FRID INGULSTAD

KOCIA MAMA

Saga Wiatr Nadziei

część 20

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Kristiania, grudzień 1907 roku

Elise zatrzymała się gwałtownie, patrząc na Pedera z przerażeniem. Zrobiło jej się

słabo, mroczki zatańczyły jej przed oczami i z trudem wydobyła z siebie:

- Co się stało?

- Emanuel leży na podłodze i wygląda, jakby nie żył. Jęknęła, po czym chwyciła brata

za rękę i pędem ruszyli w górę Maridalsveien.

- Upadł? - zapytała po drodze zdyszana.

- Nie wiem. Nakarmił Jensine, a potem pojechał na wózku do siebie - odparł Peder,

któremu też brakowało tchu. - Kristian był na górze z maluchami, a ja razem z Evertem

sprzątaliśmy w kuchni. Zobaczyliśmy go, jak leży bez ruchu, gdy skierowaliśmy się na

schody.

Poczuła, jak żelazna obręcz zaciska się jej na sercu. To kara! Emanuel wysłał ją do

Andersengärden, by przekazała Torkildowi wiadomość o małej Jorund, a jej chodziło jedynie

o to, by spotkać się z Johanem.

Najpierw Torkild wygłosił jej kazanie, a teraz jeszcze to ją spotyka! Wciąż

dźwięczały jej w uszach słowa Torkilda: „Krew się we mnie burzy, gdy widzę, że

nadużywasz zaufania Emanuela i go oszukujesz”.

Zawstydziła się pod wpływem oskarżeń Torkilda, który nie zamierzał przyjąć do

wiadomości, że „zginie, kto się sprzeniewierzy miłości”.

Zaraz jednak wstyd ustąpił rozgniewaniu. A dlaczego Torkild nie przemówił do

sumienia Emanuelowi, kiedy ten przeprowadził się do dworu Ringstad razem ze swoją

kochanką? Czy tylko kobiety obwinia się o popełnione grzechy? Mężczyźni mogą robić, co

im się żywnie podoba, nie przejmując się słowami z Modlitwy Pańskiej „I nie wódź nas na

pokuszenie”? Emanuel także podjął pewną decyzję, oświadczając się jej i ją poślubiając, nie

tylko ona złożyła przysięgę małżeńską przed Bogiem w obecności pastora.

- Myślisz, że on nie żyje, Elise? - zapytał Peder łamiącym się głosem.

- Nie wiem. Może tylko stracił przytomność. Już mu się to wcześniej zdarzało,

pamiętasz? Powinieneś włożyć kurtkę i czapkę - dodała zdyszana. - Kto w taki mróz chodzi

zbyt lekko ubrany, naraża swoje zdrowie.

- Nie miałem czasu. Pomyślałem tylko, że jeśli on umarł, musimy od razu coś zrobić.

Wołałem Kristiana, ale chyba nie słyszał, bo zagłuszał mnie płacz Jensine.

- Zaraz będziemy w domu - wysapała Elise, z trudem łapiąc oddech. - Wyślę Kristiana

na posterunek policji. To znaczy... do sąsiadów, żeby zadzwonili do szpitala.

- Myślisz, że on nie żyje, ale nie chcesz, żebym się rozpłakał.

- Nie martwmy się na zapas, Peder.

- Byłem na niego zły! - Głos mu się znów załamał. - Ale przecież wiem, że jest miły. -

Ostatnie słowa zagłuszył szloch.

- Ja też się na niego złościłam, Peder.

- Dlatego poszłaś się spotkać z Johanem? Drgnęła.

- Poszłam powiedzieć Torkildowi o Jorund, a nie po to, by spotkać się z Johanem.

- Nie widziałaś się z nim?

- Nie. Spotkałam Torkilda przed czynszówką i powiedziałam, że panna Johannessen

postanowiła zaopiekować się Jorund, o czym sama zawiadomi sierociniec.

Zwolniła kroku, nie mogąc złapać oddechu.

- A dlaczego nie porozmawiałaś z Johanem? Przecież on za parę dni wyjeżdża, sam o

tym mówił.

- Uznałam, że nie mogę zbyt długo przebywać poza domem. Jest późno. Powinieneś

już od dawna być w łóżku.

Peder otworzył furtkę i przepuścił siostrę przodem, mówiąc:

- Uważam, że powinnaś z nim porozmawiać. Bo jeśli Emanuel nie żyje, dobrze

byłoby zatroszczyć się o to, by mieć w domu innego mężczyznę.

- Cii, Peder, no coś ty! - Elise odwróciła się i rozejrzała niespokojnie w ciemnościach.

- Przecież nie wiadomo, czy Emanuel nie żyje. Poza tym Johan musi wracać do Paryża. Nie

wolno ci mówić takich rzeczy! - dodała surowo i pośpieszyła w stronę kuchennych drzwi.

Kristian z Evertem przybiegli do kuchni, gdy tylko ich usłyszeli.

- Wydaje mi się, że oddycha, ale nie jestem pewien - oświadczył Kristian wyraźnie

poruszony. Chwycił Elise za ramię i pociągnął za sobą. Evert i Peder podążyli za nimi.

Emanuel leżał obok wózka. Zapewne próbował sam położyć się do łóżka, ale stracił

równowagę i upadł. Był blady i nie dawał znaku życia. Elise ostrożnie przyłożyła dłoń do

tętnicy szyjnej. Dopiero po chwili wyczuła słaby puls.

- Żyje! - wyszeptała.

- Tak? - Peder uklęknął i przyłożył ucho do klatki piersiowej Emanuela. - Masz rację.

Wydawało mi się, że serce przestało mu bić, ale potem zaczęło od nowa.

Kristian stał nieruchomo.

- Mam biec po doktora? - zapytał.

- Tak, biegnij, Kristian! I powiedz, że to pilne. Kristian zniknął.

- Tylko włóż czapkę! - zawołał za nim Peder. - Bo ja sobie odmroziłem uszy.

- Cii - rozległ się przerażony głos Everta. - Nie hałasuj tak, bo znów mu się zatrzyma

serce.

Peder spojrzał na niego obrażony.

- Nie sądzę, by miał umrzeć od tego, że troszczę się o mojego brata. Elise mówiła, że

nie wolno narażać swojego zdrowia, wychodząc na mróz bez odpowiedniego ubrania. Elise

podniosła się, oznajmiając:

- Myślę, że nie będziemy go przenosić. Lepiej niech leży tak, jak go znaleźliście. Nie

wygląda na to, by się uderzył. Idźcie na górę, chłopcy, i kładźcie się spać. Musicie być

wyspani, bo jutro czeka was praca w sklepie przez cały dzień.

- Mamy iść spać? - Peder popatrzył na nią z niedowierzaniem. - Jak możesz w ogóle

myśleć, że zasnę, gdy Emanuel leży na ziemi nieprzytomny i nie wiadomo, czy w ogóle

jeszcze kiedyś się odezwie? - Oczy chłopca napełniły się łzami. - Nie pamiętasz, że dostałem

od niego diabolo? Zabrał nas też do Tivoli. A teraz, kiedy dał mi pracę u siebie w sklepie, nie

będę musiał czyścić wychodków.

Elise poczuła dławienie w gardle.

- Masz rację, Peder. Jeśli nie chcecie się jeszcze kłaść spać, to nie musicie. Idź do

kuchni i dorzuć do pieca drewna, a ja ugotuję ci polewkę. Przemarzłeś do szpiku kości.

Już chciała odejść, gdy zauważyła, że Emanuel poruszył się nieznacznie.

- Emanuelu! Słyszysz mnie? - Pośpiesznie pochyliła się nad nim.

Pomrugał, ale zaraz powieki opadły mu ciężko. Wydał z siebie zduszony, cichy jęk i

zauważyła, że usiłuje pokręcić głową.

- Emanuelu - próbowała ponownie nawiązać z nim kontakt. - Spadłeś z wózka i

straciłeś przytomność. Zaraz przyjdzie doktor.

Znów pomrugał, obrócił głowę i popatrzył na Elise nieprzytomnym wzrokiem.

Powtórzyła mu jeszcze raz to samo i odniosła wrażenie, że tym razem ją zrozumiał.

- Coś cię boli? Mam ci pomóc wstać?

Pokręcił głową powoli. Nie wiedziała, czy to znaczy, że nic go nie boli, czy też że nie

chce, by mu pomagała wstać. Zresztą może lepiej, żeby go nie przenosić, póki nie przyjdzie

doktor.

W drzwiach stanął Peder.

- Już się porządnie rozpaliło, Elise - oznajmił. - Sami ugotujemy z Evertem polewkę.

- Dobrze, Peder. Emanuel dochodzi do siebie, wolałabym go teraz nie zostawiać.

- Odzyskał przytomność? - Peder błyskawicznie podszedł bliżej. - Jak on wygląda?

Rozumie, co do niego mówisz?

- Tak sądzę. Ale zapewne trochę potrwa, zanim głowa znów zacznie mu pracować

normalnie.

Peder posłał jej zdziwione spojrzenie.

- Jak to, to głowa pracuje?

- Tak. Gdyby nie pracowała, nie mógłbyś ani czytać, ani pisać, ani ugotować polewki.

- To głowa Emanuela chyba się na chwilę zdrzemnęła, inaczej nie upadłby na

podłogę.

- Właśnie. Dlatego musimy go budzić powoli, żeby się nie przeraził, że mu się głowa

zdrzemnęła, jak to powiedziałeś.

- Myślę, że on jednak nie umrze. W tej sytuacji nic nie szkodzi, że Johan jedzie do

tego Paryża, prawda?

Elise posłała Emanuelowi przerażone spojrzenie. Oby tylko nie dotarło do niego, co

powiedział Peder, pomyślała.

Doktor przybył zadziwiająco szybko.

- Witam, pani Ringstad. Co za przykra sprawa. Nieszczęścia jedno po drugim spadają

na panią. Pewnie się pani znów przeraziła.

- Nie wiem, czy zasłabł na skutek choroby, czy też się nadwerężył, przemieszczając

się z wózka na łóżko o własnych siłach.

- Powinna pani być przy nim, ilekroć siada lub schodzi z wózka. Chłopcy nie mają

dość siły, by mu pomóc. - W głosie doktora usłyszała nutę krytyki.

Kristian żachnął się i spojrzał na Elise:

- Nic nie powiedział, że potrzebuje pomocy. Gdyby wspomniał o tym choć słowem,

natychmiast zszedłbym na dół.

Elise popatrzyła na brata ciepło.

- Wiem o tym, Kristianie. Sądzę, że Emanuel zasłabł wskutek choroby, a nie dlatego,

że upadł. Nie mogłeś temu zapobiec.

- A gdzie pani była, pani Ringstad? Czyżby wychodziła pani z domu w porze, gdy

dzieci kładą się spać?

Zmusiła się, by nie dać się ponieść nerwom.

- Tak, wyszłam, bo Emanuel mnie prosił, bym się udała do Torkilda Abrahamsena i

zawiadomiła go, iż pozwoliłam sekretarce majstra zabrać do domu małą sierotę.

Dziewczynka uciekła z sierocińca i obawialiśmy się, że szuka jej policja.

Doktor prychnął, najwyraźniej usposobiony tego dnia niezbyt przyjaźnie.

- Naprawdę sądzi pani, że policja traci czas na szukanie dziewczynki, która uciekła z

sierocińca? Niech pani pozostawi innym rozwiązywanie cudzych problemów, pani Ringstad.

Wydaje mi się, że ma pani dość własnych.

- Właśnie dlatego chciałam zawiadomić Armię Zbawienia.

Doktor nie odpowiedział. Ostatnio, gdy do niego poszła z wizytą, był taki miły, co go

tak odmieniło? Może słyszał plotki? Może ktoś ją widział z Johanem?

Nigdzie plotki nie rozchodzą się tak szybko jak nad rzeką Aker, pomyślała,

wzdychając ciężko.

Doktor zbadał dokładnie Emanuela, po czym poprosił Elise, by mu pomogła położyć

pacjenta na łóżku. Kristian też musiał się włączyć. Nie miała pojęcia, że Emanuel jest taki

ciężki.

- Oprócz tego, że nabił sobie guza na głowie, nie zauważyłem żadnych innych

obrażeń, których by się mógł nabawić przy upadku. Wydaje mi się, że ma pani rację, pani

Ringstad. Mąż zapewne źle się poczuł i dlatego spadł z wózka, a nie odwrotnie. Od tej pory

nie wolno go spuszczać z oczu ani na chwilę. Powinien mieć stałą opiekę.

Popatrzyła na niego przerażona.

- Przecież ja muszę chodzić do kantoru! Z czego będziemy żyć? Doktor wzruszył

ramionami.

- W takim razie trzeba go umieścić w szpitalu. Co prawda lekarze nie mogą mu wiele

pomóc, ale tam przynajmniej ktoś będzie nad nim czuwał. Należy się trzy korony, dziękuję.

Elise pośpiesznie skierowała się do kuchni i zdjęła z półki puszkę. Czyżby tak mało w

niej zostało? Z ciężkim westchnieniem wyjęła pieniądze i wróciwszy do salonu, zapłaciła

doktorowi.

- Proszę mi powiedzieć - odezwał się doktor głosem nieco przyjaźniejszym, gdy

przytrzymała mu płaszcz, by mógł się wygodniej ubrać. - Czy to prawda, że rodzice pana

Ringstada są dobrze sytuowani?

Nie odpowiedziała, tymczasem od strony łóżka doleciał stanowczy, pomimo

wyczerpania, głos Emanuela:

- Poradzę sobie sam, dziękuję.

Doktor zerknął na niego, wkładając na głowę kapelusz, i zapytał:

- Czyżby między nimi były jakieś nieporozumienia? Elise pośpiesznie pokręciła

głową.

- Mój mąż jest bardzo ambitny i honorowy i woli radzić sobie sam.

- No cóż, duma jest godna pochwały, jednak należy ją odłożyć na bok, gdy chodzi o

zdrowie, a nawet życie.

Wypowiedziawszy te słowa, doktor skinął głową na pożegnanie, sięgnął po laseczkę i

torbę lekarską, i wyszedł. Elise podeszła do łóżka i wyjaśniła mężowi:

- Na szczęście lekarz nie stwierdził nic złego. Emanuel uśmiechnął się z goryczą.

- Nic poza tym, że zasłabłem i nie mogę zostawać bez opieki.

- Jutro posiedzi z tobą w domu któryś z chłopców. Porozmawiam z panią Jonsen.

Może zgodzi się tu przychodzić, jeśli jej zapłacę trochę więcej.

- Pani Jonsen? - jęknął bezbarwnym głosem. - Ta kobieta miałaby się tu kręcić przez

cały dzień? Na Boga, Elise, chyba rozumiesz, że to ostatnie, czego bym sobie życzył.

Myślała intensywnie, ale nic innego jej nie przychodziło do głowy.

- Nie mogę zrezygnować z pracy w kantorze. Nie wiem, ile możesz zarobić w sklepie,

ale wątpliwe, by starczyło na nasze utrzymanie. A zatrudnienie sprzedawcy zapewne

pochłonie większość zysku.

- Porozmawiam z Paulem Georgem.

- A co on poradzi?

- Jestem zmęczony, Elise. - Emanuel przymknął oczy. - Chyba zapomniałaś, że

dopiero co leżałem półżywy na podłodze.

- Przepraszam. Przynieść ci coś?

- Filiżankę kawy, bądź tak miła. Z dużą ilością mleka i cukru. Chłopcy stali w

drzwiach do kuchni i obserwowali ich zatrwożonym wzrokiem.

- Idźcie już na górę, chłopcy, i połóżcie się spać! Jutro musicie wstać wcześnie.

- Ja mogę zostać jutro w domu - odezwał się niechętnie Peder, choć Elise wiedziała,

że wolałby stać za ladą.

- Nie, ja zostanę - pośpiesznie wszedł mu w słowo Evert. - Peder o wiele lepiej radzi

sobie z zagadywaniem klientów niż ja.

Następnego ranka Elise z ciężkim sercem szła w górę Maridalsveien, ciągnąc na

sankach Hugo. Czy Evert zdoła pomóc Emanuelowi, jeśli ten znów zasłabnie? Gdzie

powinien pójść szukać pomocy? Pani Jonsen Emanuel nie znosi, a pozostali sąsiedzi są w

pracy. Do doktora daleko i niemal tak samo długa droga prowadzi do ludzi, którzy mają

telefon.

Znów się ochłodziło, termometr wskazywał minus osiemnaście stopni. W „Svaerta”

było napisane, że trzaskający mróz utrudnia w znacznym stopniu ruch statków w

Kristianiafjorden. Śnieg spadł późno tej jesieni, trzy, cztery tygodnie później niż zwykle.

Wszystko wskazywało na to, że nadchodząca zima nie będzie zwyczajna, spodziewano się

znacznie większych niż zazwyczaj opadów śniegu i ostrzejszych mrozów. Elise zatrzęsła się

z zimna. Mróz szczypał ją w nos i w policzki, skostniały jej dłonie, straciła czucie w palcach

u nóg. Żeby tylko Hugo usiedział spokojnie na sankach! Pożałowała, że nie owinęła go

dodatkowo wełnianym kocem.

Minęła sklep Magdy na rogu i już miała skierować się w dół Sagveien, gdy nagle na

zakręcie mignął jej jakiś cień. Właściwie szybciej poczuła, niż zobaczyła wyraźnie, że to

Johan...

Zwolniła nieco, a on powoli zbliżył się do niej.

- Dzień dobry, Elise.

- Dzień dobry, Johan.

- Słyszałem, że szłaś do nas wczoraj wieczorem, ale Torkild odesłał cię z powrotem

do domu.

- No, nie do końca tak było - uśmiechnęła się zawstydzona. - Przyszłam porozmawiać

z Torkildem o małej dziewczynce, sierocie. - Pośpiesznie opowiedziała Johanowi o Jorund i

dodała na zakończenie: - Torkild mi nie uwierzył. Sądził, że przyszłam się spotkać z tobą.

- A nie? - zapytał z powagą.

Ociągała się przez chwilę, wreszcie wyznała: , - Nie będę nalegać, jeśli zmieniłeś

zdanie i podjąłeś inną decyzję.

- Inną decyzję? Jak możesz tak mówić?

- Nie przyszedłeś. Sądziłam, że po rozmowie z Emanuelem, gdy zobaczyłeś, w jakim

jest stanie, rozmyśliłeś się.

- Najdroższa Elise, nie sądziłaś chyba, że to możliwe? Chyba nie wierzysz, by miłość,

która dojrzewała we mnie przez ponad dwadzieścia lat, mogła zniknąć w ciągu jednego dnia?

- Nie, ale... Pomyślałam, że może ogarnęło cię współczucie dla Emanuela.

- Owszem, współczuję mu, ale to nie zmienia moich uczuć do ciebie. Nasza miłość

nie ma z nim nic wspólnego. Szkoda go, spotkał go ciężki los. Wiem, co to znaczy być

zdanym na kogoś, długie lata choroby Anny nauczyły mnie wiele na ten temat. Jednak nie

jest twoją ani moją winą, że on zachorował.

Przemarznięty Hugo popłakiwał, więc Johan dodał pośpiesznie:

- Byłem zajęty pracą, moje szkice i modele zostały przyjęte z zachwytem - dodał. -

Majster Paulsen umówił kilka kolejnych spotkań, na których musiałem być obecny.

Elise podniosła synka z sanek i przytuliła mocno do siebie, rozcierając mu plecki.

Mróz szczypał w policzki, a z ust wydobywała się para.

- Kiedy jedziesz? - zapytała, słysząc, jak nieszczęśliwie zabrzmiał jej głos.

- Pojutrze, pierwszego stycznia.

- Możemy chyba pisać do siebie?

- Nie spotkasz się już ze mną przed moim wyjazdem?

- Nie wiem, czy mi się uda. Emanuel miał kolejny atak i doktor powiedział, że musi

być pod stałą opieką. Ani na chwilę nie powinien zostawać sam.

Johan pokręcił głową.

- Jak ty sobie z tym poradzisz?

- Dziś został z nim Evert, a kiedy zaczną się znowu zajęcia w szkole, będę musiała

zorganizować to jakoś inaczej.

- Musisz powiadomić jego rodziców.

- Emanuel nie chce. Duma mu na to nie pozwala. Mówi, że sam sobie poradzi.

- Nie pojmuję takiej postawy. Przecież to tylko odbija się na tobie. Napisz do nich

mimo wszystko, Elise. Wyjaśnij im, jaka jest sytuacja, i powiedz, że potrzebna ci pomoc.

Emanuel jest przecież ich jedynym synem. Na pewno nie chcieliby, aby pozostawał w domu

sam na całe dnie, gdy już parę razy zasłabł.

Przyznała mu rację i dodała:

- Muszę się śpieszyć, ale jeśli masz czas zajrzeć do domu majstra w porze przerwy

obiadowej, to możemy o tym porozmawiać.

- Przyjdę.

Spóźniła się pięć minut do kantoru, zostawiwszy uprzednio Hugo pod opieką Hildy.

Ku jej zdumieniu panna Johannessen nie zdążyła jeszcze przyjść.

Samson spojrzał na nią znad sterty papierów i wyszeptał:

- „Potwór” zachorował. Majster jest w złym humorze.

W tym samym momencie otworzyły się drzwi i pojawił się w nich pan Paulsen.

- Może pani zajrzeć do mnie na chwilę, pani Ringstad? Pośpiesznie zdjęła chustę i

skierowała się do gabinetu przełożonego. Ręce i twarz miała czerwone od mrozu..

- Nie nosi pani rękawic?

- Owszem, noszę, muszę sobie jednak sprawić cieplejsze.

- Nie pojmuję, powinno być panią stać na kupno płaszcza i kapelusza, pani Ringstad.

Nie wypada, by moja kancelistka wyglądała jak robotnica.

Poczuła rumieniec na twarzy i spuściła zawstydzona wzrok.

- Postaram się znaleźć czas na kupno odpowiedniego stroju, panie Paulsen.

- Panna Johannessen zachorowała i wiele wskazuje na to, że przez jakiś czas

pozostanie nieobecna. Nigdy się to wcześniej nie zdarzało, nie mam więc pojęcia, jak sobie

bez niej poradzę. I to jeszcze w porze, gdy zaczynamy sporządzać bilans roczny! W związku

z tym musi pani przejąć część jej obowiązków, pani Ringstad. Jeśli będzie trzeba, zostanie

pani po godzinach, oczywiście za dodatkowym wynagrodzeniem.

Elise nie miała odwagi się sprzeciwić. Nie mogła ryzykować, że majster zatrudni

kogoś nowego.

- Najpierw podyktuję pani kilka pism i zobaczymy, ile nam się uda zrobić. Sądzę

jednak, że dziś nie będzie czasu na przerwę obiadową. Zatroszczę się, by przyniesiono pani

coś do jedzenia.

Widocznie los tak chce, myślała, wracając do swojego biurka. Najwyraźniej Johanowi

i mnie nie jest pisane być razem.

Samson zerknął znad swojej pracy. Chyba poznał po jej minie, że coś jest nie tak, bo

wstał i podszedłszy do niej, zapytał:

- Coś się stało?

Opowiedziała mu szybko o wszystkim, zarówno o małej Jorund, o upadku Emanuela,

jak i o beznadziejnej sytuacji, w jakiej się znalazła. Nie wspomniała jedynie o tym, że

umówiła się z Johanem. Samson nie miał pojęcia o jej skrywanej miłości i nie zamierzała go

w to wtajemniczać. Wystarczyło, że wiedział o książce.

Wysłuchał jej w skupieniu i odezwał się po chwili namysłu:

- To znaczy, że panna Johannessen wcale nie jest chora. Pewnie po raz pierwszy w

życiu pozwoliła sobie na takie wagary. Oboje wiemy, dlaczego. Wreszcie ma się kim zająć.

Po paru dniach znudzi jej się z pewnością siedzenie w domu. Tym bardziej, że jest obdarzona

bardzo silnym poczuciem obowiązku. Pytanie, jak wytrzymasz do jej powrotu - zastanawiał

się, rozważając na głos: - Mogę przejąć część twojej dodatkowej pracy, ale nie wszystko, co

zleci ci majster. Oprócz tego mógłbym odebrać twojego syna i odprowadzić go do domu, o

ile twoim zdaniem nie będzie się przed tym wzbraniał, no i zrobić po drodze zakupy, żebyś

już nie traciła na to czasu. Zdawało jej się, że się przesłyszała.

- Naprawdę może pan, przepraszam, mógłbyś zaprowadzić Hugo do domu?

- Oczywiście. Bardzo lubię dzieci. U mnie w domu nikt na mnie nie czeka, z chęcią

więc wyświadczę ci tę przysługę.

- Dobry z ciebie człowiek, Sams..., przepraszam, Sigvart. Nie wiem tylko, czy mogę

przyjąć taką pomoc, choć nie mam pojęcia, jak inaczej zdołałabym zaprowadzić Hugo do

domu.

- No to załatwione. Mogę pójść z tobą w porze przerwy obiadowej, żeby poznać

małego Hugo.

- Pan Paulsen zapowiedział, że będę musiała pracować także w przerwie. Ma mi tu

przynieść coś do jedzenia.

- Chyba możesz się wymknąć na pięć minut?

- Nie sądzę.

- W takim razie powiem mu, jaką masz trudną sytuację, i przekonam, że nie mogę

zabrać Hugo, zanim dziecko mnie nie pozna.

Obrócił się i skierował stanowcze kroki w stronę drzwi do gabinetu majstra.

- Nie, nie rób tego! Zostawię kartkę, że wyskoczyłam dosłownie na parę minut.

Kilka godzin później przechodziła przez most zrezygnowana. To się Johan zawiedzie!

Może nawet będzie jej czynił wymówki, że nie umiała grzecznie zrezygnować z propozycji

Sigvarta.

ROZDZIAŁ DRUGI

Zauważyła Johana w oknie na ganku, zanim jeszcze przeszła w towarzystwie Sigvarta

przez most. Pewnie był przekonany, że Sigvart pójdzie dalej. Może Hilda wyszła załatwić

jakąś sprawę, żeby mogli pobyć razem sami.

- Widzę, że siostrę odwiedził Johan Thoresen - rzuciła lekko i naturalnie. - To nasz

stary sąsiad. Zamierza zostać rzeźbiarzem i studiuje w Paryżu. Przyjechał do rodziny na

święta.

- Macie takich eleganckich znajomych?

Nagle Elise się przypomniało, że Sigvart widział Johana tamtego dnia w kantorze. Nie

była pewna, czy go rozpozna, wolała więc wyjaśnić:

- Był u majstra Paulsena zaraz po świętach, żeby mu pokazać parę szkiców.

Sigvart zaśmiał się.

- Mówisz o tym mężczyźnie, którego nazwałem „łazęgą”?

- Tak, o tym samym - uśmiechnęła się Elise. - Udawałam, że go nie znam, żeby panna

Johannessen nie posądziła mnie o to, że maczałam w tym palce.

- Czyżby i on smalił cholewki do twojej siostry?

- Nie, raczej wątpię - odparła, siląc się na śmiech. - Wszyscy z Andersengarden są

dobrymi przyjaciółmi i pomagamy sobie nawzajem, na ile to możliwe. Zarówno pani

Evertsen, jak i pani Thoresen były także zaproszone na mój ślub.

- Czy mogłabyś mi go przedstawić? Nie znam żadnego rzeźbiarza.

Kiedy weszli do środka, uchwyciła zdziwione spojrzenie Johana, ale o nic nie zapytał.

Pośpiesznie opowiedziała, co się stało, i wyjaśniła, że Sigvart Samson obiecał jej pomóc i

zaprowadzić Hugo do domu.

Mężczyźni przywitali się uprzejmie.

- Zupełnie niepotrzebnie pana fatygowałaś. Wybieram się akurat do Sagene, więc

przy okazji mogę odprowadzić Hugo.

Johan pogłaskał Hugo po miedzianych lokach, chłopiec zaś uchwycił się jego

nogawki spodni, spoglądając na Samsona podejrzliwie.

- Jak dobrze - odparła z wyraźną ulgą Elise, a obróciwszy się do Samsona, dodała: -

Może kiedy indziej zechcesz mi wyświadczyć tę przysługę? Johan wyjeżdża pojutrze.

Sigvart pokiwał głową, siadł w kucki i podjął próbę zdobycia zaufania u chłopca.

- Witaj, mały! Będę mógł cię kiedyś zawieźć na saneczkach do domu?

Hugo pokręcił głową.

- To twój pociąg tam stoi? Mogę na niego popatrzeć?

- To mój! - ożywił się nagle Hugo i podbiegł z zapałem za palenisko, by sięgnąć po

schowaną w kącie zabawkę. Sigvart poszedł za nim.

Elise spojrzała na Johana, a on, uchwyciwszy jej wzrok, uśmiechnął się, jakby chciał

jej dodać otuchy.

- Przykro mi z powodu choroby sekretarki majstra, zwłaszcza że spadło na ciebie tyle

dodatkowej pracy.

- Oboje z Sigvartem Samsonem uważamy, że ona tylko symuluje chorobę.

Zaopiekowała się ostatnio małą dziewczynką, sierotą.

Johan popatrzył na nią zdumiony.

- Nie wiedziałem, że to taka miłosierna osoba.

- Jest samotna. Zaproponowałam, by wzięła do siebie jakieś dziecko. Przedwczoraj w

drodze do domu spotkałam Jenny razem z koleżanką z klasy, która uciekła z sierocińca.

Jenny zamierzała spytać panią Tollefsen, czy koleżanka nie mogłaby u nich zostać, ale

jeszcze tego samego wieczoru dziewczynka zjawiła się u nas.

- A więc to tak. Teraz wszystko rozumiem. Anna opowiadała, że rozmawiałaś z

Torkildem. Sierociniec został powiadomiony o losie dziewczynki, ale oni jeszcze nawet nie

zgłosili zaginięcia dziecka na policji, przekonani, że dziewczynka sama wróci. Zapewne

wiele razy już próbowała ucieczki.

- A więc wcale się nie martwili? - rozgniewała się Elise. - Dziecko zaginęło w taki

mróz, a oni nawet nie próbowali jej szukać? Przecież ta mała by zamarzła tamtej nocy,

gdybym jej nie wzięła pod swój dach!

- Pewnie liczą na to, że są na świecie ludzie twojego pokroju - uśmiechnął się ciepło

Johan.

Obróciła się i skierowała ku drzwiom.

- Muszę koniecznie pędem wracać do kantoru. Majster zapowiedział, że mam

pracować także w przerwie obiadowej. Coś mi przyniosą do zjedzenia.

Sigvart Samson siedział na podłodze i z zapałem bawiąc się kolejką, tylko kiwnął ręką

w jej kierunku.

- Odprowadzę cię do furtki. Dziś jest niebezpiecznie ślisko - oświadczył Johan, a gdy

tylko zamknął za sobą drzwi, odezwał się cicho: - Odprowadzę Hugo do domu, a potem

wrócę tu i będę cię wyglądał, Elise. Nawet jeślibym miał sterczeć przed fabryką cały

wieczór.

- Wcale nie wybierałeś się do Sagene? Wymyśliłeś to na poczekaniu?

Uśmiechnął się.

- Przecież nie mogłem pozwolić na to, by twojego synka odprowadzał jakiś obcy

człowiek. Ale dobrze, że pan Samson przyszedł. Poznają się trochę z Hugo, zanim

ewentualnie będzie ci potrzebna jego pomoc. Chyba nie muszę mieć powodów do zazdrości?

- zapytał i posłał jej rozbawione spojrzenie, jakby się z nią drażnił.

Roześmiała się, ale zaraz spoważniała. Rozejrzawszy się wokół, wyszeptała:

- On lubi mężczyzn. Odkryłam to przypadkiem, on zaś domyślił się, kto stoi za

pseudonimem Elias Aas. Umówiliśmy się, że nie zdradzimy nawzajem swoich tajemnic.

Tobie mówię tylko dlatego, że wiem, iż mogę na tobie polegać.

Johan musnął jej policzek.

- Oczywiście, że możesz, ale nie ukrywam, że mi ulżyło. Byłbym niespokojny,

gdybyś dzieliła kantor z jakimś kochliwym wielbicielem.

- Nie zapominaj, że jestem mężatką i matką dwojga dzieci. Wielu sądzi, że również

matką Pedera, Everta i Kristiana.

- Myślisz, że to przeszkadza mężczyźnie zakochać się w tobie? Nie mogła

powstrzymać się od śmiechu.

- Owszem, tego jestem dość pewna.

- Mimo że stoisz naprzeciw jednego z nich?

Poczuła gorąco przenikające jej ciało i nabrała głębokiego oddechu.

- Kocham cię, Elise.

- A ja kocham ciebie, Johanie.

- Biegnij szybko do kantoru, spotkamy się wieczorem, gdy będziesz wracać do domu.

Wyjaśnię Emanuelowi, co się stało.

Było już po ósmej, gdy wreszcie mogła zakończyć dzień pracy. Majster i Sigvart

dawno już opuścili kantor.

Zobaczyła go, gdy tylko wyszła na dwór. Stał schowany w kącie przy przędzalni,

zapewne zdążył posinieć z zimna od długiego czekania na mrozie. Zauważywszy ją, wyszedł

jej pośpiesznie na spotkanie.

Popatrzyła na niego zatroskana.

- Mam nadzieję, że nie stałeś tu zbyt długo?

- Tylko dwie godziny - odparł wesołym głosem.

- Wiesz, że temperatura spadła do minus dwudziestu stopni?

- Tak, widziałem na termometrze. Czuję się jednak, jakby było minus trzydzieści -

zaśmiał się.

- Możesz się przeziębić.

- Nic mi nie grozi, bo przez cały czas rozgrzewała mnie nadzieja, jak zawsze gdy się

czeka na coś dobrego.

Rozejrzał się dokoła. Na placu przy fabryce nie było widać żywej duszy, światła w

hali pogasły, bo nikt dziś nie pracował po godzinach.

- Od pół godziny nie widziałem tu nikogo. Chyba skończyłaś jako ostatnia.

- No, jest jeszcze Otto, nocny stróż, ale on zazwyczaj obchodzi teren dopiero późnym

wieczorem.

- Nie ma co się nim przejmować - oznajmił, chwyciwszy ją za rękę. - Wątpię też, czy

kogoś spotkamy po drodze. W taki mróz nikt nie wychodzi z domu bez potrzeby.

Ruszyli szybkim krokiem przez plac fabryczny.

- Jak ci poszło z Hugo i co powiedział Emanuel?

- Z Hugo jesteśmy najlepszymi przyjaciółmi. Nie sądziłaś chyba, że będzie się

wzbraniał, by pójść ze mną? Przypuszczam, że bez słowa protestu towarzyszyłby mi do

samego Paryża.

Zaśmiała się.

- Nie wątpię. Wkrótce staniesz się jego bohaterem i będzie patrzył w ciebie jak w

obraz, tak samo jak Peder.

- Sądziłem, że Peder zaakceptował Emanuela.

- Jest mu go żal. Wiesz przecież, jaki jest wrażliwy. Ma takie dobre serce. Kiedy

Emanuel leżał wczoraj nieprzytomny, Peder płakał i strasznie mu było przykro, że się na

niego złościł. Równocześnie dopytywał się, czybyś mógł się wprowadzić do nas, jeśli z

Emanuelem coś się stanie.

Johan nic nie powiedział, domyśliła się jednak, że te słowa zrobiły na nim duże

wrażenie.

- Jak zareagował Emanuel, gdy przyprowadziłeś Hugo?

- Rozzłościł się i wymyślał majstrowi od bezwzględnych, pozbawionych serca

kapitalistów.

- Jak on się czuł?

- Nie zauważyłem specjalnej różnicy w porównaniu do ostatniego razu, gdy go

widziałem. Domyślam się jednak, że musi być ci ciężko. Nie wiesz przecież, kiedy znów się

powtórzy taki atak.

- Rzeczywiście, to całkiem beznadziejne.

- Chcesz, żebym zadzwonił do rodziców Emanuela? Mogę się przedstawić jako

przyjaciel rodziny. Jutro zamierzam wstąpić do biura Armii Zbawienia w Sagene, mógłbym

poprosić, by użyczyli mi telefonu.

Elise zwlekała z odpowiedzią, wyjaśniła jednak:

- Emanuel mówi, że sam sobie poradzi, ale doktor uważa, że w tym przypadku

należałoby raczej zapomnieć o ambicjach.

- Jak myślisz, dlaczego tak się wzbrania?

- Ja to odbieram jako dziecinną przekorę. Skoro rodzice nie chcieli nam pomóc

wcześniej, to teraz wszystko mu jedno. Poza tym nie zdołał wybaczyć swojej matce, mimo

że, jak to się mówi, stara się robić dobrą minę do złej gry. Kiedy pani Ring - stad usłyszała tę

druzgoczącą krytykę mojej książki, zaniosła się płaczem i oznajmiła, że przynieśliśmy wstyd

rodzinie, zmieniła jednak całkowicie zdanie, usłyszawszy opinię na temat powieści

zamieszczoną w „Socjaldemokracie”.

- Ale przecież przez jego urażoną ambicję i zranione uczucia ty najbardziej cierpisz.

Jak on może na to pozwolić? Jutro zadzwonię do jego rodziców, Elise. Nie przedstawię się z

imienia i nazwiska, więc Emanuel się nie dowie, że to ja ich zawiadomiłem.

- Chyba masz rację - kiwnęła głową w ciemnościach. - Zadzwoń! Wkrótce zaczyna

się szkoła, chłopcy nie dadzą rady stać całymi dniami za ladą. Dotrą do sklepu dopiero po

południu, i to też nie codziennie. Kristian i Evert mają przecież inną pracę, a Peder powinien

przeznaczyć więcej czasu na lekcje.

Przez chwilę szli w milczeniu.

- Jak myślisz, kiedy znów przyjedziesz do domu? - zapytała nieśmiało, obawiając się

odpowiedzi.

- Nie wiem. To zależy, ile będę miał pracy i czy będzie mnie stać na podróż.

Zamilkła, czując, jak przenika ją smutek na samą myśl, że nie zobaczy go tak długo.

- Nie martwmy się na zapas, Elise - próbował ją pocieszyć i uścisnął jej dłoń. -

Przecież nieoczekiwanie może się zdarzyć coś, co sprawi, że znów się spotkamy. Będziesz

zabiegana, by podołać wszystkim obowiązkom, a mnie czeka sporo pracy w związku ze

studiami. Tęsknota nie sprawia wyłącznie bólu. Dobrze jest mieć kogoś, o kim się marzy i za

kim tęskni. Pomyśl tylko, jakiej pustki doświadczalibyśmy bez tego.

Pokiwała głową. Przez długą chwilę szli w milczeniu.

- Doktor był jakiś dziwny, gdy nas wczoraj odwiedził - podjęła inny temat. - Ostatnio

zachowywał się wobec mnie uprzejmie i miło, wczoraj jednak miałam wrażenie, że coś jest

nie tak. Może do jego uszu dotarły jakieś plotki. Niewykluczone, że ktoś widział nas, gdy

szliśmy, trzymając się za ręce. Tu nad rzeką plotki rozchodzą się błyskawicznie.

- Może to nawet lepiej, że wyjeżdżam. Pamiętasz, jesienią też o tym rozmawialiśmy.

Gdybym tu został i zamieszkał na stałe, prędzej czy później ktoś by nas zauważył. To, że

robotnice zmieniają narzeczonych jak rękawiczki, nikogo specjalnie nie dziwi, ale dla nas

ludzie nie byliby równie wyrozumiali. Jesteś mężatką, na dodatek żoną byłego oficera Armii

Zbawienia, a mnie pamiętają wciąż, że siedziałem w więzieniu, krytykują za to, że się

rozwodzę i na dodatek wybrałem całkiem inny niż wszyscy zawód. Według nich powinniśmy

pozostać przy tym, co robiliśmy wcześniej, ty powinnaś nadal pracować jako prządka, a ja

jako robotnik w tkalni płótna żaglowego. Wtedy nie wyróżnialibyśmy się i nikt by na nas nie

zwracał uwagi.

- Mało komu z naszego środowiska udało się dojść tak wysoko.

- Myślę, że pomimo biedy i nędzy niewielu chce się stąd wyrwać. Słyszałem o pewnej

parze, która się stąd wyprowadziła, ale oboje bardzo tęsknili za poczuciem wspólnoty, za

świadomością, że są częścią większej całości. Że należą do pewnej grupy. Gdy jest się takim

jak inni, ma się takie same radości i smutki, dzieli się ten sam los, człowiek czuje się

bezpieczny.

- Ty też się czujesz związany z tym miejscem, czyż nie?

- To prawda. Gdziekolwiek jestem, mam w pamięci rzekę, błonia, Sandakerveien i

Beierbrua. Są częścią mnie, nawet te szare i smutne czynszówki z odrapanymi tynkami,

wychodkami na podwórzu i smrodem na klatce schodowej. - Zaśmiał się cicho. - To jest nasz

świat, Elise. Wyrzucam z pamięci smutne zdarzenia i pamiętam jedynie ulicznych

śpiewaków, ołowiane żołnierzyki ustawiane na klapach od śmietników, zjeżdżanie na

sankach ze stromych górek przy Myralokkene, kąpiele w rzece letnią porą. Nie zamieniłbym

się nawet na te ładne domy i wypielęgnowane ogródki przy Josefinegate czy Oscarsgate.

- Teraz to przesadzasz - przerwała mu ze śmiechem. - Gdybyś miał taką okazję,

wątpię, czybyś odmówił.

- Oczywiście, że nie. Mam jednak na myśli wspomnienia z dzieciństwa. Ich bym za

nic w świecie nie zamienił. Wątpię, czy dzieciaki z tych bogatych domów po drugiej stronie

rzeki mają weselsze dzieciństwo niż to, które było naszym udziałem. Dzieciakom nie

przeszkadza, że marzną i ściska ich w dołku z głodu, jeśli przeżywają coś fascynującego. A

nam nie brakowało ciekawych przeżyć. Pamiętasz, jak się baliśmy Szmaciarza? A mimo to

zaczepialiśmy go i drażniliśmy, by za nami gonił. Wciąż jeszcze czuję mrowienie w żołądku,

gdy o tym myślę. Raz kiedy podniosłem wieko kubła na śmieci wczesnym rankiem, za-

uważyłem go, jak spał w środku. Wyskoczył niczym diabeł z pudełka i rzucił się za mną w

pogoń. Zbiegłem do piwnicy, on też. Na całe szczęście w pralni była mama. Gdyby nie ona,

to pewnie by mnie sprał na kwaśne jabłko - roześmiał się. - A pamiętasz, jak jeździliśmy na

przypinanych łyżwach na tych zamarzniętych sadzawkach eksportera lodu, pana Nord?

Zresztą cała dolina Iladalen była wymarzonym terenem zabaw. Niewiele dzieciaków ma tyle

szczęścia, by mieszkać w pobliżu takiego eldorado. - Objął ją ramieniem i przyciągnął do

siebie. - Mieliśmy szczęście, Elise. Pamiętasz, jak w Wigilię mama wysyłała nas z koszykiem

jedzenia dla ubogich? A przecież się nam nie przelewało! Ale tak tu już było. Dzieliliśmy się

tym, co mieliśmy, bo zawsze znalazł się ktoś, komu było jeszcze ciężej.

Elise uśmiechnęła się.

- Prawie o tym zapomniałam. Kiedyś szliśmy z koszem, trzymając go między sobą, na

Ostgardsgate do pewnej rodziny, w której ojciec chorował, matkę właśnie zwolniono z pracy,

a na utrzymaniu mieli jedenaścioro głodnych dzieci. Twoja mama obeszła całą czynszówkę i

zebrała od każdego po trochu. Pamiętam, że na samej górze leżało kilka kawałków

świątecznego ciasta, które dostaliśmy z misji. Oboje mieliśmy na nie straszny apetyt. Raz

zatrzymaliśmy się po drodze i popatrzyliśmy po sobie. Wiedzieliśmy, że nikt się nie dowie,

jeśli weźmiemy sobie kawałek. Ale udało nam się oprzeć pokusie.

- W te święta też nam się udało.

Domyśliła się od razu, o co mu chodzi, i zarumieniła się.

- Tak, tym razem także oparliśmy się pokusie, choć całkiem innej.

- Było równie trudno.

- Żałujesz?

- Czego? Że zdołałem się oprzeć? Nie, Elise. Nie czułbym się najlepiej, odjeżdżając

stąd z obawą, że wpędziłem cię w kłopoty.

Objął ją i pocałował. Stali w ciemnościach z dala od latarni gazowych i bladego

światła parafinowych świec sączącego się przez okna. Nie słychać było skrzypienia

zmarzniętego śniegu pod stopami obcych przechodniów. Wydawało się, że są na świecie

zupełnie sami, otuleni jedynie roziskrzonym zimowym mrokiem.

- Poczekam na ciebie, Elise. Nawet jeśli będą musiały minąć kolejne zimy i wiosny.

Łzy paliły ją pod powiekami, walczyła, by się nie rozpłakać przy Johanie, który był

taki dzielny i potrafił się cieszyć pogodnymi wspomnieniami i każdym kolejnym dniem.

- Pisz do mnie, Johan!

- Tego możesz być pewna. Już ułożyłem w głowie pierwszy list do ciebie.

- A co w nim napiszesz? - Uśmiechnęła się przez łzy.

- Że jesteś najcudowniejszą dziewczyną na całym świecie i że będę cię kochał, póki

mi życia starczy - szepnął jej do ucha i znów pocałował.

Po chwili ruszyli dalej w milczeniu, ciasno objęci, otuleni mrokiem. Nawet gdyby

ktoś szedł, nie zwróciłby uwagi na nich, chroniąc się przed przenikliwym mrozem. Poza tym

większość przechodniów oświecała sobie drogę lampką, więc dostrzegali ich z daleka.

Okna mijanych domów były zasłonięte zasłonami albo oklejone starymi gazetami, by

nie ciągnęło przez szpary.

- Mam wrażenie, że jesteśmy jedynymi ludźmi w całym Sagene.

- W każdym razie dla nas teraz nikt inny nie istnieje - westchnął.

- Jak myślisz, zobaczymy się jutro? - zapytała.

- Mam nadzieję. Słyszałem, że Anna i Torkild zaprosili na wieczór kogoś z Armii:

Uznali za rzecz najbardziej oczywistą, że ja też zostanę w domu, skoro to ostatni dzień

starego roku. A ty pewnie znów skończysz późno pracę, jeśli sekretarka majstra Paulsena nie

pojawi się w kantorze.

- Pewnie tak.

- Ale chyba majster nie zażąda, byś pracowała w sylwestra po godzinach?

- Wcale by mnie to nie zdziwiło.

- Wymyślę coś, by się wymknąć, Elise. Przyjdę po ciebie o szóstej, a jeśli nie

wyjdziesz punktualnie z kantoru, poczekam, póki nie skończysz.

- A jeśli Torkild domyśli się, dokąd wychodzisz?

- To co? Nie on decyduje o moim życiu.

- Wygłosił mi prawdziwe kazanie.

- Mnie także. Tak mu nakazywało sumienie.

- Sądzisz, że w gruncie rzeczy nas rozumie?

- Nie wiem. Jest przyjacielem Emanuela i człowiekiem głęboko wierzącym. Nie może

się więc pogodzić z tym, co robimy.

- Jestem ciekawa, czy gdyby chodziło o niego i Annę...

- Pomyślałem sobie dokładnie o tym samym. Niełatwo znaleźć ludzi, którzy tak

bardzo się kochają. Sądzę jednak, że walczyłby z tym uczuciem i poświęciłby własne

szczęście, gdyby stało w sprzeczności z jego wiarą.

- Musi być bardzo silny.

- My oboje też jesteśmy silni, Elise. Tak samo jak on odróżniamy dobro od zła, ale

jednocześnie czujemy się odpowiedzialni za siebie i za naszą miłość.

- Pamiętam cytat z jednej z książek, które czytaliśmy w szkole. Wydaje mi się, że

pochodzi ze sztuki któregoś z naszych wielkich dramaturgów, może Henryka Ibsena? Brzmi

następująco: „Przepadnie, kto sprzeniewierzy się miłości”.

- Wydaje mi się, że masz rację. Miłość jest najważniejsza. Gdy dotarli do

Arendalsgaten, zatrzymała się.

- Najlepiej będzie, jeśli już zawrócisz. Emanuel często siedzi w oknie i wypatruje

mnie.

Przyciągnął ją do siebie i pocałował długo i intensywnie.

