych maszyn.
c) tworzeniem urządzeń korekcyjnych.
d) urzÄ…dzeniami technicznymi.
7. Przedmiot ergonomiczny to taki, który jest
a) bezpieczny, estetyczny, tani.
b) łatwy do wykonania, trwały, bezpieczny.
c) bezpieczny, funkcjonalny, zdrowy.
d) zdrowy, trwały, łatwy do wyprodukowania.
8. PracÄ™ statycznÄ… wykonujÄ…
a) tylko te osoby, które cały dzień muszą stać.
b) tylko te osoby, które się w ogóle nie ruszają.
c) ludzie, którzy przez większość czasu pracy pozostają w niezmiennej pozycji.
d) osoby podnoszÄ…ce pionowo jakieÅ› przedmioty.
9. Zmęczenie to
a) biochemiczne procesy przebiegajÄ…ce w organizmie.
b) objaw obni\
enia sprawności psychicznej ustroju.
c) przejściowe zmniejszenie sprawności ustroju spowodowane nadmiernym
obciÄ…\
eniem pracÄ….
d) spalanie kalorii.
10. Zmęczenie mo\
na wyeliminować
a) poprzez ciągły odpoczynek.
b) nie podejmujÄ…c pracy fizycznej.
c) poprzez zrobienie w czasie pracy kilku przerw; po pracy fizycznej odpoczywać
biernie, natomiast po pracy umysłowej czynnie.
d) przez unikanie podnoszenia ciÄ™\
arów.
11. A
ączny czas przebywania pracownika w ciągu doby w pomieszczeniu pracy stałej wynosi
a) 2 godziny.
b) 4 godziny.
c) 5 godzin.
d) 6 godzin.
12. Hałas, drgania, oświetlenie, mikroklimat, promieniowanie stanowią
a) warunki materialnego środowiska pracy.
b) warunki pracy na stanowisku roboczym.
c) o wysokości zarobków na danym stanowisku pracy.
d) społecznej istotności wykonywanej pracy.
13. Do oświetlenia podstawowego pomieszczeń zaliczamy oświetlenie
a) ogólne, miejscowe i zło\
one.
b) awaryjne.
c) bezpieczeństwa.
d) ewakuacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
14. Wszystkie czynniki środowiska pracy mo\
na podzielić na
a) chemiczne i fizyczne.
b) niebezpieczne, szkodliwe i uciÄ…\
liwe.
c) psychofizyczne i biologiczne.
d) biologiczne i chemiczne.
15. Podejrzenie o chorobÄ™ zawodowÄ… nale\
y zgłaszać do
a) pracodawcy.
b) lekarza pierwszego kontaktu.
c) właściwego państwowego inspektora sanitarnego i właściwego inspektora pracy.
d) Instytutu Medycyny pracy.
16. Za bezpieczne napięcie prądu zmiennego uwa\
a siÄ™
a) 20 V.
b) 24 V.
c) 48 V.
d) 52 V.
17. Konserwację kuchenki gazowej w zakładzie pracy przeprowadza
a) szef kuchni.
b) kierownik zakładu.
c) pracownik posiadajÄ…cy uprawnienia.
d) osoba sprzÄ…tajÄ…ca.
18. Bezpieczne warunki eksploatacyjne kotła warzelnego przy ciśnieniu w zbiorniku 45 bar
są wtedy, gdy zbiornik kotła wypełniony jest
a) do ½ objÄ™toÅ›ci.
b) do S! objętości.
c) do ]! objętości.
d) do ¾ objÄ™toÅ›ci.
19. Do gaszenia po\
arów urządzeń elektrycznych pod napięciem wykorzystuje się
a) koc gaśniczy.
b) proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon.
c) gaśnice pianowe.
d) wodÄ™.
20. Przenoszenie gorÄ…cej potrawy w naczyniu z obluzowanymi uchwytami mo\
e stać się
przyczynÄ…
a) zasłabnięcia.
b) krwotoku.
c) poparzenia.
d) zatrucia.
21. Oceniając stan poszkodowanego w pierwszej kolejności zwracamy uwagę na
a) stan przytomności.
b) rodzaj obra\
eń.
c) okoliczności zdarzenia.
d) wiek poszkodowanego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
22. Oparzenie skóry wymaga jak najszybszego
a) wezwania lekarza.
b) podania środków przeciwbólowych.
c) nało\
enia suchego opatrunku.
d) ochłodzenia miejsca poparzonego zimną wodą.
23. Wszystkie osoby nieprzytomne z zachowanymi czynnościami \
yciowymi nale\
y
a) uło\
yć w pozycji bocznej bezpiecznej.
b) pozostawić w pozycji zastanej.
c) uło\
yć na plecach.
d) uło\
yć na brzuchu.
24. Wartości fizjologiczne tętna i oddechu u dorosłego człowieka wynoszą
a) 12 16 oddechów i 70 80 uderzeń tętna /min.
b) 25 oddechów i 100 uderzeń tętna /min.
c) 20 oddechów i 70 80 uderzeń tętna /min.
d) 25 oddechów i 70 80 uderzeń tętna /min.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & ..............................& & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
6. LITERATURA
1. Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002
2. Buchfelder M., Buchfelder A.: Podręcznik pierwszej pomocy, PZWL, Warszawa 2000
3. Jastrzębski W.: Wyposa\
enie techniczne zakładów gastronomicznych. WSiP, Warszawa 2005
4. Kodeks pracy ( stan prawny na dzień 01 maja 2004 roku)
5. Kultura bezpieczeństwa (materiały pomocnicze dla szkół ponadgimnazjalnych). CIOP,
Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2006
6. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. CIOP, Warszawa 2002
7. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.
Gdańsk 2006
8. Rybicki Z. (red.): Postępowanie w nagłych przypadkach, Urban end Partner Wrocław 2001
9. Åšrodki ochrony indywidualnej. CIOP, Warszawa 2002
10. Wacikowska M.: Prawo pracy  poradnik dla podejmujących pierwszą pracę, Państwowa
Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2006
11. Wojciechowski W.: Praktyczny poradnik prawa pracy dla pracownika. Główny
Inspektorat Pracy, Warszawa 2005
12. śabicki W. Organizacja, bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57