ENDOSKOPIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

12

www.weterynaria.elamed.pl

PAŹDZIERNIK • 10/2012

ku są: haczyki wędkarskie, kamienie,
kawałki drewna, pilobezoary, tkani-
ny, tasiemki, igły, wykałaczki, zabaw-
ki oraz specjalne żujki do czyszczenia
zębów dla psów i kotów. W zależności
od wielkości zwierzęcia i wielkości cia-
ła obcego mogą one prowadzić do czę-
ściowej lub całkowitej niedrożności
przełyku. Ciała obce zaczopowane
w przełyku drażnią błonę śluzową,
powodując stan zapalny, a następnie
na skutek ucisku mogą doprowadzić
do martwicy i perforacji jego ściany
(1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8).

Postępowanie diagnostyczne

w przypadku podejrzenia

ciała obcego w przełyku

Rozpoznawanie obecności ciał ob-
cych w przełyku powinno opierać się
na informacjach uzyskanych z wy-
wiadu, wyniku badania klinicznego
zwierzęcia oraz wynikach badań do-
datkowych takich, jak: badanie radio-
logiczne przeglądowe i/lub kontrasto-
we oraz ezofagoskopia (2, 3, 4, 6).

Wywiad
W postępowaniu diagnostycznym
dotyczącym ciał obcych w przełyku
ważną rolę odgrywa wywiad z właści-
cielem zwierzęcia. Uzyskane w nim in-
formacje powinny pozwolić na: ustale-
nie zachowań żywieniowych zwierząt,
określenie sytuacji, w której ewentu-
alne mogło dojść do połknięcia ciała
obcego (np.: podczas zabawy, zjedze-
nie resztek jedzenia) i jego rodzaju,
określenie czasu trwania, rodzaju i na-

Jedną z przyczyn konsultacji gastro-
enterologicznych w praktyce lekar-
sko-weterynaryjnej małych zwierząt
są ciała obce w przełyku. Nieste-
ty na podstawie podstawowych spo-
sobów badania, takich jak: ogląda-
nie oraz omacywanie, są one trudne
do rozpoznania, a bardzo często ich
zdiagnozowanie wymaga zastosowa-
nia badania radiologicznego i/lub
endoskopii.

Ciała obce umiejscawiające się

w przełyku są najczęstszą przyczyną
utrudnionego połykania i zwracania
pokarmu (tzw. wymiotów rzekomych).
Wśród zwierząt towarzyszących czło-
wiekowi ciała obce w przełyku czę-
ściej spotykane są u psów niż u kotów.
Wynikać to może z odmiennych za-
chowań pokarmowych tych zwierząt.
Psy z reguły pobierają pokarm łapczy-
wie, stosunkowo szybko go połykając.
Natomiast koty jedzą powoli i dokład-
nie gryzą pobrany pokarm. Predyspo-
nowane są psy ras małych, np.: york-
shire terriery czy west highland white
terriery. W przełyku istnieją pewne
miejsca predylekcyjne, w których cia-
ła obce mogą się klinować. Są to ob-
szary o zmniejszonej rozciągliwości
(np.: okolica wpustu do klatki piersio-
wej, okolica podstawy serca i okolica
rozworu przepony) oraz wrodzone
lub nabyte zwężenia światła przeły-
ku. Ciałami obcymi mogącymi lokali-
zować się w przełyku u psów i kotów
w większości przypadków są kości,
najczęściej drobiowe. Innymi ciała-
mi obcymi stwierdzanymi w przeły-

dr n. wet. Marcin Jankowski, dr n. wet. Jolanta Spużak, prof. dr hab. Krzysztof Kubiak, lek. wet. Maciej Grzegory, dr n. wet. Kamila Glińska-Suchocka

Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Foreign bodies in the esophagus of dogs and cats:
diagnostic and therapeutic procedures

Ciała obce
w przełyku psów i kotów

– postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne

Streszczenie

Ciała obce umiejscawiające się w przeły-
ku są najczęstszą przyczyną utrudnione-
go połykania i zwracania pokarmu (tzw.
wymiotów rzekomych). Wśród zwierząt
towarzyszących człowiekowi ciała obce
w przełyku częściej spotykane są u psów
niż u kotów. Rozpoznawanie obecności
ciał obcych w przełyku powinno opierać
się na informacjach uzyskanych z wywia-
du, wyniku badania klinicznego zwierzę-
cia oraz wynikach badań dodatkowych,
takich jak badanie radiologiczne przeglą-
dowe i/lub kontrastowe oraz ezofagosko-
pia. Najlepszym sposobem leczenia ciał
obcych w przełyku jest endoskopowe
lub chirurgiczne ich usunięcie.

