9580798308

nawet odstręczający) bunt, ks. Piotr to uosobienie pokory i pojednania w wierze, mąż Czterdzieści i cztery (nie utożsamiany z protagonistą i bohaterem poematu, mimo że pewien kompleks znaków rozpoznawczych powtarza się od Prologu poprzez Improwizację, Widzenie ks. Piotra, Noc Dziadów aż do Petersburga i Oleszkiewicza, lecz traktowany jako zaszyfrowany, fantastyczny wizerunek realnej osobistości) to przyszły a niedaleki wybawiciel narodu, charyzmatyczny przywódca, ujrzany przez narodowego proroka w natchnieniu wieszczym. Na wymowę ideową dzieła w tym porządku lektury składały się - martyrologiczna dokumentacja nieszczęść narodowych, prorocza lamentacja, dantejska pasja oskarżycielska, miłość charytatywna, społeczny katolicyzm typu de Lamennais’go, wreszcie, co oczywiste, wielki, terapeutyczny akt wiary, nadziei i pocieszenia¹³.

Z czasem czytanie Dziadów drezdeńskich staje się coraz widocznie eksp-likacją literacką; rozważa się usytuowanie bohatera wśród innych składników świata przedstawionego, zarówno komentarz rzeczowy jak refleksję estetyczną usiłuje się oprzeć na regułach adekwatności historycznej, wskazuje się na doniosłość konwencji i tradycji literackiej (Faust Goethego, Byron, także Milton). Charakter graniczny, walor inicjujący ma tutaj, jak się wydaje, analiza poematu dokonana w r. 1873 przez Juliusza Turczyńskiego. Nawet jeśli pokutują w niej jeszcze niektóre stare błędy (nietożsamość Konrada i męża Czterdzieści i cztery na przykład), próba ta nie może nie budzić uznania. Ku sprawie szczególnie nas interesującej wiedzie, jak zwykle, analiza wielkiej Improwizacji. Otóż pierwotnie, powiada Turczyński, była ona osobnym lirykiem;

później dopiero, zreflektowawszy się, że duma i zuchwałość poety-tytana zanadto go uniosła - włożył „Improwizację” w usta Konrada i kazał jej inszą już grać rolę - rolę chwilowego tylko obłąkania ducha tytanicznego, a potem nawróconego na łono Kościoła. Wieszcz tym sposobem chciał się uwolnić od zarzutu dumy bez granic i Prometeuszowego zuchwalstwa [podkr. - BD]¹⁴.

¹ ’ Zob. W. Cybulski, „Dziady” Mickiewicza. Kry tyczny rozbiór zasadniczej idei poematu, Poznań 1864, s. 59-65; A. Tyszyński, Dwie „Świtezianki” /1870/. [W:] Pinia krytyczne, zebrał, ułożył i zarysem biograficzno-literackim poprzedził P. Chmielowski, t. 2. Pisma od r. 1866, Kraków-Petersburg 1904, s. 165-166; M.. Straszewska, Życie literackie Wielkiej Emigracji we Francji 1831-1840, Warszawa 1970, s. 149-152; M. Janion, Poeci między powstaniowe go kraju wobec Mickiewicza, w pracy zb. Mickiewicz. Sympozjum w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, Lublin 1979. s. 103-122 passim; K. Kopczy ński, Mickiewicz i jego czytelnicy. O recepcji wieszcza w zaborze rosyjskim w latach 1831-1855. Warszawa 1994, s. 71-105 passim.

¹⁴ Zob. J. Turczyński. Rozbiór dzieł Adama Mickiewicza, zeszyt 3, Lwów 1873, s. 170-171.

27