18

ÂWIAT NAUKI LUTY 2004

pano

rama

Dziesi´ç lat temu

William Schopf z Universi-

ty of California opisa∏ odkryte przez siebie ko-
palne mikroorganizmy sprzed 3.5 mld lat. W
naukowym Êwiecie zawrza∏o. By∏by to naj-
starszy Êlad ˝ycia na Ziemi! Dyskusja, czy sà
to skamienia∏oÊci ˝ywych organizmów, czy
jedynie geologiczne sztuczki przyrody, trwa
do dziÊ [patrz: Sarah Simpson „Kontrowersje

wokó∏ najstarszych Êladów ˝ycia”;
Âwiat Nauki

, czerwiec 2003]. W ze-

sz∏ym roku opublikowano prace, któ-
rych autorzy doszli do odmiennych
wniosków. Martin Brasier z Univer-
sity of Oxford ponownie przebada∏
domniemane mikroorganizmy oraz
ich otoczenie geologiczne i zakwali-
fikowa∏ je jako sztuczne twory powsta-
∏e w êród∏ach termalnych bogatych
w w´giel. Polacy – Barbara Kremer
i Józef Kaêmierczak z Instytutu Paleo-
biologii PAN – przedstawili z kolei
przekonujàce argumenty, ˝e sà to po-

zosta∏oÊci pradawnych drobnoustrojów prze-
kszta∏cone w wyniku dzia∏ania bardzo wyso-
kiego ciÊnienia i temperatury.

W Science z 14 listopada ub.r. poinformo-

wano z kolei, ˝e górà znowu mogà byç zwo-
lennicy mineralnego pochodzenia wykopa-
liska. Zespo∏y z Hiszpanii i Australii (pod
kierunkiem odpowiednio J. M. Garcii Ruiza
oraz S. T. Hyde’a) otrzyma∏y z mieszaniny
krzemu i w´gla samoorganizujàce si´ struk-
tury przypominajàce „bakterie” Schopfa. W
swym doÊwiadczeniu badacze próbowali
stworzyç warunki zbli˝one, ich zdaniem, do
panujàcych w morzu 3.5 mld lat temu. Do
tej pory uwa˝ano równie˝, ˝e tzw. kerogen
(rozproszona w ska∏ach substancja bitumicz-
na w postaci drobnych, czarnych ziaren)
znajdujàcy si´ wewnàtrz i na zewnàtrz „mi-
kroorganizmów” powstaje podczas tworze-
nia si´ ska∏ osadowych w wyniku przeobra-
˝eƒ substancji biologicznych. Garcia Ruiz
twierdzi natomiast, ˝e kerogen mo˝e po-
wstaç tak˝e na zupe∏nie sztucznych w∏ókien-
kach mineralnych. Uda∏o mu si´ osiàgnàç
to w laboratorium. „To odkrycie ma istotne
konsekwencje dla szukania pozosta∏oÊci
prymitywnego ˝ycia” – podsumowuje Ruiz.

M.K.

EWOLUCJA

Biologia czy chemia?

S.D. BIJU

(na gór

ze

);

SCIENCE

(na dole

)

SKR¢CONE W¸ÓKIENKA,

choç

przypominajà skamienia∏oÊci

˝ywych organizmów,

powsta∏y w laboratorium.