Słowa kluczowe

przełyk, ciało obce, pies, kot

Abstract

Esophageal foreign bodies, more often
diagnosed in dogs than in cats, are the
most common triggers of dysphagia
and regurgitation. Their diagnosis is ba-
sed on anamnesis, clinical examination
and the results of additional tests, such
as radiological contrast and non-contrast
examination and esophagoscopy. The tre-
atment involves endoscopic and surgical
removal of the foreign body.

Key words

esophagus, foreign body, dog, cat

ENDOSKOPIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

13

www.weterynaria.elamed.pl

PAŹDZIERNIK • 10/2012

silenia objawów klinicznych, a przede
wszystkim rozróżnienie, czy mamy
do czynienia z ulewaniem pokarmu
(tzw. wymioty rzekome), co wskazu-
je raczej na przyczynę znajdującą się
w przełyku, czy też z wymiotami, któ-
re najczęściej występują w chorobach
żołądka (4, 6, 7, 9, 10).

Badanie kliniczne
Samo badanie kliniczne bardzo czę-
sto jest niediagnostyczne, gdyż bar-
dzo rzadko udaje się znaleźć objawy
kliniczne jednoznacznie wskazujące
na obecność ciała obcego w przeły-
ku psów i kotów. U zwierząt podejrza-
nych o obecność ciała obcego w prze-
łyku należy dokładnie obejrzeć jamę
ustną, a w szczególności podstawę ję-
zyka oraz jamę gardła. Ma to na celu
wykrycie ciał obcych kształtu linear-
nego, które mogą owijać się wokół
podstawy języka i sięgać przez jamę
gardła do wnętrza przełyku. W przy-
padku połknięcia dużych ciał obcych,
które utkwiły w części szyjnej przeły-
ku, czasem podczas oglądania można
stwierdzić deformacje tej okolicy lub
podczas omacywania wyczuć ciało
obce. Dodatkowo w przypadku dłuż-
szego zalegania ciała obcego w prze-
łyku w badaniu klinicznym można
zaobserwować objawy odwodnienia
(np.: suchość i lepkość błon śluzo-
wych, zapadnięcie się gałek ocznych,
obniżenie elastyczności skóry oraz
przedłużony czas wypełniania się ka-
pilar), nadmierne ślinienie, wychudze-
nie oraz objawy zachłystowego zapale-
nia płuc (powikłanie obecności ciała
obcego w przełyku). W przypadku
perforacji przełyku przez ciało obce
w badaniu klinicznym można stwier-

dzić rozedmę podskórną (emphysema
cutis) (1, 2, 3, 4, 9, 10, 11).

