Frid Ingulstad

KOCIA MAMA

Saga część 20.

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Kristiania, grudzień 1907 roku

Elise zatrzymała się gwałtownie, patrząc na Pedera z przerażeniem.

Zrobiło jej się słabo, mroczki zatańczyły jej przed oczami i z trudem
wydobyła z siebie:

- Co się stało?
- Emanuel leży na podłodze i wygląda, jakby nie żył. Jęknęła, po czym

chwyciła brata za rękę i pędem ruszyli w górę Maridalsveien.

- Upadł? - zapytała po drodze zdyszana.
- Nie wiem. Nakarmił Jensine, a potem pojechał na wózku do siebie -

odparł Peder, któremu też brakowało tchu. - Kristian był na górze z
maluchami, a ja razem z Evertem sprzątaliśmy w kuchni. Zobaczyliśmy
go, jak leży bez ruchu, gdy skierowaliśmy się na schody.

Poczuła, jak żelazna obręcz zaciska się jej na sercu. To kara! Emanuel

wysłał ją do Andersengärden, by przekazała Torkildowi wiadomość o
małej Jorund, a jej chodziło jedynie o to, by spotkać się z Johanem.

Najpierw Torkild wygłosił jej kazanie, a teraz jeszcze to ją spotyka!

Wciąż dźwięczały jej w uszach słowa Torkilda: „Krew się we mnie burzy,
gdy widzę, że nadużywasz zaufania Emanuela i go oszukujesz".

Zawstydziła się pod wpływem oskarżeń Torkilda, który nie zamierzał

przyjąć do wiadomości, że „zginie, kto się sprzeniewierzy miłości".

Zaraz jednak wstyd ustąpił rozgniewaniu. A dlaczego Torkild nie

przemówił do sumienia Emanuelowi, kiedy ten przeprowadził się do
dworu Ringstad razem ze swoją kochanką? Czy tylko kobiety obwinia się
o popełnione grzechy? Mężczyźni mogą robić, co im się żywnie podoba,
nie przejmując się słowami z Modlitwy Pańskiej „I nie wódź nas na
pokuszenie"? Emanuel także podjął pewną decyzję, oświadczając się jej i
ją poślubiając, nie tylko ona złożyła przysięgę małżeńską przed Bogiem w
obecności pastora.

- Myślisz, że on nie żyje, Elise? - zapytał Peder łamiącym się głosem.
- Nie wiem. Może tylko stracił przytomność. Już mu się to wcześniej

zdarzało, pamiętasz? Powinieneś włożyć kurtkę i czapkę - dodała
zdyszana. - Kto w taki mróz chodzi zbyt lekko ubrany, naraża swoje
zdrowie.

- Nie miałem czasu. Pomyślałem tylko, że jeśli on umarł, musimy od

razu coś zrobić. Wołałem Kristiana, ale chyba nie słyszał, bo zagłuszał
mnie płacz Jensine.

- Zaraz będziemy w domu - wysapała Elise, z trudem łapiąc oddech. -

Wyślę Kristiana na posterunek policji. To znaczy... do sąsiadów, żeby
zadzwonili do szpitala.

- Myślisz, że on nie żyje, ale nie chcesz, żebym się rozpłakał.
- Nie martwmy się na zapas, Peder.
- Byłem na niego zły! - Głos mu się znów załamał. - Ale przecież wiem,

że jest miły. - Ostatnie słowa zagłuszył szloch.

- Ja też się na niego złościłam, Peder.
- Dlatego poszłaś się spotkać z Johanem? Drgnęła.
- Poszłam powiedzieć Torkildowi o Jorund, a nie po to, by spotkać się z

Johanem.

- Nie widziałaś się z nim?
- Nie. Spotkałam Torkilda przed czynszówką i powiedziałam, że panna

Johannessen postanowiła zaopiekować się Jorund, o czym sama
zawiadomi sierociniec.

Zwolniła kroku, nie mogąc złapać oddechu.
- A dlaczego nie porozmawiałaś z Johanem? Przecież on za parę dni

wyjeżdża, sam o tym mówił.

- Uznałam, że nie mogę zbyt długo przebywać poza domem. Jest późno.

Powinieneś już od dawna być w łóżku.

Peder otworzył furtkę i przepuścił siostrę przodem, mówiąc:
- Uważam, że powinnaś z nim porozmawiać. Bo jeśli Emanuel nie żyje,

dobrze byłoby zatroszczyć się o to, by mieć w domu innego mężczyznę.

- Cii, Peder, no coś ty! - Elise odwróciła się i rozejrzała niespokojnie w

ciemnościach. - Przecież nie wiadomo, czy Emanuel nie żyje. Poza tym
Johan musi wracać do Paryża. Nie wolno ci mówić takich rzeczy! - dodała
surowo i pośpieszyła w stronę kuchennych drzwi.

Kristian z Evertem przybiegli do kuchni, gdy tylko ich usłyszeli.
- Wydaje mi się, że oddycha, ale nie jestem pewien - oświadczył

Kristian wyraźnie poruszony. Chwycił Elise za ramię i pociągnął za sobą.
Evert i Peder podążyli za nimi.

Emanuel leżał obok wózka. Zapewne próbował sam położyć się do

łóżka, ale stracił równowagę i upadł. Był blady i nie dawał znaku życia.
Elise ostrożnie przyłożyła dłoń do tętnicy szyjnej. Dopiero po chwili
wyczuła słaby puls.

- Żyje! - wyszeptała.
- Tak? - Peder uklęknął i przyłożył ucho do klatki piersiowej Emanuela.

- Masz rację. Wydawało mi się, że serce przestało mu bić, ale potem
zaczęło od nowa.

Kristian stał nieruchomo.

- Mam biec po doktora? - zapytał.
- Tak, biegnij, Kristian! I powiedz, że to pilne. Kristian zniknął.
- Tylko włóż czapkę! - zawołał za nim Peder. - Bo ja sobie odmroziłem

uszy.

- Cii - rozległ się przerażony głos Everta. - Nie hałasuj tak, bo znów mu

się zatrzyma serce.

Peder spojrzał na niego obrażony.
- Nie sądzę, by miał umrzeć od tego, że troszczę się o mojego brata.

Elise mówiła, że nie wolno narażać swojego zdrowia, wychodząc na mróz
bez odpowiedniego ubrania. Elise podniosła się, oznajmiając:

- Myślę, że nie będziemy go przenosić. Lepiej niech leży tak, jak go

znaleźliście. Nie wygląda na to, by się uderzył. Idźcie na górę, chłopcy, i
kładźcie się spać. Musicie być wyspani, bo jutro czeka was praca w
sklepie przez cały dzień.

- Mamy iść spać? - Peder popatrzył na nią z niedowierzaniem. - Jak

możesz w ogóle myśleć, że zasnę, gdy Emanuel leży na ziemi
nieprzytomny i nie wiadomo, czy w ogóle jeszcze kiedyś się odezwie? -
Oczy chłopca napełniły się łzami. - Nie pamiętasz, że dostałem od niego
diabolo? Zabrał nas też do Tivoli. A teraz, kiedy dał mi pracę u siebie w
sklepie, nie będę musiał czyścić wychodków.

Elise poczuła dławienie w gardle.
- Masz rację, Peder. Jeśli nie chcecie się jeszcze kłaść spać, to nie

musicie. Idź do kuchni i dorzuć do pieca drewna, a ja ugotuję ci polewkę.
Przemarzłeś do szpiku kości.

