Filozofia polityczna - wykład 6.

c.d. Hobbesa - kwestie religijne

• Dla Hobbesa winnymi wojny domowej byli ci, którzy głosili fałszywą naukę (m.in. duchowni, papiści)

• Wojna domowa jako wojna religijna → państwo koniecznie musi kontrolować sprawę religii (tytułowy Lewiatan musi mieć władzę świecką i władzę duchową), wyznania

• Państwo - suweren decyduje o tym, w co obywatele wierzą, jaki kult jest dopuszczalny, jaką religię obywatele wyznają, czego nauczają w szkołach i na uniwersytetach

• Suweren musi odpowiednio definiować słowa, bo zła definicja może rodzić konflikty → trzeba wracać do właściwego znaczenia słów

• Hobbes - suweren musi narzucić właściwe znaczenie słów, aby uniknąć konfliktów

• Jedynym azylem wolności człowieka jest jego sumienie

• Wniosek z doświadczenia wojny domowej u Hobbesa: sfera religii, wierzeń, idei dopuszczana do obiegu publicznego musi być pod kontrolą władzy

** problem raczej leży nie po stronie religii, ale po stronie polityki, która to instrumentalizuje religię

To krytyczne podejście do religii na Zachodzie wynika z doświadczeń wojen religijnych XVI, XVII wieku. Dlatego nasze doświadczenia są inne i my być może bardzo często nie rozumiemy takiego, bardzo gwałtownego sprzeciwu przedstawicieli myśli zachodniej do związku religii z państwem, polityką. Glaukon wyciągnął z wojen religijnych taki wniosek: albo należy w pełni podporządkować sferę religii państwu tak jak to proponuje Hobbes, albo należy kwestie religijne całkowicie usunąć ze sfery publicznej, tak, żeby religia stała się wyłącznie sprawą prywatną. To stwierdzenie jest raczej takim uogólnieniem.

Wyciągnięto też taki wniosek, że jest w religii coś takiego, że jest ona konfliktogenna, że prowadzi ona do wojen religijnych. Wydaje się, że jest to wniosek daleko idący, a nasze polskie doświadczenia tego nie potwierdzają. Zatem wniosek taki, że religia prowadzi do wojen jest nieuprawnione - równie dobrze można powiedzieć o naukach przyrodniczych, że prowadzą do powstania broni jądrowej (jest to nieuprawnione). Więc problem tak naprawdę nie leży po stronie religii, ale po stronie polityki, która instrumentalizuje religię w procesie konfliktu politycznego. Religia jest używana jako narzędzie w konflikcie politycznym. Ale to nie jest wina religii, tylko wina polityki.

LIBERALIZM

Myśl liberalna pójdzie w innym kierunku, w kierunku państwa neutralnego pod względem religijnym i światopoglądowym.

Liberalizm

→ najpełniejszy wyraz epoki nowoczesnej;

→ podobieństwo liberalizmu z filozofią Hobbesa, ale liberalizm odrzucał postulat władzy absolutnej;

→ od początku miał wiele nurtów

→ pojęcie trójpodziału władzy, pojęcie prawo obywatelskie, liberalne pojęcie ludzkości, postępu

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA LIBERALIZMU

• Indywidualizm → w ogóle jest charakterystyczną cechą nowoczesności;

**jeśli byśmy zapytali socjologa czym dla niego jest indywidualizm społeczeństwa nowoczesnego, zapewne odpowiedziałby, że indywidualizm społeczeństwa nowoczesnego polega na podmiotowości człowieka, tzn. w społeczeństwie tradycyjnym pozycja człowieka jest niejako przypisana - człowiek rodzi się w określonym stanie (chłop, szlachcic, mieszczanin), aranżowane małżeństwa, zatem większość jego podstawowych decyzji życiowych odbywała się jakby bez jego wpływu. Role społeczne, zawodowe, polityczne, rodzinne były przypisane z racji urodzenia, z racji przymusu. W społeczeństwie nowoczesnym większość ról społecznych, jakie pełnimy, to role wynikające z naszych starań, naszych decyzji. Sami znajdujemy sobie żonę, męża, zawód jaki wykonujemy, robimy karierę albo jej nie robimy ← to wszystko zależy od naszych starań, naszych decyzji. Większa swoboda ale równocześnie też większa konkurencja.

Indywidualizm jest chyba tą cechą, która najbardziej odróżnia człowieka Zachodu od przedstawicieli innych kultur (chińskiej, hinduskiej, muzułmańskiej).

Indywidualizm w filozofii politycznej ← tu punktem wyjścia jest jednostka i jej prawa (prawa przyrodzone, prawa człowieka) ←* podobnie u Hobbesa - w tym sensie Hobbes podobny do myślicieli liberalizmu.