Objawy kliniczne występujące przy

obecności ciała obcego w przełyku
uzależnione są od: wielkości zwierzę-
cia, rodzaju połkniętego ciała obcego,
stopnia i miejsca niedrożności, czasu
pozostawania ciała obcego w przeły-
ku oraz od ewentualnie występujących
powikłań takich, jak np.: perforacja
ściany przełyku, zachłystowe zapale-
nie płuc, zapalenie śródpiersia, prze-
toka przełykowo-oskrzelowa. Często
bywa, że małe ciała obce przez dłuż-
szy czas nie wywołują żadnych obja-
wów klinicznych, a pojawiają się one
dopiero wtedy, gdy na skutek cią-
głego drażnienia rozwinie się ciężki
stan zapalny błony śluzowej przeły-
ku. Objawy kliniczne obserwowane
przy obecności ciał obcych w przeły-
ku psów i kotów obejmują: ulewanie
treści pokarmowej, nadmierne ślinie-
nie, zmniejszenie lub brak apetytu,
bolesne połykanie, utrudnione poły-
kanie, nudności, dławienie się, fetor
ex ore. W przypadku gdy ciało obce
jest przyczyną całkowitej niedroż-
ności przełyku, pojawiają się objawy
odwodnienia. Natomiast pojawiające
się objawy dotyczące układu odde-
chowego, np.: kaszel, duszność, rzę-
żenia oraz podwyższona temperatu-
ra wewnętrzna ciała, mogą świadczyć
o powstaniu powikłań takich, jak: za-
chłystowe zapalenie płuc, zapalenie
śródpiersia oraz przetoka przełyko-
wo-oskrzelowa. W przypadku ciał
obcych ostrokończystych, które ra-
nią błonę śluzową przełyku, na sku-
tek krwawienia, w ulewanej treści po-
karmowej może pojawiać się świeża
krew, a gdy krew dostanie się do żo-

łądka i jelit cienkich, gdzie ulega stra-
wieniu – smolisty kał. Mogą również
pojawić się objawy niedokrwistości
(1, 2, 3, 4, 6, 7, 9, 12, 13).

Badania laboratoryjne krwi
W większości przypadków obecności
ciał obcych w przełyku wyniki badań
laboratoryjnych krwi (hematologicz-
ne i biochemiczne) zawierają się w za-
kresie normy fi zjologicznej. W bada-
niu hematologicznym niekiedy można
stwierdzić podwyższoną liczbę leuko-
cytów, a w leukogramie – neutrocyto-
zę. Podwyższenie tych parametrów
może świadczyć o ciężkim zapaleniu
błony śluzowej przełyku wywołanym
obecnością ciała obcego lub o rozwi-
nięciu się powikłań takich, jak np.:
zachłystowe zapalenie płuc czy zapa-
lenie śródpiersia. W przypadku moc-
no nasilonego ulewania treści pokar-
mowej lub całkowitej niedrożności
przełyku obserwuje się podwyższo-
ną liczbę hematokrytową, co może
wskazywać na odwodnienie zwierzę-
cia, a w przypadku krwawienia – obja-
wy anemii (obniżona liczba erytrocy-
tów i liczba hematokrytowa, obniżone
stężenie hemoglobiny oraz obniżo-
ne wskaźniki czerwonokrwinkowe:
MCH, MCV, MCHC). Natomiast w ba-
daniu biochemicznym krwi bardzo
rzadko stwierdza się jakieś zaburze-
nia. Jedynie przy znacznego stopnia
zwężeniu lub niedrożności przełyku
spowodowanych ciałem obcym można
stwierdzić hipoproteinemię (obniże-
nie stężenia białka całkowitego i albu-
min) oraz obniżenie stężenia elek-
trolitów. Obniżenie tych parametrów
może wskazywać na niedożywienie
zwierzęcia związane z niemożnością

ENDOSKOPIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

14

www.weterynaria.elamed.pl

PAŹDZIERNIK • 10/2012

ry

c. ar

chiwum autor

ów

Ryc. 1. Badanie radiologiczne przeglądowe. W części szyjnej przełyku widoczne ciało obce – kość; Ryc. 2. Badanie radiologiczne przeglądowe. W części piersiowej przełyku w okolicy
podstawy serca widoczne ciało obce – kość; Ryc. 3. Ezofagoskopia. W świetle przełyku kota widoczne ciało obce – tasiemka; Ryc. 4. Ezofagoskopia. W świetle przełyku psa widoczne
ciało obce – fragment chrząstki; Ryc. 5. Ezofagoskopia. W świetle przełyku psa widoczne ciało obce – pilobezoar; Ryc. 6. Ezofagoskopia. Widoczne krwawienie po usunięciu ciała obcego;
Ryc. 7. Ezofagoskopia. Widoczne uszkodzenia błony śluzowej przełyku spowodowane przez ciało obce