Już chciała odejść, gdy zauważyła, że Emanuel poruszył się nieznacznie.
- Emanuelu! Słyszysz mnie? - Pośpiesznie pochyliła się nad nim.
Pomrugał, ale zaraz powieki opadły mu ciężko. Wydał z siebie

zduszony, cichy jęk i zauważyła, że usiłuje pokręcić głową.

- Emanuelu - próbowała ponownie nawiązać z nim kontakt. - Spadłeś z

wózka i straciłeś przytomność. Zaraz przyjdzie doktor.

Znów pomrugał, obrócił głowę i popatrzył na Elise nieprzytomnym

wzrokiem. Powtórzyła mu jeszcze raz to samo i odniosła wrażenie, że tym
razem ją zrozumiał.

- Coś cię boli? Mam ci pomóc wstać?
Pokręcił głową powoli. Nie wiedziała, czy to znaczy, że nic go nie boli,

czy też że nie chce, by mu pomagała wstać. Zresztą może lepiej, żeby go
nie przenosić, póki nie przyjdzie doktor.

W drzwiach stanął Peder.
- Już się porządnie rozpaliło, Elise - oznajmił. - Sami ugotujemy z

Evertem polewkę.

- Dobrze, Peder. Emanuel dochodzi do siebie, wolałabym go teraz nie

zostawiać.

- Odzyskał przytomność? - Peder błyskawicznie podszedł bliżej. - Jak

on wygląda? Rozumie, co do niego mówisz?

- Tak sądzę. Ale zapewne trochę potrwa, zanim głowa znów zacznie mu

pracować normalnie.

Peder posłał jej zdziwione spojrzenie.
- Jak to, to głowa pracuje?
- Tak. Gdyby nie pracowała, nie mógłbyś ani czytać, ani pisać, ani

ugotować polewki.

- To głowa Emanuela chyba się na chwilę zdrzemnęła, inaczej nie

upadłby na podłogę.

- Właśnie. Dlatego musimy go budzić powoli, żeby się nie przeraził, że

mu się głowa zdrzemnęła, jak to powiedziałeś.

- Myślę, że on jednak nie umrze. W tej sytuacji nic nie szkodzi, że Johan

jedzie do tego Paryża, prawda?

Elise posłała Emanuelowi przerażone spojrzenie. Oby tylko nie dotarło

do niego, co powiedział Peder, pomyślała.

Doktor przybył zadziwiająco szybko.
- Witam, pani Ringstad. Co za przykra sprawa. Nieszczęścia jedno po

drugim spadają na panią. Pewnie się pani znów przeraziła.

- Nie wiem, czy zasłabł na skutek choroby, czy też się nadwerężył,

przemieszczając się z wózka na łóżko o własnych siłach.

- Powinna pani być przy nim, ilekroć siada lub schodzi z wózka.

Chłopcy nie mają dość siły, by mu pomóc. - W głosie doktora usłyszała
nutę krytyki.

Kristian żachnął się i spojrzał na Elise:
- Nic nie powiedział, że potrzebuje pomocy. Gdyby wspomniał o tym

choć słowem, natychmiast zszedłbym na dół.

Elise popatrzyła na brata ciepło.
- Wiem o tym, Kristianie. Sądzę, że Emanuel zasłabł wskutek choroby, a

nie dlatego, że upadł. Nie mogłeś temu zapobiec.

- A gdzie pani była, pani Ringstad? Czyżby wychodziła pani z domu w

porze, gdy dzieci kładą się spać?

Zmusiła się, by nie dać się ponieść nerwom.
- Tak, wyszłam, bo Emanuel mnie prosił, bym się udała do Torkilda

Abrahamsena i zawiadomiła go, iż pozwoliłam sekretarce majstra zabrać
do domu małą sierotę. Dziewczynka uciekła z sierocińca i obawialiśmy

się, że szuka jej policja.

Doktor prychnął, najwyraźniej usposobiony tego dnia niezbyt

przyjaźnie.

- Naprawdę sądzi pani, że policja traci czas na szukanie dziewczynki,

która uciekła z sierocińca? Niech pani pozostawi innym rozwiązywanie
cudzych problemów, pani Ringstad. Wydaje mi się, że ma pani dość
własnych.

- Właśnie dlatego chciałam zawiadomić Armię Zbawienia.
Doktor nie odpowiedział. Ostatnio, gdy do niego poszła z wizytą, był

taki miły, co go tak odmieniło? Może słyszał plotki? Może ktoś ją widział
z Johanem?

Nigdzie plotki nie rozchodzą się tak szybko jak nad rzeką Aker,

pomyślała, wzdychając ciężko.

Doktor zbadał dokładnie Emanuela, po czym poprosił Elise, by mu

pomogła położyć pacjenta na łóżku. Kristian też musiał się włączyć. Nie
miała pojęcia, że Emanuel jest taki ciężki.

- Oprócz tego, że nabił sobie guza na głowie, nie zauważyłem żadnych

innych obrażeń, których by się mógł nabawić przy upadku. Wydaje mi się,
że ma pani rację, pani Ringstad. Mąż zapewne źle się poczuł i dlatego
spadł z wózka, a nie odwrotnie. Od tej pory nie wolno go spuszczać z oczu
ani na chwilę. Powinien mieć stałą opiekę.

Popatrzyła na niego przerażona.
- Przecież ja muszę chodzić do kantoru! Z czego będziemy żyć? Doktor

wzruszył ramionami.

- W takim razie trzeba go umieścić w szpitalu. Co prawda lekarze nie

mogą mu wiele pomóc, ale tam przynajmniej ktoś będzie nad nim czuwał.
Należy się trzy korony, dziękuję.

Elise pośpiesznie skierowała się do kuchni i zdjęła z półki puszkę.

Czyżby tak mało w niej zostało? Z ciężkim westchnieniem wyjęła
pieniądze i wróciwszy do salonu, zapłaciła doktorowi.

- Proszę mi powiedzieć - odezwał się doktor głosem nieco

przyjaźniejszym, gdy przytrzymała mu płaszcz, by mógł się wygodniej
ubrać. - Czy to prawda, że rodzice pana Ringstada są dobrze sytuowani?

Nie odpowiedziała, tymczasem od strony łóżka doleciał stanowczy,

pomimo wyczerpania, głos Emanuela:

- Poradzę sobie sam, dziękuję.
Doktor zerknął na niego, wkładając na głowę kapelusz, i zapytał:
- Czyżby między nimi były jakieś nieporozumienia? Elise pośpiesznie

pokręciła głową.

- Mój mąż jest bardzo ambitny i honorowy i woli radzić sobie sam.
- No cóż, duma jest godna pochwały, jednak należy ją odłożyć na bok,

gdy chodzi o zdrowie, a nawet życie.

Wypowiedziawszy te słowa, doktor skinął głową na pożegnanie, sięgnął

po laseczkę i torbę lekarską, i wyszedł. Elise podeszła do łóżka i wyjaśniła
mężowi:

- Na szczęście lekarz nie stwierdził nic złego. Emanuel uśmiechnął się z

goryczą.

- Nic poza tym, że zasłabłem i nie mogę zostawać bez opieki.
- Jutro posiedzi z tobą w domu któryś z chłopców. Porozmawiam z panią

Jonsen. Może zgodzi się tu przychodzić, jeśli jej zapłacę trochę więcej.

- Pani Jonsen? - jęknął bezbarwnym głosem. - Ta kobieta miałaby się tu

kręcić przez cały dzień? Na Boga, Elise, chyba rozumiesz, że to ostatnie,
czego bym sobie życzył.