- Zrobię, co będę mógł, by wymknąć się jutro do ciebie. Gdyby mi się jednak nie

udało, to wiesz, z jakiego powodu.

Pocałował ją raz jeszcze, po czym oderwał się z trudem i zawrócił.

Odprowadziła wzrokiem jego postać majaczącą w słabym świetle latarni, ale wnet

pochłonął go mrok. Oślepiły ją łzy. Coś jej mówiło, że widziała go po raz ostatni na bardzo

długo.

ROZDZIAŁ TRZECI

Kiedy otworzyła drzwi do kuchni, usłyszała okropny hałas.

Rozejrzała się wokół przerażona po zadymionym pomieszczeniu. W nozdrzach

poczuła swąd przypalonego mleka. Peder trzymał na rękach płaczącego rozdzierająco Hugo,

a w drugim kącie siedział Evert z Jensine, która płakała chyba jeszcze głośniej. Kristian na

kolanach wycierał z podłogi białą kałużę.

- Co się stało? Dlaczego dzieci nie są jeszcze w łóżkach? - zapytała, spoglądając na

braci.

- Hugo spadł ze schodów, a Jensine się oparzyła - odezwał się ponurym głosem Peder.

- Co ty mówisz? - Elise podbiegła do Jensine i zobaczyła, że prawa rączka córeczki

jest purpurowa. Szybko sięgnęła po słoik z maścią na poparzenia i kilka czystych szmatek.

Posmarowała rączkę Jensine i poprosiła Kristiana, by owinął ranę płóciennymi szmatkami.

Sama tymczasem pośpieszyła do Hugo. - Czemu on tak strasznie płacze? Czyżby coś sobie

złamał?

- Nie wiem. Spadł głową w dół i nabił sobie na czole wielkiego guza. Niosłem go po

schodach, żeby położyć do łóżka, ale on kopał i się zapierał i gdy już byliśmy na górze, spadł

i zwalił się w dół.

Elise wzięła synka na ręce i przytuliła mocno, głaszcząc pocieszająco po głowie.

- Dobrze, już dobrze, kochanie. Już nie boli. Powoli płacz w kuchni ucichł.

- Myślę, że Hugo był niespokojny, bo nie odebrałam go od Hildy tak jak zwykle.

- Tak, przyprowadził go Johan i rozmawiał z Emanuelem. Emanuel strasznie się

rozzłościł na majstra i wyzywał go od cholernych fabrykantów.

- Od kapitalistów - poprawił go Kristian. - I nie mówił wcale „cholernych”.

- To chyba jedno i to samo - Peder posłał mu poirytowane spojrzenie.

Elise wzięła Jensine na drugą rękę i skierowała się w stronę drzwi do salonu. Wydało

jej się dziwne, że Emanuel nie pojawił się w kuchni, skoro w całym domu słychać było płacz.

Siedział na wózku przy oknie i wpatrywał się w mrok. Nie odwrócił się, mimo że z

pewnością słyszał, że wchodzi. Rzucił tylko:

- Strasznie późno wracasz.

- Zachorowała panna Johannessen i majster zażądał, bym została po godzinach.

- Tak powiedział Johan. Rozumiem, że przysłałaś go tu z Hugo.

- Zaofiarował swą pomoc. Najpierw chciał mi pomóc Sam - son, ale Hugo się go bał,

bo widział go po raz pierwszy. Johan zaś powiedział, że ma jakąś sprawę do załatwienia w

Sagene, więc po drodze może odprowadzić Hugo. Pojutrze wraca do Paryża, a jeśli panna

Johannessen nie wyzdrowieje, będę musiała przyjąć pomoc Samsona.

- Wiedziałaś, że Johan będzie u Hildy? Nie odpowiedziała na jego pytanie wprost.

- Właściwie majster mi nie pozwolił wychodzić z kantoru w porze przerwy

obiadowej, ale wymknęłam się na chwilę, by Hugo poznał Samsona. Nie mogłam pozwolić

na to, by przyszedł później po niego ktoś całkiem mu obcy.

- A co słychać u Hildy?

Elise poczuła, że się czerwieni. Z Hildą zdążyła zamienić ledwie parę słów o poranku.

Odpowiedziała jednak pośpiesznie:

- Dziękuję, wszystko dobrze. Masz pozdrowienia. Bardzo się zmartwiła, gdy się

dowiedziała, że wczoraj zasłabłeś.

- Naprawdę? - odwrócił się do niej. - Johan twierdził, że widział się z nią przelotnie,

bo wychodziła, żeby załatwić jakieś sprawy, i wróciła, gdy już zbierał się z Hugo do wyjścia.

Twoja siostra zawsze wychodzi, kiedy przychodzisz do niej zjeść obiad? Elise poczuła, że

palą ją policzki.

- Nie, oczywiście, że nie. Z pewnością wykorzystała okazję, że zjawił się Johan.

Trudno jej cokolwiek załatwić, gdy jest sama z dziećmi. Olafa prawie nigdy nie ma w domu,

a nie chce wyprowadzać chłopców na taki mróz.

Przyglądał się jej przez chwilę w milczeniu, po czym stwierdził:

- Johan, zdaje się, liczył na to, że przyjdziesz.

- Z pewnością. Przecież zazwyczaj o tej porze jestem u Hildy. Nie miał pojęcia, że

spadło na mnie tyle dodatkowych obowiązków w pracy. Pewnie miał nadzieję, że jak

przyjdę, przypilnuję dzieci i będzie mógł sobie pójść.

Emanuel nie odezwał się. Wpatrywał się w nią w milczeniu.

- Mógłbyś spojrzeć na rączkę Jensine? Oparzyła się gorącym mlekiem.

Posadziła Hugo na podłodze, a Jensine zaniosła do Emanuela. Zdjęła szmatki, którymi

Kristian obwiązał rączkę. Emanuel popatrzył uważnie na poparzenie i rzekł:

- Chyba najlepiej pomaga zimna woda. - Posadził sobie Jensine na kolanach i dodał: -

Nie wygląda tak źle. Myślę, że mała płacze nie z bólu, ale dlatego że się przestraszyła.

Przynieś, proszę, miskę z zimną wodą!

Elise ucieszyła się, że skierowała jego myśli na inne tory, i szybko wyszła.

- Słyszałem płacz - wyjaśnił Emanuel tonem usprawiedliwienia, gdy wróciła z

powrotem. - Sądziłem jednak, że to zwykłe hałasy i że chłopcy dadzą sobie radę.

Nie odezwała się. Rzadko kiedy Jensine i Hugo uderzali w taki płacz, na dodatek

równocześnie.

- A jak było w kantorze? Zdołałaś zrobić wszystko, co należało?

- Czekają nas ciężkie dni, jeśli panna Johannessen nie wróci do pracy. Zwykle to ona

pomaga przy sporządzaniu bilansu rocznego.

- W takim razie majster powinien zatrudnić kogoś dodatkowo - odezwał się

poirytowany. - Nie może oczekiwać, że sama wszystkiemu podołasz. Nie wie, jaką masz

sytuację w domu?

- Podejrzewamy z Sigvartem, że panna Johannessen nie przychodzi do pracy ze

względu na małą Jorund.

- Sigvart? A kto to taki?

Ze złością stwierdziła, że znów się oblewa rumieńcem.

- Pan Samson. Chciał, żebyśmy przeszli na ty.

- Tak? To dziwne. Przecież nie znacie się zbyt długo.

- A jakie to ma znaczenie - wzruszyła ramionami.

- Uważasz, że panna Johannessen symuluje chorobę, żeby spędzać więcej czasu z tą

małą?

- Nie wiem na pewno, ale wcale by mnie to nie zdziwiło. A może miała ochotę

odpocząć parę dni od majstra? Bardzo ją zabolało, gdy się dowiedziała, że on odwiedza

Hildę.

- Czy z powodu jej zawodu miłosnego i dziecka, które sobie wzięła na wychowanie,

masz sobie żyły wypruwać w pracy, a my tu musimy radzić sobie sami bez ciebie?!

Popatrzyła na niego w milczeniu. Nie przywykła, by był taki naburmuszony.

- Miałeś dziś ciężki dzień? - zapytała. Zacisnął tylko usta i nic nie odpowiedział.

- Potrzebujesz kogoś, kto by się tobą zaopiekował, Emanuelu. Chłopcy są za mali, a

poza tym za parę dni zaczyna się szkoła.

- Sam sobie poradzę - rzucił krótko, odpychającym głosem. Jensine przestała głośno

płakać i trzymała spokojnie rączkę w zimnej wodzie. Po policzkach jednak nadal spływały jej

łzy i pochlipywała raz po raz.

- Pójdę na górę i najpierw położę Hugo, a potem zejdę po Jensine. - Skierowała się w

stronę kuchennych drzwi i zawołała: - Chłopcy, do łóżek! Późno już!

Posłuchali jej od razu, a gdy weszła do kuchni, zauważyła, że sprzątnęli ze stołu,

wytarli mleko z podłogi i nanieśli wody i drewna. Powinna ich pochwalić, ale była tak

śmiertelnie zmęczona, że słowa jej utknęły w gardle.

Kiedy wróciła po Jensine, zauważyła, że Emanuel uśmiecha się do córeczki. Jensine

odwzajemniła mu się uśmiechem, mimo że policzki nadal miała mokre od łez. Był to taki

piękny widok. Emanuel kochał córeczkę, mimo że rzadko to okazywał. Elise dziwiło, że

mężowi trudniej okazywać uczucia niż większości mężczyzn, wśród których dorastała.

Wreszcie w domu zapanowała cisza. Mogłaby teraz siąść do pisania, była jednak zbyt

zmęczona. Poza tym zrobiło się już bardzo późno, a ona musiała nazajutrz wcześnie wstać.

Pomogła Emanuelowi położyć się do łóżka i zapytała:

- Jak sobie radziliście dziś z Evertem?

- Niewiele go widziałem.

- Jak to? Dlaczego? - Popatrzyła na niego zdumiona.

- Powiedział, że ma dużo do roboty. Najpierw odprowadził Jensine do pani Jonsen i

dość długo u niej siedział. Potem urzędował w kuchni, a w końcu poszedł na piętro. Zdaje

się, że zamiatał podłogi. Kiedy skończył, zasiadł do swoich podręczników. Oznajmił, że

zamierza zostać doktorem. - Emanuel uśmiechnął się pobłażliwie.

- Co za pilny chłopiec! Jestem z niego dumna - wzruszyła się Elise i dodała z

westchnieniem: - Ale nie będzie mu lekko. Czy zdoła zdać maturę i pójść na studia, jeśli nie

będziemy mu w stanie pomóc finansowo?

- „Zostań szewcu przy swoim kopycie”, mówi stare przysłowie. Evert przyszedł na

świat w biedzie i ciemnocie i zapewne tak skończy.

Elise posłała Emanuelowi przerażone spojrzenie.

- Jak możesz tak mówić? Evert jest bardzo zdolny i może zajść daleko!

- Lepiej spójrz, Elise, prawdzie w oczy. Nie miałem nic złego na myśli, po prostu

jestem realistą. Komuś uzdolnionemu rzadko udaje się odłożyć pieniądze na studia. Tacy

ludzie, chcąc się uczyć, pracują od świtu do późnego wieczora. Evert nie jest silny, popatrz

na jego drobne ciało. Poza tym wciąż się przeziębią. Wątpliwe, by zdrowie pozwoliło mu na

to, by pracować dzień i noc, równocześnie studiując.

Zdawała sobie z tego sprawę, jednak nie zamierzała przyznać Emanuelowi racji.

- Jestem pewna, że jakoś sobie poradzi. Gdy tylko będę miała trochę więcej czasu,

dokończę pisać książkę dla dzieci, którą zaczęłam. Jeśli dobrze się sprzeda, odłożę pieniądze

na wykształcenie dla Kristiana i Everta.

- Chyba masz wiele innych wydatków.

- Czy jest coś ważniejszego niż przyszłość dzieci? - Jej głos brzmiał teraz ostro. -

Może stolik, przy którym można palić fajkę? A może wino agrestowe albo tytoń?

Zauważyła, że jej słowa bardzo go zraniły, ale coś nie pozwalało jej przerwać tej

rozmowy.

- Mogę napisać jeszcze wiele książek! Może któregoś pięknego dnia stanę się sławna,

a wówczas zatroszczę się o to, by cała piątka miała możliwość przystąpienia do egzaminu

maturalnego i osiągnęła coś w życiu. Nie będą musieli stać przy maszynie w hali fabrycznej

po dwanaście godzin dziennie albo za ladą sklepu i sprzedawać chochle i kubki do kawy!

Wszystkie zarobione pieniądze, które mi zostaną po opłaceniu codziennych wydatków,

przeznaczę dla dzieci!

Następnie opróżniła nocnik do wiadra i rozeźlona szybkim krokiem wyszła na dwór,

by wylać zawartość wiadra.

Na schodach kuchennych uderzyła w nią fala chłodu.

Czemu jestem dla niego taka niedobra? - pomyślała bliska płaczu. Dlaczego żałuję mu

tych niewielu radości, jakie mu pozostały?

Dręczona poczuciem winy, wróciła do sypialni.

- Przepraszam - powiedziała. - Wcale tak nie myślę. Nie wiem, co we mnie wstąpiło,

chyba jestem przemęczona.

Pokiwał tylko głową.

- Napiszę list do majstra i zabierzesz go jutro ze sobą, Elise. Tak być dalej nie może.

Zdmuchnij świece i kładź się już.

Wchodząc po schodach na piętro, uświadomiła sobie wreszcie, o co właściwie jej

chodziło. Emanuel irytował ją, bo przez niego nie mogła być z Johanem.

ROZDZIAŁ CZWARTY

Kiedy następnego dnia weszła do kantoru, z ulgą stwierdziła, że panna Johannessen

siedzi na swoim miejscu.

- Witam, pani Ringstad! Przykro mi, że miała pani wczoraj tyle pracy. Nie czułam się

całkiem dobrze, ale na szczęście dziś jest ze mną dużo lepiej.

- Jak miło usłyszeć, panno Johannessen. A co z Jorund?

- Och, wszystko układa się wspaniale - odparła, a oczy jej zalśniły. - Dziś Jorund

poszła odwiedzić Jenny, a wieczorem obiecałam jej poczytać na głos. Zaczęłyśmy od

Uczynków biblijnych w świetle starych zapisków.

Dość trudna lektura jak dla ośmiolatki, pomyślała Elise, ale nie wyraziła na głos

swojej opinii.

- Tak się cieszę, panno Johannessen, że zdecydowała się pani zająć tym dzieckiem.

Pomyśleć, że ta biedna dziewczynka miała szczęście trafić do dobrego domu, pod skrzydła

tak troskliwej opiekunki!

Panna Johannessen zarumieniła się, a radość wprost z niej promieniowała.

- Niestety, muszę dziś wyjść do domu nieco wcześniej. Ech... Mój szwagier jest

lekarzem i upominał mnie, bym zachowała ostrożność, inaczej znów zachoruję. Wyjaśniłam

panu Paulsenowi sytuację, a on wyraził przekonanie, że pani dzisiaj także mnie zastąpi.

Zrezygnujemy z przerwy obiadowej, dobrze? Przyniosę pani filiżankę kawy i kilka ciastek.

Elise poczuła przykry zawód. Była pewna, że Johan, w nadziei na spotkanie z nią,

wstąpi do Hildy. Wyjeżdża przecież nazajutrz wcześnie rano.

Odłożyła na biurko list skierowany do majstra. Uznała, że nie musi go dostarczyć,

skoro panna Johannessen wróciła do pracy. Emanuel nie pozwolił jej przeczytać, ale

przeczuwała, że list został sformułowany w ostrym tonie. Obawiała się, że przyniósłby

więcej szkody niż pożytku. Zresztą mało prawdopodobne, by majster przejął się zażaleniem

męża swojej kancelistki, pewnie tylko by go to zirytowało.

Pracowała tak szybko, jak potrafiła, w nadziei, że zdoła uporać się z większością

spraw, ale gdy zaczęła się przerwa obiadowa, wiedziała już, że to na nic. Miała do wyboru

albo pracować podczas przerwy obiadowej, albo zostać w kantorze do wieczora. Johan

przyrzekł czekać na nią po skończonym dniu pracy, uznała więc, że lepiej posiedzieć teraz

pilnie nad papierami, by móc się potem z nim spotkać.

Kiedy panna Johannessen zniknęła w gabinecie majstra, Sigvart podszedł pośpiesznie

do biurka Elise i zagadnął cicho:

- Byłem wczoraj wieczorem w Związku Literatów i podsłuchałem dyskusję na temat

twojej książki. Podobno świetnie się sprzedaje, ale pewnie ostateczne wyniki sprzedaży

poznasz dopiero przy wypłacie honorarium.

- Co mówili? - chciała wiedzieć, wpatrując się w niego z napięciem.

- Kilku dyskutantów nastawionych raczej krytycznie uważało, że ludzie kupują

książkę nie dla jej walorów literackich, ale dlatego, że są ciekawi tego, co się naprawdę

dzieje na Lakkegata i w Vaterlandzie. Kilku wyraziło opinię, że książka powinna zostać

zakazana, co inni z kolei oprotestowali, twierdząc, że nie ma nic nieprzyzwoitego w

sposobie, w jaki autor omawia problemy, i że należy przypuszczać, iż książka zawiera więcej

prawdy, niż większość z nas dopuszcza do świadomości. Nie odniosłem wrażenia, by literaci

uważali przedstawione losy bohaterów za wymyślone, przeciwnie, zwracali uwagę, że Elias

Aas powinien być ostrożny, opisując romans przełożonego z młodą prządką. Bo jeśli jakiś

dyrektor albo majster poczuje się dotknięty, może wytoczyć mu proces sądowy, twierdził

jeden z rozmówców. Choć z drugiej strony uważa to za mało prawdopodobne, bo oznacza-

łoby to publiczne przyznanie się do winy. Sam nie miałem odwagi się odezwać, ale uważnie

nastawiałem uszu.

Usłyszawszy kroki w gabinecie majstra, Samson pośpiesznie wrócił do swojego

biurka.

Elise pracowała bez przerwy od ósmej do godziny szóstej. Pisząc na maszynie,

przegryzała ciastka, które przyniosła jej panna Johannessen. Ze zmęczenia kręciło jej się w

głowie.

Opuściwszy kantor, rozejrzała się wokół, ale nie spotkała nikogo. Johan mówił, że

przyjdzie po nią o szóstej. Na pewno czeka w domu u Hildy!

A może sądził, że dziś Sigvart przyjdzie po Hugo? Nie wiedział przecież, że panna

Johannessen pojawiła się w pracy.

Mógł też uznać, że dziś też pracuję po godzinach, zastanawiała się.

„Jeśli nie przyjdę, to wiesz dlaczego”, uprzedzał ją poprzedniego dnia. Być może

Torkild piętrzył jakieś trudności. Elise wolała o tym nie myśleć.

Robotnice z fabryki także skończyły pracę i cała kolumna szaro odzianych postaci

przechodziła pośpiesznie przez most. Było ślisko, stan drewnianego mostu pozostawiał wiele

do życzenia, poręcz ledwie się trzymała. Nagle jedna z dziewcząt, idąca przed Elise,

poślizgnęła się i upadła niebezpiecznie blisko krawędzi mostu. W dole huczał wodospad,

masy wody opadały pomiędzy potężnymi bryłami lodu. Pośpiesznie chwyciła dziewczynę i

pomogła jej wstać.

- Uważaj trochę! - zawołała, a jej głos zabrzmiał ostrzej, niż zamierzała, jakby złością

chciała pokryć strach.

Dziewczyna wyrwała się i odburknęła, siłą powstrzymując się od płaczu:

- A co cię to obchodzi, wstrętna babo!

Elise ponownie chwyciła ją za ramię, szczupłe niczym u dziecka. Niewysoka

dziewczyna poddała się jej woli i poszła za nią.

Dopiero gdy bezpiecznie przeszły przez most, Elise odważyła się zatrzymać. Nie

widziała dokładnie twarzy dziewczyny, ale z jej zachowania wyczuwała, że coś jest nie tak.

- Mogę ci w czymś pomóc?

- Puść mnie!

- Czy coś się stało?

- A co cię to obchodzi?!

Mijały je robotnice, ale żadna nie zatrzymała się, by zapytać, co się dzieje. Dość

miały własnych kłopotów.

- Ile masz lat?

- Nie twoja sprawa, chyba już powiedziałam! Nic ci do mnie! Wiem, kim jesteś, nie

służysz w Armii Zbawienia.

- Nie, ale znam tam wielu.

- Oni i tak nic nie mogą pomóc.

- Przeciwnie, robią bardzo wiele.

Nadeszły dwie starsze robotnice. Jedna popchnęła dziewczynę i przecisnąwszy się,

złorzeczyła:

- Tarasujecie drogę! Inni też chcą tędy przejść do domu! Wykorzystawszy

zamieszanie, dziewczyna ruszyła pędem przed siebie i wnet zniknęła na podejściu do

Sandakerveien. Elise, przygnębiona, otworzyła furtkę. Hilda była z dziećmi sama.

- Co jesteś taka smutna? - zapytała.

- Zdenerwowałam się. Ledwie chwyciłam jedną z robotnic, która poślizgnęła się na

moście i omal nie runęła do rzeki, boję się jednak, że to się może powtórzyć.

- Rozmawiałam o tym z Paulsenem. Powiedziałam mu, że musi nakazać, by

umocowano na moście solidne poręcze, bo inaczej znów dojdzie do nieszczęścia.

- Obawiam się, że w tym przypadku na nic się zda lepsza poręcz. Ta dziewczyna

wydawała się kompletnie zrozpaczona.

Hilda skierowała na nią przerażony wzrok.

- Jak to? Ona upadła specjalnie?

- Może nie, ale też nie próbowała się w żaden sposób bronić.

- Rozmawiałaś z nią?

- Próbowałam, ale mi się wyrwała i uciekła.

- Na pewno spodziewa się dziecka i nie wie, kto jest jego ojcem.

- Była taka młoda. Chyba poniżej granicy wieku, od której można pracować w

fabryce.

Hilda westchnęła.

- Wciąż dzieją się takie rzeczy, Elise. Nie możesz uratować całego świata.

- Ale mogę pomóc niektórym. To lepsze niż nic nie robić.

- Napisz o tym! Wczoraj Paulsen rozmawiał z kimś, kto skontaktował się z tą

Islandką, która pomaga ulicznicom z Vaterlandu, Olafią jakoś tam.

- Olafią Johannsdottir - podpowiedziała jej Elise zaintrygowana. - I co mówił?

- Mam wrażenie, że książka Eliasa Aas powoli zaczyna na niego oddziaływać -

zaśmiała się. - Zależało mu, by się dowiedzieć, co Islandka sądzi na temat sytuacji tych

nieszczęśników, jak ogólnie nazywa dotknięte chorobami dziewczyny zarabiające na ulicy,

pijaczków i nędzarzy. Kiedyś gdy o niej mówił, tylko prychał pogardliwie, teraz natomiast

był bardzo zamyślony.

- To brzmi obiecująco. A co ona takiego powiedziała?

- Tych ludzi przygniata okropny ciężar nędzy, tak się podobno wyraziła.

Elise pokiwała głową.

- Słyszałam o niej wiele. To musi być wyjątkowa osoba.

- Powiedziała też, że w szkole nauczyła się jedynie siedzieć grzecznie w ławce,

straciła jednak zarówno piękny charakter pisma, jak i dziecięcą naiwność.

- Słyszałam, że jako pierwsza kobieta na Islandii zdała egzamin maturalny. Do

Kristianii przybyła, ponieważ otrzymała powołanie od Boga, by pracować wśród biedaków i

ulicznic.

Elise zaczęła ubierać Hugo, nie przerywając rozmowy.

- Naprawdę odniosłaś wrażenie, że ta historia zrobiła wrażenie na Paulsenie?

Hilda przytaknęła.

- Mruczał coś pod nosem, że być może Elias Aas wcale nie jest takim mącicielem, za

jakiego go brał. A czemu właściwie nie przyszłaś dziś w przerwie obiadowej?

- Pracowałam, żeby nie zostawać do późnego wieczora. Panna Johannessen na

szczęście stawiła się dziś w kantorze, ale musiała wyjść wcześniej, gdyż doktor nakazał jej,

by się oszczędzała. - Elise wykrzywiła pogardliwie usta. - Nic jej nie jest, chciała po prostu

wrócić wcześniej do domu, żeby poczytać Jorund.

- Nie cieszy cię to? Przecież to oznacza, że poważnie i odpowiedzialnie podchodzi do

opieki nad dzieckiem.

- Oczywiście, że się cieszę, że Jorund tak dobrze trafiła, ale teraz akurat jest mi tak

ciężko, że jestem zmuszona myśleć przede wszystkim o własnych dzieciach.

- Dlaczego Johan dziś nie przyszedł? Czyż nie wyjeżdża już jutro?

- Mówił, że postara się przyjść, ale go nie widziałam. Może Torkild wymyślił coś, by

go trzymać ode mnie z daleka.

- Przecież jemu nic do tego - zdenerwowała się Hilda.

- Zdaje mi się, że on to traktuje jako swój chrześcijański obowiązek - odparła Elise,

wkładając Hugo czapeczkę. - Strasznie jestem ciekawa, co z tą młodą robotnicą...

- Przestań się o nią zamartwiać, Elise. Może się pomyliłaś. Jest ciemno, a poza tym po

skończonej zmianie wszyscy tłoczą się na moście.

Elise westchnęła.

- Jestem niemal pewna, że ta dziewczyna była za młoda, by ją zatrudnić w fabryce.

- Jeśli komuś o tym powiesz, to Paulsen będzie miał kłopoty, a to odbije się na mnie.

- Przecież to nie majster zatrudnia ludzi, tylko nadzorca.

- Ale on zwali winę na Paulsena, a wówczas Paulsen będzie szukał tego, kto o tym

doniósł.

Elise wzięła synka na ręce i skierowała się w stronę drzwi.

- Jeszcze raz ci dziękuję za pomoc. Muszę się śpieszyć do domu. - W tej samej chwili

przypomniało jej się, że to ostatni dzień starego roku, i odwróciwszy się, zapytała: - Spędzisz

sama dzisiejszy wieczór?

- Nie, przyjdzie Paulsen. Obiecał przynieść coś dobrego do jedzenia i do picia.

- O, to miło. Najlepsze życzenia noworoczne, Hildo. I stokrotne dzięki za wszelką

pomoc, jakiej mi udzieliłaś w minionym roku. Mam nadzieję, że w tysiąc dziewięćset ósmym

będą nas omijać wszelkie troski.

Hilda roześmiała się.

- O, ja nie jestem taka skromna jak ty. Życzę sobie i tobie nie tylko spokoju w

nadchodzącym roku, ale także przeżycia czegoś niezwykłego.

- Na przykład tego, że majster ci się oświadczy. Hilda pokiwała głową i dodała:

- No, a ty i Johan wreszcie będziecie razem.

- Daj spokój! Przecież wiesz, że jestem mężatką, a Johan też ma żonę.

- Złożył pozew o rozwód.

Elise popatrzyła na nią zdziwiona.

- Opowiadał ci o tym?

- Tak, ma nadzieję, że uda się mu to załatwić, skoro Agnes odeszła od niego i na

dodatek wyemigrowała do Ameryki razem z dzieckiem.

Elise otworzyła drzwi. Lodowaty podmuch uderzył ją w twarz, tak że z trudem

złapała oddech. Hugo zaś uderzył w płacz.

- Zamykaj szybko za sobą! - Hilda rzuciła się do drzwi i chwyciła za klamkę. -

Wypuszczasz całe ciepło!

Elise nie miała serca posadzić zapłakanego Hugo od razu na sankach. Musiała go

najpierw trochę uspokoić.

Na pogrążonych w ciemnościach ulicach było pusto i cicho. Latarnia gazowa na placu

przed fabryką zgasła. Elise jeszcze nigdy nie czuła takiego strachu, przechodząc przez most.

W kompletnym mroku nie widziała nierówności i kolein na oblodzonych deskach i nie mogła

odpędzić od siebie obrazu młodej robotnicy, która poślizgnąwszy się, upadła i o mało nie

zsunęła się pod barierką w odmęty rzeki. Nikt by mnie nie zauważył, gdybym się teraz

przewróciła, ani nie zdążyłby mi przyjść z pomocą. Wpaść do rzeki równałoby się śmierci.

Przyciskając synka mocno do piersi, modliła się głośno:

- Dobry Boże, spraw, byśmy cali i zdrowi przeszli na drugą stronę.

Wreszcie dotarła na drugi brzeg. Hugo się uspokoił, więc owinęła go jeszcze

szczelniej wełnianym kocem i posadziła na sankach.

- Nie, nie chcę! - próbował protestować, ale surowo mu wyjaśniła:

- Nie dam rady nieść cię na rękach przez całą drogę, Hugo. Ale jak już dojdziemy do

domu, ugotuję ci coś dobrego, może nawet gorące kakao?

Na Sagveien i Maridalsveien panowały takie same ciemności jak poprzedniego dnia.

W ostry mróz ludzie woleli nie wychodzić z domów i uszczelniali okna, czym się dało, od

gazet po stare szmaty. Usłyszała turkot nadjeżdżającego wozu, mignął jej skulony woźnica,

który zarzucił na ramiona wełnianą derkę. Biedak, zamarznie na śmierć, jeśli tak posiedzi na

koźle przez cały wieczór! - pomyślała, czując przenikający ją do szpiku kości chłód.

Naciągnęła mocniej chustę, by osłonić twarz przed mrozem. Zatrzymała się, bo Hugo znów

się rozpłakał, a gdy zasłoniła mu twarz szalem, uderzył w jeszcze większy krzyk. Nie miała

innego wyjścia, musiała wziąć go na ręce. Synek wtulił się w nią i choć był ciężki, obojgu

zrobiło się cieplej.

Ogarnęło ją z wolna jakieś zniechęcenie. Dookoła w tysiącach domów w Kristianii

ludzie zasiedli wokół stołów, by świętować nadejście nowego roku. Niektórzy w uroczystym

nastroju zgromadzili się przy choince rozbłyskującej zapalonymi świeczkami, by czuwać do

północy. W domach po drugiej stronie rzeki dzieci odwiedzał skrzat, pozostawiając prezenty,

których nie zdążył rozdać w Wigilię.

Ciekawe, co słychać na Hammergaten? Czy zagości tam dziś uroczysty nastrój i

radość?

Nagle naszło ją wrażenie, że wraz z Hugo są na świecie jedynymi ludźmi, którzy

wędrują w ten mroźny, zimowy wieczór. Przypomniała jej się baśń o dziewczynce z

zapałkami i pomyślała sobie, że to małe dziecko musiało marznąć jeszcze bardziej niż ona i

Hugo. Też był wówczas wieczór, padał śnieg i panowało przeraźliwe zimno.

Mimo że Hugo niewiele z tego rozumiał, Elise zaczęła mu opowiadać historię małej

dziewczynki, która wędrowała w mroźny wieczór boso i z gołą głową. Za duże buty spadły

jej z nóg, gdy przebiegała przez ulicę tuż przed nadjeżdżającymi z turkotem wozami. Głodna

i zmarznięta, usiadła w kąciku pomiędzy dwoma domami i podciągnęła pod brodę posiniałe z

zimna nogi. Bała się wrócić do domu, bo nie udało jej się sprzedać ani jednej zapałki. Uległa

pokusie i zaczęła zapalać jedną zapałkę po drugiej. Patrząc na płomyk, wyobraziła sobie, że

siedzi w domu pod najpiękniejszą choinką, w salonie wypełnionym cudnymi zapachami.

Tysiące świec paliło się na gałązkach świerku. Nagle uświadomiła sobie, że to gwiazdy.

Jedna z nich spadała. „Ktoś umiera”, rzekła mała dziewczynka, bo babcia nauczyła ją, że kie-

dy spada gwiazda, do nieba wędruje dusza. „Babciu! Weź mnie ze sobą!” - zawołała. A

następnego ranka ludzie odnaleźli martwą dziewczynkę, na której twarzy błąkał się uśmiech.

Zamarzła ostatniego wieczora starego roku.

Elise się rozpłakała, kiedy po raz pierwszy przeczytała tę baśń. Wydawała jej się taka

smutna, a zarazem cudowna. Teraz jednak, gdy jej ciało przenikał dotkliwy chłód, gdy nie

czuła palców u nóg i u rąk, nie dostrzegała w niej nic pięknego, choć baśń pomogła jej i

Hugo na chwilę oderwać myśli od zimna, gdy tak przedzierali się wśród śniegu i lodu do

domu.

Od czasu do czasu zdawało jej się, że słyszy za sobą tupot stóp. Ale ilekroć się

odwracała, nie dostrzegała nikogo. Skoro do tej pory Johan się nie pojawił, to znaczy, że już

go nie zobaczy. Może to i lepiej? Poczuła dławienie w gardle, pod powiekami zapiekły łzy.

W końcu, ledwie powłócząc nogami, dotarła do domu. Bolały ją ramiona, bo przez

całą drogę dźwigała Hugo. Palce całkiem jej zdrętwiały i ledwie utrzymywała sznurek od

sanek. Wiele wysiłku kosztowało ją, by się nie przewrócić, Hugo zaś dygotał jak w gorączce.

Z trudem otworzyła drzwi do kuchni. Było pusto, ale powitało ją przyjemne ciepło.

Posadziła Hugo na podłodze, a sama osunęła się ciężko na kuchenny stołek. Hugo nie

przestawał trząść się, nie miała jednak póki co siły, by się nim zająć. Wpierw musiała

odzyskać czucie w zmarzniętych na kość członkach.

Otworzyły się drzwi do salonu i ukazał się w nich Kristian.

- Ale długo cię nie było.

Pokiwała tylko głową, bo nie miała sił się nawet odezwać. Domyślił się chyba, jak

bardzo jest zmęczona, bo pośpiesznie zajął się Hugo i pomógł mu zdjąć grube ubrania.

- Czekamy na ciebie z Emanuelem. Powiedział, że będziemy świętować nadejście

nowego roku, ale nie wiem, w jaki sposób.

Elise zerknęła w stronę pieca, ale nie zauważyła na nim garnka z kaszą.

- Może pani Jonsen przyniosła nam jakieś ciastka?

- Chyba nie. To ja odbierałem dziś od niej Jensine. Zmusiła się, by wstać i podejść do

pieca i ogrzać palce nad ogniem.

- Jak wam poszło w sklepie?

- Nieszczególnie. W taki dzień jak dziś ludzie kupują głównie jedzenie.

- Zdążyłeś kupić mleko, kaszę i chleb? Nie wiesz czasem, czy zostało nam jeszcze

trochę kakao?

- Kupiłem wszystko, o co mnie prosił Emanuel. Wziąłem te pieniądze z puszki.

Ostatnie.

Posłała mu przerażone spojrzenie.

- Nic nie zostało? - Nie, ale poczekaj tylko, jak wejdziesz do salonu - dodał z

tajemniczą miną.

Poczuła, że przenika ją radość. Czyżby coś wymyślili? Może mimo wszystko będą

świętować?

Zaintrygowana, otworzyła drzwi i stanęła w progu oniemiała. Przed łóżkiem

Emanuela stał podłużny stół nakryty białym obrusem, a na nim głębokie talerze i na samym

środku waza, którą po raz pierwszy widziała na oczy.

Peder i Evert stali pod oknem i wprost rozsadzała ich ciekawość. Jensine siedziała na

łóżku, a Emanuel w wózku przy końcu stołu.

- Witaj, Elise! Co cię tak zdziwiło? - uśmiechnął się, a zwróciwszy się do Pedera i

Everta, rzekł: - Teraz możecie przynieść stołki z kuchni, chłopcy.

- Skąd wziąłeś ten stół i wazę? - zapytała.

- Odwiedził mnie Paul Georg. Zupa jèst gorąca - dodał. - Jeśli masz ochotę przebrać

się odświętnie, zanim siądziemy do stołu, to zrób to, proszę.

Chyba zauważył jej zmieszanie, bo swoją niedzielną suknię nosiła teraz na co dzień

do kantoru.

- Możesz włożyć tę niebieską od Signe, jeśli chcesz. Dla mnie to bez znaczenia.

Widząc pełne oczekiwania twarze dzieci, nie miała serca sprawić im zawodu, mimo

że najchętniej usiadłaby przy piecu, by rozgrzać obolałe stopy.

Suknia wisiała w szafie. Uszyta z cienkiej wełenki, była tak elegancka, że Elise aż się

bała ją wkładać. Z trudem zdjęła czarną sukienkę biurową, skostniałymi palcami z wysiłkiem

rozpięła guziki.

Ostrożnie włożyła przez głowę niebieską suknię i podeszła do niewielkiego lustra na

komodzie. Rozpuściła włosy i wyszczotkowała je. Niech choć raz zobaczą, że nie jest ubogą,

spracowaną robotnicą ani szarą myszą biurową, a kiedyś za młodu na jej widok chłopcy

gwizdali z uznaniem.

Odetchnęła głęboko. Myślisz tak, jakbyś miała ponad pięćdziesiąt lat, upomniała się

w duchu ze złością, upinając włosy w luźny węzeł na karku i pozostawiając miękkie kosmyki

opadające na uszy.

Gdy pojawiła się w salonie, zauważyła, że zarówno Emanuel, jak i chłopcy

rozszerzyli oczy ze zdumienia.

Pierwszy jak zwykle odzyskał mowę Peder.

- Wyglądasz jak królowa!

- Królowa nie jest taka piękna - sprzeciwił się Evert. - Ma ciemne włosy i jest taka

chuda, że można by ją złamać w pasie.

- A poza tym na pewno nie jest taka miła - dorzucił Peder. Elise nie mogła

powstrzymać się od śmiechu.

- Dobrze, że królowa tego nie słyszy, bo chybaby się poczuła dotknięta.

- Zgadzam się z Pederem - odezwał się z uśmiechem Emanuel. - Elise wygląda jak

królowa.

Kristian był zajęty nalewaniem zupy do głębokich talerzy. On jako jedyny nic nie

powiedział, ledwie na nią spojrzał. Domyśliła się jednak, że czuje się zakłopotany i nie

bardzo wie, jak ma się odnosić do tej odświętnej Elise.

Zupa z ziemniakami, kawałkami mięsa i mnóstwem apetycznych warzyw była

wyjątkowo smaczna. Elise poczuła wnet, jak przyjemne ciepło rozgrzewa ją od środka.

Posłała Emanuelowi zdumione spojrzenie.

- Schwencke przyniósł także zupę?

- Nie, przyszedł tu Asbjorn z życzeniami noworocznymi. Miał ze sobą garnek z zupą.

Zdaje się, że ugotowały ją wspólnie twoja mama i pani Muus.

- Naprawdę? - Elise podniosła zdziwiony wzrok.

- A co w tym dziwnego? - wtrącił znowu Peder. - Przecież to twoja mama!

Twoja mama... Czyżby Peder zapomniał, że to także jego mama?

- Gdy skończymy jeść, przeczytam wam na głos pewną historię, którą znalazłem w

ostatnim numerze „Husmoderen”.

W głosie Emanuela słychać było ożywienie. Wydawał się być w doskonałym

humorze. Gdzieś zniknął ponury nastrój z poprzedniego dnia.

Peder popatrzył na niego z nadzieją i zapytał:

- Czy to jakaś baśń?

- W pewnym sensie. Nosi tytuł Szczęśliwego nowego roku. Wydaje mi się, że

doskonale pasuje na dzisiejszy wieczór.

Elise nakarmiła Jensine, a Kristian pomógł Hugo. Gdy wszyscy byli już najedzeni,

Peder i Evert posprzątali ze stołu i usiedli na podłodze u stóp Emanuela. Ta chwila wydała im

się bardzo uroczysta, bo nie codziennie ktoś im czytał na głos.

Emanuel sięgnął po gazetkę i donośnym głosem zaczął:

- Było to w wieczór sylwestrowy. Cała rodzina właśnie wstała od stołu i usiadła przy

rozświetlonej choince, by czekać na nadejście nowego roku.

Peder przerwał mu.

- Czemu nie mówisz po norwesku? Emanuel zmarszczył czoło i wyjaśnił:

- Jeśli uważnie się wsłuchasz, język szwedzki będzie dla ciebie równie zrozumiały co

norweski. - A potem podjął czytanie: - Babcia staruszka poczuła się zmęczona i posmutniała.

Wieczór sylwestrowy jest wyjątkowy, rozmyślała. To jakby podsumowanie całego roku.

Odczuła pragnienie, by posiedzieć w samotności.

- Podsumowanie? Co to znaczy? - dopytywał się Peder. Emanuel westchnął i odłożył

gazetkę na kolana.

- Sprawozdanie. Babcia uważa, że powinna zastanowić się nad tym, co dobrego bądź

złego uczyniła w minionym roku.

- Po co opowiadasz o Szwedach? Przecież byłeś żołnierzem i miałeś do nich strzelać.

Elise zauważyła, że Emanuel poczerwieniał, więc wtrąciła się pośpiesznie.

- Ucisz się, Peder, i nie przeszkadzaj! Pozwól Emanuelowi czytać w spokoju.

Zapytasz później, jak skończy.

Emanuel wziął znów do ręki gazetkę i podjął czytanie:

- Babcia stała przez chwilę przy oknie. Na dworze było mroźno, ale pogodnie.

Gwiazdy lśniły na niebie, biały śnieg okrywał ziemię niczym puchowa pierzyna. Było cicho i

spokojnie. Udzielił jej się podobny nastrój i wyszeptała w duchu: „Niech będzie

błogosławiony Bóg na wysokości, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli”. Po czym położyła

się spać.

Peder ziewnął głośno, a Evert kręcił się niespokojnie. Zapewne liczyli na bardziej

ekscytującą lekturę.

Kristian przysłuchiwał się uważnie, a Emanuel swym monotonnym głosem czytał

dalej o szwedzkiej babci i o tym, co jej się przyśniło w wieczór sylwestrowy.

- Miała dziwny sen. Śniło jej się, że wszyscy ludzie na ziemi zgromadzili się na

nocnym czuwaniu, oczekując przyjścia nowego roku. Przemówił do nich jakiś mężczyzna i

poprosił, by nie tylko życzyli sobie szczęśliwego nowego roku, ale by uczynili dla siebie

nawzajem coś dobrego. Wszyscy przyrzekli, że się postarają. Nauczyciel obiecał okazać

więcej cierpliwości dzieciom i dostrzec ich różne osobowości. Ojcowie i matki przypominali

swoim dzieciom, by były w szkole grzeczne. Doktor zobowiązał się nie brać większej zapłaty

od pacjentów niż taka, na którą ich stać. Dziedzic miał wyremontować domy pracujących dla

niego ludzi, zaopiekować się ludźmi starymi i chorymi i nie traktować ich z góry. Właściciel

fabryki zamierzał skrócić czas pracy robotników, ubezpieczyć ich od wypadków i wypłacać

emeryturę tym, którzy się zestarzeli. Robotnicy ze swej strony zobowiązali się uczciwie

pracować i pogłębiać swoją wiedzę. Kupiec przyrzekł nie oszukiwać swoich klientów, a

majster na budowie miał pamiętać o tym, że w domach, które stawia, będą kiedyś mieszkać

ludzie. Pisarze obiecali, że zamiast kiepskich, pozbawionych nadziei książek będą pisać tylko

takie, które pomogą ludziom i przyniosą im radość. Minął rok i w następny wieczór

sylwestrowy znów wszyscy ludzie spotkali się w tym samym miejscu na nocnym czuwaniu.

Babcię oślepił blask promieniejących ludzkich twarzy. Wokół głowy mężczyzny,

który w ubiegłym roku przemawiał do wszystkich, płonęła świetlista aureola. W tym

momencie babcię obudził dźwięk dzwonów...

Gdy Emanuel przeczytał te słowa, za oknami coś zadzwoniło. Przerwał gwałtownie i

wszyscy odwrócili głowy. Poczuli się nieswojo. Że też dzwonienie rozległo się w tym samym

momencie, gdy Emanuel czytał o kościelnych dzwonach!

- Co to było? - odezwał się Peder wyraźnie przestraszony.

Elise wstała i podeszła do okna. W mdłym świetle latarni zobaczyła jedynie tańczące

na wietrze płatki śniegu. Poza tym całą okolicę otulał mrok. Tylko wysoko na niebie

połyskiwały pojedyncze gwiazdy.

- Nikogo nie widzę.

Wszyscy popatrzyli na siebie. Peder i Evert wydawali się zalęknieni, ale Kristian

rzucił ze spokojem:

- To na pewno jakieś dzieciaki się zabawiają.

- Pingelen - odezwał się nabuzowany Peder. Zerwał się z podłogi i pobiegł do kuchni.

Pozostali, z wyjątkiem Emanuela, podążyli za nim.

Elise zauważyła, że Peder rzucił się do drzwi z zamiarem szarpnięcia klamką, ale

nagle się rozmyślił.

- A może to ktoś inny?

- Duch - odpowiedział bez wahania Kristian. Peder prychnął.

- Przecież duchy nie istnieją. A już na pewno nie noszą dzwonków.

- Zdmuchnij płomyk lampy, to popatrzymy przez okno - zaproponował z ożywieniem

Evert.

Kristian posłuchał Everta i wszyscy razem stłoczyli się przy oknie. Nagle z ust

chłopców wydobył się chóralny jęk. Na dworze w śniegu i w trzaskającym mrozie zauważyli

poruszające się światełko. Z komórki wyszła ciemna postać i uniosła w górę rękę, w której

trzymała świecę, oświecając dokładniej siebie. Był to świąteczny skrzat z długą brodą, w

szarym, połatanym płaszczu i spiczastej czapce. Trzymał długi kostur i wypełniony kosz.

Skrzat poruszał się powoli, jakby ciężko mu było iść, a potem skierował się wprost w stronę

kuchennych drzwi. Gdy podszedł bliżej, zauważyli, że do sznura, którym był przepasany,

miał przywieszony dzwonek.

- Skrzat... - Peder pierwszy odzyskał głos. Wyglądając przez okno z niedowierzaniem,

zapytał niepewnie: - Myślisz, że on jest groźny, Elise?

Poczuła, że serce mocniej jej bije. Czy to czasem nie Johan? Któż inny wyszedłby na

taki mróz, by sprawić chłopcom radość?

- Nikt z was nie ma odwagi otworzyć? Może on chciałby się trochę ogrzać w cieple?

Peder popatrzył zrazu na Everta, a potem na Kristiana i rzekł:

- Ty otwórz, Kristian! Bo nami to on się pewnie nie przejmie. Elise poznała, że w tym

momencie Kristian też się zawahał.

Nigdy jeszcze nie odwiedził ich żaden skrzat, a w baśniach niektóre bywały bardzo

złośliwe.

- Jeśli żaden z was nie ma odwagi, to ja otworzę - oświadczyła.

Peder odwrócił głowę i posłał jej zatrwożone spojrzenie.

- A może byśmy poprosili Emanuela? Jest mężczyzną, no i służył w Armii Zbawienia.

- Wyjrzawszy znów przez okno, zawołał zatrwożony: - Nie widzę go! Co się z nim stało?

Wszyscy przycisnęli nosy do szyby, ale skrzat jakby się zapadł pod ziemię.

- Myślę, że nam się tylko przywidziało - odezwał się Evert zawiedziony.

- Przecież nie mogło się nam przewidzieć wszystkim równocześnie, to niemożliwe -

powątpiewał Peder. - Pewnie się przestraszył, jak zobaczył, że nas jest tak dużo. No i Elise w

tej pięknej, niebieskiej sukni! Może pomyślał, że to królowa?

- Myślisz, że skrzat się boi królowej! - zaśmiał się Kristian.

Elise uchyliła drzwi. Na schodach stał kosz pełen smakołyków, a w dali, pod

jabłonką, mignęła jej postać, która pomachała do niej, nim zniknęła za komórką.

- Chodźcie, chłopcy, zobaczcie! - Wzięła kosz i wniosła go do środka. - Skrzat

zostawił wszystkie smakołyki, takie miał ze sobą.

Chłopcy rzucili się do niej.

- Zanieście kosz Emanuelowi, a ja wyjdę i rozejrzę się za skrzatem. Trzeba mu

podziękować za to wszystko, co nam przyniósł.

Peder ociągał się przez chwilę, rozdarty pomiędzy troskę o nią a chęć pokazania

Emanuelowi kosza. Jednak pokusa, by sięgnąć po łakocie, okazała się silniejsza.

Elise włożyła wysokie buty, narzuciła na ramiona szal i wyszła pośpiesznie.