1

4

2

3

7

6

5

ENDOSKOPIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

15

www.weterynaria.elamed.pl

PAŹDZIERNIK • 10/2012

roby, rodzaju ciała obcego i jego umiejscowienia, posia-
danego sprzętu, doświadczenia lekarza weterynarii oraz
ewentualnie istniejących powikłań. Należy zaznaczyć,
że ciało obce powinno być jak najszybciej usunięte z prze-
łyku, gdyż minimalizuje to stopień uszkodzenia błony ślu-
zowej oraz możliwość wystąpienia ewentualnych powikłań.
W pierwszym rzędzie zalecana jest próba usunięcia cia-
ła obcego podczas endoskopii. Przy czym im dłużej cia-
ło obce pozostaje w przełyku, tym trudniej jest je usunąć
i jest to mniej bezpieczne dla zwierzęcia.

W przypadku wykorzystania endoskopu elastycznego po-

siadającego kanał roboczy, ciała obce usuwa się przy po-
mocy wprowadzanych przez niego np.: kleszczy do usuwa-
nia ciał obcych typu „ząb szczura” (np. ciała obce linearne)
(ryc. 8, 9) lub specjalnego koszyczka (np. ciała obce kształ-
tu kulistego). Ciała obce z przełyku można również usuwać
przy pomocy endoskopu sztywnego zaopatrzonego w spe-
cjalne szczypce chwytne. W przypadku braku endoskopu
elastycznego z kanałem roboczym lub endoskopu sztyw-
nego ze szczypcami chwytnymi manipulatory do usuwania
ciał obcych należy wprowadzać do przełyku obok endosko-
pu. Ciała obce możemy usuwać na zewnątrz lub wepchnąć
je przez dolny zwieracz przełyku do żołądka i usunąć po-
przez gastrotomię. Należy pamiętać, że podczas usuwania
ciał obcych nie należy ich ciągnąć na siłę, gdyż można do-
prowadzić do perforacji przełyku lub uszkodzić duże na-
czynia krwionośne i wywołać krwotok (zwłaszcza ciała obce
ostrokończyste). W przypadku gdy ciała obcego nie można

dostarczenia odpowiedniej ilości składników pokarmo-
wych (1, 6, 9, 10, 11, 14).

Badanie radiologiczne
Cennym narzędziem diagnostycznym wykorzystywanym
do rozpoznawania ciał obcych w przełyku jest badanie
radiologiczne. Przy czym należy pamiętać, że przy radio-
logicznym rozpoznawaniu ciał obcych w przełyku nale-
ży wykonać zdjęcia RTG jego całej długości, czyli części
szyjnej, piersiowej i brzusznej (ryc. 1 i 2). W badaniu ra-
diologicznym bardzo łatwo uwidocznić obecne w przeły-
ku ciała obce cieniujące (np.: kości, haczyki wędkarskie,
kamienie). Natomiast w przypadku ciał obcych słabo cie-
niujących lub niecieniujących w badaniu tym można uwi-
docznić nagromadzenie się gazu lub płynu doczaszkowo
od umiejscowienia ciała obcego. Przy obecności perforacji
ściany przełyku również można stwierdzić gaz lub płyn,
przy czym w zależności od umiejscowienia urazu są one
obecne w okolicy szyi, jamie opłucnej lub śródpiersiu.

Do rozpoznawania ciał obcych słabo cieniujących i nie-

cieniujących można wykorzystać badanie rentgenowskie
kontrastowe. Badanie to można wykorzystać również
do określenia, czy mamy do czynienia z częściową lub
całkowitą niedrożnością przełyku. Badanie radiologiczne
kontrastowe jest także pomocne w rozpoznawaniu perfo-
racji przełyku. Jednakże przy podejrzeniu perforacji prze-
łyku należy stosować środki cieniujące zawierające jod,
a nie baryt, gdyż papka barytowa przedostająca się poza
ścianę przełyku przez otwór perforacyjny działa drażnią-
co na okoliczne tkanki, stymulując powstawanie ziarninia-
ków lub zrostów (1, 2, 3, 4, 7, 9, 13).