Myślała intensywnie, ale nic innego jej nie przychodziło do głowy.
- Nie mogę zrezygnować z pracy w kantorze. Nie wiem, ile możesz

zarobić w sklepie, ale wątpliwe, by starczyło na nasze utrzymanie. A
zatrudnienie sprzedawcy zapewne pochłonie większość zysku.

- Porozmawiam z Paulem Georgem.
- A co on poradzi?
- Jestem zmęczony, Elise. - Emanuel przymknął oczy. - Chyba

zapomniałaś, że dopiero co leżałem półżywy na podłodze.

- Przepraszam. Przynieść ci coś?
- Filiżankę kawy, bądź tak miła. Z dużą ilością mleka i cukru. Chłopcy

stali w drzwiach do kuchni i obserwowali ich zatrwożonym wzrokiem.

- Idźcie już na górę, chłopcy, i połóżcie się spać! Jutro musicie wstać

wcześnie.

- Ja mogę zostać jutro w domu - odezwał się niechętnie Peder, choć

Elise wiedziała, że wolałby stać za ladą.

- Nie, ja zostanę - pośpiesznie wszedł mu w słowo Evert. - Peder o wiele

lepiej radzi sobie z zagadywaniem klientów niż ja.

Następnego ranka Elise z ciężkim sercem szła w górę Maridalsveien,

ciągnąc na sankach Hugo. Czy Evert zdoła pomóc Emanuelowi, jeśli ten
znów zasłabnie? Gdzie powinien pójść szukać pomocy? Pani Jonsen
Emanuel nie znosi, a pozostali sąsiedzi są w pracy. Do doktora daleko i
niemal tak samo długa droga prowadzi do ludzi, którzy mają telefon.

Znów się ochłodziło, termometr wskazywał minus osiemnaście stopni.

W „Svaerta" było napisane, że trzaskający mróz utrudnia w znacznym
stopniu ruch statków w Kristianiafjorden. Śnieg spadł późno tej jesieni,

trzy, cztery tygodnie później niż zwykle. Wszystko wskazywało na to, że
nadchodząca zima nie będzie zwyczajna, spodziewano się znacznie
większych niż zazwyczaj opadów śniegu i ostrzejszych mrozów. Elise
zatrzęsła się z zimna. Mróz szczypał ją w nos i w policzki, skostniały jej
dłonie, straciła czucie w palcach u nóg. Żeby tylko Hugo usiedział
spokojnie na sankach! Pożałowała, że nie owinęła go dodatkowo
wełnianym kocem.

Minęła sklep Magdy na rogu i już miała skierować się w dół Sagveien,

gdy nagle na zakręcie mignął jej jakiś cień. Właściwie szybciej poczuła,
niż zobaczyła wyraźnie, że to Johan...

Zwolniła nieco, a on powoli zbliżył się do niej.
- Dzień dobry, Elise.
- Dzień dobry, Johan.
- Słyszałem, że szłaś do nas wczoraj wieczorem, ale Torkild odesłał cię z

powrotem do domu.

- No, nie do końca tak było - uśmiechnęła się zawstydzona. - Przyszłam

porozmawiać z Torkildem o małej dziewczynce, sierocie. - Pośpiesznie
opowiedziała Johanowi o Jorund i dodała na zakończenie: - Torkild mi nie
uwierzył. Sądził, że przyszłam się spotkać z tobą.

- A nie? - zapytał z powagą.
Ociągała się przez chwilę, wreszcie wyznała: , - Nie będę nalegać, jeśli

zmieniłeś zdanie i podjąłeś inną decyzję.

- Inną decyzję? Jak możesz tak mówić?
- Nie przyszedłeś. Sądziłam, że po rozmowie z Emanuelem, gdy

zobaczyłeś, w jakim jest stanie, rozmyśliłeś się.

- Najdroższa Elise, nie sądziłaś chyba, że to możliwe? Chyba nie

wierzysz, by miłość, która dojrzewała we mnie przez ponad dwadzieścia
lat, mogła zniknąć w ciągu jednego dnia?

- Nie, ale... Pomyślałam, że może ogarnęło cię współczucie dla

Emanuela.

- Owszem, współczuję mu, ale to nie zmienia moich uczuć do ciebie.

Nasza miłość nie ma z nim nic wspólnego. Szkoda go, spotkał go ciężki
los. Wiem, co to znaczy być zdanym na kogoś, długie lata choroby Anny
nauczyły mnie wiele na ten temat. Jednak nie jest twoją ani moją winą, że
on zachorował.

Przemarznięty Hugo popłakiwał, więc Johan dodał pośpiesznie:
- Byłem zajęty pracą, moje szkice i modele zostały przyjęte z

zachwytem - dodał. - Majster Paulsen umówił kilka kolejnych spotkań, na
których musiałem być obecny.

Elise podniosła synka z sanek i przytuliła mocno do siebie, rozcierając

mu plecki. Mróz szczypał w policzki, a z ust wydobywała się para.

- Kiedy jedziesz? - zapytała, słysząc, jak nieszczęśliwie zabrzmiał jej

głos.

- Pojutrze, pierwszego stycznia.
- Możemy chyba pisać do siebie?
- Nie spotkasz się już ze mną przed moim wyjazdem?
- Nie wiem, czy mi się uda. Emanuel miał kolejny atak i doktor

powiedział, że musi być pod stałą opieką. Ani na chwilę nie powinien
zostawać sam.

Johan pokręcił głową.
- Jak ty sobie z tym poradzisz?
- Dziś został z nim Evert, a kiedy zaczną się znowu zajęcia w szkole,

będę musiała zorganizować to jakoś inaczej.

- Musisz powiadomić jego rodziców.
- Emanuel nie chce. Duma mu na to nie pozwala. Mówi, że sam sobie

poradzi.

- Nie pojmuję takiej postawy. Przecież to tylko odbija się na tobie.

Napisz do nich mimo wszystko, Elise. Wyjaśnij im, jaka jest sytuacja, i
powiedz, że potrzebna ci pomoc. Emanuel jest przecież ich jedynym
synem. Na pewno nie chcieliby, aby pozostawał w domu sam na całe dnie,
gdy już parę razy zasłabł.

Przyznała mu rację i dodała:
- Muszę się śpieszyć, ale jeśli masz czas zajrzeć do domu majstra w

porze przerwy obiadowej, to możemy o tym porozmawiać.

- Przyjdę.
Spóźniła się pięć minut do kantoru, zostawiwszy uprzednio Hugo pod

opieką Hildy. Ku jej zdumieniu panna Johannessen nie zdążyła jeszcze
przyjść.

Samson spojrzał na nią znad sterty papierów i wyszeptał:
- „Potwór" zachorował. Majster jest w złym humorze.
W tym samym momencie otworzyły się drzwi i pojawił się w nich pan

Paulsen.

- Może pani zajrzeć do mnie na chwilę, pani Ringstad? Pośpiesznie

zdjęła chustę i skierowała się do gabinetu przełożonego. Ręce i twarz
miała czerwone od mrozu..

- Nie nosi pani rękawic?
- Owszem, noszę, muszę sobie jednak sprawić cieplejsze.
- Nie pojmuję, powinno być panią stać na kupno płaszcza i kapelusza,

pani Ringstad. Nie wypada, by moja kancelistka wyglądała jak robotnica.

Poczuła rumieniec na twarzy i spuściła zawstydzona wzrok.
- Postaram się znaleźć czas na kupno odpowiedniego stroju, panie

Paulsen.