Znalazła Johana za komórką.

- Nie mogłem wyjechać bez pożegnania - powiedział i objął ją mocno. Po czym

odkleił brodę i pocałował Elise. - Szczęśliwego nowego roku, kochana!

ROZDZIAŁ PIĄTY

Gdy wracała, chłopcy stali na schodach kuchennych i wyglądali za nią. Zapewne

skrzat zaintrygował ich jednak bardziej niż zawartość kosza.

- Znalazłaś go? - zapytał zalęknionym głosem Peder.

- Widziałam tylko, jak znika za płotem sąsiadów, i zawołałam do niego: „Dziękuję!”

- Bał się iść ulicą?

- Skrzaty chodzą swoimi ścieżkami. Szybko, do środka! Peder odwrócił się do

Kristiana ze słowami:

- Widzisz, to nie żaden wymysł! Skrzaty naprawdę istnieją! - Potem zwrócił się

ponownie do Elise, pociągnął ją za ramię i wykrzykiwał podekscytowany: - Chodź, Elise!

Zobacz, kosz jest pełen! Jest w nim lukrecja i bakalie, śliwki suszone i orzechy, marcepan i

ludziki z czekolady. A na dodatek jeszcze ołówki i kartki. Dla ciebie paczka kawy, a dla

Emanuela cygaro.

Emanuel siedział w wózku milczący. Spojrzał na nią uważnie, gdy weszła do salonu,

ale nie pochwyciła jego wzroku.

Na podłodze na środku salonu stał kosz rozpakowany do połowy.

- Tyle smakołyków! - zawołała, wznosząc oczy ku niebu. - Skąd skrzat wziął

pieniądze, by nas tak szczodrze obdarować?

- Też się nad tym zastanawiam - odezwał się cicho Emanuel.

Domyślił się, kto to był, przemknęło jej przez głowę, ale zamiast się martwić, że

Emanuel zdemaskował Johana, przejęła się bardziej tym, jak Johan zdołał uciułać tyle

pieniędzy.

Może pomogli mu Anna i Torkild? A może udało mu się sprzedać jakieś prace

podczas pobytu w domu?

Znalazła cygaro, o którym wspomniał Peder, i podała Emanuelowi.

- To dla ciebie. Nie zapalisz? W wieczór sylwestrowy można sobie pozwolić na

odrobinę przyjemności.

Pokręcił głową.

- Nie, dziękuję, wolę mojego skręta.

Peder podszedł do niego pośpiesznie z czekoladowym ludzikiem.

- Weź lepiej to, Emanuelu. To prawdziwa czekolada.

- Nie, dziękuję. Najadłem się zupą.

- Nie chcesz? - Peder popatrzył na niego oczami okrągłymi jak guziki.

Emanuel zmarszczył czoło poirytowany.

- Nie słyszysz? Chyba powiedziałem wyraźnie „dziękuję”? Peder posłał Elise

bezradne spojrzenie i rzekł:

- Myślę, że on nie jest całkiem zdrowy.

Elise zaczęła zbierać talerze i zagadnęła Emanuela:

- Trzeba będzie oddać stół Paulowi Georgowi.

- Nie, dostaliśmy go. Przyda się, skoro musieliśmy usunąć ten okrągły. Ten nie

zajmuje dużo miejsca. Potrzebny mi stół przy łóżku.

Zdjęła obrus.

- Ale to stół z mahoniowego drewna! Pewnie kosztował majątek.

- Dostaliśmy go w prezencie, chyba mówię. Zrozumiała, że nie ma sensu dłużej o tym

rozmawiać, ale nie przestała się dziwić. Przypomniały jej się słowa Mimmi Tynaes i poczuła,

jak paraliżuje ją strach. Niemożliwe, by zwykły sklepikarz zarabiał tyle, by móc dawać w

prezencie stół z mahoniu, sprowadzać Emanuelowi towary do sklepu i opłacać mu czynsz.

Czy nie ryzykują tego, że w ich drzwiach pojawi się nagle policja?

Usiłowała odpędzić tę myśl. Chłopcy byli ożywieni i radośni, a to przecież ostatni

dzień roku. Pozwoliła im najeść się do syta, zabrała do kuchni Hugo i Jensine, by umyć

dzieci przed snem. Dzisiejszego wieczoru postanowiła zwolnić chłopców z ich codziennych

obowiązków.

Kiedy dzieci zasnęły w łóżku, podeszła do niewielkiego okienka na pięterku i

wyjrzała na dwór. Wzeszedł księżyc, a mroźne niebo usiane było gwiazdami niczym konfetti.

- Szczęśliwej podróży, Johanie - wyszeptała. - Dziękuję, że podarowałeś dzieciom tak

wspaniałe wspomnienia. Ten sylwestrowy wieczór na pewno zachowają w pamięci na za-

wsze. - Westchnęła ciężko i dodała: - Obiecaj, że wrócisz...

ROZDZIAŁ SZÓSTY

Zbliżała się pora przerwy obiadowej.

Zamiast iść na obiad do Hildy, Elise zamierzała pobiec do domu. Emanuel wprawdzie

upierał się, że sam sobie poradzi, ale wydawał jej się dziwnie blady i osłabiony, kiedy

rankiem opuszczała dom. Nie podobało jej się to.

Paul Georg znalazł im tymczasowo sprzedawcę, który miał stać za ladą, w czasie gdy

chłopcy są w szkole, a potem, aż do powrotu Kristiana i Everta, miał go zastąpić Peder.

Ustalili, że sprzedawca otworzy sklep dopiero po jedenastej, ale za to sklep będzie otwarty aż

do dziewiątej wieczorem. Jak chłopcy zdążą odrobić lekcje, nie miała pojęcia. Sytuacja była

beznadziejna. Elise zastanawiała się, czy nie zrezygnować z pracy w kantorze i nie stanąć za

ladą, kiedy jednak w końcu udało jej się wydusić z Emanuela, ile zarobili od momentu

otwarcia sklepu, zrozumiała, że byłoby to czyste szaleństwo. Niewiele ostatnio pisała, bo co

wieczór coś jej stawało na przeszkodzie, by zasiąść nad książką. Rozważała, czy nie

odwiedzić oficyny Grondahl & Son i poprosić o wypłacenie części honorarium. Otrzymała

jednak już zaliczkę i obawiała się, że taką prośbą mogłaby tylko zirytować wydawców.

Sigvart zerknął w jej stronę i zapytał:

- Mogę w czymś pomóc? Popatrzyła na niego zdumiona.

- Czemu pytasz?

- Bo wyglądasz na zmęczoną i zmartwioną.

- Rzeczywiście jestem zmęczona i martwię się - odparła znużonym głosem. - Byłbyś

tak miły i poszedł powiadomić moją siostrę, że muszę w przerwie obiadowej pobiec do

domu? Zapomniałam jej o tym powiedzieć, gdy rankiem odprowadziłam do niej Hugo.

Poderwał się z krzesła.

- Mogę nawet popilnować dzieci, jeśli zechce coś w tym czasie załatwić.

Mimowolnie uśmiechnęła się, rozbawiona jego zapałem.

- Prawdziwy z ciebie skarb, Sigvart!

Poprzedniego dnia Elise otrzymała od pani Jonsen płaszcz i kapelusz. Siostra sąsiadki

zachorowała nagle w pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia na zapalenie płuc i choroba ją

szybko pokonała. Pani Jonsen jako jej jedyna krewna odziedziczyła po niej skromny dobytek.

Płaszcz był staromodny i mało twarzowy, ale uszyty z porządnej wełny, grzał bardziej niż

szal. Kapelusz także miał niemodny fason i pasowałby raczej jakiejś starszej pani, ale Elise

nie stać było na grymasy. Teraz przynajmniej majster przestanie mnie krytykować, że

ubieram się jak robotnica, pomyślała, wydymając usta, choć wyglądam niczym rówieśnica

pani Evertsen albo pani Albertsen.

Wyszedłszy z kantoru, ujrzała zatrzymującą się na ulicy dorożkę. Chciała ją wyminąć,

ale usłyszała, że ktoś ją woła po imieniu. Stanęła gwałtownie i ku swemu zaskoczeniu

zobaczyła, że to ojciec Emanuela.

- Pan Ringstad? - zapytała, nie kryjąc zdziwienia. Podszedł do niej pośpiesznie i

spytał:

- Nie dotarła do was wiadomość?

- Jaka wiadomość?

- Że przyjedziemy dziś po Emanuela. Spojrzała na niego przerażona.

- Jak to po Emanuela?

- Zadzwonił do nas ktoś z Armii Zbawienia i powiadomił, że stan Emanuela uległ

pogorszeniu i nasz syn wymaga stałej opieki. Razem z Marie uzgodniliśmy, że zabierzemy

go na jakiś czas do domu i zobaczymy, jak to się dalej ułoży. Zadzwoniłem do Oscara, ale go

nie zastałem, bo wyszedł z żoną do teatru. Wykręciłem więc numer podany mi przez tego

mężczyznę z Armii Zbawienia, a oni obiecali was powiadomić.

- Nikt u nas nie był. Popatrzył zdezorientowany.

- Ale czy to prawda, że stan Emanuela się ostatnio pogorszył?

- Owszem, prawda. Przed Nowym Rokiem musiałam wzywać doktora, bo chłopcy

znaleźli go nieprzytomnego na podłodze. Nie wiemy, co się właściwie stało, ale najpewniej

stracił przytomność i spadł z wózka. Teraz już doszedł do siebie, ja jednak nie mogę się

pozbyć niepokoju. Przecież taki atak może się powtórzyć.

Teść wyraźnie się zmartwił.

- Chyba nie zostaje na całe dnie sam bez opieki?

- Owszem - pokiwała głową. - Upiera się, że sobie poradzi. Zresztą nie znamy nikogo,

kto mógłby przy nim posiedzieć. Biegnę teraz na chwilę do niego, bo mam przerwę

obiadową.

- To siadaj, proszę, razem ze mną do dorożki. Porozmawiamy po drodze. Zabrałem

jednego z naszych parobków, żeby mi pomógł wnieść Emanuela na wózku do pociągu.

Spakujemy rzeczy Emanuela i dorożkarz zawiezie nas na dworzec Ostbane.

Pokręciła głową zrezygnowana. Zdawała sobie sprawę, że dla Emanuela jest to

najlepsze rozwiązanie, obawiała się jednak, jak sobie poradzi bez niego. Bo choć przykuty do

wózka wymagał opieki, to jednak dobrze było mieć w domu osobę dorosłą, kogoś, z kim by

mogła wieczorem porozmawiać, podzielić się drobnymi troskami i radościami i zapytać o

radę. Jensine i Hugo uspokajali się, gdy ich zostawiała przy nim w salonie. I choć niewiele by

zdziałał, gdyby coś się stało, jego obecność dawała jej poczucie bezpieczeństwa. No a co ze

sklepem przy Maridalsveien? Chłopcy nie są dostatecznie duzi, by go samodzielnie

poprowadzić, a ona sama nie ma pojęcia o handlu. Ze swojej pensji w wysokości trzydziestu

pięciu koron miesięcznie nie da jednak rady pokryć wszystkich wydatków na jedzenie,

ubrania i czynsz. Co tu robić, na Boga?

- Nie jesteś chyba temu przeciwna? - zapytał pan Ringstad, siadając obok niej i

obrzucając ją zatroskanym spojrzeniem.

- Smutno mi, ale rozumiem, że tak jak teraz dłużej być nie może. Nie mogę

zrezygnować z posady w kantorze, bo zapewnia nam utrzymanie. Zyski z handlu są jak dotąd

mizerne, a teraz jeszcze pan Schwencke znalazł Emanuelowi nowego sprzedawcę, który ma

obsługiwać w sklepie od jedenastej aż do momentu, gdy Peder wróci ze szkoły. Obawiam się,

że koszty przewyższą wpływy.

Teść pokręcił głową z dezaprobatą.

- Nie, tak nie może być. Zabierzemy go do dworu. I miejmy nadzieję, że dobre

odżywianie, właściwa pielęgnacja i odpoczynek poprawią jego stan zdrowia. Może będzie

mógł do was wrócić, gdy tylko zrobi się trochę cieplej.

- Oby tak się stało.

- A jak twoje pisanie? Dostałaś honorarium za książkę?

- Jeszcze nie. Chyba zazwyczaj honorarium wypłacane jest autorowi rok po wydaniu

książki, ale nie wiem dokładnie, w jakim terminie.

- Nie napisałaś nic więcej od tamtej pory, gdy się widzieliśmy ostatnio?

Pokręciła głową.

- Niezbyt wiele. Tak trudno mi znaleźć na to czas. Wieczorami muszę ułożyć do snu

dzieci i wykonać domowe obowiązki. Zwykle maluchy usypiali starsi chłopcy, ale teraz stoją

za ladą. Powinni po południu odrabiać lekcje, a wracają do domu dopiero kwadrans po

dziewiątej.

Posłał jej przerażone spojrzenie i stwierdził:

- Tak dalej być nie może, Elise!

- Wiem, ale co mam zrobić?

- Dlaczego nas nie zawiadomiliście? Kiedy odwiedziliśmy was w święta, odnieśliśmy

wrażenie, że ma się ku lepszemu.

- Emanuelowi nie pozwala na to duma. Chce sam sobie radzić.

Teść zacisnął usta, a na jego twarzy pojawiła się gorycz.

- Chyba wiem, dlaczego - wymamrotał w końcu.

Elise była ciekawa, jak Emanuel przyjmie propozycję ojca. Możliwe, że odczuje ulgę,

choć równie dobrze może się sprzeciwić. Ku swemu zdumieniu Elise zastała w kuchni

Pedera.

- Wróciłeś już ze szkoły?

- Nauczyciel powiedział, że jestem chory, ale mnie się zdaje, że to nic poważnego.

W głosie brata pobrzmiewał lęk. Zasłyszane opowieści o cholerze, tyfusie, odrze i

suchotach obudziły w nim strach przed wszelkimi chorobami.

Przyłożyła mu dłoń do czoła i przeraziła się, że jest taki gorący. Zauważyła też, że

oczy mu błyszczą i trzęsie się jak w gorączce.

- Idź na górę i kładź się do łóżka. Przyjdę do ciebie, gdy tylko się rozmówię z

Emanuelem. Pan Ringstad chce go zabrać na wieś do dworu i zająć się nim przez jakiś czas.

Gdy się ociepli, na pewno wróci do nas z powrotem.

- Emanuel wyjedzie? - Peder przeraził się. - Jak ja sobie sam poradzę z całym

sklepem?

Uśmiechnęła się i przygładziła mu niesforną grzywkę.

- Nie martwmy się na zapas. Znasz to powiedzenie: „Nie mogę przeszkodzić czarnym

ptakom fruwać nad mą głową, ale nie wolno mi pozwolić, aby zbudowały mi gniazdo we

włosach”? To znaczy, że zmartwienia nas nie omijają, ale trzeba je odpędzić, by nie przejęły

kontroli nad naszymi myślami.

Peder spojrzał na nią i uśmiechnął się, po czym pomachał rękami, udając, że odpędza

gromadę trzepoczących skrzydłami ptaków.

- A kysz! Uciekajcie stąd! - zawołał, ale nagle jakby całkiem opadł z sił i powłócząc

nogami, skierował się na schody.

Elise patrzyła na niego zatroskana. Łatwiej mówić o przepędzeniu czarnych ptaków

niż to uczynić.

Emanuel razem z ojcem przeprowadzali w salonie poważną rozmowę. Gdy Elise do

nich zajrzała, Emanuel spojrzał na nią pytającym wzrokiem i zwrócił się ze słowami:

- Co o tym sądzisz, Elise?

Po tonie głosu poznała, że ma ochotę pojechać z ojcem do Ringstad, ale dręczą go

wątpliwości, czy ze względu na nią powinien to uczynić.

- Sądzę, że powinieneś przyjąć propozycję ojca. W domu u rodziców nie będziesz

sam i w każdej chwili, gdybyś się poczuł gorzej, ktoś ci pomoże. Samodzielnie możesz się

przemieszczać na wózku w przestronnych pomieszczeniach, więc poczujesz się mniej

odizolowany niż tutaj, poza tym będziesz jadał zdrowo i pożywnie, wyśpisz się w spokoju, a

rodzice zapewnią ci właściwą opiekę.

- No tak, ale co z tobą? Jak ty sobie tu sama poradzisz?

- Wkrótce dostanę honorarium za książkę, a pensja w wysokości trzydziestu pięciu

koron miesięcznie to więcej, niż zarabiają prządki w fabryce. Ba, niewielu kancelistów czy

kance - listek otrzymuje taką gażę. Hilda zadba o posiłek dla chłopców, gdy wrócą ze szkoły,

pani Jonsen zaopiekuje się Jensine, a Hugo jest przecież w domu majstra. Mogę liczyć na

większą pomoc niż większość pracujących matek.

Emanuelowi najwyraźniej ulżyło, ale jego ojciec zmarszczył czoło zamyślony.

- Jaki czynsz płacicie? - zapytał.

- Cztery i pół korony tygodniowo.

- To ponad połowa twojej pensji. A co z jedzeniem i ubraniem dla sześciorga osób?

Skąd na to weźmiesz? Zwłaszcza że chłopcy są w wieku, kiedy rosną intensywnie i mają w

związku z tym większe potrzeby.

Emanuel zaprotestował.

- Zapominasz o moim sklepie, tato. Paul Georg Schwencke znalazł mi sprzedawcę.

Jeśli tylko klienci popłacą zaległe rachunki, jestem pewien, że wyjdziemy na swoje.

Pan Ringstad popatrzył z powątpiewaniem.

- Ale temu sprzedawcy trzeba będzie zapłacić pensję.

- Nie mam siły się teraz tym martwić - odparł Emanuel i ponownie zwrócił się do

Elise: - Chodzi tylko o to, czy poradzisz sobie beze mnie parę tygodni.

- Damy sobie radę. Chłopcy chętnie włączają się do pomocy - odparła, przemilczając,

że Peder ma wysoką gorączkę. W tej chwili Emanuel miał dość własnych zmartwień.

- No cóż, w takim razie spakuj moje rzeczy, tak byśmy zdążyli na popołudniowy

pociąg.

Pobiegła na górę do sypialni i zaczęła pakować dużą walizkę, którą Emanuel

przywiózł ze sobą z domu. Tysiące myśli tłoczyło jej się w głowie, ale nie umiała się skupić

na żadnej z nich. Teraz najważniejszy był Emanuel, pozostałymi sprawami zajmie się

później.

Zanim zeszła na dół z walizką, zajrzała do Pedera. Twarz miał rozpaloną i słychać

było jego krótki urywany oddech. Zdawało jej się, że zasnął. Już miała się wymknąć, gdy

usłyszała słaby głos dochodzący spod połatanej kołdry.

- Powiedz Emanuelowi, że go kocham. Ścisnęło ją w gardle.

- Powiem, Peder. Śpij teraz!

Może dobrze, że Johan pojechał do Paryża, pomyślała, schodząc po schodach. Tak

będzie najlepiej dla nas wszystkich.

Wózek i walizka zostały przymocowane z tyłu dorożki, a Emanuela umieszczono w

środku. Parobek siadł na koźle obok dorożkarza i jego pomocnika. Pan Ringstad miał już

wsiadać, gdy nagle odwrócił się, jakby mu się o czymś przypomniało. Wyjął z kieszeni

kopertę i podał Elise, mówiąc:

- Mogę cię prosić o przysługę, Elise? Chciałem powiadomić Oscara, ale rankiem nie

udało mi się do niego dodzwonić.

Elise westchnęła w duchu. Kiedy zdoła pobiec na wzgórze Aker, skoro Peder leży w

gorączce, a sama musi wracać do kantoru?

Zmusiła się jednak do uśmiechu i zapewniła:

- Oczywiście, że przekażę. Pozdrowienia dla żony i szczęśliwej podróży!

- Dziękuję ci, moja droga. Kup dla wszystkich dzieci czekoladę ode mnie. Napiszę,

jak nam się układa.

Gdy tylko dorożkarz popuścił cugli, dorożka ruszyła. Elise machała, póki nie zniknęli

na zakręcie w Maridalsveien, po czym drżąc z zimna, pośpiesznie wróciła do domu.

Spojrzawszy na zegar, przestraszyła się, że jest już tak późno. Żeby zdążyć do

kantoru, będzie musiała biec całą drogę, ale zajrzy jeszcze do Pedera i powie mu, że

wychodzi.

Chłopiec spał. Oddychał ciężko, a kiedy zatroskana przyłożyła mu dłoń do czoła,

stwierdziła, że jest rozpalony. Na krześle przy łóżku zostawiła mu kartkę, że wychodzi, i

pośpiesznie zeszła na dół.

Sięgnęła po kopertę od teścia i zamierzała ją włożyć do kieszeni w nadziei, że zdąży

ją doręczyć zaraz po pracy, zanim odbierze Hugo, lecz nagle zauważyła, że koperta

zaadresowana jest do niej, a nie do Oscara Carlsena.

Dziwne. Czyżby ojciec Emanuela się pomylił?

A może postąpił z rozmysłem i ze względu na Emanuela udawał, że to wiadomość dla

Carlsena? Zwlekała przez chwilę, nie wiedząc, co robić.

Nie wolno otwierać cudzej korespondencji. Teść wyraźnie prosił, by przekazała list

Oscarowi, ale przecież na kopercie widnieje jej imię i nazwisko. Przypomniało jej się, jak

kiedyś dawno temu pan Ringstad przysłał jej pieniądze w tajemnicy przed wszystkimi.

Pokręciła głową. Wtedy była inna sytuacja. Pani Ringstad odmówiła im pomocy,

ponieważ nie zaakceptowała decyzji syna w sprawie ożenku. Może ojciec Emanuela napisał

na kopercie jej imię, by nie zapomnieć poprosić jej o przekazanie listu? Na pewno.

Już miała schować kopertę, ale rozmyśliła się. Postanowiła sprawdzić, o co chodzi, a

jeśli się okaże, że się myli, włoży list do nowej koperty. Ostrożnie otworzyła kopertę i zrobiła

wielkie oczy. W środku znajdował się plik banknotów oraz złożona kartka papieru. Z

ociąganiem rozłożyła ją i przeczytała:

Kochana Elise!

Staram się to załatwić dyskretnie, żeby nie urazić dumy Emanuela.

Nie dasz rady utrzymać się za trzydzieści pięć koron miesięcznie! Nie dowierzam też

zbytnio w interesy prowadzone przez Emanuela, bo nigdy nie miał zdolności w tym kierunku.

Będę Ci więc przysyłał raz na miesiąc jakąś kwotę, i módlmy się, by Emanuel wyzdrowiał.

Proszę, nie traktuj tego jak jałmużny. Hugo i Jensine są naszymi wnukami i czujemy się za

nich odpowiedzialni. Chętnie pomógłbym Ci bardziej, ale sama wiesz, jak jest...

Pozdrawiam serdecznie Teść

Ze wzruszenia ścisnęło ją w gardle i z trudem przełknęła ślinę. Żeby wiedział, jak

bardzo potrzebuje tych pieniędzy! Przeliczyła w napięciu. Całe dwieście koron! A do tego

obiecuje przysyłać jakąś kwotę co miesiąc!

Zaraz jednak poczuła wyrzuty sumienia. Czy teść zachowałby się podobnie, gdyby

wiedział, że za plecami Emanuela spotkała się w święta z Johanem?

Schowała pieniądze w cukierniczce i zamknęła głęboko w czarnym bufecie, z

gorącym postanowieniem, że nie wyda na siebie nawet korony. Wszystko przeznaczy dla

dzieci. I to postanowienie trochę ją uspokoiło. Ubrała się pośpiesznie, włożyła kapelusz i

wybiegła z domu.

Kierując się w stronę Maridalsveien, nie przestawała myśleć o Pederze. Rzadko kiedy

tak źle wyglądał, czyżby to nie było zwykłe przeziębienie? A jeśli okaże się, że to coś

poważniejszego? Może powinna poprosić Emanuela, by wstrzymał się z wyjazdem, póki

Peder nie wyzdrowieje?

Im dłużej się zastanawiała, tym większe ogarniało ją zmartwienie. W końcu zdjął ją

taki strach, że aż poczuła mdłości. Uznała, że musi opowiedzieć majstrowi, co się stało.

Może pozwoli jej wyjść wcześniej do domu.

W drzwiach czekał już na nią Samson.

- Elise, wydaje mi się, że powinnaś zajrzeć do swojej siostry. Zachorowała i nie jest w

stanie zająć się dziećmi.

Elise popatrzyła na niego.

- Hilda zachorowała? Rano nic po niej nie zauważyłam.

- Nie chciała ciebie martwić i myślała, że jej przejdzie, a tymczasem jej się

pogorszyło. Panuje silna grypa, choruje wielu moich znajomych.

- Ale już się skończyła przerwa obiadowa, nie mogę tak sobie wyjść!

- Wyjaśnię wszystko majstrowi, a panna Johannessen skończyła już na dzisiaj.

- Jak to skończyła? - Elise spojrzała na wiszący na ścianie zegar.

- Źle się poczuła - rzekł i mrugnął porozumiewawczo, najwyraźniej nie wierząc w

usprawiedliwienia panny Johannessen.

Elise pokręciła głową zrezygnowana.

- Chyba dziś wszystko sprzysięgło się przeciwko mnie. Najpierw ojciec Emanuela

zabrał go na wieś. Peder wrócił ze szkoły z wysoką gorączką, a teraz się dowiaduję, że

zachorowała Hilda. Co ja zrobię, na Boga?

Zaraz jednak przypomniała sobie, że wzbogaciła się o dwieście koron, i pomyślała, że

z tym fatum nie do końca ma rację.

- Przejmę od ciebie tyle pracy, ile zdołam. A jeśli będzie trzeba, zaproponuję panu

Paulsenowi, że zostanę po godzinach. Odbierz Hugo i wracaj do domu!

Zmarszczyła czoło z powątpiewaniem, ale nie widząc innego wyjścia, postanowiła mu

zaufać. Pośpiesznie zeszła po schodach i skierowała się w stronę mostu.

Zanim weszła do domu nad rzeką, usłyszała dolatujący ze środka płacz chłopców, a

gdy otworzyła drzwi, zobaczyła, że obaj siedzą na podłodze w kuchni i płaczą wniebogłosy.

Hildy nie było w pobliżu.

Hugo, ujrzawszy ją, wstał i z wyciągniętymi rączkami przy - dreptał do niej. Isac po

chwili uczynił to samo.

Ukucnęła i wzięła ich obu na ręce.

- Czemu płaczecie? Coś was boli? - dopytywała się.

- Hilda śpi - pochlipywał Isac, który od jakiegoś czasu zwracał się do mamy po

imieniu.

Elise zaniepokoiła się. Z Hildą musiało być naprawdę źle, skoro położyła się spać,

pozostawiając dwoje małych dzieci bez opieki, przy stojącej na stole zapalonej lampie

naftowej i trzaskającym w piecu ogniu. Puściła dzieci i pośpiesznie skierowała się do

sypialni.

W pomieszczeniu było ciemno, ale w smudze światła z kuchni Elise dostrzegła

wystający spod pierzyny czubek głowy Hildy.

- Hilda?

Nie usłyszała odpowiedzi.

Z rosnącym niepokojem podeszła do niej na palcach.

- Źle się czujesz, Hildo?

Rozległ się żałosny jęk. Elise dotknęła czoła siostry, które było równie rozpalone jak

czoło Pedera. Przy takiej wysokiej gorączce Hilda zapewne nie wiedziała, co się wokół niej

dzieje.

Co mam robić, na Boga? Przeraziła się. Nie mogę odejść, skoro siostra nie jest w

stanie zająć się Isakiem. Na poddaszu jest ciemno, więc Olafa pewnie nie ma u siebie. W

domu leży całkiem sam ciężko chory Peder. Kristian i Evert pobiegli zaraz po szkole do

pracy, a stamtąd mieli iść prosto do sklepu.

Nie widziała innej rady jak zabrać Isaca ze sobą do domu. Skręciła płomień lampy

naftowej, dołożyła kilka drew do pieca, a potem nalała wody do kubka i postawiła na stoliku

przy łóżku. Obok zostawiła kartkę z wiadomością dla siostry.

Ubrawszy ciepło malców, posadziła ich na sankach. Przeszła przez most i wstąpiła na

moment do kantoru, żeby opowiedzieć Samsonowi, co się stało.

- Możesz przekazać to majstrowi? - poprosiła zasapana.

- On już wyszedł.

- To nie może być prawda! - Pokręciła głową zrezygnowana.

- Spokojnie, Elise. Pójdę do niego i powiem mu, że Hilda zachorowała. Myślę, że

zatroszczy się o to, by nie zostawić jej samej. Pośpiesz się i wracaj do domu, żeby się zająć

młodszym bratem. To teraz najważniejsze.

Podziękowała mu, skinęła głową na pożegnanie i pośpiesznie wyszła. Hugo i Isac

marudzili zmarznięci, mimo że ich ciepło otuliła.

Pełna lęku o Pedera chwyciła za sznurek i ciągnąc sanki, ruszyła szybkim krokiem.

Zrobiło się już niemal całkiem ciemno, w powietrzu wirowały płatki śniegu.

- Nie mogę przeszkodzić czarnym ptakom fruwać nad moją głową, ale nie powinnam

im pozwolić zbudować gniazda w moich włosach - szeptała z uporem do siebie, zaciskając

mocno zęby.

ROZDZIAŁ SIÓDMY

Gdy wróciła do domu, w oknach było ciemno. Biedny Peder, sam w wychłodzonym,

mrocznym mieszkaniu. Że też Emanuel musiał wyjechać właśnie dziś, kiedy go naprawdę

potrzebowała!

Zostawiła Isaca i Hugo w kuchni w ciepłych ubraniach, zapaliła tylko lampę na stole i

pognała na górę.

Otwierając ostrożnie drzwi do pokoju brata, wstrzymała oddech, po czym cicho

podeszła do łóżka.

- Peder? Śpisz?

Rozległ się dziwny chrapliwy szept.

Położyła mu rękę na czole i stwierdziła, że wciąż jest rozpalony.

- Boli cię coś?

Nie usłyszała odpowiedzi.

- Już wróciłam do domu. Zaraz przyniosę ci coś do picia. Zostawiła otwarte drzwi na

korytarz i zbiegła po schodach na dół. Na jej widok Isac i Hugo znów zaczęli popłakiwać.

Biedaki, obaj strasznie przemarzli.

- Bądźcie teraz grzeczni i poczekajcie chwilę. Zaraz was przebiorę i ugotuję coś do

jedzenia. Muszę tylko najpierw rozpalić w piecu.

Na szczęście miała wystarczająco suchych szczap, więc wnet zapłonął wesoło ogień.

Sięgnęła po kankę z mlekiem, nalała do garnka i postawiła na piecu. Mając w bufecie

dwieście koron, stać ich, żeby się napić prawdziwego kakao. A może dzieci są głodne? Kto

wie, czy Hilda była w stanie przygotować im coś do jedzenia?

Elise zdjęła chłopcom czapki, rękawice i kurtki, całe białe od śniegu. Obu dała w rękę

kromkę chleba, a sama pośpieszyła na górę zanieść Pederowi kubek gorącego mleka i

zapaloną świecę.

Kiedy go zobaczyła w oświetlonym wnętrzu, ścisnął ją strach. Chłopiec dygotał w

gorączce i nawet nie próbował otworzyć oczu, mimo że na pewno słyszał, że weszła.

- Peder? Przyniosłam ci gorące mleko. Postaraj się wypić trochę, to ci pomoże.

Otworzył usta, jakby chciał się odezwać, ale ze spierzchniętych ust nie wydobyło się

ani jedno słowo.

- Ugotuję też kakao, a jak wróci Kristian, poproszę, by pobiegł do sklepu. Pan

Ringstad zostawił mi trochę pieniędzy na czekoladę dla każdego z was.

Peder pokręcił tylko lekko głową.

Musi być ciężko chory, skoro nie reaguje na słowo „czekolada”! Strach dławił ją w

gardle, z trudem łapała oddech. Ostrożnie przygładziła mu grzywkę i poklepała po policzku.

- Wnet poczujesz się lepiej, Peder. To nic groźnego. Hilda też zachorowała, coś krąży

w powietrzu. Za dwa, trzy dni na pewno wrócisz do zdrowia.

Tym razem zamrugał oczami. Elise była pewna, że strach przed groźnymi chorobami

zakaźnymi tylko pogarsza jego stan.

- Jeśli do jutra nie będzie ci lepiej, sprowadzę doktora, żeby zapisał ci jakieś

lekarstwa. Nie martw się, że to dużo kosztuje, ojciec Emanuela zostawił nam pieniądze,

rozumiesz?

Zdawało jej się, że na jego twarzy przemknął lekki uśmiech, ale do końca nie była

tego pewna.

W tej samej chwili usłyszała na dole wrzask i przypomniało jej się, że wstawiła

mleko. Przerażona wybiegła z pokoju i rzuciła się po stromych schodach w dół.

Odetchnęła z ulgą, gdy się okazało, że nie chodzi o mleko. Chłopcy najwyraźniej się o

coś poróżnili i musiała ich rozdzielić. Odstawiła garnek z mlekiem na bok i zakryła ogień

fajerkami.

Gdy usłyszała kroki za oknem, a w drzwiach ukazał się Kristian, poczuła wielką ulgę.

Brat otrzepał buty ze śniegu i obrzucił ją zdziwionym spojrzeniem.

- Już jesteś w domu?

Szybko wyjaśniła mu wszystko, co się wydarzyło.

- Pojechał do swoich rodziców? - W głosie Kristiana pobrzmiewało niedowierzanie.

Ściągając z siebie wierzchnie okrycie, zapytał zdruzgotany: - Jak ty sobie poradzisz sama ze

wszystkim?

Sięgnęła po cukier i czarną puszkę z kakao Freia, po czym rozmieszała ciemny

proszek z odrobiną mleka w osobnym garnku.

- Ostatnio i tak Emanuel niewiele mógł mi pomóc, Kristian. A jeśli chodzi o sklep i

wpływy stamtąd, to nie musisz się martwić. Dostałam dwieście koron od pana Ringstada.

- Dwieście koron? - Kwota wyraźnie go poraziła. - Dlaczego dał ci tak dużo?

- Ponieważ domyślił się, że będzie nam ciężko. Prosił, bym kupiła wam czekoladę.

Chyba chciał was w ten sposób pocieszyć po wyjeździe Emanuela. Peder jest chory,

myślałam więc, że może ty byś mógł zrobić zakupy, zanim pobiegniesz zmienić w sklepie

pana Liena. Zdaje się, że ma tam zostać aż do twojego przyjścia, prawda?

Kristian pokiwał głową.

- Skończyłem wcześniej, bo wozak źle się czuł.

- On też? To znaczy, że panuje jakaś epidemia. Nie wiesz, kiedy Evert skończy swoją

pracę?

- Nie widziałem go.

- Ciekawe, jak sobie radzi ten nowy sprzedawca. Jeśli nie sprzeda zbyt wiele towaru,

to chyba będziemy musieli zamknąć ten cały interes.

Spojrzał na nią przerażony.

- Nie wolno ci tego zrobić, Elise! Jak myślisz, co na to powie Emanuel? Po powrocie

do domu nie miałby żadnego zajęcia, a wówczas na pewno rozchoruje się jeszcze bardziej.

Nabrała powietrza w płuca i westchnęła ciężko.

- Nie martwmy się na zapas, Kristian. Ale dziś musisz zamknąć sklep wcześniej. Być

może będzie trzeba sprowadzić doktora.

- Doktora? - zdziwił się, a w jego oczach przemknęło przerażenie. - Coś ci dolega?

- Nie mnie, lecz Pederowi. To nie jest zwykłe przeziębienie. Cały jest rozpalony i nie

ma sił otworzyć oczu. Nie zareagował nawet, gdy mu wspomniałam o czekoladzie.

Kristian popatrzył na nią z powagą.

- Myślisz, że to suchoty? Pokręciła głową.

- Nie, suchoty nie zaczynają się tak gwałtownie. Przeważnie chory kaszle przez jakiś

czas i pluje krwią.

- A może to dyfteryt albo tyfus?

- Boję się nawet zgadywać, ale będzie lepiej, jeśli Evert prześpi się dziś w twoim

pokoju. Właściwie w naszej sytuacji to nadmierny zbytek posiadać trzy sypialnie, mimo że

twoja jest maleńka niczym komórka. Kiedy Peder wyzdrowieje, wynajmiemy pokój Everta i

Pedera, a wy będziecie spać we trójkę w jednym łóżku tak jak i inne dzieciaki.

W tej samej chwili otworzyły się kuchenne drzwi i do środka wszedł Evert. Chłopcy

zazwyczaj wpadali na chwilę do domu przed pójściem do sklepu. Zdziwił się podobnie jak

Kristian, ujrzawszy Elise, więc jemu też wyjaśniła pokrótce, co się stało.

- Dużo dzieciaków ze szkoły zachorowało. Pazur siedział ze zwieszoną głową i w

ogóle nie słyszał, co nauczyciel do niego mówi. Też został odesłany do domu.

- O tej porze roku ludzie częściej chorują. Przeziębiają się w takie mrozy. Hilda też

ma wysoką gorączkę, dlatego przyprowadziłam tu Isaca - odpowiedziała, po czym zwróciła

się do Kristiana: - Przed wyjściem napij się kakao, a ja ci w tym czasie napiszę, co masz

kupić.

Spojrzał na nią zdziwiony.

- A nie powinienem najpierw odebrać Jensine? Westchnęła zrezygnowana.

- Ja już całkiem gonię w piętkę! Na śmierć zapomniałam o Jensine!

Posadziła Hugo i Isaca na stołkach przy stole i postawiła przed nimi napełnione do

połowy kubki z ostudzonym kakao.

Następnie wypisała w pośpiechu listę zakupów dla Kristiana i posmarowała kanapki.

Kristian wypił szybko kakao, włożył kurtkę i zniknął. W chwilę później pojawił się z

Jensine na ręku. Zapewne szedł szybkim krokiem.

- Pozdrowienia od pani Jonsen - oznajmił od progu. - Włoży tylko na siebie płaszcz i

zaraz tu przyjdzie.

Elise odwróciła się do niego zdziwiona.

- Przyjdzie tu? Dlaczego?

- Chce z tobą porozmawiać. Opowiedziałem jej o Emanuelu i o Pederze, a ona

strasznie się zdenerwowała. Załamała ręce i powtarzała w kółko: „Biedna Elise! Czy nie ma

końca tych wszystkich nieszczęść, które na nią spadają?”

- Uff! Nie jest aż tak źle. Wielu ludzi ma znacznie większe kłopoty. Ale dobrze, że

przyjdzie. Może zechce przypilnować dzieci, a ja w tym czasie pójdę sprowadzić doktora.

Zapytaj tego sprzedawcę, czy nie mógłby zaczynać pracy nieco wcześniej, Kristian. Wyjaśnij

mu, jaka jest sytuacja. Powiedz mu, że Peder zachorował, a ja potrzebuję twojej pomocy w

domu.

Evert spojrzał na nią urażony.

- A ja nie mógłbym ci pomóc?

Poklepała go po policzku i zapewniła chłopca:

- Oczywiście, że twojej pomocy też potrzebuję, Evert. Nie mam pojęcia, co bym bez

was zrobiła.

Zdjęła Jensine wełniany sweterek i czapeczkę. Córeczka miała mokro i trzeba ją było

przewinąć. Gdy ją rozebrała i dotknęła nóżek, poczuła, że są lodowate. Mała pokasływała i

oczka jej błyszczały.

Też się chyba przeziębiła, przeraziła się Elise, odnosząc wrażenie, że piętrzą się

wokół niej kłopoty.

Usłyszeli kroki, po czym ktoś, głośno tupiąc, otrzepał śnieg z butów. Rozległo się

pukanie i weszła pani Jonsen, zamykając szybko za sobą drzwi, by nie wpuszczać do środka

chłodu.

- O mój Jezu, jak zimno! W „Svaerta” czytałam, że już od wielu lat nie było takich

siarczystych mrozów w okresie po świętach Bożego Narodzenia. - Rozejrzała się wokół i

dodała: - Pomyślałam sobie, że może ci się przyda moja pomoc, Elise. Widziałam, jak pan

Ringstad odjeżdżał dorożką. Myślałam, że znów zabierają go do szpitala, ale Kristian mi

powiedział, że wyjechał do swoich rodziców. Jak ty sobie poradzisz ze wszystkim, Elise? A

na dodatek jeszcze zachorował Peder. Tak, tak, zawsze powtarzam, że największy ciężar to

nie ten, który możesz uradzić w rękach.

- Oj prawda, prawda - przytaknęła Elise. - Proszę się rozebrać i napić z nami kakao.

Nic lepiej nie rozgrzewa.

- Stać cię na to, Elise?

- Tak - odparła krótko. - Nie zerknęłaby pani na dzieci, gdy pójdę na górę do Pedera?

Kristian i Evert muszą się śpieszyć do sklepu.

- A jak myślisz, po co tu przyszłam? Powiedziałam już, że chcę ci pomóc. Jutro mogę

tu być przez cały dzień. Zamiast u siebie w domu równie dobrze mogę przypilnować małej

tutaj, a przy okazji będę miała na oku wszystkie dzieci.

Elise poczuła, jak zalewa ją fala ciepła.

- Prawdziwy anioł z pani, pani Jonsen. Nie wiem, jak mam pani dziękować.

Sąsiadka machnęła tylko ręką.

- E tam, słyszał kto takie bzdury! Ludzie powinni sobie pomagać. Co ja mam innego

do roboty? Jestem co prawda stara, ale głowę i ręce mam, dzięki Bogu, zdrowe.

Elise położyła kanapkę na blaszanym talerzyku, wzięła kubek z kakao i poszła na

górę.

Pedera przestało trząść, za to teraz spocony rzucał się na łóżku półprzytomny,

skopując z siebie kołdrę. Nawet nie tknął mleka, które postawiła mu wcześniej.

Elise odstawiła jedzenie i picie, po czym siadła na krześle ustawionym przy łóżku

brata i osuszyła brzegiem fartucha wilgotne skronie chorego.

- Coś cię boli, Peder? Nic nie odpowiedział.

Rozpięła mu ostrożnie piżamę, by sprawdzić, czy nie ma jakiejś wysypki na ciele, ale

w słabym świetle świecy nie widziała dokładnie.

- Chyba sprowadzę doktora - powiedziała z udawanym spokojem. - Nie dlatego, bym

myślała, że to coś poważnego, ale mamy teraz dość pieniędzy, więc możemy sobie na to

pozwolić.

Nie miała pojęcia, czy Peder ją słyszy, wydawało jej się jednak, że lepiej go

przygotować na wizytę doktora. Mógłby się przestraszyć, gdyby nagle zobaczył go przy

swoim łóżku.

Kiedy godzinę później wróciła do domu w towarzystwie doktora, Kristian zdążył

zrobić zakupy, a pani Jonsen położyła troje najmłodszych dzieci spać. Chłopcy leżeli w

nogach dużego łóżka w sypialni, a Jensine na poduszce. Odkąd Emanuel zaczął sypiać na

dole w salonie, Elise kładła Hugo i Jensine na noc do swojego łóżka. Spali spokojniej niż na

zsuniętych fotelach z wikliny. Dziecinnego łóżeczka obiecanego przez Carlsena nie zobaczyli

nigdy na oczy. Pewnie Oscar zapomniał, a oni nie mieli ochoty się upominać.

Jak się będę kładła, przesunę tylko trochę Jensine. Chłopcy leżą z drugiej strony, więc

się zmieścimy, pomyślała.

Doktor był milszy niż poprzednio. Zawsze płaciła mu od razu za wizytę, a nie

wszyscy tak robili. Poza tym darzył Emanuela, a dzięki temu i Elise, większym szacunkiem

niż innych mieszkańców dzielnicy nad Aker. Może jednak nie doszły go żadne plotki o mnie

i o Johanie, pocieszała się. Pewnie ostatnio był po prostu w gorszym humorze.

Zbadał Pedera, po czym z poważną miną zszedł na dół. Kristian i Evert zdążyli już

wyjść do sklepu, a pani Jonsen wróciła do siebie.

- Nie wiem, co powiedzieć, pani Ringstad. Na razie niewiele mogę zrobić, trzeba zdać

się na czas i obserwować rozwój choroby. Teraz wszystko zależy od tego, czy pani brat ma

silny organizm. Jedni poddają się chorobie, a inni w zaskakujący sposób potrafią ją zwalczyć,

jakkolwiek beznadziejnie by to z początku wyglądało. Chodzi pani do kościoła, pani

Ringstad?

Zdawało jej się, że braknie jej tchu.

- A więc jego stan jest aż taki ciężki? - z trudem wydobyła z siebie.

- Na to wygląda. Nie mogę stwierdzić na pewno, co mu dolega, zanim pojawi się

wysypka. Gorączka jest jednak bardzo wysoka i martwi mnie to, że z chorym nie można

nawiązać kontaktu. Wrócę jutro, jeśli będzie pani pasowało mnie przyjąć.

Domyśliła się, co miały znaczyć te słowa. „O ile stać ją będzie, żeby zapłacić za

wizytę”. Pokiwała tylko głową i wymamrotała:

- Tak.

Przyjąwszy zapłatę, doktor włożył kapelusz i płaszcz i jeszcze raz zwrócił się do niej:

- Proszę pamiętać, że to może być zaraźliwe. Nie należy pozwalać, by inni pili z tego

samego kubka co chory albo używali tych samych sztućców bez uprzedniego wygotowania.

Elise wpatrywała się w doktora bez słowa. W głowie miała plątaninę myśli. Nie była

pewna, czy opłukała kubek Pedera, nim sięgnął po niego ktoś inny. Chyba jednak Kristian i

Evert zdążyli wyjść, nim zniosła go na dół.

Kiedy za doktorem zamknęły się drzwi, osunęła się na kuchenny stołek. Złożyła ręce i

oparłszy się głową o ścianę, błagała: „Dobry Boże, ojcze, któryś jest w niebie, zachowaj

Pedera przy życiu! Nigdy nie uczynił nikomu nic złego, zawsze był miły i posłuszny. On nie

zasługuje na śmierć. Wiem, że ja sama nie postępowałam ostatnio jak dobra chrześcijanka.

Rzadko chodzę do kościoła i nie czynię dostatecznie dużo dla tych, którzy mają ciężej ode

mnie. Mimo to zanoszę modlitwę do ciebie, Panie. Spraw, by Peder wyzdrowiał! Jeśli już,

ukarz lepiej mnie za moje grzechy, ale nie pozwól, by cierpiały dzieci. Amen”.

Pod powiekami piekły ją łzy, usiłowała je powstrzymać, ale nie zdołała. Oparła głowę

o blat stołu i wybuchnęła płaczem.

Gwałtownie się poderwała, bo w drzwiach ujrzała obcego mężczyznę. Nie słyszała

pukania ani odgłosu otwieranych drzwi.

Mężczyzna zdjął czapkę i miął ją zakłopotany w dłoniach, spoglądając na Elise

niepewnym wzrokiem. Może coś powiedział, wyjaśnił, kim jest, ale ona, pogrążona w

rozpaczy, nic nie słyszała.

Wytarła oczy brzegiem fartucha i wstała zawstydzona.

- Przepraszam, nie słyszałam pukania.

- To ja proszę o wybaczenie. Nie powinienem wchodzić, zanim mi ktoś nie otworzy

drzwi. Nazywam się Ludvig Johannes Lien i to ja zostałem zatrudniony jako sprzedawca w

sklepie pani męża. Bo jak się domyślam, rozmawiam z panią Ringstad, prawda?

Skinęła głową i wyczyściwszy nos, spojrzała na niego przestraszona.

- Czy Kristian i Evert nie przyszli do sklepu?

- Ależ tak. Nie z tego powodu panią nachodzę. Opuścił wzrok, nagle wyraźnie

zakłopotany.

Był to przystojny młody mężczyzna około trzydziestki o regularnych rysach twarzy, z

ciemną brodą i przygładzonymi ciemnymi włosami. Miał na sobie długi płaszcz z szorstkiej

wełny i samodziałowe spodnie, ale choć nie nosił kapelusza i fraka, z jego postaci biła jakaś

szlachetność. Zaciekawiło ją, jak Schwenckemu udało się go nakłonić do pracy w sklepie i

czemu taki mężczyzna chciał zostać sprzedawcą. Przecież na pewno mógłby znaleźć lepiej

płatną posadę.

Czekała, co powie, ale on zamilkł. Uznała więc, że musi się odezwać.

