20. Wpływy obce (łacińskie)
Zapożyczenia z łaciny - latynizmy
DOBA STAROPOLSKA (od czasów najdawniejszych do pocz. XVI w.)
Najstarsze zapożyczenia łacińskie pochodzą jeszcze z epoki przedpiśmiennej. W czasie chrystianizacji wpływy łacińskie pojawiają się w języku za pośrednictwem czeskim - głównie terminologia religijna (np. anioł, ewangelia, kolęda, pacierz, poganin). Oraz przez podwójne pośrednictwo - najpierw przez język niemiecki, a następnie czeski (chrzest, chrzcić, chrześcijanin, kościół
DOBA ŚREDNIOPOLSKA (od pocz. XVI w. do ósmego dziesięciolecia XVIIIw.)
Wpływy łaciny, mające swój początek w średniowieczu, w okresie renesansu i panującego wtedy uwielbienia tego języka przeżywają swój rozkwit.
Trzy główne grupy zapożyczeń:
- wyrazy oderwane stanowiące nazwy urządzeń, instytucji, działań ludzkich, wytworów człowieka itd. także słownictwo specjalistyczne; - Klemensiewicz wymienia miliony wyrazów, podaję tylko kilka: abdykować, dekret, forma, obserwować, proponować, respekt, senat, skrypt, termin.
- nazwy osób od ich zawodu, działalności itd. Np. akademik, aktor, architekt, ekonom, fizyk, kapelan, medyk, oficjał, patron, polityk, profesor, rektor
- nazwy konkretnych wytworów, np. ampułka, aparat („ubiór i sprzęt wytworny” - cokolwiek to oznacza…), biret, cymbał, fosa, kałamarz, kolumna, korona, tron.
Szkodliwość wpływów łacińskich: niechęć do sięgania po rodzimy wyraz w celu nazwania nowego wytworu - np. doczepianie rodzimego formantu do wyrazu łacińskiego (np. -ować w egzagerować) lub końcówki (np. session - sesyja), zastosowanie derywacji wstecznej (pens z pensum, progres z progressus)
DOBA NOWOPOLSKA (od ósmego dziesięciolecia XVIII w. do 1939r.)
Po czterowiekowym panowaniu wpływy łacińskie tracą na swojej sile. Wyrazy zapożyczone wcześniej nadal są w użytku, nie pojawiają się natomiast nowe. Usunięty został makaronizm. Jednak łacina cały czas obecna jest w terminologii języka naukowego. Dziwniejszą rzeczą jest bogactwo zapożyczeń łacińskich w nazewnictwie wytworów kultury materialnej - przemysłowych, technicznych. Często jednak są to pseudolatynizmy lichego gatunku.