- Panna Johannessen zachorowała i wiele wskazuje na to, że przez jakiś

czas pozostanie nieobecna. Nigdy się to wcześniej nie zdarzało, nie mam
więc pojęcia, jak sobie bez niej poradzę. I to jeszcze w porze, gdy
zaczynamy sporządzać bilans roczny! W związku z tym musi pani przejąć
część jej obowiązków, pani Ringstad. Jeśli będzie trzeba, zostanie pani po
godzinach, oczywiście za dodatkowym wynagrodzeniem.

Elise nie miała odwagi się sprzeciwić. Nie mogła ryzykować, że majster

zatrudni kogoś nowego.

- Najpierw podyktuję pani kilka pism i zobaczymy, ile nam się uda

zrobić. Sądzę jednak, że dziś nie będzie czasu na przerwę obiadową.
Zatroszczę się, by przyniesiono pani coś do jedzenia.

Widocznie los tak chce, myślała, wracając do swojego biurka.

Najwyraźniej Johanowi i mnie nie jest pisane być razem.

Samson zerknął znad swojej pracy. Chyba poznał po jej minie, że coś

jest nie tak, bo wstał i podszedłszy do niej, zapytał:

- Coś się stało?
Opowiedziała mu szybko o wszystkim, zarówno o małej Jorund, o

upadku Emanuela, jak i o beznadziejnej sytuacji, w jakiej się znalazła. Nie
wspomniała jedynie o tym, że umówiła się z Johanem. Samson nie miał
pojęcia o jej skrywanej miłości i nie zamierzała go w to wtajemniczać.
Wystarczyło, że wiedział o książce.

Wysłuchał jej w skupieniu i odezwał się po chwili namysłu:
- To znaczy, że panna Johannessen wcale nie jest chora. Pewnie po raz

pierwszy w życiu pozwoliła sobie na takie wagary. Oboje wiemy,
dlaczego. Wreszcie ma się kim zająć. Po paru dniach znudzi jej się z
pewnością siedzenie w domu. Tym bardziej, że jest obdarzona bardzo
silnym poczuciem obowiązku. Pytanie, jak wytrzymasz do jej powrotu -
zastanawiał się, rozważając na głos: - Mogę przejąć część twojej
dodatkowej pracy, ale nie wszystko, co zleci ci majster. Oprócz tego
mógłbym odebrać twojego syna i odprowadzić go do domu, o ile twoim
zdaniem nie będzie się przed tym wzbraniał, no i zrobić po drodze zakupy,
żebyś już nie traciła na to czasu. Zdawało jej się, że się przesłyszała.

- Naprawdę może pan, przepraszam, mógłbyś zaprowadzić Hugo do

domu?

- Oczywiście. Bardzo lubię dzieci. U mnie w domu nikt na mnie nie

czeka, z chęcią więc wyświadczę ci tę przysługę.

- Dobry z ciebie człowiek, Sams..., przepraszam, Sigvart. Nie wiem

tylko, czy mogę przyjąć taką pomoc, choć nie mam pojęcia, jak inaczej
zdołałabym zaprowadzić Hugo do domu.

- No to załatwione. Mogę pójść z tobą w porze przerwy obiadowej, żeby

poznać małego Hugo.

- Pan Paulsen zapowiedział, że będę musiała pracować także w

przerwie. Ma mi tu przynieść coś do jedzenia.

- Chyba możesz się wymknąć na pięć minut?
- Nie sądzę.
- W takim razie powiem mu, jaką masz trudną sytuację, i przekonam, że

nie mogę zabrać Hugo, zanim dziecko mnie nie pozna.

Obrócił się i skierował stanowcze kroki w stronę drzwi do gabinetu

majstra.

- Nie, nie rób tego! Zostawię kartkę, że wyskoczyłam dosłownie na parę

minut.

Kilka godzin później przechodziła przez most zrezygnowana. To się

Johan zawiedzie! Może nawet będzie jej czynił wymówki, że nie umiała
grzecznie zrezygnować z propozycji Sigvarta.

ROZDZIAŁ DRUGI

Zauważyła Johana w oknie na ganku, zanim jeszcze przeszła w

towarzystwie Sigvarta przez most. Pewnie był przekonany, że Sigvart
pójdzie dalej. Może Hilda wyszła załatwić jakąś sprawę, żeby mogli pobyć
razem sami.

- Widzę, że siostrę odwiedził Johan Thoresen - rzuciła lekko i naturalnie.

- To nasz stary sąsiad. Zamierza zostać rzeźbiarzem i studiuje w Paryżu.
Przyjechał do rodziny na święta.

- Macie takich eleganckich znajomych?
Nagle Elise się przypomniało, że Sigvart widział Johana tamtego dnia w

kantorze. Nie była pewna, czy go rozpozna, wolała więc wyjaśnić:

- Był u majstra Paulsena zaraz po świętach, żeby mu pokazać parę

szkiców.

Sigvart zaśmiał się.
- Mówisz o tym mężczyźnie, którego nazwałem „łazęgą"?
- Tak, o tym samym - uśmiechnęła się Elise. - Udawałam, że go nie

znam, żeby panna Johannessen nie posądziła mnie o to, że maczałam w
tym palce.

- Czyżby i on smalił cholewki do twojej siostry?
- Nie, raczej wątpię - odparła, siląc się na śmiech. - Wszyscy z

Andersengarden są dobrymi przyjaciółmi i pomagamy sobie nawzajem, na
ile to możliwe. Zarówno pani Evertsen, jak i pani Thoresen były także
zaproszone na mój ślub.

- Czy mogłabyś mi go przedstawić? Nie znam żadnego rzeźbiarza.
Kiedy weszli do środka, uchwyciła zdziwione spojrzenie Johana, ale o

nic nie zapytał. Pośpiesznie opowiedziała, co się stało, i wyjaśniła, że
Sigvart Samson obiecał jej pomóc i zaprowadzić Hugo do domu.

Mężczyźni przywitali się uprzejmie.
- Zupełnie niepotrzebnie pana fatygowałaś. Wybieram się akurat do

Sagene, więc przy okazji mogę odprowadzić Hugo.

Johan pogłaskał Hugo po miedzianych lokach, chłopiec zaś uchwycił się

jego nogawki spodni, spoglądając na Samsona podejrzliwie.

- Jak dobrze - odparła z wyraźną ulgą Elise, a obróciwszy się do

Samsona, dodała: - Może kiedy indziej zechcesz mi wyświadczyć tę
przysługę? Johan wyjeżdża pojutrze.

Sigvart pokiwał głową, siadł w kucki i podjął próbę zdobycia zaufania u

chłopca.

- Witaj, mały! Będę mógł cię kiedyś zawieźć na saneczkach do domu?
Hugo pokręcił głową.
- To twój pociąg tam stoi? Mogę na niego popatrzeć?
- To mój! - ożywił się nagle Hugo i podbiegł z zapałem za palenisko, by

sięgnąć po schowaną w kącie zabawkę. Sigvart poszedł za nim.

Elise spojrzała na Johana, a on, uchwyciwszy jej wzrok, uśmiechnął się,

jakby chciał jej dodać otuchy.

- Przykro mi z powodu choroby sekretarki majstra, zwłaszcza że spadło

na ciebie tyle dodatkowej pracy.

- Oboje z Sigvartem Samsonem uważamy, że ona tylko symuluje

chorobę. Zaopiekowała się ostatnio małą dziewczynką, sierotą.