- Ma pan jakieś wątpliwości, panie Lien? - zapytała. Odchrząknął.

- Nie wiem, czy to odpowiednia chwila...

Zrozumiała. Sprzedawca widział, jak płacze, i obawiał się, że przyszedł nie w porę.

- Nie jest tak źle, jak pan się być może obawia. Zachorował mój najmłodszy brat i

bardzo się o niego martwię. Był tu doktor i jutro też przyjdzie. Pewnie wszystko będzie

dobrze, tylko że dziś spadło na moje barki zbyt wiele kłopotów. Stan zdrowia mojego męża

pogorszył się ostatnio i dziś zabrał go jego ojciec. Zostałam sama z pięciorgiem dzieci, a

właściwie w chwili obecnej z sześciorgiem, bo moja siostra też zachorowała. Ale niektórzy

mają dziesięcioro, a nawet dwanaścioro dzieci i nie narzekają.

Zdawało jej się, że mężczyzna poczuł - pewną ulgę, nadal jednak miął w dłoniach

czapkę i sprawiał wrażenie, jakby się wzbraniał przed powiedzeniem tego, z czym

przychodzi. Postanowiła zapytać go wprost.

- Czy coś jest nie tak ze sprzedażą?

Posłał jej przerażone spojrzenie, po czym gwałtownie pokręcił głową.

- Nie, nie, absolutnie. Przeciwnie, całkiem dobrze. Chodzi tylko o to... ech... pan Paul

Georg Schwencke przysłał mi wczoraj skrzynki z - towarem, a dostawcy upominają się o

zapłatę w gotówce.

Zmarszczyła czoło.

- Czy mój mąż zamówił ten towar?

- Nie wiem. Nie miałem pojęcia o niczym, gdy pojawili się dostawcy. Zdziwiłem się

nawet, bo magazyn jest pełen.

- Może to jakaś pomyłka? Może pan Schwencke zamówił ten towar dla siebie?

Pokręcił głową.

- Nie, poinformowano mnie wyraźnie, że towar jest przeznaczony do tego sklepu i

należy za niego zapłacić do jutra wieczór. A ja nie zdołam tyle utargować w ciągu jednego

dnia.

Wstrzymała oddech, po czym zapytała:

- O jaką sumę chodzi?

Popatrzył na nią nieszczęśliwym spojrzeniem.

- Sto pięćdziesiąt koron, pani Ringstad.

Spadło to na nią jak grom z jasnego nieba. Kristian na jej prośbę zrobił zakupy za

dziesięć koron. Czuła się bogata i sądziła, że może sobie na to pozwolić, a poza tym zdawało

jej się, że podniesie ją to na duchu. Jeśli będzie musiała zapłacić za towar, z pieniędzy otrzy-

manych od pana Ringstada zostanie tylko czterdzieści koron.

- Ale czy nie można by powiedzieć, że póki co mamy dość towaru?

- Nie, jeśli towar został zamówiony.

- A kto złożył zamówienie, mój mąż czy pan Schwencke?

- Chyba razem o tym postanowili, kiedy pan Schwencke był niedawno u pani męża.

- W takim razie pewnie nie mam wyjścia - westchnęła. Ciężkim krokiem skierowała

się do salonu, otworzyła czarny bufet i sięgnęła po pieniądze.

Zauważyła, że pan Lien zrobił wielkie oczy. Zapewne z takimi oporami jej o

wszystkim mówił, bo sądził, że nie będzie miała możliwości zapłacenia. Uznała więc, że

musi się wytłumaczyć.

- To niemal wszystko, co mam. Przypadkowo dziś właśnie dostałam te pieniądze od

teścia. Były przeznaczone na całkiem inny cel.

Pokiwał głową zakłopotany.

- Bardzo mi przykro, pani Ringstad. Od razu pokwituję. A kiedy spotkam pana

Schwencke, wyjaśnię mu sytuację i spytam, czy nie mógłby przejąć części towaru. Nie sądzę

bowiem, by udało nam się to wszystko sprzedać. W każdym razie nie tak szybko.

Podpisał i odwrócił się do wyjścia.

Elise ociągała się przez chwilę, pamiętając słowa Kristiana, ale czuła, że musi to

powiedzieć.

- Panie Lien? Odwrócił się.

- Nie jestem pewna, czy zdołamy utrzymać sklep. Kristian i Evert pracują, jeden u

wozaka, a drugi pomaga woźnemu w szkole, a przecież muszą też mieć czas na odrabianie

lekcji. Ja sama mam posadę w kantorze. Mogłabym oczywiście nakłonić chłopców, by

porzucili tamte zajęcia, ale niełatwo dzieciom znaleźć pracę. Boję się, że zostaną na lodzie,

jeśli sklep trzeba będzie zamknąć. A nam są potrzebne pieniądze.

Pokiwał głową na znak, że rozumie, ale zauważyła, że się zmartwił. Dziwne, chyba

nie tak trudno o posadę dla młodego, przystojnego mężczyzny. Wydawał się zarówno

wykształcony, jak i uprzejmy i miał ładny charakter pisma. Kristian opowiadał też, że jest

energiczny i potrafi obsługiwać klientów. Chyba nie muszę się martwić także o niego,

pomyślała.

Kristian i Evert wrócili do domu dopiero koło wpół do dziesiątej.

- Tak być nie może! - oświadczyła Elise, słysząc, jak ostro zabrzmiał jej głos. -

Możecie mi powiedzieć, kiedy odrobicie lekcje?

Popatrzyli na nią z poczuciem winy. Evert jednak zdobył się na odwagę i rzekł:

- Nie będzie tak źle, Elise. Niektórzy nigdy nie odrabiają lekcji, a po świętach pięciu

uczniów przestało w ogóle chodzić do szkoły. Ich rodzice powiedzieli, że szkoda czasu na

szkołę, dzieci muszą zarabiać.

- I ty to mówisz, Evert? Ty, który chcesz zostać doktorem? Na to Kristian podniósł

głowę i popatrzył na siostrę odważnym spojrzeniem, w którym czaiła się złość.

- Przecież Evert nie jest temu winien, że musimy pracować w sklepie.

Elise skuliła się w sobie i łagodniejszym tonem przyznała:

- To prawda, Kristian. Nie jesteście winni temu, że Emanuel postanowił założyć

sklep. Nie jest też waszą winą, że zachorował. Idźcie już spać! Jutro spróbujemy znaleźć

jakieś wyjście. Pani Jonsen zadeklarowała się, że przyjdzie tu przed południem.

Kiedy Elise już nanosiła drewna i wody oraz zgasiła lampę naftową w kuchni, weszła

po cichu do Pedera. Trzymając świecę w jednej ręce i kubek z osłodzoną wodą w drugiej, ze

ściśniętym gardłem popatrzyła na rozpalonego brata. Nie zareagował wcale na jej przyjście,

do tej pory nie tknął też nawet kakao.

Ostrożnie odstawiła świecę, pochyliła się nad chłopcem i między spierzchnięte wargi

wsunęła mu łyżeczkę z wodą. Połknął płyn. Powtórzyła to parę razy.

Bała się zostawić go samego na noc. Przyniosła sobie poduszkę i dwa koce i położyła

się na podłodze obok łóżka. Było twardo i niewygodnie, ale wiedziała, że i tak nie zaśnie.

Przemarznięta, z lodowatymi stopami złożyła dłonie i pomodliła się raz jeszcze.

ROZDZIAŁ ÓSMY

To była długa noc. Peder rzucał się na łóżku i majaczył przez sen, a ona za każdym

razem zrywała się na równe nogi. Potem leżała długo i wsłuchiwała się w jego oddech, a gdy

już zapadała w drzemkę, znów jęk albo gwałtowny ruch wytrącał ją ze snu.

Kiedy o świcie usłyszała syreny fabryczne, czuła się okropnie: była połamana i

przemarznięta. Otulona kocem zeszła po cichu na dół i rozpaliła w piecu, a potem szybko się

ubrała. Zdążyła nastawić czajnik z kawą, gdy rozległ się płacz Jensine. Córeczka pewnie się

przestraszyła, gdy nie zobaczyła obok siebie tak jak zwykle mamy.

Na dworze panował mrok. Z zapaloną świecą weszła pośpiesznie po schodach. Hugo i

Isac też się obudzili i obaj popłakiwali. Poprzedniego wieczora poszli spać później niż

zwykle, mogliby więc pospać przynajmniej jeszcze z godzinę. Wzięła na ręce Jensine i

weszła do pokoju obok, by poprosić Kristiana i Everta o zaopiekowanie się Hugo i Isakiem.

Bardzo nie lubiła, gdy maluchy chciały schodzić same po stromych schodach. Hugo radził

sobie co prawda, schodząc tyłem, ale Isac nie przywykł do schodów.

Kiedy maluchy były już ubrane, Hugo i Isac dostali po kromce chleba, a Kristian

karmił Jensine kaszką, rozległo się pukanie do drzwi i weszła pani Jonsen.

- Brr! Mróz szczypie w nos! - zawołała zdyszana. - Pewnie jest ze dwadzieścia stopni.

Dobrze, że nie będziesz musiała dziś wieźć na sankach Hugo. Dorzucę do pieca jeszcze

trochę drewna, żeby było przyjemnie ciepło. A potem zamoczę ręcznik w gorącej wodzie,

wykręcę i przyłożę do szyby, żeby odtajała.

Uśmiechnęła się zadowolona, powiesiła kapelusz i płaszcz na gwoździu i usiadła na

wolnym stołku.

- Był doktor?

- Tak, był wczoraj. Jest pani pewna, pani Jonsen, że poradzi sobie z Pederem i

wszystkimi dziećmi? Martwię się, żeby się pani nie zaraziła. W pani wieku to niedobrze.

- E tam! - prychnęła pogardliwie pani Jonsen. - A co tu się bać o taką staruchę! Mój

czas nadejdzie, czy się zarażę, czy nie. Nie nam o tym decydować. Tam w górze jest

wszystko postanowione. On rządzi naszym życiem - wskazała palcem w górę.

Evert, śledząc wzrokiem jej rękę, zapytał zdziwiony:

- Ma pani na myśli Pedera?

Pani Jonsen roześmiała się, odsłaniając braki w przednim uzębieniu.

- Nie, nie sądzę, żeby Peder miał tu dużo do powiedzenia. Chodzi o kogoś

potężniejszego.

- Chodzi o Boga - wyjaśnił Kristian, stukając Everta łokciem.

- Przecież wiem - kiwnął głową Evert trochę zawstydzony. Elise spojrzała na zegar z

kukułką i zorientowała się, że ma mało czasu.

- Zajrzę jeszcze tylko do Pedera i lecę. Pamiętajcie, chłopcy, żeby sobie posmarować

kanapki do szkoły.

Gdy po cichu podeszła do łóżka brata, ku swej radości zauważyła, że Peder pomrugał,

odwrócił do niej twarz i otworzył oczy.

- Jestem tutaj czy już u taty? - zapytał. Uśmiechnęła się.

- Nie wygłupiaj się! Oczywiście, że jesteś tutaj.

Podeszła bliżej i dotknęła dłonią czoła, stwierdzając, że nie jest już takie gorące jak

poprzedniego dnia.

- Dobrze, że już z tobą lepiej, Peder. Przyszła pani Jonsen i zajmie się dziećmi tu, w

domu. Jeśli będziesz czegoś potrzebował, wystarczy, że ją zawołasz.

- Strasznie chce mi się pić.

- Przyniosę ci soku porzeczkowego, zostało jeszcze trochę tego, co dostaliśmy od

mamy na Boże Narodzenie. Potem jednak muszę, niestety, biec do pracy. Pani Jonsen

przygotuje ci coś do jedzenia.

- Nie jestem głodny. Chce mi się tylko pić - rzekł, głowa opadła mu z powrotem na

poduszkę i zamknął oczy. Mimo wszystko Elise była szczęśliwa, że udało jej się z nim

porozmawiać przed wyjściem.

Elise zdziwiła się, że panny Johannessen jeszcze nie ma w kantorze, mimo że sama

spóźniła się trzy minuty. Nie spotkała też Sigvarta. Dręczyły ją wyrzuty sumienia, że nie

zdążyła wstąpić przed pracą do Hildy, miała jednak nadzieję, że majster o nią zadbał i

wyjaśnił, gdzie jest Isac.

Zdążyła usiąść przy biurku, gdy wpadł zdyszany Sigvart.

- Dzień dobry, Elise. Jak dobrze cię widzieć na nogach. Grypa powaliła pół miasta.

Zdaje się, że tego roku jest szczególnie ostra.

- Dzień dobry, Sigvart. Nie wiesz, co z panną Johannessen? Pokręcił głową, zdjął

kapelusz i płaszcz i skierował się do swojego biurka.

- Jesteś pewna, że nie ma jej u pana Paulsena?

- Nie widzę jej płaszcza.

- To może zaspała.

- Nigdy jej się to wcześniej nie zdarzało.

- A może też zachorowała na grypę? Ona albo ta mała, którą się zaopiekowała.

Elise pokiwała głową.

- Udało ci się przekazać wiadomość panu Paulsenowi?

- Tak, byłem u niego w domu na wzgórzu i opowiedziałem, co się stało. Obiecał

wysłać jedną ze swoich służących do twojej siostry, by sprawdziła, co z nią. - Uśmiechnął się

żartobliwie i dodał po cichu: - Nie zdobył się na to, by mi się przyznać, że sam tam pójdzie,

ale mogę się założyć, że miał taki zamiar.

- Mam nadzieję, bo jeszcze nigdy nie widziałam Hildy w takim ciężkim stanie. Dzieci

bawiły się same w kuchni, a na stole stała lampa naftowa z odkręconym mocno płomieniem.

Gdyby któryś z malców wdrapał się na stołek, mógłby jej dosięgnąć.

- A co z twoim najmłodszym bratem?

- Chyba już mu trochę lepiej, ale w nocy przeżyłam straszne chwile. Tak się o niego

bałam! Majaczył i w ogóle nie reagował, gdy do niego mówiłam. A gorący był jak piec.

Przyszła dziś do mnie sąsiadka, pani Jonsen, i opiekuje się całą czwórką.

- Cii. Idzie pan Paulsen!

Usłyszeli, jak majster tupie i otrzepuje śnieg z butów. Gdy otworzył drzwi, do środka

wdarł się chłodny powiew.

- Dzień dobry, panie Sigvarcie Samson! Dzień dobry, pani Ringstad - przywitał się i

skierował się w stronę gabinetu. - Mam nadzieję, że jesteście państwo pełni zapału do pracy,

bo panna Johannessen dziś, niestety, nie przyjdzie. Jej mała podopieczna zachorowała na

grypę. Biedna panna Johannessen! Nie jest przyzwyczajona do opieki nad chorym dzieckiem.

Mam tylko nadzieję, że się nie zarazi i nie zachoruje. Dzisiejszej nocy spała podobno tylko

parę godzin. - Zwróciwszy się do Elise, dodał: - Zajrzała dziś pani do swojej siostry, pani

Ringstad? Byłem... to znaczy wysłałem wczoraj wieczorem do niej moją służącą, by

przekazała wiadomość, jaką przyniósł mi pan Samson.

- Niestety nie zdążyłam, panie Paulsen. Miałam tyle do załatwienia przed pracą. Mój

najmłodszy brat zachorował, sąsiadka przyszła przypilnować dzieci. Isac, synek mojej

siostry, spał u nas dziś w nocy. Nie mam odwagi odprowadzić go do Hildy, gdy jest taka

chora.

W oczach majstra zauważyła przerażenie.

- Chyba nie pozwala mu pani przebywać razem ze swoim chorym bratem?

- Ależ nie! Nie był w pomieszczeniu, gdzie leży Peder. Spał z najmłodszymi.

Paulsen odetchnął z ulgą.

- To dobrze. Grypa tu w okolicy zbiera szczególnie obfite żniwo. Wychudzeni,

niedożywieni biedacy są bardziej narażeni na choroby.

Gdy zniknął w swoim gabinecie, Elise i Sigvart wymienili porozumiewawcze

spojrzenia. Sigvart, wyraźnie wzburzony, rzucił:

- I kto to mówi!

Elise pokręciła tylko z dezaprobatą głową.

- Wydawało mi się, że miał na myśli Hildę, ale ja nie zaliczyłabym jej do biedaków.

Sigvart uśmiechnął się.

- Sądzisz, że niebawem zabrzmią weselne dzwony?

- Trudno mi to sobie wyobrazić. Jak by wytłumaczył w swoich kręgach, że wybrał na

żonę jedną z robotnic, która skończyła ledwie szkołę powszechną? Na dodatek ta różnica

wieku!

- Musiałby się przyznać, że jest ojcem chłopca.

- Nawet gdyby to uczynił, nikt by nie zrozumiał, czemu bierze sobie ją na żonę. Nie

po raz pierwszy mężczyzna z wyższych sfer ma dziecko ze służącą, ale to nie powód, by się

zaraz z nią żenić.

- Czytałaś wczoraj „Morgenbladet”?

- Nie - odparła, patrząc na niego z napięciem, bo po jego minie poznała, że chodzi o

jej książkę.

- Ktoś odważył się zasugerować, że realia z książki Podcięte skrzydła odpowiadają

rzeczywistości.

Elise słuchała zaciekawiona.

- I co? Spotkał się z jakąś reakcją?

- Na razie za wcześnie, by o tym mówić, ale jestem ciekaw, czy ktoś się odważy go

poprzeć. Nie spodziewałbym się natomiast, by miało się to skończyć procesem, z czego

możesz się tylko cieszyć. Konserwatyści wolą milczeć. Sądzą, że sprawa popadnie szybciej

w zapomnienie, jeśli nie będą jej komentować.

- Wtedy by się okazało, że nie osiągnęłam niczego poza tym, że zarobiłam na książce

trochę koron. Dla mnie i rodziny to jest jakaś korzyść, ale dla innych niewielka.

- Chyba nie zamierzasz się tak szybko poddawać? Udowodniłaś, że potrafisz pisać, a

taki talent zobowiązuje.

Uśmiechnęła się smutno.

- A jak sądzisz, kiedy ja ma znaleźć czas na pisanie?

- Mogę ci pomóc. Mam mnóstwo czasu! Powiedz tylko, co mógłbym zrobić?

Zaśmiała się cicho.

- Na przykład możesz przyjść wieczorem i ułożyć maluchy do snu, ugotować

polewkę, wyprać pieluchy, pomóc Pederowi przy lekcjach, narąbać drewna, pocerować

skarpety i wyszorować podłogi.

W tej samej chwili usłyszeli odgłos kroków majstra po drugiej stronie ściany, więc

zamilkli gwałtownie.

Nie odezwali się do siebie aż do przerwy obiadowej.

- Idź do siostry, a ja przepiszę listy, nad którymi ślęczysz. Podniosła wzrok.

- Nie mogę pozwolić na to, żebyś wykonywał za mnie pracę!

- Dlaczego nie? Możesz mi udzielić choć jednej rozsądnej odpowiedzi, czemu nie

chcesz się na to zgodzić?

- Bo tobie też potrzebna jest przerwa na zjedzenie obiadu.

- Wziąłem ze sobą drugie śniadanie.

Roześmiała się i dała za wygraną. Szybko włożyła płaszcz i kapelusz i popchnęła

ciężkie drzwi, które otworzyły się z trudem, bo napierał na nie wiatr z północy.

Hilda wciąż miała wysoką gorączkę, ale nie spała. Na krześle obok łóżka stała taca z

kubkiem kawy, talerzyk z kanapką, dzbanuszek na mleko i butelka owinięta ciepłą

pończochą, by kawa w środku nie wystygła.

Elise usiadła na brzegu łóżka i zapytała:

- Lepiej się dziś czujesz?

- Cała jestem obolała i na przemian marznę i się pocę. Co z Isakiem?

- Mam nadzieję, że się nie przeraziłaś, gdy się zorientowałaś, że go nie ma?

- Przeczytałam twoją kartkę. Dziękuję.

- Dziś wszystkie dzieci są pod opieką pani Jonsen. Peder też zachorował, ale on leży

na piętrze z dala od Isaca.

- Pewnie złapało go to samo co mnie. Paulsen mówił, że grypa powaliła połowę

mieszkańców Sagene - rzekła z wyraźnym wysiłkiem.

- Odważył się tu wejść?

- Przecież nie jestem trędowata. - Hilda zamknęła oczy i zapytała: - Czekasz na list od

Johana?

- Przecież dopiero co wyjechał - uśmiechnęła się Elise.

- Ale na pewno napisze tak szybko, jak będzie mógł. Taki był nieszczęśliwy, że

musiał się z tobą rozstać.

Elise pokręciła głową z uśmiechem.

- Zdaje się, Hildo, że już jesteś zdrowsza. Nie poddajesz się. - Zaraz jednak

spoważniała i dodała: - Pomyślałam sobie, że być może Peder zachorował dlatego, że za

plecami Emanuela spotykałam się z Johanem.

Hilda otworzyła oczy.

- Uważasz, że Bóg cię ukarał? To najgłupsza rzecz, jaką kiedykolwiek słyszałam! A

jaka kara spotkała Emanuela? Wolno mi spytać? - rzuciła pogardliwie.

- Wiesz, jaka.

Hilda pokręciła głową z niedowierzaniem.

- Kto ci tak namieszał w głowie? Pastor był u ciebie z wizytą?

- A ty nigdy nie myślisz, że za grzechy czeka nas kara?

- Nigdy! Jeśli Bóg istnieje, to myślę, że nie żałuje mi Paulsena ani tobie Johana.

Hilda zamilkła. Wydawała się wyczerpana, ale myślała jasno.

- Czy w Piśmie nie jest napisane, że Jezus bronił kobiet upadłych? Chyba więc

ubolewa nad wszelką niesprawiedliwością i raduje się za każdym razem, gdy ktoś z nas tu,

nad rzeką, przeżywa chwile szczęścia. Bo inaczej po co by nas obdarzył zmysłami?

Elise nie mogła się powstrzymać od uśmiechu.

- Czasami chciałabym myśleć tak jak ty, Hildo. Może bym ci w czymś pomogła, póki

tu jestem?

- Opróżnij nocnik - odparła siostra, siląc się na uśmiech. - I weź sobie w kuchni coś

do jedzenia.

Na chwilę zapadło między nimi milczenie, przerwane zaraz przez Hildę.

- Wracaj jak najszybciej do kantoru, to może pozwolą ci wyjść nieco wcześniej. Nie

bardzo mi się podoba, że pani Jonsen ma pod opieką wszystkie maluchy.

Opadła na poduszkę i zamknęła oczy, rozmowa najwyraźniej bardzo ją osłabiła.

Policzki oblał ognisty rumieniec, oddychała z trudem.

- Och, chyba cię za bardzo zmęczyłam - odezwała się Elise i wstała. - Zajrzę do ciebie

przed powrotem do domu - dodała, kierując się ku drzwiom.

- Nie musisz. Przyjdzie Paulsen.

Gdy Elise wróciła do kantoru, Sigvart pracował w najlepsze. Pod jej nieobecność

chyba nie wstawał od maszyny do pisania.

- Nic nie jadłeś?

- Nie byłem głodny. Opowiedziałem panu Paulsenowi, jaką masz obecnie trudną

sytuację. Pozwolił ci pójść do domu, pod warunkiem że wykonam twoją pracę.

Spojrzała na niego z niedowierzaniem.

- Jak to? Mogę iść od razu?

Pokiwał głową i ze śmiechem odpowiedział:

- Śpiesz się, zanim się rozmyślę.

Gdy otworzyła kuchenne drzwi na Hammergaten, ucieszyła się, że udało jej się

zwolnić z pracy wcześniej. Jensine płakała wniebogłosy, Isac i Hugo bili się o drewnianego

konika, w kuchni panował nieład i unosił się swąd przypalonego mleka.

Pani Jonsen wydawała się nerwowa i bezradna, a gdy zobaczyła Elise w drzwiach,

odetchnęła z ulgą:

- Dzięki Bogu już jesteś, Elise! Powinnaś karać te swoje dzieciaki, żeby się słuchały.

Gdybym to ja była matką tych dwóch tam, sprałabym ich na kwaśne jabłko.

Elise zamarła. Bić dwulatków? Przecież są jeszcze zbyt mali, by rozróżniać, co jest

dobre, a co złe.

- Biedna pani Jonsen! Coś mi się zdaje, że za wiele spadło dziś na pani barki. Na

szczęście zwolniłam się wcześniej dzięki temu, że inny kancelista zgodził się wykonać za

mnie część pracy. Jak się czuje Peder?

- Był u niego doktor. Stwierdził, że wyzdrowieje.

Elise' popatrzyła na nią z przerażeniem. Wprawdzie sama odczuwała wielki strach, ale

nie sądziła, że doktor też jest tak poważnie zaniepokojony stanem Pedera, że zajrzy

specjalnie do niego przed południem.

- Już był? - zapytała zdziwiona. - Nie miałaś pewnie czym zapłacić?

- Poszłam szybko po pieniądze do domu. Zażyczył sobie trzech koron za to, że zajrzał

dzieciakowi do gardła i chwilę z nim porozmawiał. Gdybym ja brała zapłatę za rozmowę z

ludźmi, już dawno byłabym bogata.

- Zaraz pani oddam te pieniądze.

Weszła pośpiesznie do salonu i sięgnęła po cukierniczkę.

- Stokrotne dzięki za pomoc, pani Jonsen! Sądzę, że jutro Hilda będzie już na tyle

zdrowa, że da radę zaopiekować się chłopcami, a Peder może leżeć sam.

Wcale nie była tego pewna, uznała jednak, że nie może wymagać od leciwej pani

Jonsen zbyt wiele. Wyglądała na bardzo zmęczoną.

- Jesteś pewna, Elise? Dobrze, ale zajrzę na chwilę do Pedera i przyniosę mu ciepłej

kawy i coś do przegryzienia. - Włożyła na głowę duży kapelusz, ubrała się w płaszcz i

wyszła.

Elise wzięła na ręce Jensine i po zapachu poznała, że musi córeczkę przewinąć. Nic

dziwnego, że tak płakała. Hugo i Isac dostali po kromce chleba i wnet w kuchni zapanował

spokój.

Peder wciąż miał wysoką gorączkę, ale nie spał.

- Chyba będzie najlepiej, jak pani Jonsen już sobie pójdzie, Elise. Głowa mi pęka od

jej gadania. Przez cały czas tylko marudziła i zmuszała mnie, bym zjadł całą polewkę.

Elise uśmiechnęła się i pogłaskała go po policzku.

- Robiła to w dobrej wierze. Nie denerwuj się, przecież to staruszka! Przyniosę ci

soku z porzeczek, przy gorączce smakuje najlepiej.

Najmłodsi już dawno byli w łóżku, a Kristian i Evert pracowali w sklepie, gdy nagle

rozległo się pukanie do drzwi. Otworzyła i ze zdumieniem stwierdziła, że to Sigvart.

- Sigvart? Co za niespodzianka! Myślałam, że nie wiesz, w którym domu mieszkam.

Sigvart roześmiał się.

- Hammergaten jest niedługa i nawet gdybym nie znał dokładnego adresu,

wystarczyłoby zapukać do pierwszych lepszych drzwi i zapytać sąsiadów o ciebie.

Przychodzę, bo obiecałem ci pomóc.

Nie mogła powstrzymać się od śmiechu.

- No nie! Jesteś jedyny w swoim rodzaju! - rzuciła wesoło i zaprosiła go do środka.

Spoważniał nagle i pokiwał głową.

- Owszem, a ty jesteś jedną z niewielu osób, które mają tego świadomość.

Zawstydziła się.

- Nie to miałam na myśli. Nie spotkałam po prostu jeszcze nigdy kogoś tak chętnego

do pomocy.

- Mężczyzny, który oferuje swą pomoc przy dzieciach i... Co tam jeszcze chciałaś,

żebym zrobił? Pocerował skarpety i uprał pieluszki?

Znów się roześmiała i całkiem zapomniała o zmęczeniu. Boże, jak przyjemnie było

znów się pośmiać!

- Dostaniesz filiżankę kawy. Musisz się rozgrzać, bo nos i uszy masz czerwone od

mrozu.

- Gorzej jest z palcami u nóg, ale oszczędzę ci tego widoku. Mam dziurę w skarpecie.

Znów się zaśmiała.

- Jak już się trochę rozgrzejesz, będziesz mógł ją zdjąć, to ci poceruję.

- Zdaje się, że to ja miałem ci pomóc. Od czego mam zacząć? Wyszorować schody

czy narąbać drewna?

Popatrzyła na niego w milczeniu i zapytała:

- Mówisz poważnie?

- Oczywiście. Po to przyszedłem.

- W takim razie bardzo bym się ucieszyła, gdybyś mi pomógł z drewnem. Kristian

trochę narąbał, ale on w ciągu dnia ma tyle zajęć: szkoła, praca u wozaka i w sklepie

Emanuela.

- W takim razie napijmy się kawy, a potem zajmę się drewnem.

Zdjął kapelusz i płaszcz.

- Może mi pożyczysz jakąś starą kurtkę i czapkę? Nastawiła czajnik na piecu, wyjęła

z komody w sypialni stare rzeczy Emanuela i zanim zeszła na dół, zajrzała do pokoju Pedera.

- Męski głos, który być może usłyszysz z dołu, należy do Sigvarta Samsona, mojego

kolegi z kantoru. Przyszedł mi pomóc narąbać drewna.

Peder uniósł się na łokciach.

- Pomóc ci? Dlaczego?

- Ponieważ to dobry człowiek i rozumie, że jest mi teraz dość ciężko. Zaraz przyniosę

ci coś do jedzenia, Peder. Tym razem daruję ci polewkę.

Sigvart pozostał przez cały wieczór. Kiedy już narąbał drewna, poszedł do studni po

wodę, a ponieważ woda zamarzła, musiał najpierw zbić lód.

Elise pożyczyła mu skarpety Emanuela, a jego własne pocerowała i powiesiła nad

piecem, by były ciepłe, jak je będzie wkładał. W chwili gdy usiadł na stołku w kuchni i

zmieniał skarpety, rozległo się pukanie i nieoczekiwanie w drzwiach pojawiła się pani

Jonsen. Popatrzyła przerażona na obcego, Elise wyjaśniła więc pośpiesznie, kto to jest.

- To mój kolega. Pracujemy razem w kantorze. Kiedy się dowiedział, że zostałam z

dziećmi sama, Peder zachorował, a Hildę też złożyła grypa, zaofiarował się, że narąbie mi

drewna.

Pani Jonsen zmierzyła Samsona od stóp do głów, przyjrzała się jego rozgrzanej

twarzy i bosym stopom, po czym zwróciła się do Elise:

- Tak mi się zdawało, że słyszę tu jakiegoś mężczyznę, dlatego pomyślałam sobie, że

najlepiej będzie, jeśli zajrzę.

- Nic mi nie grozi, pani Jonsen - uśmiechnęła się Elise. - Poza tym chłopcy mnie

pilnują, sama pani wie.

- Jesteś pewna, że nie muszę tu zostać przez chwilę? - zapytała nie do końca

przekonana sąsiadka.

- Stokrotne dzięki, pani Jonsen, ale pani pomogła mi dzisiaj już więcej, niż śmiałabym

prosić. Lada moment wrócą do domu Kristian i Evert.

- To ja może posiedzę i poczekam, aż przyjdą. W dzisiejszych czasach nic nie

wiadomo...

Elise posłała Sigvartowi rozbawione spojrzenie, po czym sięgnęła po kubek i rzekła:

- W takim razie niech pani siada i przy okazji napije się gorącej kawy. Co prawda to

już kolejne parzenie, ale pani jest przyzwyczajona do słabej kawy.

Pani Jonsen rozsiadła się i skrzyżowawszy ręce na piersi, wbiła wzrok w Sigvarta.

Przypominała strażnika więziennego gotowego w każdej chwili interweniować.

Sigvart ze spokojem włożył skarpety i oznajmił:

- No dobrze, narąbałem drewna i przyniosłem wody, co mogę jeszcze zrobić? Może

bym odgarnął śnieg przy bramie?

- Bardzo dziękuję, panie Samson. Jak to dobrze mieć dobrych sąsiadów i miłych

kolegów.

Włożył więc buty, kapelusz i płaszcz, po czym stanął przy drzwiach i rzekł:

- Do widzenia, pani Jonsen. Miło było panią poznać. Pani Ringstad nie może się

nachwalić swojej miłej sąsiadki.

Pani Jonsen zarumieniła się i złagodniała, ale wciąż przyglądała mu się podejrzliwie.

Skinęła głową na pożegnanie, a gdy tylko Samson wyszedł, odwróciła się do Elise

gwałtownie i ostrzegła:

- Uważaj, Elise! To niebezpieczny człowiek! Udaje jaśnie pana, ale poznałam po jego

oczach, że ma złe zamiary!

- Bzdura! Znam Sigvarta Samsona od dawna i jeszcze się nie zdarzyło, by był dla

mnie niemiły. Dziś nawet zastąpił mnie w pracy, żebym mogła wyjść wcześniej do domu, a

wczoraj poszedł do majstra przekazać wiadomość o chorobie Hildy. Jest kawalerem i

mieszka sam... - nie dokończyła, bo pani Jonsen przerwała jej.

- Nic nie rozumiesz? On właśnie po to tu przyszedł. Poluje na kobiety, a teraz się

dowiedział, że pan Ringstad wyjechał. Nie wpuszczaj go do środka! Nie masz pojęcia, jacy

oni są, Elise, ale ja widziałam już w swoim życiu to i owo. Mężczyźni mają w głowie tylko

jedno, a ten drań tak łatwo się nie podda, mogę poprzysiąc! Jak mogłaś mu pozwolić siedzieć

tutaj z bosymi nogami? I to jeszcze, kiedy byłaś z nim całkiem sama?

Elise miała ochotę się roześmiać, ale uświadomiła sobie, że podejrzenia pani Jonsen

mogą tylko sprowadzić na nią kłopoty.

- To ja zaproponowałam, że poceruję mu skarpety, a on w tym czasie narąbie mi

drewna i nanosi wody. Zapewniam panią, pani Jonsen, że pan Samson nie ma złych

zamiarów. Jest po prostu miły, tak samo jak pani. Nie ma żony ani własnych dzieci, którymi

by się mógł opiekować, i może dokucza mu trochę samotność. Dlatego chciał mi pomóc,

kiedy się dowiedział o moich kłopotach.

Pani Jonsen tylko prychnęła.

- Phi, pomóc! Akurat! O nie, mnie on nie oszuka! Ale ty, Elise, jesteś młoda i naiwna.

Nie wiesz, jaki jest ten świat. Posiedzę tu, póki nie wróci Kristian i Evert. Nie wyjdę stąd

teraz, kiedy ten fircyk czai się gdzieś w pobliżu.

Elise zrozumiała, że przekonywanie sąsiadki nie ma sensu. Pozwoliła jej więc zostać

na straży, sama zaś zabrała się do prania pieluszek.

Tymczasem wreszcie wrócili chłopcy. Wyglądali na bardzo zmęczonych.

Elise popatrzyła na nich zatroskana i pomyślała: Nie mogę pozwolić, by tyle

pracowali. Muszę znaleźć jakieś inne wyjście. A na głos powiedziała:

- Posmarowałam dla was kanapki. Zjedzcie, a potem szybko do spania.

Kristian posłał jej ponure spojrzenie.

- Nie zacząłem jeszcze odrabiać rachunków, a mamy dużo zadane.

- Trudno. Napiszę ci usprawiedliwienie. Nie chcę, żebyś i ty mi się rozchorował.

Wyślę też list do Emanuela i wyjaśnię mu, że nie zdołamy utrzymać sklepu. Niech go

przejmie Paul Georg Schwencke.

Kristian nic nie powiedział, ale poznała po jego minie, że się z nią nie zgadza.

Jest lojalny wobec Emanuela, pomyślała. Wie, jak ciężko mu się będzie z tym

pogodzić.

W głębi serca przyznawała Kristianowi rację. Była pewna, że Emanuel poczuje się

dotknięty decyzją o pozbyciu się sklepu. Wprawdzie ani jego ojciec, ani ona nie wierzyli w

powodzenie tego interesu, Emanuel uczepił się jednak nadziei, że mu się uda. Gdy zrozumie,

że nie ma pracy, do której musiałby wracać, może całkiem stracić ochotę do życia i

motywację do wyzdrowienia.

Pani Jonsen wkroczyła do salonu, by wyjrzeć przez okno. Elise stanęła w drzwiach,

oparła się o futrynę i skrzyżowawszy ręce na piersi, popatrzyła na sąsiadkę.

- I co, widzi go pani?

- Nie, chyba na dziś zrezygnował - pokręciła głową pani Jonsen i odwróciła się ze

słowami: - No, to ja idę do łóżka. Przyjdę jutro o ósmej.

- Nie musi pani, pani Jonsen. Peder czuje się już lepiej, a ja wezmę Hugo i Isaca do

Hildy. Jeśli zaopiekuje się pani Jensine, tak jak zwykle, będę bardzo wdzięczna.

Spodziewała się, że sąsiadka zacznie protestować, ale ku swemu zdumieniu

zauważyła na jej twarzy ulgę.

- Tak myślisz, Elise? Właściwie to rzeczywiście wolałabym być u siebie. Trochę... no,

trochę nieprzyjemnie siedzieć w tym domu, gdy gdzieś w pobliżu czai się ten mężczyzna.

Pederowi to on nic nie zrobi. On zagraża tylko kobietom.

Elise zmusiła się, by nie wybuchnąć śmiechem. Gdyby pani Jonsen znała prawdę!

Powinna może jej współczuć, bo strach to nic przyjemnego, ale sytuacja była nazbyt

komiczna.

- Dobranoc, pani Jonsen. Kristian przyniesie Jensine jutro rano. Bardzo dziękuję za

dzisiejszą pomoc!

- Och, nie ma o czym mówić. Najważniejsze, że przypilnowałam cię teraz,

wieczorem.

ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY

Na szczęście Peder czuł się znacznie lepiej następnego ranka, podobnie jak Hilda.

Majster opowiedział, że bardzo dużo ludzi nad rzeką ciężko zachorowało. Grypa

zebrała też śmiertelne żniwo, głównie wśród dzieci i staruszków mieszkających w nędznych

izbach, w których wiało przez nieszczelne ściany i okna. Wychudzeni i słabi, nie mieli siły

się bronić przed chorobą.

Elise pomyślała sobie, że wraz z najbliższymi należy mimo wszystko do grona

szczęśliwców. Chociaż niezbyt pożywnie, to jednak najadali się zwykle do syta, nie

brakowało im też do tej pory opału, by ogrzać porządnie przynajmniej jedno pomieszczenie.

Hildzie powodziło się jeszcze lepiej. Cóż, nie każdy mógł być na utrzymaniu majstra.

Sigvart wydawał się bardzo rozbawiony, kiedy się spotkali następnego dnia.

- No, Elise? Ilu jeszcze adoratorów odwiedziło cię wczoraj wieczorem?

Uśmiechnęła się.

- Biedna pani Jonsen. Ulżyło jej wyraźnie, że nie musiała dziś przyjść pilnować u

mnie dzieci, obawiała się bowiem, że mógłbyś się znienacka pojawić.

- Czyżby sądziła, że dybię także na jej osobę? - zdziwił się, udając przerażonego.

Wybuchnęła śmiechem, ale zaraz spoważniała.

- Jedyne, co mnie martwi, to podejrzliwe spojrzenie, jakim nas obrzuciła po wejściu

do środka. Była oburzona, że przebywając sam na sam z obcym mężczyzną, pozwoliłam mu

siedzieć boso.

Sigvart westchnął.

- Po raz pierwszy ktoś mnie oskarżył o próbę uwiedzenia kobiety. Właściwie to

całkiem miłe uczucie. Oddala ode mnie podejrzenie o coś, co w oczach ludzi jest o wiele

groźniejsze. Takie przynajmniej pokutują przesądy.

Posłała mu pełne współczucia spojrzenie.

Hilda nie leżała już w łóżku, kiedy Elise zajrzała do niej w przerwie obiadowej. Jedna

ze służących majstra przyniosła w bańce zupę i ugotowane na twardo i pokrojone w połówki

jajka faszerowane żółtkiem zmieszanym z masłem.

Zjadły razem z dziećmi. Smakowało wybornie.

- Jesteś pewna, że dasz radę zaopiekować się Isakiem i Hugo przez resztę dnia? -

zagadnęła Elise siostrę.

- A jeśli nie, to co zrobisz? Zabierzesz Hugo ze sobą do kantoru?

- To by dopiero było! - zaśmiała się Elise i odparła: - Nie, ale mogłabym zawieźć

chłopców szybko do domu i poprosić panią Jonsen, by się nimi zaopiekowała. Wczoraj,

miała pod opieką całą trójkę, no i Pedera.

- Chyba już nie mam gorączki - uspokoiła ją Hilda. - Leżę sobie na sofie w saloniku, a

Hugo i Isac bawią się przy mnie. Przychodzi służąca od Paulsena i co jakiś czas podkłada do

pieca, robi nam jedzenie i sadza chłopców na nocnik.

- Zupełnie jakbyś miała pomoc domową - uśmiechnęła się Elise.

- Paulsen zaproponował mi dziewczynę do pomocy. Elise otworzyła szeroko usta ze

zdziwienia.

- Chyba nie mówisz poważnie?

- A cóż w tym dziwnego? - odparła Hilda poirytowanym głosem. - W co drugim

domu w Kristianii trzymają służbę, tylko tu, nad rzeką, jest inaczej.

- Co ludzie powiedzą? I tak zachodzą w głowę, skąd bierzesz pieniądze na życie.

- Większość i tak domyśla się prawdy. W każdym razie tu, w okolicy.

- Że tutejsi mieszkańcy posyłają ci zazdrosne spojrzenia, to jeszcze nie jest takie

niebezpieczne. Gorzej, jeśli prawdy domyśla się ci z drugiego brzegu rzeki.

W oczach Hildy pojawił się błysk dawnej przekory.

- A niech sobie gadają! Mnie to nie obchodzi.

Kiedy tego samego wieczoru Elise skręciła w Hammergaten, zauważyła pod gazową

latarnią jakąś kobietę, która najwyraźniej rozglądała się za kimś. Spostrzegłszy Elise,

podeszła do niej pośpiesznie.

Dopiero wtedy Elise ją rozpoznała. To była Signe! Czego ona tutaj chce? - przeraziła

się. Oby tylko nie zaczęła się awanturować! I bez tego mam już dość kłopotów.

- Czyżbyś wiozła na sankach Sebastiana? - zagadnęła Signe ożywionym głosem,

nawet się nie witając.

- Nie, to Hugo. Twarz Signe stężała.

- A gdzie Sebastian? - zapytała ostro.

- W domu, u pani rodziców.

- U moich rodziców? - powtórzyła, oczy jej pociemniały, a na policzkach pojawiły się

czerwone plamy. Dysząc, zapytała z wściekłością: - Jak on śmiał?

- Proszę wejść do środka, panno Stangerud. Sąsiedzi podeszli do okien i nam się

przyglądają.

- A co mnie to obchodzi?

Elise nie odpowiedziała, pociągnęła sanki przez furtkę do ogrodu i obeszła węgieł

budynku. Hugo zasnął opatulony wełnianym kocem, a główka opadła mu bezwładnie.

Wniosła śpiące dziecko do środka. Już na ulicy zauważyła, że w salonie świeci się lampa, co

ją nieco zdziwiło. Teraz stwierdziła, że świeci się także w kuchni, a na dodatek powitało ją

przyjemne ciepło. Czyżby Peder miał tyle sił, by napalić? Wniosła Hugo do salonu i położyła

go na łóżku.

Signe wparowała za nią. Jej gwałtowne ruchy i wściekłość malująca się na twarzy

pozwalały się domyślać, w jakim jest nastroju.

- A więc Emanuelowi nie chciało się zająć własnym synem i wysłał go do moich

rodziców, mimo że wyrazili się jasno, iż są zbyt starzy, by wychowywać dziecko! W życiu

nie słyszałam czegoś podobnego! Co z was za ludzie? Jesteście kompletnie pozbawieni

serca? Wstydu nie macie? Elementarnego poczucia odpowiedzialności? Biedny Sebastian, co

on musiał przeżyć, własny ojciec wyrzucił go z domu, wywiózł i umieścił u dwojga starych

ludzi, którzy ledwie są w stanie zadbać o porządek w swoim domu!

Usłyszawszy to, Elise odwróciła się na pięcie, spojrzała Signe prosto w oczy i

ogarnęła ją taka wściekłość, że miała wrażenie, że coś eksplodowało w jej głowie. Dość tego!

Starczy tych uprzejmości!

- I ty mówisz o odpowiedzialności? - wywaliła jej prosto z mostu. - Ty, która

przyszłaś tu i zostawiłaś swoje dziecko jak jakąś paczkę? Ty, która opuściłaś malca, nie

zapytawszy nas nawet, czy mamy możliwość się nim zająć? Wyjechałaś, nie zastanawiając

się nad tym, co czuje małe dziecko, straciwszy matkę. Myślisz, że dwulatek jest w stanie

zrozumieć, że jego mama kiedyś wróci? Co czuł mały Sebastian, kiedy zapłakanego cisnęłaś

go Emanuelowi na ręce, wykrzykując z wściekłością i zatrzaskując z hukiem drzwi? Jak

myślisz, co przeżył, zostając nagle sam w obcym domu, wśród obcych dzieci, w obcym

łóżku? Co z ciebie za człowiek, skoro porzucasz swoje jedyne dziecko, bo chcesz się kochać

w spokoju z nowym mężczyzną? Emanuela też zbałamuciłaś i zaciągnęłaś do łóżka, nie

zważając na to, że jest żonaty. Jesteś najbardziej pozbawionym skrupułów człowiekiem,

jakiego kiedykolwiek spotkałam na swej drodze! Nie masz sumienia, nie dręczy cię poczucie

winy, nie jesteś w stanie żywić do nikogo żadnych uczuć - myślisz tylko o sobie! Gardzę

takimi jak ty! Jesteś nędznym śmieciem, potworem i... - Zabrakło jej słów. Stała więc tylko,

drżąc ze złości i nie spuszczając wzroku z Signe.

Signe pobladła. Otworzyła usta, jakby chciała coś powiedzieć, ale nie przeszło jej

przez gardło ani jedno słowo. Opadła ciężko na łóżko obok Hugo i wyglądała na kompletnie

zdezorientowaną.

Jej własna burzliwa tyrada poraziła Elise. Nie miała w zwyczaju tracić panowania nad

sobą, zwłaszcza wobec obcych. Poczuła się nieswojo, choć wszystko, co powiedziała, było

prawdą.

Wyszła powiesić na wieszaku płaszcz i kapelusz, pozostawiając Signe samą. Uznała,

że tej rozpieszczonej i lekkomyślnej dziewusze dobrze zrobi chwila zastanowienia.

Dziwne, że jest napalone zarówno w piecu w salonie, jak i w kuchni, pomyślała

znowu.

Już zamierzała pośpiesznie wejść na górę, gdy na szczycie schodów ujrzała postać w

za dużej piżamie spoglądającą na nią z niedowierzaniem i przerażeniem w oczach.

Wbiegła na górę i przytuliła mocno brata.

- Nie bój się, Peder - wyszeptała. - Rozzłościłam się tylko na Signe.

Wtulony w jej szyję, pokiwał głową i wyszeptał:

- A ja już myślałem, że wkradli się do nas jacyś obcy ludzie, i okropnie się

przestraszyłem.

Dotknęła dłonią jego czoła i stwierdziła:

- Chyba już nie masz gorączki. Idź się ubierz i zejdź potem na dół, a ja tymczasem

rozmówię się poważnie z Signe. A dlaczego napaliłeś w piecu w salonie?

- Był tu Ludvig.

- Ludvig? - popatrzyła na niego, nie rozumiejąc w pierwszej chwili, o kogo mu

chodzi.

- No, sprzedawca.

- Sprzedawca? A, pan Lien?

- Prosił, by mówić do niego Ludvig. Poczuła lekki niepokój.

- A czego on tu chciał przed południem?

- Kristian i Evert wspomnieli mu, że jestem chory i leżę sam w domu przez cały

dzień. Przyniósł mi sok, jabłko i rodzynki.

I jeszcze dwa ciastka. Powiedział też, że niedobrze, gdy w domu jest za zimno, i

rozpalił w piecu.

Pokręciła głową, nic z tego nie pojmując.

- Później o tym porozmawiamy, Peder. Ubierz się szybko!