• Egalitaryzm → równość, przekonanie, że różnice np. z urodzenia, z bogactwa, z wrodzonym talentem nie przysłaniają tej podstawowej równości ludzi wobec siebie (po prostu z bycia człowiekiem); równość wobec prawa - poszanowanie podstawowych wolności ludzi

Uniwersalizm liberalizmu (w przeciwieństwie do konserwatyzmu) - ponad podziałami cywilizacyjnymi, religijnymi → ludzkość jako pewna całość

• Kult wolności → wolność jako nietykalność osobista, wolność wyznania, wolność sumienia, wolność zrzeszania się; być może jest istotą liberalizmu → PATOS WOLNOŚCI - `jedna wolna, niezależna od tyrana gazeta jest w stanie obalić każdą tyranię' ← jawność życia publicznego, wolność prowadzenia debaty publicznej lekiem na patologię władzy.

• Pewna nieufność wobec państwa ← gwarant bezpieczeństwa, ale władza państwowa powinna być ograniczona w ramach wolności indywidualnej.

• Liberalizm to także wiara w rozum człowieka, a także rządy prawa, możliwość samodoskonalenia się człowieka w wymiarze społecznym i indywidualnym.

• Liberalizm ma określoną wizję człowieka - określana jako UMIARKOWANY OPTYMIZM ANTROPOLOGICZNY reprezentowany przez Johna Locke (1632 - 1704), wybitnego filozofa, jego najważniejszym dziełem z zakresu filozofii politycznej jest Drugi traktat o rządzie (Innym ważnym dziełem także Listy o tolerancji)

• San natury i umowa społeczna - ale inaczej niż u Hobbesa - u Locka w stanie natury ludzie kierują się naturalną życzliwością, solidarnością ludzką (ludzie w większości są nastawieni wobec siebie życzliwie; własność prywatna - nie wszyscy i nie zawsze respektują dobra innych); w stanie natury każdy jest sędzią w swojej sprawie

• Trzeba przystąpić do umowy społecznej → powstaje społeczeństwo obywatelskie, rozdział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą; w wyniku umowy społecznej powstaje społeczeństwo polityczne (społeczeństwo obywatelskie), wyłonione zostają te trzy władze (ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza), każdy rezygnuje z indywidualności na rzecz wspólnoty, na rzecz tych władz, które wybiera się większością

Hobbes

Nie ma prawa do buntu - bunt to tak jakby ręka zbuntowała się przeciwko głowie: państwo to jedno ciało

Locke

Władza jest ograniczona - ograniczenie to wynika z naturalnego prawa, z naturalnej solidarności ludzi → podobnie jak u św. Tomasza z Akwinu istnieje prawo do buntu przeciw władzy, która łamie podstawowe prawa, wobec władzy tyrańskiej

Prawo własności jest respektowane, ale nie jest to normą nadrzędną (norma nadrzędna - zasada działania na rzecz dobra wspólnego)

Źródłem własności prywatnej jest praca.

Własność i wolność

Własność mamy jako gwarant wolności - tych, którzy coś posiadają trudniej jest zniewolić, zaś człowieka, który nie ma nic łatwo jest uniezależnić, zniewolić

• Locke List o tolerancji - postulat o oddzielenie władzy duchowej i świeckiej - co to znaczy? - Locke chodzi o to, że władza świecka ma za zadanie wyłącznie zachowywać i pomnażać dobra doczesne, zaś dobra duchowe, to czy ktoś jest moralny czy nie zostawić ma w gestii władzy duchowej, to państwa nie interesuje

• Państwo powinno być też tolerancyjne wobec innych religii, wyznanie sprawą indywidualną, ale ta tolerancja musi mieć też swoje granice (** Locke osądza katolików i ateistów - ci drudzy w jego przekonaniu są niewiarygodni)

• Locke sprzeciwia się takiemu spojrzeniu, że władza pochodzi od Boga - władza polityczna nie może być postrzegana jako władza ojca, nie może mieć charakteru paternalistycznego; państwo ma służyć obywatelom, stać na straży ich życia, zdrowia, respektować ich wolność, bycie politykiem to służba

TRÓJPODZIAŁ I RÓWNOWAŻENIE SIĘ WŁADZ

• Monteskiusz (1689 - 1755) - O duchu praw

• Idea równoważenia się władzy

• Władza i wolność wzajemnie się wykluczają

• Jak skutecznie ograniczyć władzę, aby zagwarantować wolność indywidualnych obywateli?

• Jedynym właściwym mechanizmem jest mechanizm podziału i równoważenia się władz

• U Monteskiusza dochodzi to, że te władze mają się wzajemnie równoważyć (aby żaden z tych trzech ośrodków władzy nie urósł w siłę)

• Obywatele będą wspierali jedną czy drugą władzę tak, aby żadna z nich się nie wzmocniła

• System ten to system konfliktu, który tworzy się w ramach odpowiednich procedur, konsensusu pomiędzy różnymi ośrodkami władzy ← taki konflikt nie jest czymś złym - musi on pozostawać w ramach prawa, w ramach tego konsensusu co jest dobre i wspólne - a jedynym sposobem na to jest równoważenie się władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej

4

---