Johan popatrzył na nią zdumiony.
- Nie wiedziałem, że to taka miłosierna osoba.
- Jest samotna. Zaproponowałam, by wzięła do siebie jakieś dziecko.

Przedwczoraj w drodze do domu spotkałam Jenny razem z koleżanką z
klasy, która uciekła z sierocińca. Jenny zamierzała spytać panią Tollefsen,
czy koleżanka nie mogłaby u nich zostać, ale jeszcze tego samego
wieczoru dziewczynka zjawiła się u nas.

- A więc to tak. Teraz wszystko rozumiem. Anna opowiadała, że

rozmawiałaś z Torkildem. Sierociniec został powiadomiony o losie
dziewczynki, ale oni jeszcze nawet nie zgłosili zaginięcia dziecka na
policji, przekonani, że dziewczynka sama wróci. Zapewne wiele razy już
próbowała ucieczki.

- A więc wcale się nie martwili? - rozgniewała się Eli-se. - Dziecko

zaginęło w taki mróz, a oni nawet nie próbowali jej szukać? Przecież ta
mała by zamarzła tamtej nocy, gdybym jej nie wzięła pod swój dach!

- Pewnie liczą na to, że są na świecie ludzie twojego pokroju -

uśmiechnął się ciepło Johan.

Obróciła się i skierowała ku drzwiom.
- Muszę koniecznie pędem wracać do kantoru. Majster zapowiedział, że

mam pracować także w przerwie obiadowej. Coś mi przyniosą do
zjedzenia.

Sigvart Samson siedział na podłodze i z zapałem bawiąc się kolejką,

tylko kiwnął ręką w jej kierunku.

- Odprowadzę cię do furtki. Dziś jest niebezpiecznie ślisko - oświadczył

Johan, a gdy tylko zamknął za sobą drzwi, odezwał się cicho: -
Odprowadzę Hugo do domu, a potem wrócę tu i będę cię wyglądał, Elise.
Nawet jeślibym miał sterczeć przed fabryką cały wieczór.

- Wcale nie wybierałeś się do Sagene? Wymyśliłeś to na poczekaniu?
Uśmiechnął się.
- Przecież nie mogłem pozwolić na to, by twojego synka odprowadzał

jakiś obcy człowiek. Ale dobrze, że pan Samson przyszedł. Poznają się
trochę z Hugo, zanim ewentualnie będzie ci potrzebna jego pomoc. Chyba
nie muszę mieć powodów do zazdrości? - zapytał i posłał jej rozbawione
spojrzenie, jakby się z nią drażnił.

Roześmiała się, ale zaraz spoważniała. Rozejrzawszy się wokół,

wyszeptała:

- On lubi mężczyzn. Odkryłam to przypadkiem, on zaś domyślił się, kto

stoi za pseudonimem Elias Aas. Umówiliśmy się, że nie zdradzimy
nawzajem swoich tajemnic. Tobie mówię tylko dlatego, że wiem, iż mogę
na tobie polegać.

Johan musnął jej policzek.
- Oczywiście, że możesz, ale nie ukrywam, że mi ulżyło. Byłbym

niespokojny, gdybyś dzieliła kantor z jakimś kochliwym wielbicielem.

- Nie zapominaj, że jestem mężatką i matką dwojga dzieci. Wielu sądzi,

że również matką Pedera, Everta i Kristiana.

- Myślisz, że to przeszkadza mężczyźnie zakochać się w tobie? Nie

mogła powstrzymać się od śmiechu.

- Owszem, tego jestem dość pewna.
- Mimo że stoisz naprzeciw jednego z nich?
Poczuła gorąco przenikające jej ciało i nabrała głębokiego oddechu.
- Kocham cię, Elise.
- A ja kocham ciebie, Johanie.
- Biegnij szybko do kantoru, spotkamy się wieczorem, gdy będziesz

wracać do domu. Wyjaśnię Emanuelowi, co się stało.

Było już po ósmej, gdy wreszcie mogła zakończyć dzień pracy. Majster i

Sigvart dawno już opuścili kantor.

Zobaczyła go, gdy tylko wyszła na dwór. Stał schowany w kącie przy

przędzalni, zapewne zdążył posinieć z zimna od długiego czekania na
mrozie. Zauważywszy ją, wyszedł jej pośpiesznie na spotkanie.

Popatrzyła na niego zatroskana.

- Mam nadzieję, że nie stałeś tu zbyt długo?
- Tylko dwie godziny - odparł wesołym głosem.
- Wiesz, że temperatura spadła do minus dwudziestu stopni?
- Tak, widziałem na termometrze. Czuję się jednak, jakby było minus

trzydzieści - zaśmiał się.

- Możesz się przeziębić.
- Nic mi nie grozi, bo przez cały czas rozgrzewała mnie nadzieja, jak

zawsze gdy się czeka na coś dobrego.

Rozejrzał się dokoła. Na placu przy fabryce nie było widać żywej duszy,

światła w hali pogasły, bo nikt dziś nie pracował po godzinach.

- Od pół godziny nie widziałem tu nikogo. Chyba skończyłaś jako

ostatnia.

- No, jest jeszcze Otto, nocny stróż, ale on zazwyczaj obchodzi teren

dopiero późnym wieczorem.

- Nie ma co się nim przejmować - oznajmił, chwyciwszy ją za rękę. -

Wątpię też, czy kogoś spotkamy po drodze. W taki mróz nikt nie wychodzi
z domu bez potrzeby.

Ruszyli szybkim krokiem przez plac fabryczny.
- Jak ci poszło z Hugo i co powiedział Emanuel?
- Z Hugo jesteśmy najlepszymi przyjaciółmi. Nie sądziłaś chyba, że

będzie się wzbraniał, by pójść ze mną? Przypuszczam, że bez słowa
protestu towarzyszyłby mi do samego Paryża.

Zaśmiała się.
- Nie wątpię. Wkrótce staniesz się jego bohaterem i będzie patrzył w

ciebie jak w obraz, tak samo jak Peder.

- Sądziłem, że Peder zaakceptował Emanuela.
- Jest mu go żal. Wiesz przecież, jaki jest wrażliwy. Ma takie dobre

serce. Kiedy Emanuel leżał wczoraj nieprzytomny, Peder płakał i strasznie
mu było przykro, że się na niego złościł. Równocześnie dopytywał się,
czybyś mógł się wprowadzić do nas, jeśli z Emanuelem coś się stanie.

Johan nic nie powiedział, domyśliła się jednak, że te słowa zrobiły na

nim duże wrażenie.

- Jak zareagował Emanuel, gdy przyprowadziłeś Hugo?
- Rozzłościł się i wymyślał majstrowi od bezwzględnych, pozbawionych

serca kapitalistów.

- Jak on się czuł?
- Nie zauważyłem specjalnej różnicy w porównaniu do ostatniego razu,

gdy go widziałem. Domyślam się jednak, że musi być ci ciężko. Nie wiesz
przecież, kiedy znów się powtórzy taki atak.

- Rzeczywiście, to całkiem beznadziejne.
- Chcesz, żebym zadzwonił do rodziców Emanuela? Mogę się

przedstawić jako przyjaciel rodziny. Jutro zamierzam wstąpić do biura
Armii Zbawienia w Sagene, mógłbym poprosić, by użyczyli mi telefonu.

Elise zwlekała z odpowiedzią, wyjaśniła jednak:
- Emanuel mówi, że sam sobie poradzi, ale doktor uważa, że w tym

przypadku należałoby raczej zapomnieć o ambicjach.