Signe wstała i zwróciła się do Elise zduszonym głosem, z oczami pełnymi łez:

- Bardzo mnie dotknęły pani słowa, pani Ringstad.

- Być może nie wyraziłam się delikatnie, ale tak właśnie odebrałam pani zachowanie.

Było mi żal Sebastiana.

Signe wybuchnęła płaczem.

- Emanuel jest jego ojcem. Czy nie powinien poczuwać się też do odpowiedzialności?

- Owszem, dlatego zajęliśmy się chłopcem najlepiej, jak potrafiliśmy. Proszę nie

zapominać, że to pani sobie nie życzyła, by Emanuel miał cokolwiek wspólnego z dzieckiem.

Dlatego też pani rodzice zabrali wnuka.

Signe wydała z siebie jęk, a w jej oczach znów pojawiła się złość.

- Matka i ojciec przyjechali po Sebastiana? I wy im na to pozwoliliście?

- Było nam bardzo ciężko się z nim rozstawać, ale Emanuel zachorował, a ja pracuję

w kantorze od ósmej rano do szóstej wieczorem. Musiałam poprosić moją siostrę, by oprócz

Hugo zaopiekowała się w ciągu dnia także Sebastianem. Wiedziałam, że na dłużej to nie jest

możliwe, i ulżyło mi, gdy przyjechali pani rodzice. Ale nie przeczę, że ciężko nam było go

oddawać.

- Aha, więc Emanuel uciekł w chorobę? - odezwała się Signe szyderczo. - Może lepiej

powiedzieć wprost, że stchórzył! Zawsze zachowuje się tak samo, gdy pojawiają się

trudności.

Elise spojrzała jej w oczy ze spokojem.

- Emanuel cierpi na poważną chorobę. Jest sparaliżowany i porusza się na wózku. Po

świętach jego stan się znacznie pogorszył i teraz wymaga stałej opieki. Jego rodzice zabrali

go do siebie do Ringstad na jakiś czas.

Zauważyła, że Signe się przeraziła.

- Umrze? - zapytała.

- Wierzę głęboko, że nie, choć lekarze nie dają nadziei, że całkiem wróci do zdrowia.

- Podobno przygotowywana jest ustawa, na mocy której nieślubne dzieci będą miały

prawo dziedziczyć po swoim ojcu. A to oznacza, że Sebastian odziedziczy połowę dworu

Ringstad! - wykrzyknęła triumfalnie. Zaraz jednak się zamyśliła i dodała: - Mam nadzieję, że

Emanuel nie umrze, zanim ustawa nabierze mocy urzędowej.

Elise wprost oniemiała z pogardy. Jak Emanuel mógł ulec urokowi kogoś takiego? -

zastanawiała się.

Signe tymczasem skierowała się w stronę drzwi ze słowami:

- Skoro tak, to nic tu po mnie! - A spojrzawszy na Elise wrogo, dodała: - Nigdy nie

zapomnę, co mi powiedziałaś.

Elise zmusiła się, by nie dać się znów ponieść emocjom, i odrzekła:

- Mnie też chyba będzie trudno zapomnieć to, co ty powiedziałaś.

Dopiero gdy zatrzasnęły się drzwi, Elise zauważyła stojącego na schodach Pedera.

- Chodź, Peder! Signe już poszła i wątpię, czy się tu jeszcze kiedyś pojawi.

- Mówiła coś o Sebastianie i o dworze Ringstad. On się tam przeprowadzi?

- Nie, nie sądzę. Mama Emanuela i Signe są skłócone.

- To czemu ona o tym mówiła?

- Chyba coś źle zrozumiałeś. Wspomniała tylko, że Emanuel jest także ojcem

Sebastiana, a to znaczy, że Sebastian, gdy dorośnie, też będzie mógł odwiedzać dwór.

- Myślisz, że zostanie stajennym?

Elise uśmiechnęła się i pocałowała go.

- Sądzę, że pan Ringstad bardzo cię lubi i będzie wolał przyjąć ciebie na pomocnika.

O ile nie zmienisz swoich planów, gdy dorośniesz. Bo chyba ostatnio wspominałeś, że

wolałbyś zostać kupcem.

- Tak mi się zdawało w święta, ale teraz to już nie wiem. Posłała mu uważne

spojrzenie i zapytała:

- Pewnie słyszałeś, jak mówiłam, że będziemy musieli się wycofać z prowadzenia

sklepu?

Spuścił wzrok i pokiwał głową.

- Ludvig jest lepszym sprzedawcą ode mnie. Udało mu się nawet namówić Szczura,

żeby kupił porcelanową filiżankę, mimo że on pije tylko z butelki.

- Nawet jeśli teraz będziemy musieli zrezygnować ze sklepu, to wcale nie znaczy, że

nie mógłbyś w przyszłości zostać sprzedawcą! Ale niełatwo prowadzić sklep i równocześnie

chodzić do szkoły, a wszyscy muszą ukończyć szkołę powszechną.

Peder podniósł wzrok:

- To nieprawda. Dużo moich kolegów przestało chodzić do szkoły i pracują przez cały

dzień.

- Wiem, i bardzo mi ich szkoda. Wszyscy powinni się uczyć, by móc do czegoś dojść.

Wiadomości szkolne bardzo ci się w życiu przydadzą.

- W to nie wierzę. Zapomniałem już, czego się uczyłem w ubiegłym roku, a za rok

zapomnę to wszystko, czego się teraz uczę.

- Pamiętasz więcej, niż ci się zdaje. Skąd będziesz wiedział, czy wydają ci dobrze

resztę w sklepie, jeśli nie będziesz umiał liczyć?

Popatrzył na nią zaintrygowany.

- Nie sądzisz chyba, że Magda oszukuje?

- Nie, nie sądzę, ale łatwo się pomylić w rachunkach. A poza tym musisz wiedzieć, ile

możesz wydać na jedzenie, gdy odejmiesz pieniądze na czynsz, węgiel i drewno, naftę i inne

potrzebne rzeczy.

- Przecież ty już obliczyłaś. Roześmiała się.

- Dziwaku. Chyba nie będziesz mieszkał ze mną do końca życia?

Popatrzył na nią ze łzami w oczach.

- Kiedy się zestarzejesz i umrzesz, to ja też nie będę chciał dłużej żyć!

- Peder, no coś ty! Przecież się na pewno ożenisz i będziesz miał dzieci, zamieszkasz

we własnym mieszkaniu.

Pokręcił głową z powagą.

- Chyba nie. Żadna dziewczyna w szkole mnie nie lubi.

- Na pewno lubi, tylko że jeszcze tego nie zauważyłeś. Dzieci zachowują się inaczej

niż dorośli. Gdy dorośniesz, zwrócisz na to uwagę. Ale teraz opowiedz mi coś więcej o panu

Lien. Naprawdę przyszedł tu tylko po to, żeby ci przynieść sok i ciastka?

- I jeszcze rodzynki i jabłko.

- Chciał porozmawiać ze mną o czymś? Peder pokręcił głową.

- Nie, wiedział, że jesteś w kantorze.

- Dziwne - rzekła, marszcząc czoło, ale dodała pośpiesznie: - Kristian dziś wróci

późno, więc pójdę po Jensine. A ty obudź Hugo, bo potem nie będzie chciał spać w nocy.

Pani Jonsen powitała ją w drzwiach bardzo zdenerwowana.

- Elise, on znów tu był! Mówiłam! Tak się bałam o Pedera, ale nie miałam odwagi

tam zajrzeć. Liczyłam tylko na to, że ten mężczyzna sobie pójdzie, gdy zobaczy, że w domu

nie ma żadnej kobiety. No i poszedł, dzięki Bogu!

- Dziś to nie był Samson, pani Jonsen, lecz nasz sprzedawca pan Lien.

Pani Jonsen popatrzyła na nią podejrzliwie.

- Po co przyszedł, skoro wiedział, że ty jesteś w kantorze?

- Zaprzyjaźnił się z Pederem. Przyniósł mu jabłko i ciastka, bo wiedział, że jest chory

i leży sam w domu.

- I ty w to wierzysz? - popatrzyła podejrzliwie pani Jonsen, nie dając za wygraną.

Elise roześmiała się zrezygnowana.

- Rozumiem pani ostrożność, pani Jonsen. Nie można jednak podejrzewać wszystkich

mężczyzn, że to gwałciciele. - Wzięła Jensine na ręce i dodała: - Serdecznie dziękuję za

pomoc. Mam nadzieję, że kiedyś się pani odwdzięczę. Kiedy będę bogata i sławna, o pani

pierwszej pomyślę.

Pani Jonsen roześmiała się.

- To chyba będzie w raju, Elise.

ROZDZIAŁ DZIESIĄTY

Tydzień później pan Lien znów się pojawił na Hammergaten. Peder wyzdrowiał i

wrócił do szkoły i nauki. Elise pozwoliła mu pracować w sklepie parę godzin popołudniami.

O tej porze i tak nie było w domu nikogo, kto by mógł mu pomóc przy lekcjach, a Peder

potrzebował pomocy.

Kristianowi i Evertowi Elise przykazała, by zamykali sklep o godzinę wcześniej, ale

zastanawiała się, czy całkiem nie zdjąć z nich tego obowiązku.

Peder właśnie wrócił do domu, a za ladą został Kristian i Evert.

Na widok pana Lien Elise zmartwiła się, obawiając się, że przyszedł znów po

pieniądze.

- Proszę do środka, panie Lien.

Ukłonił się, zdjął z głowy czapkę i otrzepał buty ze śniegu.

- Nie zabiorę pani dużo czasu, pani Ringstad.

- Bardzo jestem ciekawa, jak idzie sprzedaż i czy pan Schwencke zgodził się zabrać

część towaru.

Nie odpowiedział, stał w milczeniu z czapką w dłoni.

- Przemarzł pan, zapraszam na ciepłą polewkę, jeśli miałby pan ochotę.

- Bardzo dziękuję, chętnie. Nie pamiętam takiej mroźnej zimy!

- Wiele osób tak mówi. Słyszał pan, że dużo ludzi zmarło na grypę?

Pokiwał głową.

- Biedakom nad rzeką trudno obronić się przed chorobą. Tak się cieszę, że Peder

wyzdrowiał! - Nagle zreflektował się i dodał pośpiesznie: - Proszę mnie źle nie zrozumieć,

nie zaliczam państwa do biedaków.

Uśmiechnęła się i podała mu stołek.

- Tak, w porównaniu z innymi jesteśmy w znacznie lepszej sytuacji.

Zdjął kurtkę, odłożył ją na sąsiednim taborecie i usiadłszy, odchrząknął.

- Zbyt mało wiedziałem na temat waszej rodziny, gdy podjąłem pracę w sklepie, pani

Ringstad. Ja... ech... Pan Ringstad mówił, że pochodzi z okazałego dworu w okolicach

Eidsvoll. Sądziłem więc, że ten sklep to tylko taka fanaberia, zajęcie dla zabicia czasu. Albo

rodzaj eksperymentu, by sprawdzić, jakie możliwości handlu kryją się w tym rejonie miasta.

Nalała polewkę do talerza i słuchała w milczeniu.

- Dopiero po świętach Bożego Narodzenia zrozumiałem, że dla pana Ringstada to

jedyne źródło dochodów. Sądząc po skąpych zyskach, nie mam pojęcia, jak sobie dajecie

radę.

- Pracuję w kantorze przędzalni Graaha.

- Słyszałem, ale nawet kancelistka nie zarabia tyle, by utrzymać całą rodzinę.

Uznała, że to nie jego sprawa, i pominęła to milczeniem.

- Pieniądze, które otrzymałem... - odchrząknął i poczerwieniał. - Nie było takiego

pośpiechu. Poza tym pan Schwencke przejął część towaru.

Spojrzała na niego zaskoczona.

- Naprawdę? To dobra wiadomość. Po wyjeździe męża nie widziałam się ani razu z

panem Schwencke.

Sięgnął dłonią do kieszonki kamizelki.

- Proszę, to sto pięćdziesiąt koron - rzekł i podał jej kopertę.

- Ale przecież pan Schwencke nie wziął chyba całego towaru?

- Prawie cały - odparł, kręcąc się niespokojnie. - Przepraszam, pani Ringstad,

powinienem przyjść wcześniej, ale nie miałem sposobności. Kiedy tu raz zaszedłem, Peder

leżał akurat chory, a nie chciałem go obarczać odpowiedzialnością za taką dużą sumę

pieniędzy.

Zastanowiło ją nieco to, co powiedział. Przecież musiał wiedzieć, że przedpołudniami

jest w kantorze. A może sądził, że z powodu choroby Pedera została w domu?

Ogarnęła ją radość. To niezwykłe, jak w jednej chwili wszystko się może zmienić!

Mrok ustępuje światłu! Peder i Hilda wyzdrowieli, odzyskała pieniądze. Prawdziwy cud.

Pan Lien zjadł polewkę z apetytem, mimo że już trzeci raz odgrzewana nie

smakowała pewnie najlepiej. Najważniejsze jednak, że była gorąca.

- Pracował pan już wcześniej w sklepie, panie Lien? - zapytała z zainteresowaniem,

odłożywszy uprzednio pieniądze do bufetu w salonie.

Pokręcił głową i ku jej zdumieniu zarumienił się.

- Ja... Chciałem po prostu spróbować czegoś nowego. To znaczy. .. Chciałem na jakiś

czas się usunąć - dokończył bezradnie.

Czyżby siedział w więzieniu w Akershus? A może w wyniku zaniedbań utracił

posadę? Wypowiadał się starannie, tak samo jak mama nauczyła mówić ją i Hildę w nadziei,

że zapewni im lepszą przyszłość. Wydawał się poza tym jakiś taki wymuskany. Pomyślała

tak przy pierwszym spotkaniu i teraz też odniosła podobne wrażenie.

- Widzę, że jest pani zdziwiona, pani Ringstad. Zdałem maturę w szkole katedralnej i

pracowałem przez rok w ministerstwie handlu, ale... stało się coś... co sprawiło, że znalazłem

się w trudnej sytuacji.

Czekała. Skoro już powiedział tak dużo, mógł równie dobrze opowiedzieć resztę. Nie

pozwoli chłopcom pracować z kimś, kto dopuścił się być może jakiegoś przestępstwa.

Czytając chyba w jej myślach, dodał z przerażeniem w oczach:

- Nie jest tak, jak pani myśli. Nie dopuściłem się niczego złego, po prostu popadłem w

konflikt z moimi rodzicami i nie chciałem dłużej mieszkać z nimi pod jednym dachem.

Uśmiechnęła się.

- Nie wygląda mi pan na przestępcę, panie Lien. Nie wierzę, że mógłby pan

sprzeniewierzyć się prawu.

Wyraźnie mu ulżyło.

- Bardzo dziękuję. Dobry z pani człowiek, pani Ringstad. Byłem tego pewien, zanim

jeszcze panią poznałem. Chłopcy nie byliby tacy grzeczni, gdyby nie kochający dom i

zdrowe wychowanie. Przykro mi, że jest pani teraz tak ciężko. Pięcioro dzieci i

sparaliżowany mąż to ciężki los.

- O, ludzie dźwigają znacznie cięższe brzemię, panie Lien. Znam małą dziewczynkę,

która dorastała w rodzinie z dwanaściorgiem rodzeństwa, ojciec był pijakiem, a mama

obłożnie chora. Mieli dwie izby, z tym że jedną wynajmowali, i kuchnię. Pytałam kiedyś, jak

oni tam śpią i czy dla wszystkich starcza miejsca. Troje dzieci spało w jednym łóżku z chorą

matką, trzech chłopców w łóżku z pijanym ojcem, najmłodsi spali w szufladach komody, a

reszta na podłodze. W porównaniu z nimi my tu mamy jak w raju.

Pan Lien był wyraźnie wstrząśnięty.

- To prawda?

- Nie kłamię - uśmiechnęła się.

Zapadła cisza. Gość najadł się, ale nie śpieszył się do wyjścia.

Wreszcie powiedział to, co mu najwyraźniej cały czas leżało na sercu:

- Jeśli utrzymanie sklepu zaczyna pani ciążyć... To znaczy... chłopcy powinni

właściwie w tym czasie odrabiać lekcje i... Pomyślałem, że mógłbym przejąć to wszystko, tak

by nie musiała pani o tym myśleć.

Zdziwiła się.

- Ma pan taką możliwość, panie Lien?

- Tak, nie mam innego zajęcia, stać mnie na odkupienie towaru od pani i opłacenie

czynszu.

Jego słowa wprawiły ją w osłupienie. Skąd młody człowiek może mieć tyle

pieniędzy? Emanuel mimo wszystko otrzymał sporą pożyczkę od pana Schwencke.

- Oczywiście nic pani nie odbiorę, pani Ringstad - dodał pośpiesznie. - Zależy mi

jedynie, by pani pomóc. Do tej pory wpływy były bardzo niepewne, chłopcy przypuszczalnie

zarobiliby więcej w innej pracy. Ale jeśli z czasem sklep zacznie lepiej prosperować,

będziemy mogli na nowo podjąć współpracę. Pokręciła głową oniemiała.

- Nie wiem, co panu odpowiedzieć. Obawiam się, że mój mąż będzie bardzo

nieszczęśliwy, jeśli po powrocie okaże się, że nie ma już sklepu. Z drugiej strony nie

wiadomo, czy wyzdrowieje na tyle, by mógł znów pracować. Muszę przyznać, że myślałam o

tym, by pozbyć się sklepu, ale Kristian prosił, bym się wstrzymała ze względu na Emanuela.

Pokiwał głową ze zrozumieniem.

- Domyślałem się tego i bardzo to szanuję. Ale proszę rozważyć moją propozycję,

pani Ringstad. Nie mam najmniejszej ochoty wywierać nacisku, to pani decyzja. Jak już

wspomniałem, chcę, by pani wiedziała o takiej możliwości.

W tej samej chwili rozległo się pukanie i do kuchni wszedł Sigvart.

Elise mimowolnie pomyślała z rozbawieniem o pani Jonsen. Jeśli sąsiadka stoi przy

oknie i obserwuje okolicę, z pewnością nie uszło jej uwagi, że dwóch mężczyzn otworzyło

furtkę i przekroczyło próg domu Elise.

- Witaj, Sigvart. Dziś także przyszedłeś narąbać mi drewna? Prawdziwy z ciebie

anioł! Wejdź, poznaj naszego sprzedawcę, pana Ludviga Liena. Siedzimy właśnie i

dyskutujemy na temat interesów mojego męża.

Mężczyźni przywitali się uprzejmie.

- Siadaj i zjedz coś gorącego! Zmarzłeś na kość.

Znów nastawiła polewkę na ogień i podgrzała, wyjęła głęboki talerz i łyżkę.

- Mam pewne wątpliwości, czy powinnam przekazać sklep panu Lien na czas

nieobecności Emanuela. To bardzo wspaniałomyślna oferta, a ja od dawna zamartwiam się

tym, że chłopcy pracują ponad siły.

Sigvart pokiwał głową z ożywieniem.

- Powinnaś przyjąć tę propozycję, Elise. Praca zarobkowa dzieci po szkole jest dla

nich dużym obciążeniem, a twoi chłopcy są obciążeni podwójnie. A przecież muszą jeszcze

odrabiać lekcje.

Pan Lien zwrócił się do niego.

- Nie do wiary, że pani Ringstad ma już takie duże dzieci. Wygląda bardzo młodo.

Elise roześmiała się rozbawiona.

- Najstarsi chłopcy nie są moimi synami, lecz braćmi. Ludvig Lien poczerwieniał

zawstydzony.

- Powinienem się domyślić. Przecież słyszałem, że chłopcy zwracają się do pani po

imieniu.

- To bez znaczenia. Właściwie sama zapominam, że nie jestem ich matką, bo opiekuję

się nimi już od kilku lat. Odkąd mama zachorowała na suchoty, a ojciec zszedł na złą drogę i

w końcu utonął w rzece, przejęłam nad nimi odpowiedzialność.

Ludvig Lien był wstrząśnięty.

- Pani matka też umarła?

- Nie, miała dużo szczęścia. Umieszczono ją w sanatorium i wyzdrowiała. Teraz

mieszka w Kjelsas razem ze swym drugim mężem i jego małą córeczką.

- Ale... Dlaczego? - urwał.

- Po powrocie z sanatorium była bardzo słaba i nie miała sił zająć się Kristianem i

Pederem. Evert nie jest z nami spokrewniony, wzięliśmy go do siebie, kiedy zmarła jego

leciwa opiekunka. Wcześniej był pod opieką pijaka, który trzymał go tylko po to, by

wyłudzić zapomogę z gminy. Matka chłopca zmarła, a ojca nie zna.

- To wspaniałe z pani strony. Pokręciła głową.

- Nic podobnego! Evert jest przyjacielem Pedera, znałam go, wiedziałam, że to dobre

i grzeczne dziecko. To bardzo łebski chłopak.

- Tak, zauważyłem. Mówi, że chce zostać doktorem, żeby pomóc wszystkim chorym

na suchoty.

Uśmiechnęła się i westchnęła.

- Gdyby tylko było mnie na to stać, wsparłabym jego kształcenie, ale nie wiem, czy to

będzie możliwe. Są tacy, którzy łączą studia z pracą, ale zdaje mi się, że, niestety, Evert nie

dałby rady.

Sigvart przysłuchiwał się w milczeniu ich rozmowie i nagle się wtrącił:

- Jeśli przejmie pan sklep, panie Lien, zamierza pan go poprowadzić sam?

Ludvig Lien pokręcił się niespokojnie.

- Póki co zaproponowałem takie rozwiązanie, żeby pomóc pani Ringstad, ale jeśli

naprawdę zechce mi przekazać ten interes, pomyślałbym o rozszerzeniu działalności. Może

wynająłbym resztę domu, sprowadził inne towary i pozyskał dodatkowy krąg klientów.

- Prowadził pan już podobną działalność? - zapytał ożywiony Sigvart.

Ludvig Lien spuścił wzrok.

- Nie... To znaczy.. Mój ojciec prowadzi sklep i sporo się od niego nauczyłem. We

wcześniejszych latach często stałem za ladą.

- Pewnie myślał pan o zatrudnieniu kogoś do pomocy? Sam przecież pan sobie ze

wszystkim nie poradzi.

Ludvig Lien pokręcił głową i zwrócił się do Elise:

- Mam nadzieję, że nie uraziłem pani, przedstawiając swoją propozycję. Ostateczna

decyzja jednak i tak należeć będzie do pani męża. To pan Ringstad otworzył ten sklep i on

musi postanowić, czy zechce go nadal prowadzić, czy się go pozbyć.

Elise przytaknęła.

- Muszę się najpierw dowiedzieć, jak on się czuje. Po jego wyjeździe otrzymałam

tylko jeden krótki list. O sklepie nie wspomniał nawet słowem.

Sigvart znów się wtrącił.

- A dlaczego nie chce pan pracować w sklepie ojca, panie Lien?

Elise zerknęła na Sigvarta. Chyba nie uchodzi tak się dopytywać i drążyć prywatne

sprawy człowieka, którego dopiero co się poznało? Czy Sigvart nie widzi, że pan Lien jest

bardzo zakłopotany?

- Stosunki między mną i ojcem nie układają się najlepiej. Jesteśmy bardzo różni.

Elise zrobiło się go żal, więc próbowała skierować rozmowę na inne tory.

- Interesujące, co nam przyniesie ten tysiąc dziewięćset ósmy rok. Przeglądałam

ostatni numer „Husmoderen” któregoś wieczoru przed snem i zastanowiło mnie, ile różnych

ważnych zdarzeń miało miejsce w tysiąc dziewięćset siódmym roku. Pomyślcie tylko, zmarło

tylu sławnych ludzi, zarówno król Oskar, jak i Edvard Grieg, a zaraz na początku roku

Agathe Backer Grondahl. W ogóle w ostatnich latach odeszły wielkie osobowości, że wspo-

mnę Henryka Ibsena. Zastanawiam się, czy pozostały nam jeszcze jakieś wyjątkowe postaci,

czy może wszyscy wielcy urodzili się na początku albo w połowie ubiegłego stulecia. Czy to

nie dziwne, że tylu wybitnych żyło dokładnie w tym właśnie czasie?

Zarówno Sigvart, jak i Ludvig Lien posłali jej zdumione spojrzenia.

- Nigdy się nad tym nie zastanawiałem - uśmiechnął się Sigvart. - Ale mnie się zdaje,

że w każdym stuleciu pojawia się tyle samo utalentowanych ludzi. - A zwróciwszy się do

Ludviga Liena, zapytał: - A gdzie pan mieszka, panie Lien?

Ludvig Lien z wyraźną niechęcią odnosił się do zadawanych mu przez Sigvarta pytań.

- Mieszkam w pensjonacie - odparł krótko.

- Ale to chyba okropnie drogo?

- Płacę siedemdziesiąt koron miesięcznie.

- Siedemdziesiąt koron? - zrobiła wielkie oczy Elise.

- Jeśli słyszeliście państwo o jakimś tańszym lokum, byłbym wdzięczny za

informację. Wiem, że jest dom dla młodych kobiet przedsiębiorców na Kirkegaten, tuż

naprzeciwko Norges Bank, ale nie słyszałem o odpowiedniku dla mężczyzn.

- A cóż to za dom? - Sigvart był wyraźnie zainteresowany, może sam zamierzał

przeprowadzić się do pensjonatu, tylko nie pozwalały mu na to zarobki w kantorze u Graaha.

- Rodzaj pensjonatu dla pań. Dwuosobowy pokój kosztuje czterdzieści koron

miesięcznie, a jednoosobowy pięćdziesiąt. W budynku jest światło elektryczne, winda,

telefon, łazienka i umywalki z bieżącą wodą w korytarzach. Ponadto mieszkańcom w

przypadku choroby zapewnia się opiekę i darmową wizytę lekarską. Rano podawana jest im

do łóżka owsianka, a na posiłki zbierają się w przestronnej jadalni. Jest się zobowiązanym

jedynie do tego, by ścielić łóżko i wycierać kurze w swoim pokoju.

Sigvart uśmiechnął się drwiąco:

- Czyżby miał pan przyjaciółkę w tym pensjonacie, skoro jest pan tak dokładnie

zorientowany?

Elise zauważyła, że Ludvig Lien oblał się rumieńcem, ale uśmiechnął się i mruknął w

odpowiedzi, że nie jest to wykluczone. Dało jej to trochę do myślenia, zapytała więc:

- A jeśli się pan ożeni, panie Lien, zechce pan nadal prowadzić sklep na

Maridalsveien?

Jeszcze bardziej poczerwieniał.

- Ja... Nie planuję ożenku, pani Ringstad. To znaczy... nie w najbliższym czasie.

- Przestraszyłam się już, że pan nas znienacka zostawi. A takich sprzedawców jak pan

niełatwo znaleźć - uśmiechnęła się Elise.

Ludvig Lien wstał i oznajmił:

- No to na mnie już czas. Serdecznie dziękuję za polewkę, pani Ringstad. Bardzo pani

szczodra.

Odprowadziła go do drzwi, ale szybko zamknęła, chroniąc się przed mrozem.

Sigvart zamyślił się na chwilę, po czym spojrzał na nią i zapytał:

- Skąd wzięliście tego typka?

- Poznaliśmy go przez Paula Georga Schwencke, przyjaciela Emanuela. Tego, który

załatwił Emanuelowi lokal na Maridalsveien i pożyczył mu pieniądze zarówno na towar, jak i

czynsz.

- Kiedy musicie zwrócić pożyczkę?

- Nie wiem. Emanuel nie lubi o tym rozmawiać.

Sigvart znów się zamyślił głęboko, po czym odsunął talerz i wnet, nie zważając na

trzaskający mróz, rąbał w najlepsze drewno.

Następnego dnia zaspali. Chłopcy wybiegli w pośpiechu, bojąc się spóźnić do szkoły,

Elise więc sama musiała zanieść Jensine do pani Jonsen.

Sąsiadka była wyraźnie zagniewana i zapytała surowo:

- A co to ma znaczyć, Elise? Wczoraj dwaj mężczyźni weszli do ciebie kuchennymi

drzwiami. Czym ty się zajmujesz?

Zirytowało ją to i najchętniej odpowiedziałaby, że nic sąsiadce do tego, ale wiedziała,

że w ten sposób tylko by ją utwierdziła w podejrzeniach.

- No cóż, jeden z mężczyzn to sprzedawca, który chciał omówić ze mną zamówienie

na towary i porozmawiać na temat zysków w sklepie, a drugi to urzędnik, którego pani

przedstawiłam. Przyszedł mi pomóc. Obaj panowie poznali się u mnie i okazało się, że mają

wspólne zainteresowania.

- Zdaje się, że wspólnie interesują się tobą.

- Pani Jonsen, co też pani opowiada? Sądziłam, że zna mnie pani na tyle, by wiedzieć,

że gdyby tak było, nie wpuściłabym ich do środka.

Pani Jonsen spuściła wzrok, nagle straciwszy pewność siebie.

- Tak myślałam, ale ludzie opowiadają różne głupoty. Elise wzmogła czujność.

- A co takiego mówią ludzie? Pani Jonsen wzruszyła ramionami.

- E tam, wszystko jedno.

ROZDZIAŁ JEDENASTY

Kiedy wieczorem Elise weszła do domu majstra, żeby odebrać Hugo, na stole w

kuchni czekał na nią list z zagranicznymi znaczkami. Serce zabiło jej mocniej. Ożywiona

rozdarła kopertę, a Hilda przyglądała się jej w napięciu.

Najukochańsza Elise!

Trudno było mi wrócić do samotności, mając świadomość dzielącej nas odległości.

Przez pierwsze dni było mi tak ciężko, że rozważałem, czy nie zrezygnować i nie wrócić do

domu. Myśl, że mógłbym zamieszkać u Anny i Torkilda i móc spotykać Cię codziennie,

sprawiała, że żałowałem podjętej decyzji. Wszystko inne wydawało mi się bez znaczenia w

porównaniu z możliwością bycia przy Tobie, patrzenia na Ciebie, rozmawiania z Tobą. Jeden

z moich przyjaciół ze studiów powiedział, że jego największym pragnieniem jest spotkać

dziewczynę, którą pokocha. Wystarczy mu wówczas trzymać ją za rękę, a będzie szczęśliwy.

Pomyślałem wtedy, ile ja mam szczęścia. Oczywiście marzyłoby mi się, by przeżyć coś więcej,

trzymać Cię w ramionach, całować i stopić się w miłosnym uścisku, ale wiem, że potrafię

stłumić tę tęsknotę. Najważniejsze, że mnie kochasz tak samo mocno jak ja Ciebie, że jesteś

moja tak jak ja Twój na wieki.

Teraz znów ostro zabrałem się do pracy i zauważyłem, że mi to pomaga. Ciężka praca

to najlepsze lekarstwo na ponure myśli. Staram się nie pogrążać w marzeniach za dnia.

Dopiero gdy się kładę. Mój nauczyciel chwali moje prace i przyjął już zamówienie od

bogatego Francuza. Jak Ci pewnie wspominałem, majster Paulsen pomógł mi sprzedać dwa

projekty, kiedy byłem w domu, a pewna osobistość z Kristianii zamówiła rzeźbę na nagrobek.

Mam więc tyle pracy, że trudno mi będzie uporać się z tym wszystkim.

Martwię się równocześnie, jak Ty sobie poradzisz. Uważam, że to bez sensu, iż rodzice

Emanuela nie włączają się z pomocą. Zadzwoniłem do Twojego teścia i opowiedziałem, że

stan Emanuela jest coraz cięższy i mam nadzieję, że to poskutkuje. Najlepiej, gdyby wzięli go

do siebie do domu, i nie mówię tak dlatego, że nie podoba mi się, iż jest Twoim mężem. Wiem,

że jesteś silna, masz w sobie moc, która pomaga Ci stawić czoło problemom, no i nade

wszystko trzyma Cię miłość dzieci. Nie wiem, czy jakakolwiek matka i siostra jest tak

wzruszająco troskliwa i wspaniałomyślna jak Ty. Kiedy dorosną, zrozumieją, ile mieli

szczęścia.

Teraz pracuję nad rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem. Twarz Madonny jest dziwnie

podobna do twarzy pewnej młodej matki znad rzeki Aker w Kristianii.

Napisz do mnie, Elise! Parę słów od Ciebie znaczy dla mnie wszystko.

Twój Johan

Poczuła, że oczy ma pełne łez, pośpiesznie więc otarła je rękawem płaszcza.

- Miły list? - zapytała Hilda, przyglądając się jej w napięciu. Skinęła głową.

- Odpiszę dziś wieczorem, gdy położę dzieci spać.

- Czemu nie napisałaś do niego wcześniej? Elise westchnęła.

- Chyba nie pojmujesz, ile wszystkiego spadło na mnie w ostatnim czasie. Poza tym

muszę napisać do Emanuela. Przysłał mi krótki liścik, dopytując się, jak sobie radzimy. Jego

ojciec też prosił, by pisać, co u nas.

- Kochana, obowiązkowa Elise.

- To ironia?

- Tak, trochę. Na twoim miejscu miałabym w nosie wszystkich innych i cały wieczór

przeznaczyłabym na napisanie płomiennego listu miłosnego do mężczyzny, którego kocham.

Elise opadła ciężko na stołek. Powinna wracać jak najszybciej do domu, ale poczuła

potrzebę, by porozmawiać z siostrą.

- Sigvart Samson pomagał mi przez dwa ostatnie wieczory. Na - rąbał drewna,

skruszył warstwę lodu w studni i nanosił wody. Wczoraj wieczorem pojawił się też nasz

sprzedawca, Ludvig Lien. Jest gotów przejąć sklep, ale obawiam się, jak na to zareaguje

Emanuel.

- Chyba nie wierzysz, że Emanuel wyzdrowieje na tyle, by samodzielnie prowadzić

sklep? Od samego początku uważałam, że to kiepski pomysł. Emanuel nie nadaje się na

kupca, chyba sama to widzisz. Poza tym powinnaś wiedzieć, że istnieje coś takiego jak

ustawa o pracy, zawierająca paragraf o dopuszczalnym czasie pracy dla dzieci. Sądzisz, że

Kristian i Peder jej nie podlegają?

Elise pokiwała głową z głębokim poczuciem winy.

- Napiszę do Emanuela, że tak dłużej być nie może. I albo Ludvig Lien przejmie sklep

pod szyldem Emanuela, albo odkupi go od niego! - Po chwili dodała z uśmiechem: - Panią

Jonsen zżera ciekawość i zrobiła się strasznie podejrzliwa, gdy zobaczyła, że odwiedzają

mnie młodzi mężczyźni.

Hilda zmarszczyła czoło.

- Uważaj, Elise. Nie ma nic gorszego niż takie plotkary.

- Pomyślałam sobie to samo, ale na szczęście pani Jonsen nie ma tak wielu

znajomych.

- Wystarczy, że wspomni o tym komuś w mleczarni, i w jednej chwili plotka się

rozniesie w całym Sagene. A jeśli jeszcze ktoś sobie przypomni, że widział cię z Johanem na

Maridalsveien, a trudno mi sobie wyobrazić, że szliście w odstępie dwóch metrów od siebie,

nieszczęście gotowe. Gdybyś się kiedyś starała o rozwód, takie plotki mogłyby ci bardzo

zaszkodzić, na przykład prawo do dzieci sąd przyznałby Emanuelowi.

Elise posłała jej przerażony wzrok, po czym wstała i sięgnęła po ciepłe ubranka Hugo,

mówiąc:

- Chodź, synku, wracamy do domu.

Tego samego wieczora napisała długi list do Johana. Opisała mu wszystko, co się

wydarzyło: szczodrość teścia, pomoc Sigyarta i ofertę Ludviga Liena. Napisała też o chorobie

Pedera, o tym, jak bardzo się o niego bała, ale że już wyzdrowiał i życie toczy się jak

dawniej.

Twoja miłość, Johanie, i uczucia, jakie żywię do Ciebie, dają mi siły, by wszystkiemu

podołać. Byłam bardzo zrozpaczona, kiedy wyjechałeś, ale oboje wiemy, że byłoby trudno

ciągnąć to, co zdarzyło się w święta. Zawsze pozostanę Ci wdzięczna za niespodziankę, którą

zrobiłeś chłopcom w wieczór sylwestrowy. Oni też nigdy tego nie zapomną. Peder

opowiedział całej klasie o skrzacie, który przyszedł z koszem pełnym smakołyków. Niektórzy

sądzili, że jak zwykle poniosła go bujna fantazja, ale inni słuchali go z zazdrością.

Podejrzewam, że za rok za płotem na Hammergaten 16 czekać będzie cała gromada

chłopaków!

Wszystkiego dobrego, najukochańszy

Twoja Elise

Gdy włożyła list do koperty i go zaadresowała, zabrała się do napisania listu do

Emanuela. Przychodziło jej to z trudem. Dręczyły ją wyrzuty sumienia, że nie żywi do niego

cieplejszych uczuć, ale wiedziała, że nie potrafi oszukiwać. List był więc smutny i codzienny.

Emanuel powinien raczej otrzymać list, który by go podniósł na duchu. Starała się, jak

mogła, ale zauważyła, że słowa brzmią nieprawdziwie. Wspomniała delikatnie o propozycji

Ludviga Liena, podkreślając, że sprzedawca stara się wyciągnąć pomocną dłoń, nie

wspomniała jednak, jak bardzo mu na tym zależy. Ciekawe, jak Emanuel zareaguje,

zastanawiała się.

Zaledwie w tydzień później przyszła odpowiedź. Nie od Emanuela, ale od jego ojca.

Kochana Elise!

Mam dla Ciebie, niestety, złe wiadomości. Stan Emanuela nie polepszył się, raczej

przeciwnie. Wydaje mi się, że najbardziej dokuczają mu ponure myśli. Twój list przeczytał

obojętnie, przynajmniej na pozór. W ogóle nie zareagował na propozycję sprzedawcy

dotyczącą przejęcia interesu. Radziłbym Ci nie zmieniać dotychczasowej umowy z panem

Lien, na wypadek gdyby do wiosny Emanuel wyzdrowiał. Ale możesz na przykład zapropono-

wać, by sprzedawca przejął prowadzenie sklepu (tak by chłopcy nie musieli stać za ladą w

czasie roku szkolnego) za wypracowane przez niego zyski, które nie są chyba zbyt duże.

Rozliczenia z panem Schwencke przełóżmy raczej na inny termin. Porozmawiam z moim

adwokatem, by Ci zaoszczędzić jeszcze i tego zmartwienia. Nie martw się o pieniądze! Jak już

mówiłem, co miesiąc będę Ci wysyłać pewną sumę. Spróbuj raczej znaleźć czas, by znów

zacząć pisać. Bo w tej dziedzinie masz największy talent.

Czy byłoby możliwe, żebyście którejś niedzieli przyjechali nas tu odwiedzić? Opłacę

bilety na pociąg. Może pomogłoby to Emanuelowi otrząsnąć się z przygnębienia. Warto w

każdym razie spróbować.

Serdecznie pozdrawiam Teść

Odłożyła list na kolana. Dlaczego Emanuel jest taki przygnębiony? Czy to następstwo

choroby, czy raczej źle znosi mieszkanie pod jednym dachem z rodzicami?

Ale czy można się dziwić, że posmutniał, skoro nie może już się swobodnie poruszać?

Pewnie obawia się przyszłości, nie wiedząc, co mu właściwie dolega. Z tego, co mówili

lekarze, to albo wyzdrowieje, albo choroba przykuje go do łóżka i nie będzie się mógł w

ogóle ruszać. To ostatnie brzmiało jak wyrok.

Chłopcy będą zachwyceni, gdy się dowiedzą o wyjeździe do Ringstad. Ona sama zaś

czuła się dziwnie rozdarta. Wszystko w jej życiu się wywróciło do góry nogami. Emanuel

jest jej mężem, a ona tymczasem ma wyrzuty sumienia wobec Johana, gdy jest dla męża

miła. A kiedy w święta wymknęła się potajemnie na spotkanie z Johanem, miała wyrzuty

sumienia wobec Emanuela.

Obu przyrzekła „kochać, póki ich śmierć nie rozdzieli”. Emanuelowi przed Bogiem,

pastorem i najbliższą rodziną, a. Johanowi ustami, spojrzeniem i sercem. Myślała b tych

wszystkich nowożeńcach, którzy składali identyczną przysięgę, wcale nie traktując jej

poważnie. Zwłaszcza o tych, którzy zawierają związek pod przymusem ze względu na honor

rodziny, władzę i majątek. Czy ta obietnica, którą przed laty złożyli sobie nawzajem z Joha-

nem na miękkim mchu na leśnej polanie, biorąc niebo na świadka - jest równie ważna?

W domu panowała cisza. Dzieci spały. Powinna dawno już się położyć do łóżka,

czuła się jednak dziwnie rześka. Po raz pierwszy od dawna sięgnęła po swoje przybory do

pisania i zaczęła pisać nowy rozdział książki o Pederze.

ROZDZIAŁ DWUNASTY

Dzień przed wyjazdem do Ringstad nieoczekiwanie się ociepliło.

Ciągnąc za sobą sanki w dół Maridalsveien, Elise podniosła głowę. Spojrzawszy na

niebo, westchnęła z ulgą. O poranku było już jaśniej, może te okropne mrozy już nie powrócą

tej zimy? Nie miała odwagi nawet o tym marzyć.

Gdy odprowadziła Hugo i pośpiesznie dotarła do kantoru, Sigvart był już na swoim

miejscu.

- Przyszedł list do ciebie, Elise! - oznajmił podekscytowany, zapominając o „dzień

dobry”.

- Do mnie? Tutaj?

- Z oficyny Grondahl & Son. Może przysłali honorarium? Sądząc po jego reakcji,

można by przypuszczać, że to on się spodziewa honorarium, pomyślała i uśmiechnęła się.

- Dziwne, że napisali tutaj.

- Może zapomniałaś podać swojego adresu?

Elise siadła przy biurku i od razu otworzyła kopertę. Sigvart niecierpliwie śledził jej

ruchy.

Pani Elise Ringstad, Przędzalnia Nedre Voien, Beierbrua

Z radością zawiadamiamy, że sprzedaż książki „Podcięte skrzydła” przeszła nasze

najśmielsze oczekiwania. W związku z tym chcielibyśmy przedstawić Pani pewną propozycję.

Czy znalazłaby Pani czas, by w najbliższym czasie złożyć krótką wizytę w naszym biurze?

Łączę wyrazy szacunku Benedict Guldberg

Podniosła wzrok.

- Nie przysłali honorarium, ale zaprosili mnie do wydawnictwa. Piszą, że sprzedaż

przeszła ich oczekiwania.

Sigvart zaklaskał w dłonie, poderwał się z miejsca i podbiegł do niej.

- Brawo, Elise! Wiedziałem, że sobie poradzisz. Gratulacje! - Dowiedz się, czy nie

mogłabyś pójść tam jeszcze dzisiaj. Może zaproponują ci wyższą stawkę, niż początkowo

zamierzali? A może książka zostanie przetłumaczona i wydana za granicą?

Elise zaśmiała się.

- Daj spokój! Przecież rzeka Aker płynie tylko w Norwegii.

- W innych krajach także rozwija się przemysł, nawet jeśli fabryki nie stoją nad rzeką

przepływającą przez stolicę.

- Będę musiała pójść w czasie przerwy obiadowej. Nie śmiem prosić majstra, by mnie

zwolnił.

- Ale idź koniecznie dzisiaj! Taki jestem ciekawy!

Czuła, że i jej serce bije z podniecenia. „Chcielibyśmy przedstawić Pani pewną

propozycję”... Jaką propozycję, na Boga? Zakręciło jej się w głowie z wrażenia. Najpierw te

dwieście koron od teścia i obietnica przysyłania comiesięcznej kwoty, a teraz być może

wypłata honorarium. Kto wie, czy Sigvart nie ma racji? Może dzięki udanej sprzedaży w

wydawnictwie uznali, że należy podnieść jej należny procent? Jeśli nadal wszystko się będzie

tak układać, być może uda jej się pomóc Evertowi i Kristianowi zdobyć wykształcenie. Ta

myśl przyprawiła ją o radosne drżenie.

Kilka godzin później zapukała do masywnych drzwi gabinetu redaktora.

Na jej widok poderwał się i wyszedł jej na spotkanie.

- Pani Ringstad? Jak miło, że mogła pani od razu przyjść. Proszę, niech pani siada!

Usiadła na brzegu krzesła, zadowolona, że ma na sobie płaszcz i kapelusz, ale nieco

zawstydzona ich staromodnym fasonem.

- A więc, jak wspomniałem w liście, sprzedaż przeszła nasze najśmielsze

oczekiwania. Być może podyktowane to jest ciekawością czytelników, jako że podjęła pani

całkiem nowy temat, ale przypuszczam, że chodzi o coś więcej. Jeśli mam być całkiem

szczery, to sądzę, że powoli w naszym społeczeństwie budzi się sumienie. Z pewnością

potrwa to dziesięciolecia, nim nastąpią istotne zmiany, ale nie mam wątpliwości, że

nadchodzą nowe czasy. Niemożliwe, by utrzymały się tak drastyczne różnice pomiędzy

poszczególnymi warstwami społecznymi. Wkład robotników jest niedoceniany. Przecież to

dzięki ich pracowitym dłoniom w wielkich fabrykach napływają pieniądze, za które

budowane są kolejne fabryki. Bez robotników nie byłoby tkalni, przędzalni, zakładów

papierniczych i fabryk gwoździ. Ludzie wnet muszą zrozumieć, że jesteśmy zależni od

robotników. - Przemawiał z zapałem, Elise zaś przysłuchiwała się w milczeniu, czując, jak

budzi się w niej radość. Nie spodziewała się, że redaktor ma takie zdecydowane poglądy. Kto

mógłby przypuszczać? - Ale trzeba kuć żelazo póki gorące, by te zmiany nastąpiły jak

najszybciej - podjął wydawca. - Ci, którzy ciągną krociowe zyski z fabryk, nie zechcą

dobrowolnie oddać władzy i podzielić się zyskami. Tacy już są ludzie. Potrzebna jest jeszcze

rewolucja, a w każdym razie strajki. - Zamilkł i zamyślił się, a potem znów skierował na nią

swój wzrok. - Jest przysłowie, że kropla drąży skałę. Pani książka Podcięte skrzydła może się

okazać taką kroplą, która przemieni się w strumień, a potem w wielką rzekę, która zmieni

krajobraz.

Czuła, jak palą ją policzki, i zastanawiała się, czy redaktor naprawdę tak sądzi.

- I właśnie o tym chciałbym z panią porozmawiać, pani Ringstad. Potrafi pani pisać.

Zna pani środowisko i ludzi. Obserwuje pani z bliska tragiczne losy. Jest pani kobietą i

dlatego może pani dotrzeć niejako do samego sedna, pokazać losy kobiet z ich punktu

widzenia, zrozumieć ich tok myślenia, ich poglądy, wczuć się w ich życie zupełnie w inny

sposób niż osoba z zewnątrz. Dlatego musi pani pisać więcej! Rozumie pani, co mam na

myśli? - Utkwił w niej swój świdrujący wzrok i dodał z naciskiem: - Jest pani stworzona do

czegoś innego niż ślęczenie nad dokumentami w kantorze przędzalni Nedre Voien. Szkoda,

by traciła pani czas na pisanie listów urzędowych i sporządzanie rocznych bilansów. Powinna

pani raczej przeznaczyć go na pisanie książek! Książek, które otworzą ludziom oczy, które

sprawią, iż zostanie dostrzeżony konkretny człowiek. Może pani zapoznać czytelników z

robotnicami, napisać, o czym myślą, tak by czytelnik zrozumiał, co to znaczy żyć w znoju i

biedzie. Dopiero wówczas będą mogły nastąpić zmiany. Nie potrafimy identyfikować się z

innymi, póki słyszymy jedynie o nich jako o dużej grupie. Zacierają się wówczas kontury,

zatraca się zdolność współodczuwania, łatwo się wówczas dystansować. Zupełnie tak samo

jest, gdy słyszymy o biednych dzieciach w Afryce z krajów położonych daleko od nas.

Wydaje się nam, że to nas nie dotyczy. Dopiero gdy z tekstu wyłania się konkretna osoba i

ożywa w świadomości czytelnika, nagle zaczyna on współczuć i nabiera przekonania, że coś

należy z tym zrobić. Że nie można tolerować takiego modelu społeczeństwa.

Elise otworzyła usta, by przerwać redaktorowi. Wprawdzie jego słowa brzmiały

rozsądnie, zapewne jednak nie miał pojęcia, że ona ma na utrzymaniu rodzinę.