Ezofagoskopia
Jedną z najlepszych metod rozpoznawania ciał obcych
w przełyku, zwłaszcza tych o charakterze słabo cieniują-
cym i niecieniującym, jest badanie endoskopowe tego na-
rządu, czyli ezofagoskopia. Umożliwia ona: uwidocznienie
ciała obcego, określenie wielkości, rodzaju i miejsca jego
wklinowania oraz ocenę zmian w błonie śluzowej przeły-
ku, które powstały w wyniku drażniącego działania ciała
obcego (ryc. 3, 4, 5). Do ezofagoskopii przełyku u psów
i kotów można wykorzystać zarówno endoskopy sztywne,
jak i endoskopy elastyczne. Ważne jest, aby posiadały one
kanał roboczy, gdyż wówczas można przez niego wprowa-
dzać manipulatory, np. kleszcze do usuwania ciał obcych,
i podjąć próbę usunięcia zalegającego w przełyku ciała ob-
cego (2, 3, 4, 6, 7, 9, 13).

Rozpoznanie różnicowe

W rozpoznaniu różnicowym ciał obcych w przełyku należy
wziąć pod uwagę wszelakiego typu zaburzenia, które mogą
powodować ulewanie treści pokarmowej lub utrudnione
połykanie. Obejmują one np.: przełyk olbrzymi, przepu-
klinę rozworu przełykowego, ciężkie zapalenie przełyku,
zwężenie przełyku, nowotwory przełyku.

Leczenie

Wybór sposobu leczenia w przypadku obecności ciał ob-
cych w przełyku uzależniony jest od: czasu trwania cho-

ENDOSKOPIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

16

www.weterynaria.elamed.pl

PAŹDZIERNIK • 10/2012

stosowana w przypadku zachłystowe-
go zapalenia płuc (powikłanie zwią-
zane z ulewaniem treści pokarmowej
występującym przy częściowej lub cał-
kowitej niedrożności przełyku) i zapa-
leniu śródpiersia (powikłanie związa-
ne z perforacją przełyku w jego części
piersiowej).

Zwężenia przełyku rozwijają się

wówczas, gdy powstają blizny przy
silnym uszkodzeniu błony śluzowej
i warstwy podśluzowej przez ciało
obce. Powstającym bliznom w prze-
łyku można przeciwdziałać, stosu-
jąc glikokortykosterydy, np.: pred-
nizon w dawce 0,25-0,5 mg/kg mc.
p.o. 2 razy dziennie lub prednizolon
w dawce 1,1 mg/kg mc. p.o. 2 razy
dziennie, jednak ich skuteczność jest
dyskusyjna. Natomiast gdy zwężenie
już powstanie, najlepszym sposobem
leczenia jest poszerzenie zwężonego
miejsca przełyku metodą balonikowa-
nia. W przypadku powstania przetoki
przełykowo-oskrzelowej najlepszym
sposobem leczenia jest zabieg chirur-
giczny (2, 3, 4, 5, 7, 8, 12).

‰

Piśmiennictwo
1. Augusto M., Kraijer M., Pratschke K.M.:

Chronic oesophageal foreign body in a cat.
„J. Fel. Med. Surg.”, 2005, 7, 237-240.

2. Gianella P., Pfammatter N.S., Burgener

I.A.: Oesophageal and gastric endoscopic
foreign body removal: complications and
follow-up of 102 dogs. „J. Small Anim.
Pract.”, 2009, 50 (12), 649-654.

3. Jouvet F. i wsp.: Oesophageal Foreign

Bodies in dogs: factors affecting success
of endoscopic retrieval. „Irish Vet. J.”, 2010,
63, 163-168.

4. Leib M.S., Santor L.L.: Esophageal foreign

body obstruction caused by a dental chew
treat in 31 dogs (2000-2006). „J. Am.

Vet. Med. Assoc.”, 2008, 232 (7), 1021-
1025.

5. Michels G.M. i wsp.: Endoscopic and sur-

gical retrieval of fi shhooks from the stomach
and esophagus in dogs and cats: 75 cases
(1977-1993). „J. Am. Vet. Med. Assoc.”,
1995, 207 (9), 1194-1197.