- Jak myślisz, dlaczego tak się wzbrania?
- Ja to odbieram jako dziecinną przekorę. Skoro rodzice nie chcieli nam

pomóc wcześniej, to teraz wszystko mu jedno. Poza tym nie zdołał
wybaczyć swojej matce, mimo że, jak to się mówi, stara się robić dobrą
minę do złej gry. Kiedy pani Ring-stad usłyszała tę druzgoczącą krytykę
mojej książki, zaniosła się płaczem i oznajmiła, że przynieśliśmy wstyd
rodzinie, zmieniła jednak całkowicie zdanie, usłyszawszy opinię na temat
powieści zamieszczoną w „Socjaldemokracie".

- Ale przecież przez jego urażoną ambicję i zranione uczucia ty

najbardziej cierpisz. Jak on może na to pozwolić? Jutro zadzwonię do jego
rodziców, Elise. Nie przedstawię się z imienia i nazwiska, więc Emanuel
się nie dowie, że to ja ich zawiadomiłem.

- Chyba masz rację - kiwnęła głową w ciemnościach. - Zadzwoń!

Wkrótce zaczyna się szkoła, chłopcy nie dadzą rady stać całymi dniami za
ladą. Dotrą do sklepu dopiero po południu, i to też nie codziennie. Kristian
i Evert mają przecież inną pracę, a Peder powinien przeznaczyć więcej
czasu na lekcje.

Przez chwilę szli w milczeniu.
- Jak myślisz, kiedy znów przyjedziesz do domu? - zapytała nieśmiało,

obawiając się odpowiedzi.

- Nie wiem. To zależy, ile będę miał pracy i czy będzie mnie stać na

podróż.

Zamilkła, czując, jak przenika ją smutek na samą myśl, że nie zobaczy

go tak długo.

- Nie martwmy się na zapas, Elise - próbował ją pocieszyć i uścisnął jej

dłoń. - Przecież nieoczekiwanie może się zdarzyć coś, co sprawi, że znów
się spotkamy. Będziesz zabiegana, by podołać wszystkim obowiązkom, a
mnie czeka sporo pracy w związku ze studiami. Tęsknota nie sprawia
wyłącznie bólu. Dobrze jest mieć kogoś, o kim się marzy i za kim tęskni.
Pomyśl tylko, jakiej pustki doświadczalibyśmy bez tego.

Pokiwała głową. Przez długą chwilę szli w milczeniu.
- Doktor był jakiś dziwny, gdy nas wczoraj odwiedził - podjęła inny

temat. - Ostatnio zachowywał się wobec mnie uprzejmie i miło, wczoraj
jednak miałam wrażenie, że coś jest nie tak. Może do jego uszu dotarły
jakieś plotki. Niewykluczone, że ktoś widział nas, gdy szliśmy, trzymając
się za ręce. Tu nad rzeką plotki rozchodzą się błyskawicznie.

- Może to nawet lepiej, że wyjeżdżam. Pamiętasz, jesienią też o tym

rozmawialiśmy. Gdybym tu został i zamieszkał na stałe, prędzej czy
później ktoś by nas zauważył. To, że robotnice zmieniają narzeczonych jak
rękawiczki, nikogo specjalnie nie dziwi, ale dla nas ludzie nie byliby
równie wyrozumiali. Jesteś mężatką, na dodatek żoną byłego oficera Armii
Zbawienia, a mnie pamiętają wciąż, że siedziałem w więzieniu, krytykują
za to, że się rozwodzę i na dodatek wybrałem całkiem inny niż wszyscy
zawód. Według nich powinniśmy pozostać przy tym, co robiliśmy
wcześniej, ty powinnaś nadal pracować jako prządka, a ja jako robotnik w
tkalni płótna żaglowego. Wtedy nie wyróżnialibyśmy się i nikt by na nas
nie zwracał uwagi.

- Mało komu z naszego środowiska udało się dojść tak wysoko.
- Myślę, że pomimo biedy i nędzy niewielu chce się stąd wyrwać.

Słyszałem o pewnej parze, która się stąd wyprowadziła, ale oboje bardzo
tęsknili za poczuciem wspólnoty, za świadomością, że są częścią większej
całości. Że należą do pewnej grupy. Gdy jest się takim jak inni, ma się
takie same radości i smutki, dzieli się ten sam los, człowiek czuje się
bezpieczny.

- Ty też się czujesz związany z tym miejscem, czyż nie?
- To prawda. Gdziekolwiek jestem, mam w pamięci rzekę, błonia,

Sandakerveien i Beierbrua. Są częścią mnie, nawet te szare i smutne
czynszówki z odrapanymi tynkami, wychodkami na podwórzu i smrodem
na klatce schodowej. - Zaśmiał się cicho. - To jest nasz świat, Elise.
Wyrzucam z pamięci smutne zdarzenia i pamiętam jedynie ulicznych
śpiewaków, ołowiane żołnierzyki ustawiane na klapach od śmietników,
zjeżdżanie na sankach ze stromych górek przy Myralokkene, kąpiele w
rzece letnią porą. Nie zamieniłbym się nawet na te ładne domy i wy-
pielęgnowane ogródki przy Josefinegate czy Oscarsgate.

- Teraz to przesadzasz - przerwała mu ze śmiechem. - Gdybyś miał taką

okazję, wątpię, czybyś odmówił.

- Oczywiście, że nie. Mam jednak na myśli wspomnienia z dzieciństwa.

Ich bym za nic w świecie nie zamienił. Wątpię, czy dzieciaki z tych
bogatych domów po drugiej stronie rzeki mają weselsze dzieciństwo niż
to, które było naszym udziałem. Dzieciakom nie przeszkadza, że marzną i
ściska ich w dołku z głodu, jeśli przeżywają coś fascynującego. A nam nie

brakowało ciekawych przeżyć. Pamiętasz, jak się baliśmy Szmaciarza? A
mimo to zaczepialiśmy go i drażniliśmy, by za nami gonił. Wciąż jeszcze
czuję mrowienie w żołądku, gdy o tym myślę. Raz kiedy podniosłem
wieko kubła na śmieci wczesnym rankiem, zauważyłem go, jak spał w
środku. Wyskoczył niczym diabeł z pudełka i rzucił się za mną w pogoń.
Zbiegłem do piwnicy, on też. Na całe szczęście w pralni była mama.
Gdyby nie ona, to pewnie by mnie sprał na kwaśne jabłko - roześmiał się. -
A pamiętasz, jak jeździliśmy na przypinanych łyżwach na tych
zamarzniętych sadzawkach eksportera lodu, pana Nord? Zresztą cała
dolina Iladalen była wymarzonym terenem zabaw. Niewiele dzieciaków
ma tyle szczęścia, by mieszkać w pobliżu takiego eldorado. - Objął ją
ramieniem i przyciągnął do siebie. - Mieliśmy szczęście, Elise. Pamiętasz,
jak w Wigilię mama wysyłała nas z koszykiem jedzenia dla ubogich? A
przecież się nam nie przelewało! Ale tak tu już było. Dzieliliśmy się tym,
co mieliśmy, bo zawsze znalazł się ktoś, komu było jeszcze ciężej.

Elise uśmiechnęła się.
- Prawie o tym zapomniałam. Kiedyś szliśmy z koszem, trzymając go

między sobą, na Ostgardsgate do pewnej rodziny, w której ojciec
chorował, matkę właśnie zwolniono z pracy, a na utrzymaniu mieli
jedenaścioro głodnych dzieci. Twoja mama obeszła całą czynszówkę i
zebrała od każdego po trochu. Pamiętam, że na samej górze leżało kilka
kawałków świątecznego ciasta, które dostaliśmy z misji. Oboje mieliśmy
na nie straszny apetyt. Raz zatrzymaliśmy się po drodze i popatrzyliśmy
po sobie. Wiedzieliśmy, że nikt się nie dowie, jeśli weźmiemy sobie kawa-
łek. Ale udało nam się oprzeć pokusie.