Uśmiechnął się.

- Poznaję, o czym pani myśli. Musi pani pracować, by zarobić na życie. Jesteśmy tego

w pełni świadomi. Przez wspólnych znajomych dowiedziałem się, że pani mąż poważnie

zachorował i rodzina utrzymuje się z pani pensji. Nie kryję, iż trudno mi pojąć, jak to

możliwe. Zatroszczę się o to, by jak najszybciej wypłacono pieniądze, jakie się pani od nas

należą. Ale nie tylko z tego powodu prosiłem, by pani przyszła. Chcę, by pani zrezygnowała

z pracy u majstra Paulsena i poświęciła cały swój czas na pisanie.

Usiłowała coś wtrącić, ale on powstrzymał ją ruchem dłoni.

- Jesteśmy gotowi zapłacić pani tyle samo, ile zarabia pani w kantorze przędzalni, a

wliczając w to dodatkowo solidne honorarium, pani sytuacja finansowa się poprawi. Nie

czynimy tego z pobudek charytatywnych, ale dlatego, że dostrzegamy, iż jest pani dla nas

cenna. Rozumiem, że pani lubi pisać i chciałaby mieć na to więcej czasu, ale trudna sytuacja

pani to uniemożliwia.

Skinęła głową, całkowicie zbita z tropu. Nie była pewna, czy dobrze zrozumiała. Czy

to możliwe, że wydawnictwo jest gotowe jej płacić za to, że będzie siedziała w domu i

pisała? A jeśli temu nie podoła? Jeśli na przykład następna książka okaże się słaba i nikt jej

nie zechce kupić? W jaki sposób zdoła zwrócić pieniądze, które wydawnictwo jej

przekazało? A jak zareaguje majster Paulsen, gdy mu powie, że rezygnuje z pracy?

- Nie musi pani odpowiadać od razu, pani Ringstad. Proszę pójść do domu i

zastanowić się nad tą propozycją. Zapewniam, że nie wszyscy autorzy otrzymują podobne!

Proszę potraktować to jako dowód zaufania i wyraz naszej wiary, że zajdzie pani daleko.

Nagle poczuła, jak dławi ją w gardle, zamrugała powiekami, ale nie zdołała

powstrzymać łez napływających jej do oczu. Zawstydziła się. Pośpiesznie sięgnęła po

chusteczkę, ale łzy potoczyły się jej po policzkach.

- Przepraszam - wykrztusiła.

Nie miała odwagi spojrzeć na wydawcę, ale po jego głosie poznała, że się uśmiecha.

- Traktuję to jako dobry znak, pani Ringstad. Ucieszyła się pani, prawda?

- Po prostu trudno mi zapanować nad wzruszeniem! - Pokiwała głową, nie podnosząc

wzroku.

- Czy to znaczy, że jest pani gotowa zastanowić się nad możliwością porzucenia pracy

w kantorze i podjęciem pisania?

Znów pokiwała głową, ale zaraz dodała:

- Pod warunkiem, że nie sprawię tym kłopotu panu Paulsenowi. Panna Johannessen

ostatnio często jest nieobecna.

- Wątpię, by majstrowi było trudno pozyskać nową kancelistkę, pani Ringstad.

Zresztą mogę osobiście porozmawiać z panem Paulsenem. Im szybciej pani będzie mogła

zakończyć pracę w kantorze, tym lepiej.

Dopiero w tym momencie Elise uświadomiła sobie, że majster mógłby się

dowiedzieć, że to ona kryje się pod pseudonimem Elias Aas, i odezwała się zatrwożona:

- A jeśli on się domyśli, że to ja napisałam Podcięte skrzydła.

Benedict Guldberg uśmiechnął się.

- Proszę się nie obawiać. Będę ważył słowa. Mogę udawać, że napisała pani dla nas

książkę dla dzieci, która nas wprost zachwyciła, i dlatego poprosiliśmy panią o podjęcie

tematu dorastania dzieci w Kristianii na wschodnim brzegu rzeki. Jestem dobrym aktorem -

dodał z figlarnym błyskiem w oku. - A jeśli wspomni Podcięte skrzydła, zaprzeczę, jakoby

pani była autorką. Obowiązuje panią dwutygodniowy okres wypowiedzenia?

- Nic mi nie wiadomo o żadnym okresie wypowiedzenia.

- W takim razie pewnie panią wcale nie obowiązuje. Czy ma pani coś przeciwko

temu, bym w najbliższych dniach przeprowadził rozmowę z panem Paulsenen?

Ociągała się chwilę, w końcu rzekła:

- Mam nadzieję, że przyjmie to z wyrozumiałością i nie rozgniewa się na mnie.

- Już ja o to zadbam. Myślę, że powinien raczej czuć dumę. Zanim pani wyjdzie,

wręczę pani zaliczkę. - Wyciągnął z szuflady biurka kopertę. - Poza tym pomyślałem sobie,

że powinna pani dostać od nas papier do pisania - dodał, wręczając jej wraz z kopertą paczkę

papieru. Następnie wstał z krzesła, dając do zrozumienia, że uważa rozmowę za skończoną.

Na trzęsących się nogach skierowała się ku drzwiom.

- Czuję się oszołomiona - wyznała. Zaśmiał się.

- Nic dziwnego. Weszła tu pani jako kancelistka, a wychodzi jako pisarka. I to już nie

anonimowa. Od teraz będzie się pani podpisywać własnym nazwiskiem, które, jestem tego

całkiem pewien, już wkrótce stanie się powszechnie znane.

Tyle różnych myśli kłębiło jej się w głowie, gdy wracała przez miasto w stronę

Beierbrua. Odtąd już nie będzie zrywać Hugo o poranku i ciągnąć go nawet w największy

mróz do Hildy. Biedak nie będzie już siedział zmarznięty i zmęczony na sankach, pokonując

drogę do domu po zmroku. Chłopcy nie będą już wracać do pustego, zimnego domu, a może

nawet przestaną pracować po szkole. Zdawało jej się, że śni.

Choć równocześnie ogarnął ją lekki smutek, że skończą się wspólne posiłki u siostry

w porze przerwy obiadowej, a Hugo straci towarzysza codziennych zabaw. Nie wiadomo, jak

Hilda zareaguje na to, że Elise ani młodsi bracia nie potrzebują już jej pomocy. Może odczuje

ulgę, ale kto wie, czy nie będzie jej smutno?

Ponadto Elise zrobiło się żal miłej atmosfery w kantorze, straty towarzystwa

dorosłych ludzi i okazji wysłuchiwania trafnych replik Sigvarta. Czeka ją samotne, ciche

życie, w odosobnieniu za zamkniętymi drzwiami. Na dodatek nie wychodząc do pracy, nie

będzie miała śmiałości poprosić pani Jonsen, żeby opiekowała się przedpołudniami Jensine.

Jak jednak znajdzie spokój na pisanie przy rocznym dziecku, które wchodzi w każdy kąt?

No i wreszcie, co nie mniej ważne, jak zareaguje na to Emanuel? Coś jej mówiło, że

nie spodoba mu się, że to ona tyle zarabia. Może będzie się bał, że podpisując książki

własnym imieniem i nazwiskiem, odsłoni rodzinne sekrety?

Na razie jednak największe obawy budziła w niej rozmowa z majstrem. Bo chociaż

pan Guldberg twierdził, że nie powinna się przejmować jego reakcją, ona wcale nie była tego

pewna. Gdy pan Paulsen usłyszy, że zaczęła pisać, na pewno mimowolnie pomyśli o

Podciętych skrzydłach. Wprawdzie Hilda wspomniała, że powoli przekonuje się do treści

książki, ale co innego, gdy się dowie, że to Elise jest jej autorką. Kto wie, czy znów nie wróci

do sprawy śmierci Mathilde, domyślając się, że ma jakiś związek z nim i z jego fabryką.

Zaraz jednak znów ogarnęła ją radość, że całymi dniami będzie mogła pisać, nie

zamartwiając się o pieniądze na utrzymanie! Wydawało jej się to wprost zbyt piękne, by

mogło być prawdziwe.

Johan na pewno się ucieszy z tego powodu, pomyślała i postanowiła: Muszę mu o

wszystkim napisać w liście. Od razu dziś wieczorem!

ROZDZIAŁ TRZYNASTY

Czuła nerwowy niepokój, gdy powóz skręcił w aleję prowadzącą do dworu Ringstad.

Tak jak poprzednio przyjechał po nich na stację woźnica Andreas. Wydawało jej się,

że od tamtej pory minęły wieki.

Zastanawiała się, jak Emanuel przyjmie nowiny i jak bardzo pogorszył się jego stan

zdrowia.

Chłopcy paplali jeden przez drugiego, szalejąc z radości, że zostali zabrani na

wycieczkę za miasto. W pociągu siedzieli cicho i patrzyli przez okno albo przyglądali się z

zaciekawieniem innym pasażerom, aż ich musiała upomnieć szeptem. Hugo i Jensine jechali

pociągiem po raz pierwszy, do tej pory najdalej byli w Kjelsas. Oboje bardzo przeżywali

podróż. Hugo siedział grzecznie na kolanach Kristiana, a Jensine tuliła się przestraszona do

mamy, ilekroć lokomotywa wydawała głośny gwizd.

Jak tutaj pięknie! Drzewa okryte śniegiem, białe pola i okazały budynek mieszkalny

w zimowej szacie. Nic dziwnego, że Emanuel źle się czuje w tym ich „domku dla lalek” z

maleńkim ogródkiem i salonem, w którym mieści się zaledwie jego łóżko, bufet, stolik na

fajki i wózek inwalidzki. Zupełnie inaczej niż oni, którzy dorastali w niedostatku.

Gdy tylko powóz stanął przed głównym wejściem, Elise zauważyła pana Ringstada

wychodzącego przez drzwi. Pośpieszył jej na spotkanie, wziął na ręce Jensine, a ona

tymczasem pomogła wysiąść Hugo. Chłopcy zgrabnie zeskoczyli i w jednej chwili byli na

ziemi.

- Jak miło was znów widzieć! Tak się ucieszyliśmy, gdy przyszedł telegram

zawiadamiający o waszym przyjeździe.

Pani Ringstad pokazała się w uchylonych drzwiach i przywitała się uroczyście,

podając każdemu chłopcu rękę, oni zaś ukłonili się nisko. Na szczęście wszyscy pamiętali o

tym, by najpierw zdjąć czapkę.

Elise zauważyła, że pan Ringstad zwleka z wejściem do środka.

- Mam nikłą nadzieję, że kiedy was zobaczy, poczuje się lepiej - rzekł, a w jego

oczach dostrzegła smutek i powagę. - Był tu doktor, ale nie potrafi stwierdzić, co mu dolega.

- Doktor w szpitalu Ulleval też nie umiał postawić diagnozy. Twierdził, że kilka

chorób daje podobne symptomy, jakie rozpoznał u Emanuela. „Czas pokaże, co to za

choroba”, powiedział.

W przestronnym holu zdjęli wierzchnie ubrania, po czym zaproszono ich do wielkiej

kuchni. W palenisku trzaskał wesoło ogień, a na nakrytym białym obrusem stole stały

porcelanowe talerze.

Emanuel siedział w wózku przy jednym z okien. Zaprowadziła Hugo do niego,

tymczasem pani Ringstad wzięła na ręce Jensine.

- Witaj, Emanuelu - powitała go Elise i pocałowała. - Cieszymy się, że mogliśmy tu

przyjechać i was odwiedzić.

Uśmiechnął się smutno.

- Odwiedzić nas? Brzmi tak, jakbym miał tu zamieszkać na dobre.

Był blady i źle wyglądał. Policzki się mu zapadły, jakby od świąt znacznie stracił na

wadze. A przecież co jak co, ale odżywiano go tu na pewno dobrze.

- Witaj, Hugo! - uśmiechnął się do malca Emanuel, gdy Elise posadziła mu synka na

kolanach. Na szczęście Hugo nie protestował, choć obawiała się, że zawstydzony, będzie się

wzbraniał.

- Jak ty się czujesz, Emanuelu?

- Dobrze. Mama mnie rozpieszcza, a Olga stara się, jak może, by mnie podtuczyć.

Pani Ringstad podeszła z Jensine na rękach.

- Zobacz, jaka ona śliczna, Emanuelu. Zupełnie jakbym widziała ciebie w

dzieciństwie. Ten sam kolor oczu, identyczne, regularne rysy twarzy. Wyrośnie na

prawdziwą piękność i z pewnością dostanie, kogo zechce. Trzeba jej pilnować, żeby się nie

zakochała w parobku - dodała ze śmiechem. - Wystarczy już tych nieszczęśliwych

małżeństw!

Elise udawała, jakby nigdy nic, choć bardzo dotknęły ją słowa teściowej.

Podeszli chłopcy i przywitali się z Emanuelem. Byli zawstydzeni i nieporadni,

najwyraźniej w otoczeniu, do którego nie przywykli, nie czuli się najlepiej. Odwiedzili

Ringstad tylko raz, ale to było latem. Biegali wówczas po podwórzu i zaglądali do budynków

gospodarskich, wcześniej zjadłszy coś w pośpiechu.

Ale Peder nie zapomniał o bułeczkach. Pani Ringstad, widząc, jak zerka tęsknie w

stronę stołu, zapytała łagodnym głosem:

- Jesteś głodny, Peder? Olga napiekła bułeczek, ale najpierw musicie zjeść porządny

posiłek.

Wzięła Jensine i Hugo do stołu i posadziła dzieci w wysokich krzesełkach. Elise

chciała pójść za nią, ale Emanuel ją powstrzymał.

- Cieszę się, że przyjechaliście, Elise. Dziękuję! - W jego głosie wyczuła nowe, obce

brzmienie.

- A jakżeby inaczej? To my raczej powinniśmy podziękować, że twój ojciec zechciał

zapłacić za bilety dla nas wszystkich. Gdybyś widział chłopców, gdy się dowiedzieli! Skakali

pod sufit.

Uśmiechnął się, ale oczy pozostały smutne. Nie pamiętała, by kiedyś widziała u niego

takie bezradne spojrzenie. Popchnęła wózek w stronę stołu.

- To prawdziwe mięso? - zapytał Peder.

Przykazała mu surowo, by się nie odzywał niepytany, ale najwyraźniej zapomniał już

o wszystkich jej upomnieniach. Pani Ringstad roześmiała się.

- Oczywiście, że prawdziwe. Nie zapominaj, że jesteś w gospodarstwie, Peder.

- To koń czy wieprz?

Zarówno pan, jak i pani Ringstad roześmieli się.

- Nie sądzisz chyba, że poczęstowałbym cię mięsem jednego z moich pięknych koni,

Peder? Ty, który chcesz zostać stajennym, nie jadasz chyba koniny?

- Nie, właśnie dlatego pytam. Gdyby to było mięso z Bruna czy z Gwiazdy, uznałbym

pana za kanibala.

Pan Ringstad wybuchnął gromkim śmiechem i aż trzymał się za brzuch.

- Nie znam nikogo, kto by opowiadał tyle zabawnych rzeczy co ty, Peder - rzekł w

końcu i zwrócił się do Elise: - Musisz to spisywać, Elise. Człowiekowi się zdaje, że

zapamięta wszystkie powiedzonka dzieci, ale niestety potem większość z nich ulatuje z

naszej pamięci.

- Pan się śmieje - oznajmił nagle zachwycony Hugo swoim jasnym głosikiem. - Pan

ma duży brzuch.

Chłopcy zasłonili usta dłońmi, by nie parsknąć śmiechem za głośno, ale pan Ringstad

też był rozbawiony.

- Jak Hugo już ładnie mówi - odezwała się zaskoczona pani Ringstad. - W święta

jeszcze nie wypowiadał się tak składnie.

Elise pomyślała w duchu, że po prostu nie dopuszczono go do głosu, ale rzekła tylko:

- Rzeczywiście zrobił ostatnio duże postępy. Nie potrafi jedynie wymówić „r”, ale

mówi całymi zdaniami i zaskakująco dużo rozumie. Kiedyś chodziłam w kółko po kuchni,

szukając poduszeczki do igieł, gdy nagle powiedział: „Może jest w salonie?”

Pani Ringstad klasnęła w dłonie.

- Naprawdę? Popatrz no, dwulatek! Elise zaśmiała się.

- Tak, a innego dnia, gdy nie mogłam zapalić lampy naftowej, odezwał się ostrożnie:

„A może poprosisz jakiegoś pana?”

Wszyscy wybuchnęli śmiechem.

- O tym właśnie mówię - rzucił jowialnie pan Ringstad. - Ten malec wyrośnie na

wielkiego człowieka! Tak samo jak wy wszyscy, chłopcy! - dodał pośpiesznie, patrząc z

uśmiechem po ich twarzach. - Ale teraz szybko jedzcie, żebyśmy mogli pójść do stajni.

Po posiłku pani Ringstad zaofiarowała się, że razem z Olgą zajmie się najmłodszymi.

Emanuel poprosił Elise, by przewiozła jego wózek do starej izby, jak nazywano pomalowane

na niebiesko najstarsze pomieszczenie w budynku, zbudowane w osiemnastym wieku. Elise

zapamiętała je ze swojego pierwszego pobytu we dworze. Izba zrobiła na niej wielkie

wrażenie, zwłaszcza szafa pomalowana przez wiejskiego artystę i długi stół zrobiony przez

pradziadka pana Ringstada. „Drewniane kufry są jeszcze starsze niż izba”, opowiadała

wówczas pani Ringstad.

W wysokim czarnym piecu buzował ogień, w izbie było więc ciepło i przyjemnie.

Szyby w oknach podzielonych szprosami pomalował mróz, ale w oknach od wewnątrz nigdy

nie tworzył się lód.

- No, to teraz opowiadaj, jak wam idzie - odezwał się bezbarwnym głosem Emanuel.

Wskazał ręką na rzeźbione krzesło z haftowaną tapicerką ozdobione ornamentami w kształcie

smoków, zapraszając, by usiadła.

- Teraz już dobrze. Martwiłam się o Pedera, gdy leżał z wysoką gorączką, ale jak na

grypę dość szybko mu minęło. Chłopcy stoją za ladą co wieczór, ale gdy wracają do domu, są

bardzo zmęczeni i brakuje im czasu na odrabianie lekcji. Zastanawiałam się, czy nie poprosić

Ludviga Liena, by pracował dłużej.

Emanuel westchnął ciężko i spuścił wzrok.

- Chyba najlepiej byłoby się pozbyć tego sklepu, Elise. Poczuła ulgę, że propozycja

wyszła od niego. Nie mogło się zdarzyć lepiej.

- A może Ludvig Lien sam poprowadziłby sklep do twojego powrotu?

Pokiwał głową, nie patrząc na nią.

- Dobrze, póki co możemy tak ustalić.

Coś w wyrazie jego twarzy wyostrzyło jej czujność.

- Czy coś się stało, Emanuelu? To znaczy... coś, o czym nie wiem?

Pokręcił głową.

- Nic poza tym, że mam dużo czasu na rozmyślanie.

- O co ci chodzi? Znów westchnął.

- Mówiłem ci to wiele razy, kiedy leżałaś nieprzytomna w szpitalu, nie jestem jednak

pewien, czy potem powtarzałem to wystarczająco często. - Podniósł głowę i spojrzał jej

prosto w oczy. - Wstyd mi za to, że tak się wobec ciebie zachowałem, Elise. Nie rozumiem,

jak zdołałaś mi wybaczyć. Nie zasłużyłem na to.

- Ależ kochany, tę sprawę już dawno uważam za zakończoną!

- Może ty, ale nie ja. Zmarnowałem szansę, jaką dał mi los. Zdeptałem różę

podarowaną przez Boga. I choć ta zdołała się podnieść, czuję, że coś w niej zostało

zniszczone na zawsze. Ta część zwrócona w moją stronę.

Zamilkł.

- Nie rozumiem, co masz na myśli.

- Zabiłem w tobie miłość, Elise. Twój szacunek i oddanie. Nie wobec innych, ale

wobec mnie. Zanim się pobraliśmy, patrzyłaś na mnie z podziwem jak na człowieka z

charakterem, szlachetnego idealistę. Szanowałaś mnie za pracę w Armii Zbawienia. Potem

zorientowałaś się, że się pomyliłaś. Tak, byłem idealistą i uczyniłem wiele dobrego, służąc w

Armii, ale nie zdołałem się oprzeć pokusom. Nie dość, że cię zdradziłem, to okazałem się

tchórzem, idąc po linii najmniejszego oporu. Musiałem cię strasznie rozczarować!

- Nie rozumiem, dlaczego do tego wracasz? To przeszłość. Wiesz, że ci wybaczyłam.

Zaopiekowałam się twoim synem, Sebastianem, i gdyby to tylko było możliwe,

zatrzymałabym go. Nie byłam o niego zazdrosna. Zrozumiałam, że było ci o wiele trudniej,

niż to sobie uświadamiałam. Kiedy wyjechałeś po świętach, przekonałam się po raz kolejny,

jaka wiedźma z tej Signe. Znalazłeś się pod wpływem dwóch zdecydowanych kobiet, Signe i

twojej mamy, i nie miałeś w sobie dość siły, by podjąć walkę. Mogę potępiać tę słabość, ale

w głębi serca wiem, że nic na to nie poradzisz. Nie wybieramy charakteru i usposobienia,

rodzimy się z określonymi przymiotami. Szczęściarzami są ci silni z natury, słabych zaliczyć

trzeba do pechowców, a nie uznawać, że są z gruntu źli. Nie winię cię już za nic, wiem, że

żałujesz. Kiedy leżałam nieprzytomna w szpitalu, słyszałam, co mówiłeś. Wiem, jak bardzo

cierpiałeś z powodu swojego postępku.

- Dziękuję - wyszeptał chrapliwie.

Popatrzyła na niego uważnie i zauważyła, że oczy mu się zaszkliły.

- Opowiedz mi, jak sobie ze wszystkim radzisz - dodał pośpiesznie. - Zaoszczędziłem

trochę koron, to je weźmiesz ze sobą. Jeśli pozwolimy Ludvigowi Lien przejąć sklep, będzie

musiał mnie spłacić, a nie wiem jednak, czy ma taką możliwość. Nic o nim nie wiem,

odniosłem jedynie wrażenie, że pochodzi z dobrego domu.

- Jego ojciec jest kupcem, ale poróżnili się ze sobą. Mieszka w pensjonacie, za który

płaci siedemdziesiąt koron miesięcznie. Wydaje mi się, że posiada własne środki.

Spojrzał na nią zdumiony.

- Skąd to wszystko wiesz?

- Był u mnie, żeby porozmawiać o towarze dostarczonym przez Paula Georga

Schwencke. Dał mi do zrozumienia, że gotów byłby przejąć sklep, jeśli zechcesz się go

pozbyć. Jeśli nie, może go poprowadzić, póki nie wrócisz.

Na twarzy Emanuela pojawiło się udręczenie.

- Pożyczyłem pieniądze od Paula Georga, wiesz. Chyba niewiele sprzedaliśmy, a jeśli

zechcę przekazać sklep Ludvigowi Lien, najpierw muszę spłacić dług.

Poczuła, że czas wyjawić mu wielką nowinę.

- Muszę ci coś powiedzieć... - Spojrzała na niego z uśmiechem, modląc się w duchu,

by zechciał odnieść się przychylnie. - Wczoraj zaproszono mnie na rozmowę w oficynie

Grondahl & Son.

W jego oczach pojawiło się zaciekawienie. Ich sytuacja finansowa zapewne martwiła

go bardziej, niż się domyślała.

- Dostałaś honorarium?

- Tak. Właściwie nie powinnam go jeszcze otrzymać, ale wypłacono mi kolejną

zaliczkę. Sto pięć koron, równowartość trzymiesięcznej pensji w kantorze! - Zauważyła, że

się ucieszył. - Ale to jeszcze nie wszystko. Złożono mi pewną propozycję. Patrzył na nią

zaintrygowany.

- Czyżby chcieli ci dać kolejną zaliczkę na książkę o Pederze? Mimo że już wypłacili

ci dwadzieścia koron?

Pokręciła głową.

- Nie, dostałam propozycję, o jakiej bym nawet nie śmiała marzyć. W wydawnictwie

chcą, żebym zrezygnowała z posady w kantorze u majstra i poświęciła się pisaniu.

Otrzymywać będę wypłatę identyczną jak kancelistka u Graaha.

Emanuel aż rozszerzył oczy ze zdumienia.

- Co ich skłoniło do złożenia takiej propozycji?

- Twierdzą, że mam talent i tracę tylko czas, zajmując się sporządzaniem rocznych

bilansów i pisaniem listów urzędowych. Wydawca uważa, że ludzie powoli budzą się z

letargu i dostrzegają niesprawiedliwe traktowanie robotników. Podobno mogę pomóc

czytelnikom zrozumieć dolę robotnic, jeśli zainteresuję ich losami pojedynczych ludzi i

obudzę w nich współczucie.

Emanuelowi zupełnie odjęło mowę. Czyżby doznał wstrząsu, że jego żona naprawdę

zostanie pisarką? Poraziło go, że zarabia więcej od niego, i obudziło to w nim zazdrość?

Może teraz, gdy jest przykuty do wózka, jeszcze trudniej mu się z tym pogodzić? Może nie

powinna o niczym mówić, póki mu się nie poprawi?

Nagle poczuła uścisk jego dłoni.

- Jestem z ciebie dumny, Elise. Przyznaję, że cię nie doceniałem. Nie miałem pojęcia,

że jesteś tak utalentowana, iż wydawnictwo gotowe będzie podjąć takie ryzyko.

Ciekawe, czy mówi szczerze - zastanawiała się. A może usiłuje ukryć to, co naprawdę

myśli?

- Dowiedziałam się o tym dopiero wczoraj. Co będzie jednak, jeśli mi się nie uda

sprostać ich oczekiwaniom? Będę musiała im oddać pieniądze?

Pokręcił z uśmiechem głową.

- Nie, nie mogą tego żądać. Postawili na ciebie i podjęli ryzyko. Jeśli się nie uda, to

oni poniosą odpowiedzialność. Pod warunkiem, oczywiście, że dołożysz wszelkich starań.

Moim zdaniem oni doskonale wiedzą, jaka jesteś obowiązkowa i odpowiedzialna. Są pewni,

że nie nadużyjesz ich zaufania.

- Nie, oczywiście, że będę się bardzo starać! Martwię się jedynie, czy zdołam się

skupić na pisaniu, mając przez cały czas koło siebie Hugo i Jensine. Miejmy nadzieję, że się

uda. Trochę też się denerwuję, czy mnie nie przytłoczą te nadzieje związane z moją osobą. A

jeśli nie będę w stanie nic napisać? W wydawnictwie tyle się po mnie spodziewają. Podobno

sprzedaż Podciętych skrzydeł przeszła wszelkie oczekiwania.

Emanuel pochylił się nad nią i rzekł:

- Pozwól, niech wyrażę swoje uznanie i cię wycałuję. Objęła go za szyję, ale gdy jego

wargi szukały jej ust, nie zdołała się przełamać. Nerwowo zapytała:

- Nie sądzisz, że twoja mama się dziwi, gdzie zniknęliśmy na tak długo?

Poznała po jego spojrzeniu, że go uraziła, pocałowała go więc pośpiesznie w policzek,

modląc się w duchu: Dobry Boże, pomóż mi obudzić w sobie jakieś żywsze uczucia do

niego. Nie chcę mu sprawiać przykrości.

Pchając wózek, skierowała się do kuchni.

Co on właściwie powiedział? Zdeptał różę podarowaną mu przez Boga, ale ta się

podniosła. Jedynie ta jej część zwrócona do niego uległa zniszczeniu bezpowrotnie. Ma rację.

Porównanie do róży wydało jej się wprawdzie przesadzone, ale to prawda, że nie potrafi

ożywić w sobie na nowo uczuć, którymi go obdarzała, zanim ją tak boleśnie zranił.

Przykro mi, Emanuelu, pomyślała szczerze.

ROZDZIAŁ CZTERNASTY

Mama Emanuela znalazła jakieś stare zabawki i posadziła Jensine i Hugo na

podłodze, by się bawili, sama zaś siedziała na krześle i obserwowała ich z uśmiechem w

oczach.

- Mamo, pogratuluj Elise! - odezwał się Emanuel niezupełnie radosnym głosem, ale

mimo wszystko radośniejszym niż przy powitaniu.

Pani Ringstad odwróciła się do nich zdziwiona.

- A czegóż to mam pogratulować?

Elise dostrzegła, jak omiotła ją spojrzeniem. Może sądziła, że znów jest w ciąży?

- W wydawnictwie zaproponowano Elise finansowe wsparcie, tak by mogła

zrezygnować z posady w kantorze i poświęcić się pisaniu.

Teściowa zmarszczyła czoło, nic z tego nie rozumiejąc.

- A po co to jej?

- Nie rozumiesz, że to zaszczyt? To znaczy, że dostrzeżono jej talent.

- Ale przecież nie da się żyć z pisania książek! Przynajmniej kobiecie.

- Nie śledzisz, mamo, zmian dokonujących się na naszych oczach. Pomyśl na

przykład o Amelie Skram.

Pani Ringstad tylko prychnęła.

- Przecież ona wywodzi się z bogatej rodziny. Zresztą, pisze o tak wstydliwych

sprawach... - Skierowała swój wzrok na Elise i dodała: - Mam nadzieję, że nie zamierzasz

pójść jej śladem? To by mnie zabiło.

- Zamierzam opisywać życie robotników nad Aker.

- Ale przecież w tym środowisku tyle jest patologii, słyszałam o tym. Chyba nie

myślisz pisać o tych robotnicach, które rodzą nieślubne dzieci?

- Jeszcze nie zadecydowałam, o kim będę pisać, najważniejsze dla mnie jest to, żeby

opisać robotniczy znój, fatalne warunki mieszkaniowe i złą sytuację ekonomiczną.

- A kto by chciał o czymś takim czytać?

- Znam przynajmniej jedną osobę, która powinna to przeczytać - nie wytrzymał i

wtrącił się Emanuel.

Matka poczerwieniała, a w jej oczach pojawiły się groźne iskry. Elise próbowała ją

ułagodzić, zapewniając:

- Na pewno nie napiszę niczego, za co będziesz się musiała wstydzić, teściowo.

Najpierw planuję książkę dla dzieci o chłopcu, który nie zastanawia się, nim coś powie, i

dlatego wygaduje najdziwniejsze rzeczy.

- O Pederze? - Pani Ringstad złagodniała. Elise skinęła głową.

- Nazwę go jednak inaczej. Nikt nie będzie wiedział, że opisałam mojego

najmłodszego brata.

Pani Ringstad wstała i oznajmiła:

- Jeśli zostaniecie tu przez chwilę, to ja pójdę na piętro. Gdy tylko się oddaliła,

Emanuel westchnął z rezygnacją.

- Teraz pewnie już się domyślasz, jak mi tu jest.

- Chyba nie aż tak źle?

- Owszem. Przed chwilą zmusiła się do opanowania, ale po waszym wyjeździe

nasłucham się. Uczyni wszystko, co w jej mocy, żebym ci zabronił pisać. Śmiertelnie się boi,

że ktoś mógłby odkryć, co się kryje za tą piękną fasadą. A gdyby jeszcze ktoś z sąsiadów

dowiedział się, że jej synowa pisze powieści! Co za wstyd! W jej świadomości wszystkie

pisarki przekazują niemoralne idee i propagują wolnomyślicielstwo.

Elise nie odezwała się. Niełatwo będzie pisać o życiu nad Aker, nie wspominając o

alkoholizmie i niemoralności. Jedno i drugie jest następstwem nędzy i beznadziei.

- Wspomniałaś coś o Signe. Stwierdziłaś, że po raz kolejny się przekonałaś, jaka z

niej wiedźma. Coś o niej słyszałaś?

- Przyszła zabrać Sebastiana. Popatrzył na nią głęboko wstrząśnięty.

- Nie wiedziała, że jest u jej rodziców? Pokręciła głową.

- Nie, i nie ucieszyła się bynajmniej, gdy o tym usłyszała. Zarzuciła nam, że jesteśmy

bez serca i brakuje nam poczucia odpowiedzialności.

- Ona tak powiedziała? - zapytał zdenerwowany, ciężko dysząc.

- Straciłam panowanie nad sobą. Wracałam właśnie z kantoru do wyziębionego domu,

zmęczona, przemarznięta i głodna. Z niechęcią myślałam o tym, że najpierw muszę napalić w

piecu. Tymczasem patrzę, że to ona stoi przy furtce.

- Od razu sobie poszła?

- Nie, ale dość szybko. To znaczy najpierw weszła do środka, ciskając na mnie gromy,

a kiedy ja też jej powiedziałam do słuchu, wybuchnęła płaczem. Na sam koniec oznajmiła, że

nigdy mi nie zapomni wszystkich tych okropności, jakie ode mnie usłyszała, a ja jej na to

odparłam, że ze wzajemnością.

Nie mogła mu powiedzieć, co Signe wykrzykiwała na temat praw nieślubnych dzieci

do dziedziczenia ani że nie kryła nadziei, iż nowe przepisy wejdą w życie, zanim umrze

Emanuel...

Pokręcił głową.

- Co to za matka, która wyjeżdża od swojego dziecka na tak długo i nawet nie

sprawdzi, jak ono się czuje ani gdzie przebywa?

- Była przekonana, że jest u nas. Westchnął ciężko.

- Potrafisz zrozumieć, co ja w niej widziałem?

- Nie, sama zadaję sobie to samo pytanie. Zakochanie jest jak choroba, a może raczej

należałoby je określić jako napad szaleństwa?

Pani Ringstad pojawiła się przebrana w inną suknię, włosy miała upięte wysoko,

bardziej twarzowo. Wydawała się pogodna i w dobrym humorze. Trudno było uwierzyć, by

zaraz po ich wyjeździe miała znów się zmienić w gradową chmurę, ale zdaje się, że potrafiła

doskonale udawać. Emanuel znał swoją matkę i jej reakcje.

- Elise, czy obiło ci się o uszy nazwisko kobiety Anne Brannfjell?

- Tak. To była najbardziej znana w Kristianii znachorka. Pamiętam, że pani Betzy

Carlsen wspominała o niej, kiedy byłam z pierwszą wizytą u państwa przyjaciół. Później

słyszałam o niej jeszcze wiele razy.

Pani Ringstad spojrzała na nią przestraszona.

- Mówisz „była”. Czyżby umarła? A ja zamierzałam cię poprosić, żebyś się do niej

udała i opowiedziała o chorobie Emanuela. Wierzyłam, że znajdzie jakąś radę.

Emanuel usiłował zaprotestować, ale matka mu przerwała.

- Wiem, że ludzie się wstydzą chodzić do znachorki. Słyszałam, że do bogatych

domów często sprowadza się ją w zamkniętym powozie po zmroku, żeby nikt jej nie

zauważył. Ale ja się nie dziwię. Gdy nie ma innego wyjścia, to, na Boga, warto spróbować.

Elise przytaknęła.

- Anne Brannfjell pomogła bardzo wielu ludziom, ale niestety umarła przed kilkoma

laty w wieku, zdaje się, prawie dziewięćdziesięciu lat. Wiele o niej wtedy mówiono.

Mieszkała na parceli Ekeberglien wysoko w Ekeberg, ale przyjmowała na Gravergaten na

Starym Mieście. W tym samym miejscu przyjmują teraz inne znachorki, które kontynuują

dzieło Anne Brannfjell. Posługują się jej metodą polegającą na ustaleniu wzrostu i od-

mierzaniu odległości pomiędzy czubkami palców. Następnie nić o ustalonej długości

zawiązują wokół chorej części ciała i odmawiają po cichu zaklęcia. Na koniec nić ta jest

zniszczona w bardzo specyficzny sposób. Często po takim zabiegu chory odzyskuje zdrowie.

- Ależ to zwykłe zabobony! - zawołał Emanuel, dochodząc do głosu, czym znów

zdenerwował matkę.

- Anne Brannfjell pomogła wielu ludziom, a metoda odmierzania stosowana jest

łącznie z zaleceniami lekarskimi.

- Jaki sens ma wysyłanie Elise do tych czarownic, skoro to nie ona jest chora?

- Pomyślałam, że mogłaby się tam najpierw czegoś dowiedzieć. Nie wątpię w

skuteczność Anne Brannfjell i mam nadzieję, że kobiety, które kontynuują jej dzieło,

posługują się tymi samymi metodami. Elise opowie im, jak zaczęła się twoja choroba, i

bardzo możliwe, że będą wiedziały na jej temat więcej niż lekarze. Jeśli uznają, że mogą cię

wyleczyć, zawieziemy cię tam.

Emanuel pokręcił gwałtownie głową.

- Nie ma mowy. Nie pojadę do żadnych znachorek!

- A może postawią ci pijawki? To nie ma nic wspólnego z zabobonami. Nie dalej jak

wczoraj widziałam w gazecie „Kristiania Adressebog” trzy różne ogłoszenia zielarek, które

stosują też zabiegi upuszczania krwi. Jedna przyjmuje na Industrigaten, druga na

Hospitalsgaten, a trzecia na Svingen 8. Stawianie pijawek jest akceptowane także w

środowisku lekarskim. Wszyscy wiedzą, że zakażona krew to najczęstsza przyczyna chorób.

Elise przytaknęła.

- Zgadzam się z twoją mamą, Emanuelu. Skoro lekarze nie potrafią stwierdzić, co ci

dolega, musisz szukać rady także gdzie indziej. To na pewno nie zaszkodzi. W każdym razie

warto spróbować. Wiem, że Anne Brannfjell uratowała wiele dzieci, które chorowały na

krzywicę, nazywaną często angielską chorobą. Słyszałam też o pewnym mężczyźnie, który

poważnie zaniemógł, ale lekarze nie potrafili stwierdzić, co mu dolega. W końcu zdecydował

się odwiedzić Annę Brannfjell, która dała mu miksturę o dość okropnym smaku, a po paru

godzinach wyszedł z niego tasiemiec.

Emanuel nic nie mówił, ale poznawała po jego minie, że odnosi się do tego pomysłu

bardzo sceptycznie.

- A pomyśl o Matce Saether - ciągnęła z ożywieniem jego matka. - Pisali o niej

zarówno Henryk Ibsen, jak i Marcus Thrane. To ona przygarnęła Ibsena pod swój dach w

Pipervika, kiedy przybył do stolicy, mieszkało też u niej wielu czołowych działaczy ruchu

Thrane i pozwalała im urządzać u siebie zebrania. Elise przysłuchiwała się z

zainteresowaniem.

- A czym ona się zajmowała?

- Była żoną woźnego z Instytutu Anatomii i nauczyła się sztuki leczenia od medyków.

Na początku była zwykłą gospodynią, trzymała w oborze dwadzieścia krów. Kiedy w kraju

przebywał Karl Johan, to Matka Sćether dostarczała mleko i masło do pałacu królewskiego.

Znana była bowiem powszechnie z tego, że bardzo przestrzega czystości. - Pani Ringstad

uśmiechnęła się. - Henrik Wergeland napisał o niej nawet wiersz, ale pamiętam tylko

kawałek: „Wychylam nektar z prymulki, z gatunku aurikel, na cześć starej Matki Saether i

mocy jej fiołków”. Ona miała mnóstwo przepisów na różne mikstury spisanych po łacinie.

Zachowałam na przykład jej przepis na maść na reumatyzm, ale nigdy sama jej nie

sporządziłam.

- Nazywamy to medycyną ludową - dodała Elise. - Czytałam gdzieś, że postawiono

kiedyś Matkę Saether przed sądem za leczenie bez wymaganych kwalifikacji medycznych.

Została jednak uniewinniona, gdy na świadków zgłosiło się stu czterdziestu wyleczonych

przez nią pacjentów, z czego stu dwudziestu czterem pomogła za darmo, a niektórym jeszcze

wetknęła pieniądze. Pozwolono jej dalej pomagać ludziom. Jeśli chodzi zaś o Anne

Brannfjell i jej następczynie, to podobno na Gravergaten mieści się teraz niewielki ośrodek,

do którego przychodzą też inne kobiety, które pomagają zająć się pacjentami przybyłymi z

daleka. - Elise popatrzyła na Emanuela i dodała: - Co mi szkodzi porozmawiać z nimi?

- A jak znajdziesz na to czas?

- Przecież dopiero co ci mówiłam, że rezygnuję z posady w kantorze.

- A więc zdecydowałaś się? Skinęła głową.

- W każdym razie zamierzam spróbować. Jeśli mi się nie powiedzie, pozostaje tylko

nadzieja, że majster Paulsen przyjmie mnie z powrotem.

- Na to nie licz. Będzie przecież musiał zatrudnić kogoś innego, gdy tylko odejdziesz.

Poza tym spodziewam się, że nie wywoła to jego zachwytu. Przyjął cię do kantoru, żeby

pomóc nam w trudnej sytuacji i tylko dlatego, że jesteś siostrą Hildy.

Poczuła się dotknięta, ale nie okazała tego, bo w słowach Emanuela kryło się wiele

racji. W głębi serca jednak chciała wierzyć, że majster dał jej tę posadę, ponieważ

zorientował się, że jest mądra, szybka i łatwo się uczy.

- Zgadzam się z Emanuelem - dodała pośpiesznie teściowa. - Dobrze się zastanów,

Elise! Takie posady nie trafiają się często. Ryzykujesz, że zostaniesz bez pracy.

Do holu wbiegli z hałasem chłopcy, zaraz też pojawili się w kuchni, by opowiedzieć o

wszystkich zwierzętach, które widzieli. Na tym więc zakończyła się rozmowa na temat jej

pisania.

Pożegnanie z Emanuelem okazało się bardzo przykre. Serce jej pękało, gdy widziała

jego udręczone spojrzenie. Co było powodem tej udręki, choroba czy bolesne odkrycie, że

żona go już nie kocha? Lubiła go jak brata, ale on zdaje się wyczuwał, że w ich związku

brakuje prawdziwego uczucia. Może dostrzegał to za każdym razem, gdy wracała do domu

po spotkaniu z Johanem? Tak jej się coś zdawało.

ROZDZIAŁ PIĘTNASTY

Pan Paulsen otworzył usta ze zdumienia.

- Chce pani zrezygnować z posady? To ja pani dałem taką szansę, a pani ją marnuje?

Elise oblała się zimnym potem. - Sądziłam, że redaktor Guldberg rozmawiał z panem

o tym?

- Tak, telefonował do mnie i opowiadał jakieś bzdury, że ma pani zacząć pisać książki

dla dzieci. W życiu nie słyszałem podobnych głupot! Nie zarobi się na utrzymanie, pisząc

książeczki dla dzieci sprzedawane za grosze, pani Ringstad! Niewielu autorkom się

powiodło, pisarstwo to raczej zajęcie dla mężczyzn. Nie pojmuję, kto pani nawkładał do

głowy takich bzdur! Czy jest pani świadoma tego, że miesięcznie zarabia pani o pięć koron

więcej niż inni kanceliści? Pani synka pilnuje w tym czasie Hilda, wasi bracia codziennie

dostają u niej posiłek, a pani pracuje o dwie godziny krócej niż za czasów, gdy była prządką.

Na miłość boską, z czego pani jest niezadowolona?

Popatrzył na nią z wyrzutem przez monokl, a jego spojrzenie pociemniało.

- Ależ nie chodzi wcale o to, że jestem niezadowolona, panie Paulsen. Propozycja

oficyny Grondahl & Son bardzo mnie zaskoczyła. Ja... Tak dla zabawy wysłałam im parę

stron książki dla dzieci, sądząc, że nie dostanę od nich żadnej odpowiedzi. Ku memu

wielkiemu zdumieniu wydawcom bardzo się to spodobało i uważają, że świetnie piszę.

Zaproponowali mi trzydzieści pięć koron miesięcznie za to, bym siedziała w domu i zajęła

się pisaniem. A to oznacza, że nie będę musiała oddawać dzieci pod opiekę, a chłopcy będą

wracać do ogrzanego domu i czekać na nich będzie gorący obiad. Skończy się wyrywanie

Hugo ze snu i wychodzenie z nim w ciemne, mroźne poranki. Niemal codziennie mi płakał

po drodze, zwłaszcza ostatnio, w te straszne mrozy. Majster machnął niedbale ręką.

- Nie jest jedyny, inne dzieci też tak mają. Nie rozumiem jedynie, jak pani może

napisać książkę, skoro ukończyła pani tylko szkołę powszechną i nie ma pani żadnego

wykształcenia! No i co też pani może wiedzieć o tym, co ludzi interesuje. Na pewno nie ma

pani nawet czasu czytać gazet. Skąd ma pani wiedzieć o losie mieszczańskich dzieci i ich

zainteresowaniach? Nie spotyka pani żadnych innych dzieci poza tymi wychowującymi się w

gromadzie dzieciakami robotników. Biedakami, którzy często nawet nie chodzą do szkoły

powszechnej, bo rodzice im nie pozwalają. Co ich obchodzą bajki? Zresztą którego robotnika

stać, by kupić książkę? Żadnego!

Elise zmusiła się, by nie wybuchnąć.

- Nie zamierzałam pisać dla robotników, panie Paulsen, dobrze wiem, że nie mają

pieniędzy na zakup książek. Chcę kierować swoje książki do wszystkich, których na nie stać i

których interesuje literatura. Opowiedzieć krótkie, zabawne historyjki, posługując się

słowami i wyrażeniami zasłyszanymi od dzieci. Niezależnie od tego, czy mieszkają one w

ciasnych jednoizbowych mieszkaniach w Sagene, czy w pięciopokojowych na Majorstua,

sądzę, że myślą podobnie i wypowiadają wiele zbieżnych spostrzeżeń. Wystarczy wsłuchać

się w to, co mówią. A mają one własne przemyślenia i najróżniejsze wyobrażenia na przykład

o życiu tu, na ziemi, albo o tym, co nas czeka potem. Słyszą, co mówią dorośli, i na tej

podstawie wypowiadają własne poglądy niemal na każdy temat.

Majster nie wydawał się być tym zainteresowany.

- Jak zdoła pani pisać, gdy dwoje najmłodszych będzie hałasować? A co będzie z

Isakiem, gdy straci codzienny kontakt z innymi dziećmi?

- Jakoś postaram się skupić nad pracą, nawet przy Hugo i Jensine. Zgadzam się z

panem, też mi smutno, że Hugo i Isac nie będą się już na co dzień spotykać. Ale może Hilda

odwiedzi mnie, gdy zrobi się cieplej, i wtedy będą się mogli pobawić u nas w ogródku za

domem?

Pan Paulsen pokręci! głową zrezygnowany.

- A jak pani sobie wyobraża, jak ja sobie tu bez pani poradzę? Sądzi pani, że

wystarczy zawołać, a zaraz przybiegnie zza rogu jakaś zdolna kancelistka gotowa przejąć

pani pracę? Zamieszczenie ogłoszenia w gazecie zajmie trochę czasu, a potem jeszcze

czytanie tych wszystkich podań i wybieranie, kto spośród kandydatów nadaje się najbardziej.

Szybką i zdolną maszynistkę też niełatwo znaleźć. Może w ogóle mi się to nie uda?

Elise myślała intensywnie, zastanawiając się, czy zna kogoś, kto by się nadawał.

Kogoś, komu się marzy posada w kantorze, ale na swe podania zawsze otrzymuje

odpowiedzi odmowne.

Nie, nie znała nikogo takiego. Większość jej znajomych podobnie jak ona ukończyło

jedynie szkołę powszechną i pracowało w fabryce. Mało kto się uczył równie dobrze, a

niektórzy nawet nie zdołali skończyć szkoły.

- Doprawdy postawiła mnie pani w trudnej sytuacji, pani Ringstad - rzekł, wstając z

fotela i przechadzając się po gabinecie w tę i z powrotem. - Panna Johannessen była zawsze

bardzo obowiązkowa i sumienna, ale odkąd wcisnęła jej pani tę sierotę, całkiem się zmieniła.

A teraz pani przychodzi i oznajmia, że chce się zwolnić! Uważam, że to niewdzięczność i

egoizm z pani strony. Dobrze pani wie, ile tu w kantorze jest pracy! Jak pani zdaniem pan

Samson ma sobie z tym wszystkim poradzić?

Elise była bliska płaczu. Tyle miała wątpliwości, gdy w wydawnictwie przedłożono

jej tę propozycję, a teraz kiedy majster usiłował jej to wyperswadować, ogarnęła ją rozpacz,

że przejdzie jej koło nosa taka szansa.