6. Kubiak K. i wsp.: Ciało obce w przełyku

psa – opis przypadku. „Magazyn Wet.”,
2007, 16, 22-23.

7. Thompson H.C. i wsp.: Esophageal fore-

ign bodies in dogs: 34 cases (2004-2009).
„J. Vet. Emerg. Crit. Care.”, 2012, 22 (2),
253-261.

8. Houlton J.E.F. i wsp.: Thoracic oesophageal

foreign bodies in the dog: a review of ninety
cases. „J. Small Anim. Pract.”, 1985, 26 (9),
521-536.

9. Keir I. i wsp.: Fatal aortic oesophageal

fi stula following oesophageal foreign body
removal in a dog. „J. Small Anim. Pract.”,
2010, 51 (12), 657-660.

10. Elwood C.: Diagnosis and management

of canine oesophageal disease and regur-
gitation. „In Pract.”, 2006, 28, 14-21.

11. Grzegory M. i wsp.: Perforacja przełyku

u psa. Opis przypadku klinicznego. „We-
terynaria w Praktyce”, 2010.

12. Fox S.M. i wsp.: Broncho-oesophageal

fi stula in two dogs. „N. Z. Vet. J.”, 1995,
43 (6), 235- 239.

13. Gilor C., Gilor S., Grave T.K.: Phenobar-

bital-responsive sialadenosis associated
with an esophageal foreign body in a dog.
„J. Am. Anim. Hosp. Assos.”, 2010,
46 (2), 115-120.

14. Rousseau A. i wsp.: Incidence and

characterization of esophagitis following
esophageal foreign body removal in dogs:
60 cases (1999-2003). „J. Vet. Emerg. Crit.
Care.”, 2007, 17 (2), 159-163.

dr n. wet. Marcin Jankowski

Katedra Chorób Wewnętrznych

z Kliniką Koni, Psów i Kotów

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47

wyciągnąć z przełyku techniką endo-
skopową lub jest ono wbite w ścianę
przełyku, zalecane jest jego usunięcie
chirurgiczne. Skuteczność endoskopo-
wego i chirurgicznego usuwania ciał
obcych z przełyku jest wysoka, gdyż
ocenia się ją na ok. 85%. Po usunięciu
ciała obcego należy zawsze dokład-
nie obejrzeć błonę śluzową przełyku
w celu oceny stopnia jej uszkodze-
nia (ryc. 6, 7). W przypadku silnego
uszkodzenia błony śluzowej przeły-
ku zaleca się 3-5-dniową głodówkę,
a przy średnim i łagodnym uszkodze-
niu 1-2-dniową głodówkę i odżywianie
zwierząt parenteralnie. Po tym okresie
można wprowadzić żywienie enteralne
karmą płynną, półpłynną, miękką sta-
łą, przy czym należy pamiętać o po-
dawaniu jej częściej i w niewielkich
porcjach. Dodatkowo w celu ochrony
uszkodzonej błony śluzowej przełyku
można stosować per os sukralfat w daw-
ce 0,5-1 g/psa i 0,25 g/kota 3-4 razy
dziennie (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 13).

Powikłania i rokowanie

W przypadku obecności ciała obce-
go w przełyku rokowanie jest ostroż-
ne do dobrego. U około 1/3 zwierząt
z ciałem obcym w przełyku rozwija-
ją się powikłania takie, jak: perforacja
przełyku, zwężenie przełyku, zachły-
stowe zapalenie płuc, zapalenie śród-
piersia oraz przetoka oskrzelowo-prze-
łykowa. Perforacje przełyku o średnicy
powyżej 1 cm zawsze powinno zaopa-
trzyć się chirurgicznie, natomiast prze-
toki o średnicy do 1 cm można leczyć
zachowawczo, stosując antybiotyki
o szerokim spektrum działania. Anty-
biotykoterapia powinna być również

Ryc. 8. Kleszcze do usuwania ciał obcych typu „ząb szczura”; Ryc. 9. Kleszcze do usuwania ciał obcych typu „ząb szczura”. Zbliżenie końcówki manipulatora

9

8