- W te święta też nam się udało.
Domyśliła się od razu, o co mu chodzi, i zarumieniła się.
- Tak, tym razem także oparliśmy się pokusie, choć całkiem innej.
- Było równie trudno.
- Żałujesz?
- Czego? Że zdołałem się oprzeć? Nie, Elise. Nie czułbym się najlepiej,

odjeżdżając stąd z obawą, że wpędziłem cię w kłopoty.

Objął ją i pocałował. Stali w ciemnościach z dala od latarni gazowych i

bladego światła parafinowych świec sączącego się przez okna. Nie słychać
było skrzypienia zmarzniętego śniegu pod stopami obcych przechodniów.
Wydawało się, że są na świecie zupełnie sami, otuleni jedynie
roziskrzonym zimowym mrokiem.

- Poczekam na ciebie, Elise. Nawet jeśli będą musiały minąć kolejne

zimy i wiosny.

Łzy paliły ją pod powiekami, walczyła, by się nie rozpłakać przy

Johanie, który był taki dzielny i potrafił się cieszyć pogodnymi
wspomnieniami i każdym kolejnym dniem.

- Pisz do mnie, Johan!
- Tego możesz być pewna. Już ułożyłem w głowie pierwszy list do

ciebie.

- A co w nim napiszesz? - Uśmiechnęła się przez łzy.
- Że jesteś najcudowniejszą dziewczyną na całym świecie i że będę cię

kochał, póki mi życia starczy - szepnął jej do ucha i znów pocałował.

Po chwili ruszyli dalej w milczeniu, ciasno objęci, otuleni mrokiem.

Nawet gdyby ktoś szedł, nie zwróciłby uwagi na nich, chroniąc się przed
przenikliwym mrozem. Poza tym większość przechodniów oświecała
sobie drogę lampką, więc dostrzegali ich z daleka.

Okna mijanych domów były zasłonięte zasłonami albo oklejone starymi

gazetami, by nie ciągnęło przez szpary.

- Mam wrażenie, że jesteśmy jedynymi ludźmi w całym Sagene.
- W każdym razie dla nas teraz nikt inny nie istnieje - westchnął.
- Jak myślisz, zobaczymy się jutro? - zapytała.
- Mam nadzieję. Słyszałem, że Anna i Torkild zaprosili na wieczór

kogoś z Armii: Uznali za rzecz najbardziej oczywistą, że ja też zostanę w
domu, skoro to ostatni dzień starego roku. A ty pewnie znów skończysz
późno pracę, jeśli sekretarka majstra Paulsena nie pojawi się w kantorze.

- Pewnie tak.
- Ale chyba majster nie zażąda, byś pracowała w sylwestra po

godzinach?

- Wcale by mnie to nie zdziwiło.
- Wymyślę coś, by się wymknąć, Elise. Przyjdę po ciebie o szóstej, a

jeśli nie wyjdziesz punktualnie z kantoru, poczekam, póki nie skończysz.

- A jeśli Torkild domyśli się, dokąd wychodzisz?
- To co? Nie on decyduje o moim życiu.
- Wygłosił mi prawdziwe kazanie.
- Mnie także. Tak mu nakazywało sumienie.
- Sądzisz, że w gruncie rzeczy nas rozumie?
- Nie wiem. Jest przyjacielem Emanuela i człowiekiem głęboko

wierzącym. Nie może się więc pogodzić z tym, co robimy.

- Jestem ciekawa, czy gdyby chodziło o niego i Annę...
- Pomyślałem sobie dokładnie o tym samym. Niełatwo znaleźć ludzi,

którzy tak bardzo się kochają. Sądzę jednak, że walczyłby z tym uczuciem
i poświęciłby własne szczęście, gdyby stało w sprzeczności z jego wiarą.

- Musi być bardzo silny.
- My oboje też jesteśmy silni, Elise. Tak samo jak on odróżniamy dobro

od zła, ale jednocześnie czujemy się odpowiedzialni za siebie i za naszą
miłość.

- Pamiętam cytat z jednej z książek, które czytaliśmy w szkole. Wydaje

mi się, że pochodzi ze sztuki któregoś z naszych wielkich dramaturgów,
może Henryka Ibsena? Brzmi następująco: „Przepadnie, kto
sprzeniewierzy się miłości".

- Wydaje mi się, że masz rację. Miłość jest najważniejsza. Gdy dotarli

do Arendalsgaten, zatrzymała się.

- Najlepiej będzie, jeśli już zawrócisz. Emanuel często siedzi w oknie i

wypatruje mnie.

Przyciągnął ją do siebie i pocałował długo i intensywnie.
- Zrobię, co będę mógł, by wymknąć się jutro do ciebie. Gdyby mi się

jednak nie udało, to wiesz, z jakiego powodu.

Pocałował ją raz jeszcze, po czym oderwał się z trudem i zawrócił.
Odprowadziła wzrokiem jego postać majaczącą w słabym świetle

latarni, ale wnet pochłonął go mrok. Oślepiły ją łzy. Coś jej mówiło, że
widziała go po raz ostatni na bardzo długo.

ROZDZIAŁ TRZECI

Kiedy otworzyła drzwi do kuchni, usłyszała okropny hałas.
Rozejrzała się wokół przerażona po zadymionym pomieszczeniu. W

nozdrzach poczuła swąd przypalonego mleka. Peder trzymał na rękach
płaczącego rozdzierająco Hugo, a w drugim kącie siedział Evert z Jensine,
która płakała chyba jeszcze głośniej. Kristian na kolanach wycierał z
podłogi białą kałużę.

- Co się stało? Dlaczego dzieci nie są jeszcze w łóżkach? - zapytała,

spoglądając na braci.

- Hugo spadł ze schodów, a Jensine się oparzyła - odezwał się ponurym

głosem Peder.

- Co ty mówisz? - Elise podbiegła do Jensine i zobaczyła, że prawa

rączka córeczki jest purpurowa. Szyoko sięgnęła po słoik z maścią na
poparzenia i kilka czystych szmatek. Posmarowała rączkę Jensine i
poprosiła Kristiana, by owinął ranę płóciennymi szmatkami. Sama
tymczasem pośpieszyła do Hugo. - Czemu on tak strasznie płacze? Czyżby
coś sobie złamał?

- Nie wiem. Spadł głową w dół i nabił sobie na czole wielkiego guza.

Niosłem go po schodach, żeby położyć do łóżka, ale on kopał i się zapierał
i gdy już byliśmy na górze, spadł i zwalił się w dół.

Elise wzięła synka na ręce i przytuliła mocno, głaszcząc pocieszająco po

głowie.

- Dobrze, już dobrze, kochanie. Już nie boli. Powoli płacz w kuchni

ucichł.

- Myślę, że Hugo był niespokojny, bo nie odebrałam go od Hildy tak jak

zwykle.

- Tak, przyprowadził go Johan i rozmawiał z Emanuelem. Emanuel

strasznie się rozzłościł na majstra i wyzywał go od cholernych
fabrykantów.

- Od kapitalistów - poprawił go Kristian. - I nie mówił wcale

„cholernych".