- Popytam wszystkich znajomych, panie Paulsen. W mojej klasie w szkole w Sagene

było bardzo dużo zdolnych dziewcząt. Może któraś z nich ukończyła kurs księgowości lub

maszynopisania. - Dobrze wiedziała, że to mało prawdopodobne, ale musiała jakoś ułagodzić

majstra. - Poza tym wiele ludzi jest obecnie bez pracy - dodała. - Czytałam w „Husmoderen”,

że tyle jest chętnych na posady kancelistek i ekspedientek, że w wielu miejscach

spowodowało to drastyczne obniżenie pensji. Niektóre dostają zaledwie pięć koron

miesięcznie za cały etat, mimo że mają ukończone gimnazja handlowe i złożone egzaminy. A

jedna kancelistka podobno musi pracować do dziesiątej wieczorem. Majster powstrzymał ją

ruchem dłoni.

- Nie mam siły tego wszystkiego wysłuchiwać. Proszę mi znaleźć zdolną kancelistkę,

pani Ringstad, a wówczas jakoś pogodzę się z pani odejściem. Tylko żeby pani nie przyszła

za dwa tygodnie, żałując, że zrezygnowała z posady! Jeśli już podejmie pani tak

bezsensowną decyzję, musi się pani liczyć z konsekwencjami.

To powiedziawszy, dał ręką znak, że uważa rozmowę za zakończoną.

Hilda dowiedziała się o szczodrej propozycji wydawnictwa w sobotę po południu, gdy

Elise przyszła po Hugo. Aż przyklasnęła wówczas w dłonie z zachwytu.

- Elise! Jak to wspaniale! Nie będziesz musiała codziennie zabierać Hugo na taki

mróz!

Ale kiedy w poniedziałkowy poranek Elise przyprowadziła do niej synka przed pracą,

Hilda, przemyślawszy dokładnie przez niedzielę wszystko, nie wykazywała już takiego

entuzjazmu i zapytała:

- Co będzie z Isakiem? Z kim się teraz będzie bawić?

- A co ci się stało? - zdziwiła się Hilda, patrząc na siostrę, która wróciła z kantoru. -

Wyglądasz zupełnie, jakbyś sprzedała masło i nie dostała za nie zapłaty.

- Majster bardzo się zdenerwował. Zażądał, żebym znalazła mu nową kancelistkę.

- Na mnie nie licz! Nie ma mowy, żebym usiedziała na stołku przy biurku przez cały

dzień.

- Nie jestem wcale pewna, czy on w ogóle by chciał cię widzieć w swoim kantorze. O

ile pamiętam, nie należałaś w szkole do prymusów. Na lekcjach norweskiego nie wysilałaś

się zbytnio, a i za rachunkami nie przepadałaś.

Hilda posłała jej obrażone spojrzenie.

- To znajdź sobie kogoś z wykształceniem, tylko że to będzie trudne po tej stronie

rzeki. Ale możesz zapytać tę rozpieszczoną jędzę, Karolinę Carlsen. Dobrze by jej zrobiło,

gdyby musiała sama zarobić na utrzymanie!

Elise zatkało, ale zaraz zawołała roześmiana:

- Hilda, jesteś geniuszem! Powiem panu Carlsenowi o wolnej posadzie, przedstawię,

jaka to ciekawa praca, nie będę szczędzić pochwał majstrowi i zachwycać się nad miłą

atmosferą w kantorze i wspomnę o możliwości awansu na sekretarkę. Obiło mi się o uszy, że

Karolinę wróciła do domu, ale rodzice mają dość jej ciągłych fochów i niezadowolenia.

Hilda jakby się nad czymś zastanawiała.

- Ale co zrobi Paulsen, gdy się zorientuje, że trafiła mu się w kantorze taka jędza?

- Może uda mu się ją utemperować. Zresztą ona z pewnością nie będzie miała odwagi

zadzierać nosa i zachowywać się niestosownie w jego obecności. Czy mogłabyś dziś

popilnować Hugo nieco dłużej? Poszłabym zaraz po pracy na wzgórze.

Hilda pokiwała głową, ale nie omieszkała dodać:

- Idź, ale myślę, że ona za nic w świecie się na to nie zgodzi.

- Też tak mi się zdaje. Chyba że ojciec ją do tego zmusi.

Kilka godzin później, gdy Elise stanęła przed piękną kutą bramą, opuściła ją odwaga.

Pomyślała, że Hilda ma rację. Karolinę na pewno się nie zgodzi.

Na szczęście pan Carlsen był w domu sam. Zdziwił się na jej widok, ale powitał ją

przyjaźnie. Wyjaśnił, że Karolinę z matką są na zebraniu jakiegoś stowarzyszenia.

- Jak miło panią widzieć, pani Ringstad. Proszę do środka, niech pani siada. Dużo o

was myślałem ostatnio. Mój przyjaciel Hugo mówił mi przez telefon, że z Emanuelem jest

źle.

Siadła w fotelu obitym zielonym pluszem, w którym już kiedyś siedziała, i pokiwała

głową.

- Niestety, to prawda. Miałam nadzieję, że jego stan się poprawi, gdy będzie miał

dobrą opiekę, odpowiednie pożywienie i ciepło w domu. Byłam wczoraj u niego z dziećmi i

przeraziłam się, że tak wychudł. Naprawdę źle wygląda.

- Lekarze nie potrafią stwierdzić, co mu dolega?

- Niestety. W szpitalu Ulleval nie umieli postawić jednoznacznej diagnozy.

Powiedzieli, że jeśli dopisze mu szczęście, to całkiem wróci do zdrowia, nie mają jednak

jasności, co to za choroba.

- Próbowaliście szukać rady u znachorek na Gravergaten? Posłała mu zaskoczone

spojrzenie, nie spodziewając się, że z jego ust usłyszy podobną zachętę.

- Moja teściowa zaproponowała to samo. Zamierzam wybrać się na Stare Miasto i

porozmawiać ze znachorkami. Jeśli uznają, że warto spróbować, postaram się namówić

Emanuela, by je odwiedził.

- Oczywiście, że trzeba próbować. Ostatecznie nawet jeśli nie pomogą, to z pewnością

nie zaszkodzą. Moja żona słyszała o wielu osobach, które odzyskały zdrowie dzięki Anne

Brannfjell. - Zapalił cygaro i popatrzył na nią. - Jak pani sobie radzi sama, pani Ringstad?

Chyba nie jest pani łatwo z pięciorgiem dzieci i dodatkowo posadą w kantorze.

- Mam dobrą siostrę i miłą sąsiadkę. Jedna pilnuje Hugo, a druga Jensine. Chłopcy

bardzo dużo pomagają.

- Słyszałem od Marie i Hugo, że Emanuel otworzył sklep? Mam nadzieję, że nie

zakupił zbyt wielu towarów, nim wyjechał.

- Jego dobry znajomy postarał się o lokal i towary, a także udzielił nieoprocentowanej

pożyczki. Póki co zatrudniliśmy sprzedawcę.

Pan Carlsen zmarszczył czoło.

- To chyba niezbyt opłacalne. Nie możecie pozbyć się tego interesu?

Dyplomatycznie nie odpowiedziała i zmieniła temat:

- A co u panny Karolinę? Jest z nią już lepiej? Słyszałam, że nie całkiem jeszcze

wyzdrowiała.

Pan Carlsen nie potrafił ukryć poirytowania.

- Mojej córce nic nie dolega. Jest jedynie rozpieszczona i leniwa, za to ma duże

wymagania. Wystarczy, że kiwnie palcem, a moja żona spełnia każdą jej najmniejszą

zachciankę, a to nikogo nie czyni szczęśliwym.

- Może byłaby bardziej zadowolona, gdyby miała jakąś pracę?

- Nie ma pani pojęcia, ileż razy to powtarzałem. Ludvig Holber napisał, że lenistwo to

diabelska pożywka, Sokrates zaś wyraził to nieco inaczej: Próżniakiem jest nie tylko ten, kto

nic nie robi, ale też ten, kto mógłby robić więcej. Mówiłem to Karolinę, ale ona nie zadała

sobie nawet trudu, by czegoś poszukać, a zapiera się, że ani myśli pracować u kogoś z moich

licznych znajomych. To rezolutna dziewczyna i jeśli chce, potrafi wykonywać sprawnie to,

co jej się zleci.

- Niebawem zwolni się posada kancelistki w kantorze u majstra Paulsena. Nie jest

wykluczone, że taka osoba może w przyszłości awansować na sekretarkę, jeśli pan Paulsen

będzie z niej zadowolony.

Oscar Carlsen uniósł brew.

- Co pani powie? Ale pewnie dużo osób się stara o tę posadę? W obecnych czasach

ciężko o pracę w kantorze.

- Pan Paulsen nie ma czasu zamieszczać ogłoszenia. Tak przynajmniej mówi. Prosił

mnie, bym poszukała mu jak najszybciej zdolnej pracownicy. Od razu pomyślałam sobie o

Karolinę i postanowiłam, że ją najpierw zapytam, zanim pójdę z tym do innych. Państwo

zawsze byliście dla nas bardzo mili i pomocni, nie wspominając o łóżku i meblach, które

dostaliśmy.

Oscar Carlsen uśmiechnął się.

- No cóż, akurat Karolinę nie zawsze zachowywała się wobec pani, jak należy, pani

Ringstad.

Odwzajemniła uśmiech.

- E, to tylko był przejaw zazdrości. Jestem pewna, że już dawno jej to przeszło.

Pan Carlsen zamyślił się.

- Z kim miałaby pracować?

- Z bardzo uroczym młodym mężczyzną o nazwisku Sigvart Samson.

- Żonaty?

Pokręciła się niespokojnie, nie wiedząc, czy ta informacja zniechęci go, czy uczyni

posadę atrakcyjniejszą.

- Nie. Nie jest żonaty ani nawet zaręczony. To bardzo kulturalny, miły i pomocny

młody człowiek.

- Hm, brzmi interesująco. A gaża?

- Trzydzieści pięć koron miesięcznie.

- Aż tyle? - posłał jej zdziwione spojrzenie. - To więcej, niż ja płacę moim

kancelistkom.

- Pan Paulsen jest bardzo szczodry - odparła, ale zreflektowawszy się, że zabrzmiało

to niefortunnie, dodała speszona: - Nie zamierzałam pana urazić, panie Carlsen.

Roześmiał się.

- Nie odebrałem tego w taki sposób, pani Ringstad - ponownie się roześmiał i

zamyślił na chwilę. - Jak szybko należy dać odpowiedź? A czy w ogóle wspomniała pani, że

zamierza porozmawiać o tym z moją córką?

- Nie. Otrzymałam polecenie, żeby jak najszybciej znaleźć kancelistkę, nie miałam

jednak sposobności, by to przedyskutować z panem Paulsenem.

- Jeśli Karolinę przyjmie tę propozycję, będzie pracowała z panią w jednym

pomieszczeniu?

Spodziewała się takiego pytania. Karolinę z pewnością nie przyjęłaby posady, gdyby

musiała spotykać się na co dzień ze swoją wcześniejszą rywalką.

- Nie, ja odchodzę. Otrzymałam bardzo kuszącą propozycję z innej firmy. Płaca jest

wprawdzie taka sama, za to będę mogła pracować w domu. Postanowiłam ją przyjąć ze

względu na dzieci.

- Rozumiem. A więc Karolinę miałaby objąć posadę po pani? Przytaknęła i dodała

tonem zachęty:

- To ciekawa i zróżnicowana praca. W kantorze panuje miła atmosfera i...

Nie dokończyła, bo pan Carlsen przerwał jej ruchem dłoni.

- Nie musi pani więcej mówić. Majster Paulsen bardzo panią chwalił. Zdecydował się

panią zatrudnić, mimo że nie posiada pani wykształcenia, bo wiedział, że jest pani zdolna,

szybka, ładnie się wypowiada i ma nienaganne maniery. Jestem pewien, że jest zawiedziony

pani odejściem, ale rozumiem, że chce być pani w domu z dziećmi. Wszystkie matki

powinny być przy dzieciach.

Na szczęście nie dopytywał się, skąd otrzymała propozycję. Wyciągnął zegarek z

kieszonki kamizelki i rzekł:

- Za chwilę żona z córką powinny wrócić, ale niestety nie mam czasu czekać.

Wybieram się na spotkanie w męskim gronie.

Wstała więc pośpiesznie z fotela i poprosiła:

- Czy byłby pan tak miły, panie Carlsen, i dał mi znać, niezależnie od tego, jaka

będzie odpowiedź Karolinę?

- Proszę pozdrowić ode mnie pana Paulsena i przekazać mu, że moja córka przyjmuje

propozycję.

Popatrzyła na niego zaskoczona.

- Ale jeśli...

- Żadne „jeśli”. Karolinę zrobi to, co jej każę. Nie zamierzam nadal utrzymywać

niewdzięcznej córki, która ma wyłącznie wymagania. Kto zechce poślubić osobę, która myśli

tylko o sobie? Jeśli nie przyjmie tej posady, zostanie starą panną!

ROZDZIAŁ SZESNASTY

Słońce zaświeciło w okna salonu. Elise podniosła wzrok znad kartki papieru i

oślepiona słonecznym blaskiem wsłuchała się w rytmiczne kapanie z dachu i dolatujący

gdzieś z pobliża śpiew sikorki. Zima minęła, nadchodzi wiosna!

Westchnęła z zadowoleniem. Pomyśleć tylko. Siedzi sobie we własnym salonie i

pisze, za co jej płacą. Nie ma chyba na świecie szczęśliwszej osoby!

Przed chwilą przybiegła na Hammergaten Jenny. Jej klasa została zwolniona z lekcji,

ponieważ zachorowała nauczycielka. Ubrała Jensine i Hugo i zabrała dzieci na dwór. Przed

oknem kuchennym zbudowała im domek ze śniegu. Jensine siedzi na saneczkach i przygląda

się zaciekawiona, a Hugo odgarnia śnieg drewnianą szuflą.

Elise odłożyła ołówek i zapatrzyła się w okno. Drzewa i krzewy połyskiwały w

wiosennym słońcu i rzucały długie cienie na biały śnieg.

Już nie miała żadnych wątpliwości, że wybrała właściwie, chociaż przez pierwsze

dwa dni przeżywała prawdziwy koszmar. Nie była w stanie napisać ani jednego zdania, z

którego by była zadowolona. Wciąż zaczynała od nowa, po czym wszystko wycierała gumką.

Paraliżowała ją świadomość, że wydawnictwo płaci za to, że ona siedzi w domu. Uważała, że

w związku z tym nie może napisać byle czego. Mimo że sam pomysł uważała za niezły,

wciąż coś jej się nie podobało.

Z pomocą przyszły jej słowa, których nauczyła się w szkole, ale nie pamiętała już,

który z mędrców czy pisarzy je wypowiedział: „Odważyć się to stracić na chwilę korzenie.

Nie odważyć się to stracić siebie”.

Pomogło. Zrozumiała, że musi odważyć się sobie zaufać. Przelać na papier to, co

czuje, i tak to pozostawić.

Gdy w końcu pękła ta barierą, słowa wylały się z niej jak wezbrany potok. Zapisywała

kolejne strony. Pierwszy rozdział opowiadał o pani Thoresen, matce Johana. Często myślała

o tym, jakie miała ciężkie życie. Żona marynarza, o którym wszelki słuch zaginął, sama

musiała wykarmić i wychować dwoje dzieci. Co prawda byli tacy, którzy mieli na

utrzymaniu całą gromadkę, ale córka pani Thoresen leżała sparaliżowana w łóżku i zostawała

całkiem sama, gdy jej mama szła na cały dzień do fabryki. Jak ciężko było pani Thoresen,

Elise zrozumiała w pełni, obserwując bezradność Emanuela, który przecież mógł się

poruszać na wózku inwalidzkim po pomieszczeniach na dole. Oczywiście jeszcze cięższy los

dotknął Annę, ale o tym zamierzała napisać w innym opowiadaniu.

Jenny obiecała przypilnować maluchy, póki nie wrócą do domu chłopcy. Peder, Evert

oraz Kristian przestali pracować w sklepie. Evert zrezygnował też z pomagania woźnemu, a

za tydzień Kristian też już nie będzie dorabiał u wozaka. Wszyscy trzej cały swój wolny czas

poświęcą na naukę i zabawę, ale obiecali Elise, że gdy będzie tego potrzebowała, zajmą się

dziećmi.

Kiedy Jenny wróci z dziećmi do domu, ona wybierze się na spacer i odwiedzi starych

znajomych. Nie dla zabicia czasu, ale żeby poszukać tematów do książki, nad którą pracuje.

Książkę dla dzieci póki co odłożyła na bok. Wydawnictwo życzyło sobie, żeby opisała

środowisko i pojedynczych ludzi mieszkających nad rzeką. Największym wyzwaniem było

teraz dla niej wniknięcie w postaci, które opisywała, i wyrażenie ich uczuć oraz myśli.

Wydawało jej się, że w ten sposób czytelników bardziej pochłonie opisywana przez nią

fabuła.

Uprzątnęła ze stołu i odłożyła na bok kartki. Postanowiła dokończyć zupę. Wywar z

kości miała już ugotowany, wystarczy wrzucić marchew. Nie muszą już żywić się polewką,

suchym chlebem i słabą kawą. Stać ich na pożywne jedzenie, choć bez zbytku.

Elise miała zamiar odwiedzić najpierw Berntine i Juliusa, którzy mieszkali w

„Łączniku”, maleńkim domku pomiędzy składem węgla i drewna a czynszówką Reutera na

Sandakerveien, niedaleko domu akuszerki Lagerty. Parter zajmował sklepikarz Jensen, a

Berntine z Juliusem wynajmowali poddasze. Elise nie była u nich od wielu lat i często

dokuczały jej z tego powodu wyrzuty sumienia, bo zarówno ona, jak i cała jej rodzina wiele

im zawdzięczała. Słyszała, że Berntine wciąż tak jak kiedyś pomaga innym, choć oboje z

mężem mocno się już postarzeli i zniedołężnieli.

Powinna się też wybrać do znachorek na Gravergaten, ale z niechęcią myślała o

dalekiej wyprawie na Stare Miasto. Kiedy była tam w ubiegłym tygodniu, nikt nie miał czasu

z nią porozmawiać. Poproszono, by przyszła kiedy indziej. Może jutro w końcu tam pójdzie.

Zawołała Jenny i Hugo, sama zaś wniosła Jensine do domu.

- Zaopiekujesz się nimi, Jenny, bo chciałabym pójść na Sandakerveien?

Dziewczynka przytaknęła ożywiona.

- Idź spokojnie! Przypilnuję dzieci. Zaraz ściągnę z nich mokre ubranka.

- Czy dasz radę sama nakarmić je zupą? Jenny posłała jej obrażone spojrzenie.

- Myślisz, że nie potrafię nakarmić dzieci? Opiekowałam się wiele razy maluchami

Kala Hagbarta, a one są młodsze od tej dwójki.

Elise uśmiechnęła się.

- Jestem pewna, Jenny, że jesteś bardzo dobrą opiekunką. Zapłacę ci oczywiście za

twoją pracę. Zjedz też koniecznie zupę. Pamiętaj, masz się najeść do syta!

Jenny uśmiechnęła się.

- Moja mama powinna to widzieć. Cieszyłaby się.

- Może widzi, Jenny.

- Jak to? - Jenny zrobiła wielkie oczy.

- Nikt nie wie, co się z nami dzieje po śmierci. Może mama widzi cię i nad tobą

czuwa?

- W takim razie wolałabym, żeby nie widziała wszystkiego. Elise mimowolnie się

roześmiała.

- Chyba nie masz nic na sumieniu, Jenny?

Dziewczynka zarumieniła się i spuściła wzrok. Może się zakochała? - zastanawiała się

Elise, gdy ubrana w płaszcz i kapelusz szła ulicą skąpaną w wiosennym słońcu. Dzieciaki nad

rzeką szybko dorastają.

Przyjemnie było tak iść spacerkiem w dół ulicy. Nie musiała się nigdzie śpieszyć, by

zdążyć na określoną godzinę. Słońce przygrzewało w twarz, w powietrzu czuło się wiosnę.

Elise patrzyła teraz na wszystko inaczej. Zwracała uwagę na ludzi wokół siebie, przyglądała

się, jak chodzą, obserwowała poorane zmarszczkami twarze starców, zauważała liche ubrania

ubogich dzieciaków i przysłuchiwała się ich rozmowom, uważnie wyłapując charak-

terystyczne powiedzonka. Słuchała upominania zmęczonej matki, dostrzegała radość w

oczach młodej dziewczyny, która wychodząc na dwór, cieszyła się z pogodnego dnia.

Wszystko to zamierzała umieścić w swojej książce, odtworzyć na kartach powieści

codzienność. Mężczyznę z ciężkim wózkiem, przygarbionego i utykającego na jedną nogę,

wracającą z torbą z targu starą kobietę, która brodząc w śnieżnej brei, ubłociła brzeg

spódnicy.

Po drodze Elise wstąpiła do piekarni i kupiła ciastka dla Berntine i Juliusa.

Przed składem węgla i drewna panował ożywiony ruch. Brama w wysokim

drewnianym ogrodzeniu otwarta była na oścież, odsłaniając widok na podwórze, na którym

stała drewniana szopa, a obok leżało ułożone na stosach drewno.

„Łącznik”, wciśnięty pomiędzy dwa większe domy, pochylony i przekrzywiony,

wyglądał tak, jakby potrzebował podpory dwóch sąsiadów. Okna znajdowały się nisko,

niemal tuż przy chodniku. Elise pamiętała, że w głębi podwórza stoi przybudówka, w której

mieszkają Arnold Nicolai i Kai Rudolf, dwaj starzy sklepikarze handlujący na dole w

„Łączniku”.

Otworzyła drzwi do korytarza, których nigdy nie zamykano na klucz. Schody

prowadzące na poddasze były zniszczone i śmierdziało kocimi sikami. Zapewne Berntine

dawno już nie szorowała stopni, pomyślała Elise, wchodząc na górę.

- Kto tam? - doleciał głos z poddasza.

- To tylko ja, Elise Lovlien. - Uznała, że lepiej będzie przedstawić się panieńskim

nazwiskiem, bo inaczej Berntine nie domyśliłaby się, kim jest gość.

- O, to ty, Elise? Dawno cię nie widziałam.

Berntine siedziała na stołku przy małym piecu na drewno umieszczonym na środku

pomieszczenia przy kominie. Mieścił się na nim jeden żeliwny gar. Czarna rura od pieca

ginęła w murze. Na poddaszu było tylko to jedno pomieszczenie. W jednym narożniku stało

krótkie łóżko, a w drugim mały chwiejny stolik z dwoma stołkami. Małe okienko obłożone

było moczonymi w gorącej wodzie ścierkami, by nie dopuścić do zamarzania szyb, ścierki te

zabierały jednak sporo światła. Na zniszczonej podłodze leżał dywanik utkany ze szmat i

zakończony frędzlami. W półmroku trudno było rozróżnić jego barwy.

- To naprawdę ty, Elise? Wiele słyszałam o tobie, ale nie sądziłam, że cię jeszcze

kiedyś zobaczę. Dawniej, gdy twój ojciec zataczał się na ulicy, a mama zaczęła pluć krwią,

przybiegałaś tu często, pamiętasz?

Elise podała jej ciastka w papierowej torebce i odpowiedziała:

- Pamiętam, jaka byłaś dla nas dobra, Berntine. Wiele razy myślałam o tym, że

powinnam cię odwiedzić, ale wciąż miałam tyle pracy!

- Przecież dobrze wiem. Zaopiekowałaś się jak matka pozostałym rodzeństwem,

mimo że sama byłaś jeszcze dziewczęciem. To dla mnie te wszystkie ciastka? Chyba

postradałaś rozum!

- A gdzie Julius? Chyba nie... Berntine pokręciła głową.

- Jeszcze tli się w nim życie, choć bardzo osłabł. Zwlókł się na dół po schodach, żeby

podyskutować z Kalem. Całymi dniami tak rozprawiają! Ledwie znajdują czas, by coś zjeść.

Elise uśmiechnęła się, przysunęła sobie stołek i usiadła.

- A co ich tak zajmuje? - zapytała.

- Nie co, lecz kto! Gunnar Knudsen, Generał, jak go nazywają. Uważają, że wkrótce

zostanie premierem. Brał udział w pracach komisji robotniczych i głośno namawiał

polityków, żeby na własne oczy przekonali się, w jakich warunkach ludzie pracują w

fabrykach i jakie nękają ich choroby. Razem z jeszcze jednym, nie pamiętam jego nazwiska,

chcą wprowadzić takie prawo, które by chroniło najsłabszych.

Elise pokiwała głową.

- Mam nadzieję, że te ustawy przejdą. Całkiem możliwe, że Gunnar Knudsen zostanie

w tym roku premierem. Nie jestem jednak na bieżąco, bo nie czytam codziennie gazet. A jak

wam się wiedzie, Berntine? Zdołałaś wybaczyć pani Karlsen, która była dla ciebie taka

niedobra?

Berntine wzruszyła ramionami.

- Ona umarła, ale wciąż słyszę hałasy na strychu, gdzie zwykle zrzucała ze sznurka na

brudną podłogę moje pranie.

- Myślisz, że ona straszy?

Berntine pokiwała głową z przekonaniem.

- Julius też ją słyszał. Nie napijesz się kawy? - Podniosła się z trudem i sięgnęła po

dwa kubki. - Właśnie zamierzałam sobie nalać. - Przysunęła stołek i postawiła go pośrodku.

Wyjęła dwa spodeczki, nalała do jednego odrobinę kawy i rozpuściła kostkę cukru, po czym

wychyliła z głośnym siorbaniem. - Chcesz też kostkę cukru?

Elise rozmyślała o tym wszystkim, co Berntine przeżyła w swoim życiu. Jej jedyne

dziecko, Bjorge Arnold, razem z innymi łobuziakami bujał się na linie przywiązanej do

drzewa, tuż nad wodospadem. Któregoś dnia spadł w dół, zniknął pod lodem i już się nie

wydostał na powierzchnię. To zdarzenie wywołało ogromny szok u wszystkich mieszkańców

ulicy. Czuli, że życie już nigdy nie będzie tu takie samo. A po paru tygodniach najmłodsze

dziecko z rodziny Nilsenów wypadło przez okno na drugim piętrze i roztrzaskało sobie

głowę. Elise przypomniało się, jak Berntine ubolewała, czemu nie zostało mu to oszczędzo-

ne, na co pastor wytłumaczył jej, że na człowieka nigdy nie spada więcej, niż jest w stanie

udźwignąć.

- Nadal przydarzają ci się takie dziwne historie, Berntine? - zapytała. - Pamiętam, jak

mi opowiadałaś, że kiedyś w fabryce nagle zaczęłaś dygotać jak w gorączce, a później się

okazało, że dokładnie o tej samej porze umarła twoja siostra.

Berntine potwierdziła i dodała:

- Wiesz dobrze, Elise, że nie jestem taka jak inni. Powinnaś tu być ostatnio, jak

przyszedł doktor.

- Do ciebie?

- Nie - zaprzeczyła. - Razem z Juliusem siedzieliśmy któregoś wieczora i piliśmy

kawę. Nagle usłyszeliśmy kogoś na schodach, a gdy otworzyliśmy drzwi, zobaczyliśmy

mężczyznę z torbą lekarską i tym wszystkim, co ma przy sobie doktor. „Wzywano mnie”,

powiedział. Odparłam, że nam nic nie dolega, a poza tym nawet nie mamy telefonu. On

jednak się uparł. Wtedy pomyślałam, że może coś się stało z Kalem. Jakiś czas nie domagał,

był blady, źle wyglądał. Poczłapałam po schodach na podwórze i zapukałam do niego.

Widziałam, że jest zapalona lampa, ale ponieważ nikt nie otwierał, weszłam do środka.

Możesz sobie wyobrazić, jak się przeraziłam. Arnold Nicolai próbował się zabić, podcinając

nożem żyły. Strasznie krwawił, ale tliło się w nim jeszcze życie. Opatrzyłam go. Potem

strasznie żałował. Tamtego doktora jednak nigdy więcej tu nie widzieliśmy.

Elise wpatrywała się w nią zdumiona:

- Przecież tu w okolicy leczy tylko nasz stary doktor.

- Właśnie. Bo to nie był taki zwyczajny doktor, rozumiesz, Elise. To sam

Wszechmocny stanął w drzwiach. Kto inny mógłby to być? I czemu zniknął niczym rosa w

słoneczny poranek? Gdyby się jednak nie pojawił, Arnold Nicolai leżałby już w ziemi.

Elise poczuła, jak przenika ją dreszcz.

- Opowiedz mi coś jeszcze, Berntine - poprosiła. - Miałaś takie ciężkie dzieciństwo,

byłaś na łasce gminy, a mimo to przez całe życie wspierałaś innych. Skąd czerpiesz siły?

- Po co ci to wiedzieć, Elise? Przecież ze mnie taki sam człowiek jak z innych.

- Ależ nie. Pamiętam, że zawsze pomagałaś staruszkom, tu w sąsiedztwie, jak i w

innych czynszówkach. Dawałaś im jedzenie, mimo że sama miałaś niewiele, a kiedy nasz

ojciec się stoczył, przychodziłaś do nas, żeby pomóc mamie, bo bałaś się, że mógłby jej coś

zrobić.

Przytaknęła.

- Twojej mamie nie było lekko, Elise. Musisz jej wybaczyć, że teraz tak się zamknęła

w sobie. Wiem o wszystkim, rozumiesz? Zawsze troszczyłam się o ludzi. Nigdy nie zapomnę

oczu twoich i Hildy, kiedy wasz ojciec walił w drzwi i roztrzaskał siekierą stołek. Przez to

tanie wino całkiem oszalał. Nazywają to delirium. Spróbuj mu wybaczyć. Człowiek, który

nie umie wybaczyć, szkodzi tylko sobie. Zżera go od środka choroba, jak ja to mówię.

- Wybaczyłam mu, Berntine. Mamie także, chociaż nigdy nie zrozumiem, że miała

serce opuścić Pedera i Kristiana.

- Ty im zastąpiłaś matkę, a to najlepsze, co mogło się im zdarzyć. Zrozum, ludzie

stają się tacy a nie inni z jakiegoś powodu. Twojego ojca bito i prześladowano, bo był

Cyganem. W dzieciństwie umieszczono go u obcych ludzi, którzy traktowali go bardzo źle. A

potem zaciągnął się na statek i pewnie zapomniał po części, przez co przeszedł. Jednak gdy

podjął pracę w fabryce, wspomnienia powróciły. Dlatego zaczął pić. A to niebezpieczne, bo

alkohol mąci człowiekowi rozum.

Elise poruszyła się niespokojnie. Nie miała pojęcia, że Berntine tak dobrze zna

przeszłość ojca.

- Wiesz coś jeszcze o rodzinie taty, Berntine? Pokiwała głową.

- Wiem prawie wszystko, ale myślę, że twoja mama nie chciałaby, bym ci o tym

opowiedziała.

- Ale ja tak bardzo bym chciała wiedzieć! Przecież chodzi o dziadka mojej córeczki.

Mama wspominała niewiele, a tata nigdy o sobie nie opowiadał. Peder i Kristian boją się, że

ktoś się dowie o tym, że w ich żyłach płynie cygańska krew, ale ja nigdy nie słyszałam

żadnych plotek o tym ani się nie spotkałam z żadnymi podejrzeniami.

- Miejmy nadzieję, że tego unikniesz, Elise. Na pewno wiesz, że policja może

zamknąć w więzieniu Cyganów, jeśli nie mają stałego miejsca zamieszkania. Jacob Walnum

powiedział, że kto żyje jak pasożyt, będzie ukarany. Dlatego otworzyli kolonię dla

cygańskich dzieci. Nie możesz pozwolić na to, by wysłali tam Pedera albo Kristiana! Nikt ci

nie powie, gdzie są dzieci, a nawet jeśli się dowiesz, nie pozwolą ci ich stamtąd zabrać!

Straciłabyś ich na zawsze!

Na schodach rozległy się ciężkie kroki.

- Wraca Julius. Pewnie chce się zdrzemnąć. Chyba najlepiej, jak już pójdziesz, Elise.

Ale proszę, zajrzyj jeszcze któregoś dnia. Tak się ucieszyłam na twój widok!

Przyjdę i przyniosę ze sobą więcej jedzenia, postanowiła w duchu Elise, odstawiając

stołek na miejsce. Może uda mi się wyciągnąć z Berntine coś o ojcu.

ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY

Zamyślona schodziła po stromych schodach, a gdy wyszła na słońce, stanęła na

chwilę niezdecydowana. Co takiego wie Berntine? Może powinnam napisać do wuja

Kristiana do Ameryki i jego zapytać?

W drodze powrotnej postanowiła odwiedzić Hildę, mimo że musiała nadłożyć

kawałek. Ufała Jenny i nie bała się zostawiać jej samej z dziećmi.

Zdawało jej się, że tak dawno nie była już w domu nad rzeką, choć naprawdę minęły

dopiero dwa tygodnie. Brakowało jej przerw obiadowych, które spędzała w towarzystwie

siostry, ale obawiała się, że Hildzie jest jeszcze trudniej. Elise mimo wszystko miała zajęcie,

pisała, a potem chłopcy wracali do domu jeden po drugim. Hilda miała tylko Isaca. Peder,

Kristian i Evert wpadali do niej raz po raz, ale nie codziennie jak kiedyś.

Wodospad Hjula huczał głośniej niż zwykle. Wyglądało niezwykle malowniczo, gdy

opadające masy wody omijały łukiem zakłady papiernicze Glada.

Elise zobaczyła z daleka, jak słońce migocze w szybkach okien domu majstra, a

potem zwróciła uwagę na przechodzącą przez most parę z dziecięcym wózkiem. Kółka

grzęzły w śniegu i mężczyzna musiał pomagać pchać wózek.

Nagle odkryła, że to Ansgar i Helenę Mathiesen! Skręciła szybko do furtki, udając, że

ich nie zauważyła, ale za plecami usłyszała wołanie Helenę. Niechętnie odwróciła głowę.

- Witam, pani Ringstad! Niech pani przyjdzie i zobaczy nasze cudo!

Przyśpieszyli i podeszli do niej. Helenę opuściła budkę w wózku i odchyliła lekko

kołderkę, by pokazać dziecko.

Elise nie chciała być nieuprzejma i zerknęła na śpiące maleństwo w jasnoniebieskiej

czapeczce. Na skroniach wystawały takie same rude Joki jak u Hugo.

To przyrodni brat Hugo! - pomyślała Elise, czując, że robi jej się słabo. Mimo że

starała się wymazać z pamięci wydarzenia z przeszłości, nie zaprzeczy oczywistemu faktowi,

że Hugo ma brata.

- Czyż nie jest śliczny? - szczebiotała Helenę. Wyglądało na to, że przestały ją

dręczyć ponure wątpliwości dotyczące Ansgara, z których zwierzała się kiedyś Elise. Teraz

jest szczęśliwą matką i rozpiera ją duma z potomka.

Elise pokiwała głową i wymamrotała słowa pochwały, bo co innego mogła zrobić.

- Przepraszam, ale idę właśnie do siostry - wyjaśniła, odwracając się. - Nie mam dziś

czasu, do widzenia!

- Ależ droga pani Ringstad. Chyba aż tak bardzo się pani nie śpieszy? Doszły nas

pogłoski, że zrezygnowała pani z posady w kantorze pana Paulsena. Tacy jesteśmy ciekawi,

czym się teraz pani zajmuje.

- Jestem w domu - odparła krótko, nie odwracając głowy.

- Jak miło, w takim razie odwiedzimy panią któregoś dnia. Elise udawała, że nie

dosłyszała, i pośpiesznie zeszła po schodkach. Z łomocącym sercem skręciła za węgieł domu.

Gdy otworzyła drzwi, zauważyła w salonie Hildę i Isaca. Olaf stał na środku i grał na

skrzypcach Wiosnę Griega.

W jednej chwili Elise opuścił gniew. Zatrzymawszy się przy wejściu, wsłuchała się w

muzykę. Przeniknęły ją czyste, klarowne tony i doznała takiego samego radosnego upojenia

jak wówczas, gdy wyszła na wiosenne słońce.

Olaf na jej widok uśmiechnął się przelotnie, ale nie przerwał gry. Ona zaś stała

nieruchomo, póki nie wybrzmiały ostatnie tony.

Skończył i odłożył skrzypce.

- Och, nie! Pograj jeszcze - popatrzyła na niego błagalnie. - Tak rzadko mam okazję

posłuchać muzyki, a Griega wprost uwielbiam.

- Innym razem - odparł z uśmiechem Olaf. - Hilda obiecała mi kawę, nim wyjdę.

Teraz dopiero Elise zauważyła stół nakryty białym obrusem i porcelanowe filiżanki.

Na półmisku leżały posmarowane kromki białego chleba polane syropem.

Hilda wstała z sofy.

- Rozbierz się, Elise, i wejdź do środka. Starczy dla nas wszystkich.

Elise odłożyła płaszcz i kapelusz w kuchni i usiadła przy wspólnym stole.

- Co u ciebie słychać, Olaf? Dawno cię nie widziałam.

- Wszystko dobrze. Gdzie mi będzie lepiej niż u Hildy - dodał, wskazując nakryty

stół.

Przypomniało jej się to, co słyszała o jego dziadku, który zdefraudował pieniądze i

potem wszyscy sąsiedzi szydzili z nich i patrzyli z góry. To musiało być bardzo przykre.

- Nadal grasz w Teatrze Narodowym? Przytaknął.

- No i ma dziewczynę - dodała Hilda filuternie. Olaf zarumienił się, ale Hildy to nie

powstrzymało.

- Powiedziałam, że jeśli chce, może ją przyprowadzić do siebie na poddasze. Nie

jestem taką wredną gospodynią, co zabrania lokatorowi pokochać się z przyjaciółką.

Olaf spurpurowiał, a Elise posłała Hildzie zrezygnowane spojrzenie. Czy siostra nie

widzi, w jaką konsternację wpędza chłopaka?

Pośpiesznie zjadł kanapkę i napił się kawy.

- Pięknie grasz, Olafie - odezwała się Elise, starając się rozładować kłopotliwą

sytuację. - Nigdy nie zapomnę, jak kiedyś grałeś w środku nocy, a Peder stał z nosem

przyklejonym do szyby i wpatrywał się w ciemność przekonany, że to wodnik.

Roześmiał się i odparł:

- Coś mi się zdaje, że on wciąż tak myśli. Gdy zapytałem go o to pewnego dnia,

udawał, że wcale nie wierzy w istnienie wodnika. Wyjrzałem jednak za nim przez okno, gdy

wyszedł, i zauważyłem, że długo spoglądał w stronę wodospadu. Niestety, muszę już iść.

Pozdrów ode mnie chłopców! - dodał, wstając z miejsca.

Gdy zamknęły się za nim drzwi, Hilda odwróciła się do niej z pretensjami:

- Wreszcie się do mnie wybrałaś! Już się martwiłam, czy czasem nie zachorowałaś.

- A czy ty nie mogłabyś się równie dobrze przejść do mnie? Masz więcej czasu. A ja

muszę pisać.

Hilda wzdrygnęła się.

- Wychodzić na tę pluchę i prosto w mroźne opary unoszące się nad rzeką?

Elise roześmiała się.

- Nie przesadzaj. Jak jest odwilż, to nie ma oparów. A poza tym już widać pierwsze

oznaki wiosny. Nie zauważyłaś, jaki dziś piękny dzień? Kapie z dachów, śpiewają sikorki,

przygrzewa słonko.

- Nie wyglądałaś zbyt radośnie, gdy weszłaś z dworu. Ale zdaje się, że koncert Olafa

poprawił ci humor.

Elise westchnęła.

- Rzeczywiście. Spotkałam tu w pobliżu Ansgara i Helenę. Szli z wózkiem.

- Tak? I co, nie cieszysz się, że się ożenił? Przynajmniej przestał się ślinić na twój

widok.

- Jego żona nalegała, bym obejrzała sobie „ich maleńkie cudo”. Dziecko jest podobne

do Hugo.

- Poczęstuj się jeszcze jedną kanapką i przestań się martwić. Nie potrzebujesz niczego

tłumaczyć Hugo. Jest mały. I tak nic z tego nie zrozumie. A ty po prostu trzymaj się od nich z

daleka.

- Żegnając się, Helenę zapowiedziała, że mnie kiedyś odwiedzą.

- Nie mogłaś powiedzieć, że nie masz czasu przyjmować gości?

- Nie chciałam im nic mówić o tym, że piszę, wspomniałam jedynie, że jestem w

domu. Słyszeli już, że zrezygnowałam z posady w kantorze. Nie pojmuję, skąd się

dowiedzieli. Tu, w okolicy, plotki rozchodzą się szybciej, niż opadają wody wodospadu.

- Nie zapominaj, że Helenę Fryksten jest siostrzenicą pani Muus, gospodyni mamy i

Asbjorna. A mamie chyba opowiedziałaś, że już nie pracujesz w kantorze, prawda?

- Owszem. Chłopcy byli u niej w ubiegłą niedzielę. Prosiłam, by ją powiadomili.

- No, to już wiesz, skąd dowiedzieli się Ansgar i Helenę. A mama jak to przyjęła?

- Nie spodobało jej się. Zresztą z góry wiedziałam, że tak będzie.

- Nie rozumie pewnie, że można się utrzymać z pisania książek.

- Być może, choć sądzę raczej, że się obawia, iż okryję wstydem rodzinę, pisząc coś

nieodpowiedniego. Całkiem jak moja teściowa.

Elise wzięła na kolana Isaca, który podszedł do niej, i zagadnęła chłopca:

- Witaj, Isac!

Popatrzył na nią uważnie i zapytał: - A gdzie Hugo?

- W domu razem z Jensine i z Jenny. Chcesz pójść ze mną i się z nim zobaczyć?

Isac pokiwał głową. Zsunął się z kolan i chciał od razu się ubierać.

- Tęskni za Hugo - wyjaśniła Hilda. - Przez pierwsze dni nie chciał ani jeść, ani się

bawić. Siedział tylko i marudził.

- Może umówmy się, że raz w tygodniu albo ty nas odwiedzisz, albo my przyjdziemy

do wąs.

Hilda pokiwała głową, ale bez większego entuzjazmu.

- Nie pojmuję, dlaczego wciąż ślęczysz nad tym pisaniem. Chyba napisanie książki

nie zajmuje aż tyle czasu?

- Spróbuj, to się przekonasz - roześmiała się Elise. - Lepiej jednak opowiedz mi, jak

Karolinę sobie radzi w kantorze. Majster coś ci mówił? Taka jestem ciekawa.

- Nie uwierzysz. Pierwszego dnia przyszła naburmuszona. Nie ma wątpliwości, że

podjęła pracę przymuszona przez ojca. Ale ta dziewczyna nie jest głupia, szybko się uczy,

mówi Paul - sen. Sytuację uratował urok osobisty Samsona, któremu Karolinę szybko uległa.

Podobno jest zachwycona swoim kolegą z kantoru. Kto wie, może będzie z nich para?

- Ale on... Hilda zaśmiała się.

- To nie przeszkadza mu się ożenić. Tacy jak on mają nawet dzieci.

Elise spojrzała na siostrę z niedowierzaniem.

- A skąd ty możesz wiedzieć takie rzeczy.

- Obserwuję, co się wokół dzieje, rozmawiam z ludźmi w sklepie, odwiedzam

koleżanki. Ty też powinnaś, skoro zamierzasz pisać o ludziach.

- Właśnie dlatego wybrałam się dziś na spacer. Byłam u Berntine i Juliusa.

Hilda posłała jej zaskoczone spojrzenie.

- Żyją jeszcze? Mnie się zdawało, że już dawno ich pochowano.

- Nie, mieszkają nadal w „Łączniku” na poddaszu. Julius nawet z ożywieniem śledzi

rozwój ruchu robotniczego, natomiast Berntine wciąż doznaje niezwykłych zjawisk.

Opowiedziała Hildzie o doktorze, który nieoczekiwanie pojawił się u staruszków w

drzwiach, i o Arnoldzie Nicolai, który usiłował odebrać sobie życie.

Hilda wzdrygnęła się.

- Uważam, że to straszne, zwłaszcza że ona tego nie wymyśla. Jej się to naprawdę

przydarza. Pamiętasz, jak kiedyś zaczęła się trząść jak galareta, a potem się okazało, że w tej

samej chwili umarła jej siostra, która przedtem wcale nie chorowała?

Elise przytaknęła.

- A wtedy gdy Bjorge Arnold wpadł do wodospadu, słyszała go na schodach. Wołał

ją, więc pobiegła sprawdzić, o co mu chodzi, ale na schodach nikogo nie było. Potem

uświadomiła sobie, że to się zdarzyło dokładnie o tej samej porze, gdy jej syn się utopił.

Hilda znów się wzdrygnęła.

- Lepiej porozmawiajmy o czymś przyjemniejszym. Johan pisał do ciebie ostatnio?

Elise pokręciła głową.

- Na pewno ma dużo pracy. Hilda zmarszczyła czoło.

- Dziwne. Wyjeżdżał stąd taki nieszczęśliwy. Sądziłam, że będzie ci przysyłał listy co

drugi dzień. Ufa mi i wie, że nie wygadam się Emanuelowi.

- Oczywiście, że ci ufa.

- A ty do niego piszesz?

- Odpowiedziałam mu na list, no i czekam, aż do mnie znów napisze.

- Chyba możesz do niego napisać, mimo że to jego kolej. A jeśli jest chory? Albo nie

ma pieniędzy na znaczki? Na pewno wszystkie oszczędności wydał na ten kosz ze

smakołykami, który podarował wam w wieczór sylwestrowy.

Elise poczuła, jak tlący się w niej niepokój przemienia się w obezwładniający strach.

Usiłowała przekonać samą siebie, że Johan nie pisze z jakiegoś błahego powodu. Ale może

rzeczywiście nie stać go na drogie znaczki? Nie zdziwiłaby się. Właściwie jednak uprzedzał,

że czeka go mnóstwo pracy. Mimo wszystko dziwne, że się nie odzywa.

Hilda chyba się zorientowała, że wywołała u Elise niepokój, pośpiesznie więc dodała:

- Nie myśl o tym, Elise. On cię strasznie kocha. Jestem pewna, że nie ogląda się za

innymi kobietami. A co u Emanuela? Kontaktowałaś się z nim?

- Nie, też nie. W zeszłym tygodniu wybrałam się do tych znachorek na Starym

Mieście, ale nie miały czasu ze mną porozmawiać.

- Mówisz o tych, które podjęły działalność po śmierci Anne Brannfjell?

- Tak. Przyjmują chorych na Gravergaten, tuż przy Ekeberg.

- Wiem o tym. Pamiętam tę znachorkę, która posiadała też dar jasnowidzenia. Zanim

jeszcze sytuacja ze Szwedami uległa pogorszeniu i dochodziło do coraz to nowych napięć,

przewidziała, jak się to wszystko potoczy. Wiele przepowiedzianych przez nią wydarzeń

naprawdę miało miejsce. Ale oczywiście każdy się wstydził i ukrywał, że szuka rady u

„czarownicy”. Nawet robotnicy, mimo że pomagała najwięcej właśnie najbiedniejszym. Ale

ci z drugiego brzegu Aker też korzystali z jej pomocy. Wprowadzali ją kuchennym wejściem,

by nikt nie zauważył.

Elise pokiwała głową i zmieniła temat:

- Jak ci się układa z Paulsenem? Hilda uśmiechnęła się tajemniczo.

- Chyba powinnaś się przygotować na wielkie wydarzenie. Elise popatrzyła na nią

przerażona.

- Chyba nie spodziewasz się znów dziecka?

- To też - pokiwała głową Hilda.

- Co właściwie masz na myśli?

- Zgadnij!

- Zamierzacie się pobrać?

- Owszem - potwierdziła Hilda. - Gdy tylko się rozwiodę. Ale przyrzeknij, że na razie

nikomu o tym nie powiesz!

- Pewnie, że nie - obiecała, patrząc na siostrę zaskoczona. - Naprawdę zostaniesz

panią w bogatej willi, Hildo?

- Tak, w końcu - odparła Hilda rozpromieniona.

ROZDZIAŁ OSIEMNASTY

Następnego dnia pogoda nieoczekiwanie się zmieniła i znów zapanowała zima. W

powietrzu wirowały płatki śniegu, a temperatura spadła do minus ośmiu stopni.