Choç laikom mo˝e si´ wydawaç,

˝e Êwiat istot ˝ywych nie

kryje ju˝ ˝adnych tajemnic, biolodzy wcià˝ odkrywajà
nowe gatunki. Zwykle sà to ma∏ych rozmiarów bezkr´-
gowce, ale znalezienie nowego gatunku kr´gowca te˝ si´
czasem zdarza. Do rangi prawdziwej sensacji uros∏o
wi´c odkrycie w po∏udniowo-zachodnich Indiach p∏a-
za bezogonowego tak odmiennego od pozosta∏ych przed-
stawicieli tej grupy, ˝e trzeba by∏o utworzyç dla niego nowà, odr´bnà rodzin´ Nasikaba-
trachidae. Ta niezwyk∏a ˝aba ma 7 cm d∏ugoÊci i niewiele mniej szerokoÊci, czarny grzbiet i
ciemnoszary spód cia∏a, krótkie koƒczyny o stopach opatrzonych szczàtkowymi b∏onami
p∏ywnymi i spiczasty, bia∏y wyrostek na koƒcu pyska. Zosta∏a opisana w Nature z 16 paê-
dziernika 2003 roku przez S. D. Biju z Ogrodu Botanicznego i Instytutu Badawczego
w Indiach oraz F. Bossyuta z Uniwersytetu Brukselskiego w Belgii, którzy nazwali jà Nasi-
kabatrachus sahyadrensis

. Zamieszkuje ona wtórny las tropikalny rosnàcy na terenie gór-

skiego pasma Ghaty Zachodnie w indyjskim stanie Kerala i wiedzie grzebiàcy tryb ˝ycia.

Badania DNA wykaza∏y, ˝e jest ona najbli˝ej spokrewniona z ˝abami nale˝àcymi do prymi-

tywnej, obejmujàcej tylko trzy gatunki rodziny seszelkowatych (Sooglossidae), a wyst´pujà-
cymi jedynie na dwóch wulkanicznych wyspach – Mahé i Silhouette – w archipelagu Sesze-
li. Linia ewolucyjna prowadzàca do Nasikabatrachidae i Sooglossidae oddzieli∏a si´
prawdopodobnie od pozosta∏ych grup p∏azów bezogonowych, tworzàcych dominujàcy obec-
nie na Ziemi podrzàd Neobatrachia, nie póêniej ni˝ w Êrodkowej jurze. Zró˝nicowanie obu
tych rodzin nastàpi∏o zapewne we wczesnej kredzie. Mo˝liwe, ˝e p∏azy nale˝àce do tej linii
rozwojowej by∏y znacznie liczniej ni˝ dziÊ reprezentowane w ówczesnej faunie, ale nie ma
szczàtków kopalnych mogàcych potwierdziç t´ tez´. Odkrycie N. sahyadrensis Êwiadczy, ˝e
Indomadagaskar, jeden z làdów powsta∏ych po rozpadzie superkontynentu Gondwana, ode-
gra∏ niewàtpliwie wi´kszà rol´ w ewolucji p∏azów bezogonowych, ni˝ sàdzono.

M.G.

Ryby chrz´stne rzadko

zachowujà si´ w stanie kopalnym.

S∏abo – jeÊli w ogóle

– zmineralizowana chrzàstka

szybko ulega rozk∏adowi. Dlatego

wi´kszoÊç szczàtków kopalnych

p∏aszczek i rekinów stanowià

ich z´by lub pokryte szkliwem

plakoidalne ∏uski. Najstarsze znane

pozosta∏oÊci szkieletu tych ryb

(Pucapampella z Afryki

Po∏udniowej) pochodzà

sprzed 394 mln lat. Znalezisko

ze s∏abo zasolonych osadów

lagunowych wczesnego dewonu

Kanady, o którym poinformowano

w Nature z 2 paêdziernika

2003 roku, jest o 15 mln lat

starsze. Z´bom, nale˝àcym

do opisanego ju˝ w 1892 roku

gatunku Doliodus problematicus

z tego samego regionu Nowego

Brunszwiku, towarzyszà

pozosta∏oÊci szkieletu. Zachowa∏y

si´ szcz´ki wraz z z´bami, ∏uki

skrzelowe i p∏etwy. Na ich przedniej

kraw´dzi znajdowa∏y si´ kolce,

niemal takie jak u ryb

fa∏dop∏etwych. Wynika z tego,

˝e takie kolce p∏etwowe

mog∏y stanowiç pierwotnà cech´

szcz´kowców, utraconà póêniej

przez wi´kszoÊç ryb. K.S.

REKIN CENNY,

BO STARY

Nowo odkryta ˝aba .

Nowo odkryta ˝aba.

ZOOLOGIA

Pewna ˝aba nie tak s∏aba