Jenny miała wolne w szkole i przybiegła do Elise, wyrażając wielką ochotę, by także

tego dnia zaopiekować się Hugo i Jensine.

Elise chętnie by przełożyła wyjście do znachorek, ale czas gonił. Wydawało jej się, że

nie należy z tym zwlekać. Skoro Anne Brannfjell i jej następczynie pomogły tylu ludziom,

może znajdą też jakieś lekarstwo na chorobę Emanuela.

Nie skręciła w Maridalsveien, lecz minęła browar Ringnes i ruszyła dalej w dół

Thordvald Meyers gate, obok Birkelunden, kościoła Metodystów i w dół do browaru Schous.

Przechodząc przez Brugata, miała się na baczności. Minęła Kutorget, gdzie

handlowano bydłem. Tego dnia akurat nie było widać żadnych zwierząt. Raz po raz

przetoczył się jedynie jakiś wóz, przeszły kobiety wracające z targu i trzęsąc się z zimna,

przebiegli licho odziani chłopcy sprzedający gazety. Na Lakkegata o tej porze dnia także było

cicho i dość pusto, to miejsce ożywało dopiero po zmroku.

W tej okolicy zamieszkała biedota, ci, których nie było stać na zbudowanie domu w

granicach miasta, wtedy gdy przeniesiono je z podnóża Ekeberg w stronę twierdzy Akershus.

Dlatego to miejsce od zawsze kojarzyło się z nędzą, klitkami do wynajęcia na poddaszu,

knajpami i burdelami. Ale to właśnie tutaj zatrzymywali się chłopi przyjeżdżający do miasta

na targ, co zapewniało tutejszym mieszkańcom stały zarobek. Podobno wielu sklepikarzy

dorobiło się sporej fortuny, handlując w tej okolicy. Może to tu raczej powinien otworzyć

swój sklep Emanuel? Tylko że tu nie brakowało też nieuczciwych handlarzy, prowadzących

jakieś lewe interesy. Niebezpiecznie byłoby wdepnąć w coś takiego.

Do Starego Miasta było dość daleko i Elise strasznie zmarzła po drodze. Pożałowała,

że nie zdecydowała się poczekać na cieplejszy dzień, bo spacer sprawiłby jej więcej radości.

Wreszcie dotarła do Gravergaten. Nietrudno było trafić do domu, gdzie przyjmowały

znachorki, bo w pobliżu stało wiele powozów, a w jego kierunku zmierzali na piechotę

biedacy. Dziś także Elise nie była jedyną osobą, która przyszła po radę. Ciekawe tylko, czy

któraś ze znachorek znajdzie tym razem czas, by z nią porozmawiać?

W drzwiach powitała ją starsza kobieta. Elise przedstawiła się i wyjaśniła, że była już

raz w ubiegłym tygodniu, a wówczas od razu skierowana została do niewielkiego pokoju w

korytarzu na prawo.

Kobieta wskazała na chwiejny stołek, sama siadła przy małym stoliku i poprosiła, by

Elise powiedziała, o co chodzi.

Elise opisała chorobę Emanuela, starając się nie pominąć żadnego szczegółu.

Opowiedziała, jak po raz pierwszy zakręciło mu się w głowie i że potem powtórzyło się to

parę razy. Wreszcie wspomniała o tym, jak go znalazła nieprzytomnego przed furtką i

zawiozła do szpitala. Dokładnie przytoczyła słowa lekarzy.

Starsza pani słuchała jej uważnie, a potem zapytała nagle:

- Czy stracił ostrość widzenia na jedno oko? Elise posłała jej zdziwione spojrzenie.

- Tak, ale to minęło.

Kobieta pokiwała głową zamyślona i mówiła dalej:

- Pewnie był przygnębiony, okresami zdarzało mu się zapominać i stracił sprawność

innych części ciała, nie tylko nóg?

Elise starała się udzielać wyczerpujących odpowiedzi. Wysiliła pamięć, by

przypomnieć sobie, co się wydarzyło, zanim Emanuel doznał paraliżu. Byli w odwiedzinach

u Paula Georga Schwencke. Napił się wówczas wina agrestowego, a jej się zdawało, że się

upił.

Kobieta słuchała w milczeniu i przyglądała jej się uważnie. Gdy Elise skończyła,

powiedziała z namysłem:

- Obawiam się, że nie potrafię mu pomóc. Tej choroby nie da się wyleczyć. U

niektórych rozwija się szybko, inni żyją z nią nawet dziesięć, dwadzieścia lat. Niektórzy tracą

czucie zarówno w nogach, jak i w rękach i stają się całkowicie bezradni. Inni nie mają takich

widocznych objawów, ale narzekają na zawroty głowy i mdłości. Można by przypuszczać, że

z nimi choroba obchodzi się dość łagodnie, ale wielu z nich twierdzi, że woleliby już siedzieć

na wózku niż cierpieć na ukrytą chorobę, bo otoczenie im nie dowierza, że są chorzy.

Zwłaszcza pracodawcy.

- Czy gdybym tu przywiozła męża, można by ustalić, w jakim stopniu ta choroba go

zaatakowała?

Kobieta pokręciła głową.

- Nie, to wie tylko Bóg. Czas pokaże, jak bardzo go dotknęła choroba i jak szybko

będzie postępować.

Elise wstała powoli, porażona tą odpowiedzią.

- Ile się należy? - zapytała.

- Nic. Przecież nie badałam chorego ani nie dałam mu żadnych leków.

W drodze powrotnej do domu Elise dygotała z zimna. Wiosenne słońce z

poprzedniego dnia wydawało jej się mglistym wspomnieniem. Jak ma powiedzieć

Emanuelowi to, co usłyszała od znachorki z Gravergaten? Z pewnością pozna po niej, jeśli

skłamie. Poza tym jego matka na pewno się uprze, by go tu przywieźć.

Starała się odsunąć na bok ponure myśli, ale nie odstępowały jej przez całą drogę do

domu. Zmuszała się, by skierować je na inne tory.

Nie do wiary, że Hilda mogłaby wyjść za mąż za majstra i zostać panią domu w jego

pięknej willi. Szczerze mówiąc, nigdy by jej nie przyszło do głowy, że to kiedyś nastąpi.

Może nie doceniła pana Paulsena. Sądziła, że brak mu odwagi, by ujawnić romans z

pomocnicą z przędzalni. To by dopiero była sensacja! Ludzie nie mówiliby o niczym innym,

zarówno wymieniając ploteczki w salonach przy kawie, jak i w dużych kuchniach, gdzie

zbierają się na posiłki służące, nianie i kucharki. Miała nadzieję, że majster znajdzie w sobie

dość siły, by stawić czoło krytyce. Po kilku miesiącach plotki ucichną i ludzie znajdą sobie

inny obiekt zainteresowania, choć na pewno nigdy do końca nie zapomną. Wątpliwe też, czy

Hilda zostanie przyjęta z otwartymi ramionami w eleganckim towarzystwie. Na szczęście

siostra jest śmiała i ma cięty język, trudno więc krytykować ją otwarcie. Najgorsze będą

chyba te lekceważące spojrzenia i potępienie za to, że urodziła dziecko przed zamążpójściem,

a do tego jeszcze jest rozwódką. Wątpliwe, czy pan Paulsen ujawni, że jest ojcem Isaca.

Elise dotarła do Bentsegaten i do domu pozostał jej jeszcze tylko kawałek, gdy

zauważyła małą dziewczynkę przyciśniętą do ściany domu naprzeciwko, rozglądającą się

wokół bezradnie. Ubrana była biednie, w liche jak na tę porę roku ubranie, z gołą głową

mimo mrozu. Nierzadko widywała tu biegające samopas ubogie dzieciaki, ale ta mała

zaintrygowała Elise. Mimowolnie zwolniła kroku, po czym przeszła na drugą stronę ulicy i

zatrzymała się przed dziewczynką.

- Dzień dobry, dziecino. Mogę ci jakoś pomóc? Dziewczynka popatrzyła na nią

nieufnie, najwyraźniej obawiając się odezwać.

- Nie zmarzłaś? Nie powinnaś chodzić z gołą głową w taki mróz.

Dziewczynka nadal milczała, ale nie uciekła.

- Zdaje mi się, że jesteś bardzo smutna. Czy ktoś cię skrzywdził?

Wreszcie dziewczynka odważyła się otworzyć buzię.

- Szukam Jorund.

- Jorund? - zdziwiła się Elise, ale nagle coś ją tknęło. - Mówisz o Jorund z sierocińca?

Mała przytaknęła.

- A dlaczego chcesz ją znaleźć? Wysłał cię ktoś po nią? Dziewczynka zaprzeczyła

gwałtownie, kręcąc głową.

- Nie, sama jej szukam. Elise westchnęła głośno.

- Ty też uciekłaś?

Nie odpowiedziała, zagryzła wargi i spuściła wzrok.

- Chodź ze mną, opowiesz mi o wszystkim. Nie możesz tu tak stać, bo zmarzniesz na

kość.

Dziewczynka ociągała się przez chwilę, ale poszła za nią. Gdy ruszyły, Elise

zauważyła, że mała ma skrzywione plecy i lekko utyka.

- A skąd ci przyszło do głowy, by jej szukać tu, w Sagene?

- Powiedzieli mi, że jedna miła pani z Sagene pomogła Jorund znaleźć nową mamę.

- Ale Sagene jest duże, skąd wiedziałaś, gdzie dokładnie przyjść?

- Nie wiedziałam, ale pomodliłam się do Boga. I spytałam jednego pana, czy zna taką

panią, która ma pięcioro dzieci i męża z chorymi nogami.

- Ktoś ci o niej opowiedział?

- Podsłuchiwałam pod drzwiami.

Elise uśmiechnęła się i wyjaśniła dziewczynce, że to ona jest właśnie tą panią. Mała

spojrzała na nią oczami wielkimi jak guziki.

Kto by mógł wziąć do siebie małą dziewczynkę z sierocińca, zastanawiała się

intensywnie. Gdyby nie przypadek, że panna Johannessen pragnęła się kimś zaopiekować,

nie udałoby się znaleźć domu dla Jorund. Elise nie znała więcej samotnych kobiet. Do ro-

botnic nie ma się co zwracać. Większość z nich ma dość własnych dzieci, by przygarnąć

jeszcze jedno. A mieszkańcy drugiego brzegu Aker są zbyt zajęci sobą, by ich interesował los

ubogich dzieci.

Dziewczynka trzęsła się z zimna, a jej maleńka rączka była lodowata. Elise odpędziła

na bok zmartwienie, uznając, że teraz najważniejsze jest zadbać o to, by mała się rozgrzała i

coś zjadła.

Jenny, Hugo i Jensine siedzieli na podłodze w salonie i bawili się zabawkami, którymi

w dzieciństwie bawił się też Emanuel.

Usłyszawszy trzask otwieranych drzwi, Jenny podniosła wzrok i obrzuciła obcą

dziewczynkę pełnym ciekawości spojrzeniem.

- Wymęczyły cię maluchy, Jenny? Pokręciła głową i odpowiedziała:

- Jensine zrobiła w majtki, ale Hugo załatwił się na nocnik. Teraz oboje mają chyba

sucho.

- Dzielna jesteś! A przecież nie miałaś młodszego rodzeństwa. Spotkałam po drodze

tę dziewczynkę. Szuka Jorund.

Jenny wstała i spojrzała na nie zdziwiona.

- Jorund z mojej klasy?

- Tak. Jest z tego samego sierocińca.

- Dlaczego szuka jej tutaj?

- Pytała, gdzie mieszka pani, która ma pięcioro dzieci i sparaliżowanego męża.

- Pomodliłam się do Boga - wtrąciła mała cicho. - I on mnie wysłuchał.

Jenny ożywiła się.

- W takim razie wiem, kim jesteś. Masz na imię Olaug? Dziewczynka przytaknęła,

Jenny zaś spojrzała na Elise i wyjaśniła:

- Jorund mi o niej opowiadała. Powiedziała, że Olaug zapłacze się na śmierć, kiedy

się dowie o jej ucieczce.

Elise odwróciła się i poszła do kuchni przyrządzić gorące kakao.

Nie mogę pozwolić, by czarne ptaki uwiły mi gniazdo we włosach, upomniała siebie

w duchu, ciężko wzdychając.

Gdy mleko się zagotowało, w uszach zadźwięczały jej znów słowa Emanuela: „Nie

możemy się zaopiekować wszystkimi potrzebującymi!”

Nie, pomyślała, ale nie mogę też odesłać z kwitkiem dziecka, które wierzy, że Bóg

mu wskazał drogę do mnie.

Jenny pomogła Elise wyciągnąć balię i odłożone ubrania, z których chłopcy już

wyrośli. Napaliła porządnie w piecu, Elise zaś naniosła dodatkowo drewna i nastawiła kocioł

z wodą. Przyniosła też sfatygowane ręczniki. Mała Olaug zanurzyła się w ciepłej kąpieli, jej

buzia wnet nabrała rumieńców, a oczy blasku. Jenny ukucnęła przy balii i umyła plecy

dziewczynce, na której ustach pojawił się lekki uśmiech.

Elise obserwowała z boku wychudzone dziecko, które najwyraźniej nie było całkiem

zdrowe. Plecy miało skrzywione, zdeformowaną głowę i zepsute zęby. Czyżby mała

chorowała na krzywicę?

Hugo przyszedł do kuchni sprawdzić, co się dzieje. Stanął z boku i przyglądał się

obcej dziewczynce w balii.

- Hugo też chce się kąpać.

- Nie teraz, Hugo. Ty się wykąpiesz jutro razem z Jensine. Jenny popatrzyła na nią

zdziwiona.

- Stać cię na to, Elise?

Po raz kolejny zastanowiło ją, ile już razy słyszała to pytanie. Przecież nie żyje

rozrzutnie, a kiedy raz po raz pozwalała sobie na coś ekstra, to tylko dlatego, że wydaje jej

się, iż tak należy.

Olaug zdążyła włożyć ubranie, z którego Peder dawno już wyrósł, gdy do domu

wpadli z hałasem chłopcy.

Zatrzymali się gwałtownie w drzwiach.

- Zamykajcie szybko, bo ciepło ucieka!

Posłuchali jej, ale stali nadal przy drzwiach, wpatrując się w małą Olaug, która

niewątpliwie wyglądała dziwacznie w za dużych ubraniach. Oczy dziewczynki napełniły się

nagle łzami, podbiegła do Elise i ukryła twarzyczkę w jej fartuchu.

Elise pośpiesznie wyjaśniła chłopcom, kim jest ich gość, pewna, że dobre serce

Pedera stopnieje, gdy usłyszy historię dziewczynki, a Kristian i Evert po chwili

zastanowienia pójdą jego śladem.

Jenny sięgnęła po swoje wierzchnie ubranie i oznajmiła:

- Chyba już muszę wracać do domu. Nie powiedziałam pani Tollefsen, że mnie tak

długo nie będzie.

Elise pośpiesznie skierowała się do puszki, w której od ostatniego razu przybyło

dziesięcioorówek. Wręczyła dziewczynce pięć monet.

Jenny popatrzyła z niedowierzaniem na błyszczące monety i już chciała coś

powiedzieć, ale Elise ją wyprzedziła:

- Proszę, nie pytaj, czy mnie na to stać. Uczciwie zarobiłaś te pieniądze. Nie wiem,

jak bym sobie bez ciebie poradziła. I wczoraj, i dzisiaj.

- Dziś też ugotowałaś gorące kakao? - Peder zerknął do garnka i oblizując się, paplał:

- Odmroziłem sobie palec u nogi i pół ucha. A już myślałem, że zima minęła.

Elise uśmiechnęła się.

- Ja też tak myślałam, ale pocieszmy się, że dni są coraz dłuższe, a wiosna jest już tuż

- tuż.

- Ta laleczka będzie spać w moim łóżku? - zapytał z nadzieją.

Elise od razu domyśliła się, czemu pyta. Roześmiała się i posłała Olaug wesołe

spojrzenie.

- Co ty na to, Olaug, byśmy cię nazywali „Laleczką”? Peder chętnie użyczy ci

swojego łóżka, wiesz? Bo on tak naprawdę woli spać w innym.

Mrugnęła do Pedera, a na jego twarzy pojawił się zadowolony uśmiech.

Źle spała tej nocy. Peder rozpychał się przez sen i mimo że łóżko należało do dość

szerokich, razem z maluchami było im ciasno. Elise rozmyślała o spotkaniu na Gravergaten.

Postanowiła zataić przed Emanuelem i panią Ringstad, że ponownie odwiedziła znachorki.

Powie tylko, co jest zgodne z prawdą, że nie miały czasu z nią porozmawiać, bo przybyło

wyjątkowo dużo pacjentów. Zapewne będą oczekiwać, że spróbuje ponownie, ale w ten

sposób zyska trochę czasu do namysłu. Tymczasem nadejdzie wiosna wraz ze słońcem i

ciepłem, a Emanuel może spojrzy na świat z większą nadzieją i optymizmem. Zresztą on nie

przepadał za znachorkami i w gruncie rzeczy był przeciwny, by Elise szukała u nich rady.

Mała Olaug zasnęła od razu. W obcym łóżku, w domu, którego nigdy wcześniej nie

odwiedziła, u ludzi, których nigdy wcześniej nie widziała na oczy. Zadziwiające, jak im

zaufała!

Biedne dziecko. Sierota, bez rodzeństwa i rodziny, umieszczona w sierocińcu, w

którym czuje się źle, zrozpaczona po stracie Jorund.

Jorund była pewnie dla niej jak starsza siostra. Może ją pocieszała, gdy płakała, i

stawała w jej obronie, gdy dorośli z jakiegoś powodu ją karali. A sądząc po siniakach na

chudym ciele, zdarzało się to dość często.

Muszę znów wybrać się do Anny i Torkilda, postanowiła w duchu. Teraz mam

przynajmniej pretekst, by ich odwiedzić. Po wyjeździe Johana nie mogła się na to zdobyć.

Świadomość, że Torkild ją potępia, bardzo ją przygnębiała. Ale teraz ma ważną sprawę.

Może oni wiedzą coś o Johanie? Zwykł pisać od czasu do czasu do Anny. Obojętnie,

w jakiej byłby biedzie, do siostry na pewno by się odezwał.

Przyczyna jego milczenia jest zapewne prozaiczna. Elise nie sądziła, by uraziła go w

jakiś sposób swoim listem. Nie, musi być inny powód. Usiłowała sobie dokładnie

przypomnieć, co mu napisała, ale minęło już parę tygodni i nie pamiętała wszystkiego

dokładnie. Na pewno jednak zdała mu relację z tego, co się wydarzyło w ostatnim czasie:

choroba Pedera, propozycja Ludviga Lien przejęcia sklepu, pomoc Sigvarta. Na końcu

napisała Johanowi, że jego miłość i jej uczucie do niego dają jej siły, by wszystkiemu

podołać. Nie kryła jednak także, że ciężko byłoby jej ukryć to, co się zdarzyło między nimi

podczas świąt, gdyby nadal tu był.

Johan pracuje od świtu do późnego wieczora. „Ciężka praca jest najlepszym

lekarstwem na smutne myśli”, pisał w swoim liście i zakończył słowami: „Pisz do mnie,

Elise! Kilka słów od ciebie znaczy dla mnie wiele”.

Zdrętwiała, leżąc niewygodnie, i najchętniej zmieniłaby pozycję, ale bała się, że

obudzi Pedera albo maluchy. Smutne myśli wywoływały w niej niepokój. Kręciła się

nerwowo, czując, jakby po jej rękach i nogach wędrowały mrówki.

A może Johan się rozmyślił i uznał, że to mimo wszystko nie ma sensu? Zrozumiał,

jak jej ciężko, że nie ma sumienia opuścić Emanuela. Może rozmawiał z kimś w Paryżu o

chorobie Emanuela, tam na pewno wiedzą więcej niż w Norwegii, i dowiedział się, że jej mąż

może żyć sparaliżowany przez wiele lat. Nie zdziwiłaby się, gdyby uznał, że to dla nich

beznadziejna sytuacja. Ona jest związana, on wolny, na dłuższą metę nic by z tego nie

wyszło. Johan ma prawo przeżyć radość posiadania dzieci i rodziny tak samo jak każdy inny

człowiek. Domyślała się, że małżeństwo z Agnes nie pozostawiło mu wielu miłych

wspomnień.

Przewróciła się na drugi bok. Ścisnęło ją w gardle.

Zaraz jednak ostro się upomniała: „Pomyśl, ile dostałaś od losu! Możesz siedzieć w

domu i pisać całymi dniami! I masz więcej pieniędzy niż kiedykolwiek. Mieszkasz w

przestronnym domu, jest ci tu dobrze i ciepło. Najadasz się do syta i masz pięcioro zdrowych

dzieci!”

Sześcioro, przypomniała sobie znużona, powoli zapadając w sen.

ROZDZIAŁ DZIEWIĘTNASTY

Następnego dnia przyszedł list od teścia, a w kopercie sto koron!

Będzie otrzymywać tyle co miesiąc? Jeśli tak, to jest bogata! Z tych dwustu, które pan

Ringstad jej wręczył w dniu, gdy zabierał Emanuela, nie wydała więcej niż pięćdziesiąt, a

trzydziestu koron zaoszczędzonych przez Emanuela nawet nie tknęła. Wprawdzie odzyskała

sto pięćdziesiąt koron, które wcześniej przekazać musiała Ludvigowi za towar, ale nie miała

odwagi ich ruszyć, zanim nie nabierze całkowitej pewności, że nie pojawią się kolejne

nieprzewidziane wydatki w sklepie. Teraz jednak będzie mogła kupić skarpety i kurtki dla

chłopców, ubranka dla Hugo i Jensine, a także coś pożywniejszego na chleb i na obiady, oraz

więcej kawy i kakao. Była oszołomiona. Od tamtej pory, gdy dawno temu teść przysłał jej

trzysta koron, nie dysponowała taką dużą sumą pieniędzy. Wtedy miała tyle wydatków, że

kupka pieniędzy dość szybko stopniała, teraz jednak będzie mogła zrobić jakąś niespodziankę

chłopcom, gdy wrócą do domu.

Mała Olaug przyglądała jej się, stojąc cichutko z boku. Pomogła ubrać Hugo, gdy

Elise ubierała Jensine, i zjadła razem z nimi śniadanie. Chłopcy już dawno pobiegli do

szkoły. Elise zamierzała wybrać się do Andersengarden razem z całą trójką. Pani Jonsen nie

czuła się tego dnia dobrze i nie mogła zaopiekować się dziećmi.

Olaug, wymyta, uczesana i czysto ubrana, wyglądała teraz porządniej. Dziewczynka

zdawała się nie przejmować tym, że ma na sobie chłopięce ubrania, które na dodatek są na

nią za duże. Pewnie nie przywykła do lepszych. Elise jednak pragnęła z całego serca, by

zamiast spodenek po Pederze mogła włożyć małej sukienkę. Spodenki zamiast do kolan

sięgały jej prawie do kostek. Jeśli zobaczą ją jacyś chłopcy, na pewno ją wyśmieją. Ale

trudno, musi zabrać Olaug ze sobą. Jest za mała, by zaopiekować się Hugo i Jen - sine, a

samej w domu nie chciała jej zostawiać.

Na dworze panował równie silny chłód jak poprzedniego dnia. Przez noc napadało

dużo śniegu, a chłopcy rano nie zdążyli odśnieżyć ścieżki do furtki. Elise brnęła więc razem z

dziećmi w głębokim śniegu, który sypał im się do butów.

Kiedy wyszli na ulicę, posadziła całą trójkę na sankach.

Ciężko je było ciągnąć po Arendalsgaten, dopiero kiedy Elise minęła most Bentsebrua

i dotarła do Sandakerveien, poszło już łatwiej. Wprawdzie nie zdążyły tędy przejechać

jeszcze zaprzęgi z pługami odśnieżającymi, ale ulica była wydeptana przez rzeszę

robotników zmierzających o poranku do fabryki.

Elise szła z pochyloną głową, chroniąc twarz przed przenikliwym chłodem. Zdążyła

minąć zakłady Myren, gdy omal nie zderzyła się z jakąś starszą kobietą. Podniosła wzrok, by

przeprosić, i ku swemu zdziwieniu zorientowała się, że to pani Evertsen.

- Pani Evertsen?! - zawołała radośnie. - Jak miło! Tak dawno już pani nie widziałam!

Pani Evertsen przywitała się z nią chłodno.

- Rzeczywiście, dawno już nie odwiedzałaś starej sąsiadki. Myślę sobie, że pewnie na

Hammergaten zadajesz się z lepszymi.

- Tyle miałam na głowie! Pewnie pani słyszała, że Emanuel zachorował. Sama muszę

o wszystko zadbać i utrzymać rodzinę.

- Ale chorym mężem nie musiałaś się długo zajmować, Elise. Jego bogaci rodzice, jak

słyszałam, zabrali go ze sobą do dworu.

Elise westchnęła w duchu. Powinna wiedzieć, że całe Sagene oczywiście wie już o

wszystkim.

- No a ostatnio Abrahamsen mówił, że zrezygnowałaś z posady w kantorze. Czym się

zajęłaś, skoro cię na to było stać, Elise?

- Właśnie idę do Anny i Torkilda, by im o wszystkim opowiedzieć Nie sądziłam

jednak, że płotki dotarły tam przede mną - rzuciła cierpko, licząc na to, że pani Evertsen bez

trudu się domyśli, jakie jest jej zdanie na temat kwitnącego w okolicy plotkarstwa.

- Chyba nie sądziłaś, że ludzie się nie dowiedzą, czym się teraz trudnisz? Byłaś

przecież kiedyś jedną z nas!

- Nadal się czuję jedną z was, pani Evertsen. Chyba nikomu nie przeszkadza, że się

przeprowadziłam na Hammergaten?

- To zależy - odparła pani Evertsen, posyłając jej podejrzliwe spojrzenie.

- Co pani ma na myśli? Uważa pani, że za dobrze mi się powodzi?

- Nie wiem, dlaczego rzuciłaś pracę, i nie rozumiem, jak możesz siedzieć w domu i

mimo to mieć pieniądze na płaszcz i sanki dla dzieci.

- Kapelusz i płaszcz dostałam od miłej sąsiadki, pani Jonsen. Zostały po siostrze,

która umarła w święta. Sanki zaś podarował nam Asbjorn, mąż mojej mamy.

- Powinnaś być ostrożniejsza, Elise. To wprawdzie nie moja sprawa, ale skoro już tak

rozmawiamy w cztery oczy, uważam, że muszę cię ostrzec. Słyszałam, że zaczęłaś

przyjmować mężczyzn. Nigdy bym cię o to nie posądzała. Zrozumiałabym, gdyby chodziło

tylko o Johana, ale tych dwóch innych! A taka była z ciebie porządna dziewczyna!

Elise aż poczerwieniała ze zdenerwowania.

- No nie, tego bym się po pani nie spodziewała, pani Evertsen. Chyba pani nie wierzy

w takie plotki?! Wiem, do czego pani pije, bo pani Jonsen, choć bardzo miła, jest też bardzo

podejrzliwa. No cóż, na starość ludzie tu, nad rzeką, mają do tego prawo. Jeden z mężczyzn,

którzy mnie odwiedzili, to sprzedawca ze sklepu Emanuela. Przyszedł po pieniądze na towar

zamówiony przez mojego męża, a ten drugi to kancelista z przędzalni Graaha, który pomógł

mi narąbać drewna i nanosić wody tego dnia, kiedy się na mnie zwaliło tyle kłopotów.

Dobrze pani wie, że nie uganiam się za mężczyznami, wie to pani, odkąd mnie zna.

Pani Evertsen jednak nie dała się tak łatwo przekonać.

- A czy w święta nie szłaś w towarzystwie mężczyzny, gdy twój mąż siedział

przykuty do wózka?

- Spotkałam Johana i odprowadził mnie do domu któregoś dnia, gdy wracałam z

pracy, ale ani pani, ani nikomu innemu nic do tego. Nie zrobiłam nic złego. Uważam, że to

bardzo nieładnie z pani strony roznosić takie plotki. Zwłaszcza że pani wie lepiej niż inni, jak

się zmieniło moje życie od czasu choroby mamy, gdy cały swój czas musiałam poświęcić

Pederowi, Kristianowi i Evertowi. A co wydarzyło się potem, zapewne też pani doskonale

pamięta, o ile panią znam. Proszę bardzo, niech mnie pani teraz potępia, jeśli chce mi zrobić

przykrość. Nie sądziłam, że mamy jakieś niewyjaśnione sprawy.

Powiedziawszy te słowa, pociągnęła mocno za sznurek przywiązany do sanek i

oddaliła się pośpiesznie.

Nie zdążyła ochłonąć ze wzburzenia, dotarłszy do Andersengarden. Że też ludzie nie

zajmą się czymś pożyteczniejszym, zamiast obgadywać innych za plecami i roznosić złośliwe

plotki.

Zdjęła dzieci z sanek, wzięła Jensine na ręce, a dwojgu pozostałym pozwoliła iść za

sobą po schodach i dopiero wtedy powoli się uspokoiła. Za każdym razem, gdy czuła

znajomy zapach na klatce schodowej, powracały z niezwykłą siłą wspomnienia i nachodził ją

lekki smutek. Dlaczego, Johan? - myślała z żalem. Dlaczego tak się wszystko

skomplikowało?

Nie była pewna, czy zastanie kogoś w domu, poczuła więc ulgę, usłyszawszy szuranie

krzesła o podłogę w kuchni. Przemarzła, zatrzymując się na rozmowę z panią Evertsen, a

dzieci też zmarzły, siedząc bez ruchu na sankach.

- Elise? - Anna wstała ze stołka i utykając, wyszła jej na spotkanie. - Co za

niespodzianka! I zabrałaś ze sobą dzieci! Ale zaraz, kim jest to trzecie?

Elise uśmiechnęła się. Wyglądało na to, że Anna jest w domu sama, i bardzo ją to

ucieszyło. Choć właściwie liczyła na pomoc Torkilda w sprawie Olaug, chciała jednak

dowiedzieć się przy okazji, czy Anna wie, co się dzieje z Johanem. Przy Torkildzie nie

miałaby śmiałości zapytać.

- Ma na imię Olaug i zdaje się, że uciekła z sierocińca. Szukała Jorund, tej

poprzedniej dziewczynki, która trafiła do mnie.

Anna popatrzyła na Olaug ze współczuciem w swych pięknych oczach.

- Witaj, Olaug, jak miło, że przyszłaś mnie odwiedzić.

Na twarzy małej dziewczynki pojawił się niepewny uśmiech. Anna zerknęła na Elise i

zapytała cicho:

- Ma chyba krzywicę?

- Pomyślałam to samo.

- Rozbierzcie się i siadajcie do stołu. Zaraz czymś was poczęstuję. Torkild kupił

wczoraj chrupiący chleb w piekarni w Sagene. Zamierzałam zaprosić na kawę panią

Evertsen, ale mogę to przełożyć na inny dzień.

Elise zaczęła rozbierać dzieci, czując, jak znów ogarnia ją gniew.

- Proszę, nie zapraszaj jej, gdy ja tu jestem. Spotkałam ją po drodze, zarzuciła mi, że

przyjmuję za pieniądze obcych mężczyzn.

Anna spojrzała na nią z niedowierzaniem i zmarszczyła czoło.

- No coś ty? To niemożliwe.

- Owszem, i wcale nie żartowała. Zdaje się, że to pani Jonsen rozpuściła plotki.

Widziała, jak mnie odwiedził sprzedawca Emanuela i Sigvart Samson, kolega z kantoru.

Wyjaśniłam jej, po co przyszli, ale to najwyraźniej nic nie pomogło.

Anna uśmiechnęła się.

- Przecież obie, pani Jonsen i pani Evertsen, dobrze cię znają. Wiedzą, że nie jesteś

latawicą.

- Ktoś mnie też widział w święta razem z Johanem. Obawialiśmy się tego, ale było tak

ciemno i zimno, gdy odprowadzał mnie z fabryki do domu, że uznaliśmy za mało

prawdopodobne, iż na kogoś się natkniemy.

Anna popatrzyła na nią łagodnie.

- Nie potępiam was, Elise. Znasz moje zdanie. Z całego serca życzyłam Johanowi, by

przeżył coś miłego podczas pobytu w domu.

- Wiem, Anno, ale nie wszyscy tak to widzą. Anna pokręciła głową ze smutkiem.

- Nie, nawet Torkild. Próbowałam z nim o tym porozmawiać, ale wiesz, jest taki

pobożny! Jego zdaniem niemoralne jest kochać innego mężczyznę, gdy się przyrzekło

wierność mężowi.

- Przyrzekałam wierność Johanowi, zanim jeszcze spotkałam Emanuela. Emanuel

wiedział, że przyjmuję jego oświadczyny wyłącznie z powodu sytuacji, w jakiej się

znalazłam.

- W oczach Torkilda to nieistotne. Przed Bogiem w obecności pastora przysięgałaś

Emanuelowi kochać go i szanować, póki śmierć was nie rozdzieli. Wiem, że starasz się być

dobrą żoną dla Emanuela, pomimo tego, co ci uczynił. Wiem także, że w największej

tajemnicy spotykałaś się z Johanem, gdy przyjechał do domu na święta. Znam jednak was

oboje i wiem, że nie uczyniliście nic niestosownego.

Elise poczuła, że się rumieni, więc pośpiesznie pochyliła się nad Jensine, by zdjąć z

niej gruby sweterek. Te spotkania wszak nie były całkiem niewinne.

- Miałaś od niego ostatnio jakieś wieści? - zagadnęła po chwili. Anna pokręciła

głową, stawiając na stole półmisek z kuszącymi kromkami słodkiego chleba.

- Nie, i wydaje mi się to dziwne. Zwykle pisze do mnie regularnie i odpowiada na

każdy mój list, ale teraz już dawno się nie odzywał.

- Do mnie też nie.

- Niemożliwe! - Anna posłała jej przerażone spojrzenie.

- Właśnie dlatego przyszłam z tobą porozmawiać. Choć równocześnie muszę znaleźć

dom dla małej Olaug. Nie mogę nawet znieść myśli o tym, bym miała ją odesłać z powrotem

do sierocińca, wiedząc, jak tam traktują dzieciaki.

- Rozumiem cię. Dzieci są tam zaniedbywane i nie mają właściwej opieki. Właśnie

czytałam artykuł opublikowany przez pewnego profesora medycyny na temat krzywicy,

nazywanej też rachitis albo angielską chorobą. Twierdzi on, że to choroba pokrewna z

suchotami i powoduje zmiany w układzie kostnym. Ponieważ chorują na nią głównie dzieci

w wieku od pół roku do dwóch łat, nie zadawano sobie zbyt wiele trudu, by znaleźć

przyczyny tej choroby i ustalić sposób leczenia. Ale choroba może wystąpić także u starszych

dzieci. Podobno utworzono dla nich specjalny oddział w szpitalu Rikshospitalet, ale trafiają

tam wyłącznie dzieci z dobrze sytuowanych rodzin. Takich, które mogą zapłacić za leczenie.

- Ale czy w ogóle jest na to jakieś lekarstwo?

- Z tego, co wiem, lekarze są dość bezradni. Niektórzy próbują metody odmierzania,

inni zalecają dzieciom kąpiele w wodzie z ołowiem albo nakazują picie wody z żelazem.

Pamiętasz, uczyliśmy się w szkole o odczyniających uroki babkach, u których ludzie szukali

pomocy. „Zaklinam przed zdradą i przed krzywicą, a zaklęcia te niech cię chronią”. Torkild

twierdzi, że to zabobony, ale czego mają się uchwycić ludzie w nieszczęściu. W tym artykule

przeczytałam, że ponad sześćset osób dotkniętych tą chorobą wywodzi się ze środowisk

robotniczych, a tylko dwadzieścia cztery z lepiej sytuowanych rodzin.

- To znaczy, że winy tej choroby należy szukać w naszym sposobie życia. Może

wywołuje ją niedożywienie, chłód i niedogrzanie w okresie zimowym, a może nadmierna

ciasnota?

- A może odżywiamy się niewłaściwie - dodała Anna. - Kasza na wodzie, polewka

czy suchy chleb nie dostarczają organizmowi niezbędnych składników pokarmowych. Na

drugim brzegu rzeki ludzie jadają zdrowiej. - Podała półmisek i zachęciła: - Poczęstuj się

jeszcze jedną kanapką, Elise. Widzisz, że mam dosyć.

Obie zerknęły znów w stronę Olaug. Hugo łaskotał ją, a ona chichotała. Chyba nie

słuchała ich rozmowy, zresztą pewnie i tak niewiele by z tego zrozumiała. Nie zdawała sobie

raczej sprawy z tego, że coś jej dolega, choć pewnie wyśmiewano się z jej kalectwa.

Anna spojrzała na Elise i powiedziała:

- Torkild zaraz przyjdzie. Chcesz, żeby ją zabrał do ośrodka pomocy?

Elise zwlekała z odpowiedzią.

- Właściwie najpierw bym chciała z nim chwilę porozmawiać, dowiedzieć się, co

robią w takich przypadkach.

- Przecież wiesz! Elise, widzę po tobie, że nie masz ochoty jej oddawać. To samo było

z Jorund.

- Nie o to chodzi. Po prostu tak bardzo bym chciała znaleźć dla niej rodziców. A

przynajmniej mamę. Wiem, że Armia Zbawienia robi, co może, ale nie udałoby im się

znaleźć dla Jorund takiej opiekunki jak panna Johannessen. Tymczasem to rozwiązanie

okazało się szczęśliwe dla nich obu.

Anna uśmiechnęła się.

- Ty to jesteś taka „kocia mama”, co to zbiera z ulicy wszystkie dzieci, których jej żal.

Uważaj, żeby w końcu nie zabrakło dla ciebie samej miejsca do spania.

Elise odwzajemniła uśmiech i dodała:

- I czasu na pisanie.

- Wreszcie! Nie mogłam się doczekać, kiedy o tym powiesz. A więc zrezygnowałaś z

posady w kantorze, by się poświęcić pisaniu książek?

- Kto ci o tym opowiedział?

- Torkild był u Hildy. Nie chciała mu z początku nic powiedzieć, ale gdy zauważył, że

nie ma u niej Hugo, przestraszył się, że coś się stało.

- Nie ma czego ukrywać. Zresztą lepiej, żeby się ludzie dowiedzieli, czym się

zajmuję. Gorsze są te wszystkie domysły, czego dowodem jest pani Evertsen.

Roześmiały się obie, a Anna tylko pokręciła głową:

- Ona naprawdę sądziła, że utrzymujesz się, przyjmując mężczyzn?

- Na to wygląda.

Anna nagle spoważniała i zapytała:

- Domyślasz się, co z Johanem? Zwykle pisywał tak regularnie.

- Mam tylko nadzieję, że nie zachorował.

- Nie, napisałby, nawet gdyby był chory.

- A może nie stać go na znaczki? Anna uśmiechnęła się.

- Nie mówił ci, że sprzedał kolejne prace? Zaczyna mu się dobrze powodzić.

Zobaczysz, że wróci do domu jako człowiek ustawiony.

- Zastanawiałam się, skąd wziął pieniądze na te wszystkie smakołyki, które przyniósł

w koszu skrzat w wieczór sylwestrowy. Pewnie słyszałaś, co on wymyślił?

- Tak, i bardzo się wzruszyłam, bo to dowodzi, że szczerze kocha wszystkie twoje

dzieci. - Zaśmiała się. - Popatrz, ja też traktuję chłopców jak twoich synów.

- Nasz sprzedawca, Ludvig Lien, też tak myślał. Zaczęłam się więc nawet

zastanawiać, czy naprawdę wyglądam tak poważnie.

- Wyglądasz na starszą, niż jesteś w rzeczywistości, ale to dlatego, że spoczywa na

twoich barkach taka odpowiedzialność. Jesteś o wiele dojrzalsza niż inne osoby w twoim

wieku.

Zamilkły na chwilę, popijając ze smakiem gorącą kawę.

- A może list się gdzieś zawieruszył? To się zdarza.

- Miejmy nadzieję. Ale trochę dziwne, że równocześnie do nas obu.

- Bo co innego mogło się stać? - Anna wzruszyła ramionami, ale nagle jej twarz

rozpromieniła się. - A może on jest w drodze do domu?

- Do domu? Ale przecież dopiero były święta. Chyba nie zarabia tyle, by móc sobie

pozwolić znów na tak kosztowną podróż?

- A może profesor go wezwał, żeby wykonał jakieś zamówienie? Jest taki zdolny.

Rzeźbi od niedawna, ale jestem pewna, że profesor musiałby długo szukać kogoś równie

utalentowanego.

- Najważniejsze, że wierzysz swojego brata, Anno - uśmiechnęła się Elise i dodała z

westchnieniem: - Bardzo bym go chciała zobaczyć, choć zdaję sobie sprawę, że

przysporzyłoby mi to wielu problemów.

- Myślę, że to jest wyjaśnienie, Elise. Mam dziwne przeczucie, że się nie mylę. Na

pewno chce nam zrobić niespodziankę! Pamiętasz, on zawsze uwielbiał nas czymś

zaskakiwać. Ot, choćby ten wieczór sylwestrowy.

Elise poczuła przypływ radości. Kto wie, czy Anna nie ma racji. Znała swojego brata

zapewne lepiej niż ktokolwiek. Nie powiedziałaby tego, gdyby sama głęboko w to nie

wierzyła.

Nie karmiłaby jej fałszywymi nadziejami, narażając na późniejsze rozczarowanie.

Na schodach rozległy się ciężkie kroki i po chwili w drzwiach stanął Torkild.

Posłał im zdumione spojrzenie.

- Mamy gości? Jak miło, Elise! Doprawdy długo się nie widzieliśmy. - Podszedł i

przywitał się z nią serdecznie. - O, przyprowadziłaś też dzieci.

Anna uśmiechnęła się.

- Nie zauważyłeś, że jest o jedno więcej? Torkild rozejrzał się.

- Rzeczywiście, tej małej nie widziałem wcześniej.

- Wiesz, że Elise ma dobre serce. To nic nowego. Znów szuka jakiejś samotnej

kobiety, która pragnie córeczki.

Elise uznała, że musi wyjaśnić całą sytuację.

- Wydaje mi się, że mała uciekła z sierocińca. Szukała Jorund, tej poprzedniej

uciekinierki. Nie mam serca jej odesłać, ale gdybyś był tak miły i zawiadomił ich także tym

razem, byłabym ci bardzo wdzięczna.

Torkild pokiwał głową.

- Porozmawiam z samarytankami i zapytam, co się da zrobić.

Elise zaniepokoiła się.

- Może zostać u mnie parę dni, zanim nie znajdziemy kogoś odpowiedniego.

Anna przyszła jej z pomocą.

- Elise wolałaby, żeby mała nie trafiła do rodziny, w której i tak jest już dużo dzieci.

Torkild westchnął głęboko.

- Gdybyś wiedziała, ile dzieci jest w podobnej sytuacji! Wracam właśnie z przytułku

Enerhaugen. Codziennie szuka tam schronienia prawie osiemdziesiąt dzieci. Podobnie jest w

przytułku na Starym Mieście. Sytuacja dzieci jest tam nie lepsza niż w sierocińcu, skąd ta

mała uciekła, a kto wie, czy nie gorsza.

Elise podjęła decyzję.

- W takim razie zabieram ją z powrotem do domu i miejmy nadzieję, że uda mi się

znaleźć dla niej mamę.

Torkild popatrzył na nią łagodnym i wyrozumiałym spojrzeniem.

- Nie możesz uratować całego świata, Elise. Niektórzy muszą się zadowolić lichą

strawą i dachem nad głową.

Elise wstała.

- Dziękuję za kawę, Anno. Miło mi było z tobą porozmawiać. - Po czym zwróciła się

do dzieci: - Musimy wracać do domu. Ubierz się, Olaug, a ja pomogę Jensine i Hugo.

- Ja mogę pomóc Hugo włożyć ubranka - zaproponowała ochoczo Olaug.

Anna uśmiechnęła się.

- Widzisz, jaka ci się trafiła pomocnica, Elise. Przyda ci się. Dziękuję, że przyszłaś, i

odwiedzaj mnie, proszę, częściej niż w ostatnim czasie.

Elise nie wróciła prosto do domu. Ciągnąc sanki, skierowała się aż na Mollergata i

wstąpiła do sklepu z używaną odzieżą. Tam kupiła wełnianą sukienkę, grube pończochy,

kurtkę, czapkę i buciki dla Olaug i od razu ją w to ubrała.

Nigdy nie zapomni wyrazu twarzy dziewczynki, kiedy stanęła przed nią w „nowych”

ubrankach. Mała uśmiechnęła się szeroko, odsłaniając drobne, popsute zęby. Oczy jej

promieniały.

- Teraz jestem księżniczką z bajki!

- Tak, Olaug, jesteś księżniczką. Musimy tylko poszukać dla ciebie królowej. .

Zmęczeni i zziębnięci wrócili do domu, ale na szczęście w kuchni nie wychłodziło się

całkiem, a w piecu tlił się żar. Wystarczyło wrzucić parę drew i wnet zapłonął wesoło ogień.

Elise usadowiła maluchy razem z Olaug na podłodze w kuchni, by się pobawiły

razem, sama zaś opatuliła się w koc i usiadłszy w salonie, zabrała się do pisania.

Szło jej całkiem dobrze. Napisała o Berntine, która znaczną część życia poświęciła

innym i która miała tę dziwną zdolność widzenia bądź przeczuwania różnych zdarzeń. Gdy

odchodziła jej siostra, Berntine dostała nagle w fabryce strasznego dygotu. Innym razem

szorowała podłogę, gdy nagle zrobiło jej się słabo i mdło i musiała na moment usiąść.

Później okazało się, że w tej samej chwili umarł jej brat.

Elise zdążyła na paru stronach opisać ubogie poddasze w starym drewnianym domku

na Sandakerveien i scharakteryzować ze szczegółami wygląd Berntine, gdy usłyszała, jak do

kuchni z głośnym tupaniem wpadają chłopcy. Postanowiła więc dokończyć wieczorem, gdy

położy dzieci spać.

Tego wieczoru także zasnęła późno. Było jej przyjemnie i ciepło, gdy Peder się do

niej przytulił. Zanim zasnął, wymamrotał jeszcze:

- Uważam, że powinnaś pozwolić jej u nas zostać, Elise. Leżała i rozmyślała, zarówno

o sytuacji Olaug, jak i o milczeniu Johana. Słodkie oczekiwanie przeniknęło jej ciało. Gdyby

tak Anna miała rację, pomyślała. Gdyby Johan nagle stanął w drzwiach.

Obudziła się gwałtownie. Przez okno na poddaszu sączyło się blade światło świtu.

Peder siedział na łóżku i rozglądał się przerażony.

- Co się stało? - zapytała, przecierając oczy, i podniosła się zaspana.

- Gdzie jest Hugo?

- Hugo? - rozejrzała się, w jednej chwili rozbudzona, i zerwała się z łóżka.

Nie było go ani u Olaug, ani u Everta. Ani nawet u Kristiana! Uff! Pewnie zszedł boso

w cienkiej piżamie po schodach. Że też się znów nie posłuchał! Przecież dobrze wie, że nie

wolno mu schodzić samemu po stromych schodach.

Pośpiesznie zbiegła na dół, nie tracąc czasu na to, by zarzucić coś na ramiona. Okna w

salonie były nieszczelne i od środka utworzyła się warstwa lodu.

- Hugo? Gdzie jesteś?! - zawołała.

Słyszała, że przybiegł za nią równie przestraszony Peder.

- Hugo! - krzyknął surowo.

Jensine rozpłakała się, ale trudno, musi chwilę poczekać. Olaug na pewno też się

obudziła i nie ma pojęcia, co to za hałasy.

W kuchni także nie zauważyli Hugo. Elise stała zdezorientowana. Czyżby gdzieś się

schował?

- Hugo! - krzyknęła zniecierpliwionym głosem, bo powoli ogarniał ją gniew. Trzęsła

się z zimna, stąpając po lodowatej podłodze. - Hugo! - zawołała raz jeszcze. - Wychodź

natychmiast! To nie jest zabawne. Zimno mi.

Cisza.

Za jej plecami stali Peder, Kristian i Evert. Na schodach rozległy się kroki Olaug, a na

piętrze nie cichł płacz Jensine.

- Drzwi nie są porządnie zamknięte - odezwał się nagle żałośnie Peder.

Rzuciła się i otworzyła je, a wówczas ujrzała na ośnieżonych schodach ślady

maleńkich stóp, które prowadziły dalej do węgła domu.