- To chyba jedno i to samo - Peder posłał mu poirytowane spojrzenie.
Elise wzięła Jensine na drugą rękę i skierowała się w stronę drzwi do

salonu. Wydało jej się dziwne, że Emanuel nie pojawił się w kuchni, skoro
w całym domu słychać było płacz.

Siedział na wózku przy oknie i wpatrywał się w mrok. Nie odwrócił się,

mimo że z pewnością słyszał, że wchodzi. Rzucił tylko:

- Strasznie późno wracasz.
- Zachorowała panna Johannessen i majster zażądał, bym została po

godzinach.

- Tak powiedział Johan. Rozumiem, że przysłałaś go tu z Hugo.
- Zaofiarował swą pomoc. Najpierw chciał mi pomóc Sam-son, ale

Hugo się go bał, bo widział go po raz pierwszy. Johan zaś powiedział, że
ma jakąś sprawę do załatwienia w Sagene, więc po drodze może
odprowadzić Hugo. Pojutrze wraca do Paryża, a jeśli panna Johannessen
nie wyzdrowieje, będę musiała przyjąć pomoc Samsona.

- Wiedziałaś, że Johan będzie u Hildy? Nie odpowiedziała na jego

pytanie wprost.

- Właściwie majster mi nie pozwolił wychodzić z kantoru w porze

przerwy obiadowej, ale wymknęłam się na chwilę, by Hugo poznał
Samsona. Nie mogłam pozwolić na to, by przyszedł później po niego ktoś

całkiem mu obcy.

- A co słychać u Hildy?
Elise poczuła, że się czerwieni. Z Hildą zdążyła zamienić ledwie parę

słów o poranku. Odpowiedziała jednak pośpiesznie:

- Dziękuję, wszystko dobrze. Masz pozdrowienia. Bardzo się zmartwiła,

gdy się dowiedziała, że wczoraj zasłabłeś.

- Naprawdę? - odwrócił się do niej. - Johan twierdził, że widział się z nią

przelotnie, bo wychodziła, żeby załatwić jakieś sprawy, i wróciła, gdy już
zbierał się z Hugo do wyjścia. Twoja siostra zawsze wychodzi, kiedy
przychodzisz do niej zjeść obiad? Elise poczuła, że palą ją policzki.

- Nie, oczywiście, że nie. Z pewnością wykorzystała okazję, że zjawił

się Johan. Trudno jej cokolwiek załatwić, gdy jest sama z dziećmi. Olafa
prawie nigdy nie ma w domu, a nie chce wyprowadzać chłopców na taki
mróz.

Przyglądał się jej przez chwilę w milczeniu, po czym stwierdził:
- Johan, zdaje się, liczył na to, że przyjdziesz.
- Z pewnością. Przecież zazwyczaj o tej porze jestem u Hildy. Nie miał

pojęcia, że spadło na mnie tyle dodatkowych obowiązków w pracy.
Pewnie miał nadzieję, że jak przyjdę, przypilnuję dzieci i będzie mógł
sobie pójść.

Emanuel nie odezwał się. Wpatrywał się w nią w milczeniu.
- Mógłbyś spojrzeć na rączkę Jensine? Oparzyła się gorącym mlekiem.
Posadziła Hugo na podłodze, a Jensine zaniosła do Emanuela. Zdjęła

szmatki, którymi Kristian obwiązał rączkę. Emanuel popatrzył uważnie na
poparzenie i rzekł:

- Chyba najlepiej pomaga zimna woda. - Posadził sobie Jensine na

kolanach i dodał: - Nie wygląda tak źle. Myślę, że mała płacze nie z bólu,
ale dlatego że się przestraszyła. Przynieś, proszę, miskę z zimną wodą!

Elise ucieszyła się, że skierowała jego myśli na inne tory, i szybko

wyszła.

- Słyszałem płacz - wyjaśnił Emanuel tonem usprawiedliwienia, gdy

wróciła z powrotem. - Sądziłem jednak, że to zwykłe hałasy i że chłopcy
dadzą sobie radę.

Nie odezwała się. Rzadko kiedy Jensine i Hugo uderzali w taki płacz, na

dodatek równocześnie.

- A jak było w kantorze? Zdołałaś zrobić wszystko, co należało?
- Czekają nas ciężkie dni, jeśli panna Johannessen nie wróci do pracy.

Zwykle to ona pomaga przy sporządzaniu bilansu rocznego.

- W takim razie majster powinien zatrudnić kogoś dodatkowo - odezwał

się poirytowany. - Nie może oczekiwać, że sama wszystkiemu podołasz.
Nie wie, jaką masz sytuację w domu?

- Podejrzewamy z Sigvartem, że panna Johannessen nie przychodzi do

pracy ze względu na małą Jorund.

- Sigvart? A kto to taki?
Ze złością stwierdziła, że znów się oblewa rumieńcem.
- Pan Samson. Chciał, żebyśmy przeszli na ty.
- Tak? To dziwne. Przecież nie znacie się zbyt długo.
- A jakie to ma znaczenie - wzruszyła ramionami.
- Uważasz, że panna Johannessen symuluje chorobę, żeby spędzać

więcej czasu z tą małą?

- Nie wiem na pewno, ale wcale by mnie to nie zdziwiło. A może miała

ochotę odpocząć parę dni od majstra? Bardzo ją zabolało, gdy się
dowiedziała, że on odwiedza Hildę.

- Czy z powodu jej zawodu miłosnego i dziecka, które sobie wzięła na

wychowanie, masz sobie żyły wypruwać w pracy, a my tu musimy radzić
sobie sami bez ciebie?!

Popatrzyła na niego w milczeniu. Nie przywykła, by był taki

naburmuszony.

- Miałeś dziś ciężki dzień? - zapytała. Zacisnął tylko usta i nic nie

odpowiedział.

- Potrzebujesz kogoś, kto by się tobą zaopiekował, Emanuelu. Chłopcy

są za mali, a poza tym za parę dni zaczyna się szkoła.

- Sam sobie poradzę - rzucił krótko, odpychającym głosem. Jensine

przestała głośno płakać i trzymała spokojnie rączkę w zimnej wodzie. Po
policzkach jednak nadal spływały jej łzy i pochlipywała raz po raz.

- Pójdę na górę i najpierw położę Hugo, a potem zejdę po Jensine. -

Skierowała się w stronę kuchennych drzwi i zawołała: - Chłopcy, do
łóżek! Późno już!

Posłuchali jej od razu, a gdy weszła do kuchni, zauważyła, że sprzątnęli

ze stołu, wytarli mleko z podłogi i nanieśli wody i drewna. Powinna ich
pochwalić, ale była tak śmiertelnie zmęczona, że słowa jej utknęły w
gardle.

Kiedy wróciła po Jensine, zauważyła, że Emanuel uśmiecha się do

córeczki. Jensine odwzajemniła mu się uśmiechem, mimo że policzki
nadal miała mokre od łez. Był to taki piękny widok. Emanuel kochał
córeczkę, mimo że rzadko to okazywał. Elise dziwiło, że mężowi trudniej
okazywać uczucia niż większości mężczyzn, wśród których dorastała.

Wreszcie w domu zapanowała cisza. Mogłaby teraz siąść do pisania,

była jednak zbyt zmęczona. Poza tym zrobiło się już bardzo późno, a ona
musiała nazajutrz wcześnie wstać.

Pomogła Emanuelowi położyć się do łóżka i zapytała:
- Jak sobie radziliście dziś z Evertem?
- Niewiele go widziałem.
- Jak to? Dlaczego? - Popatrzyła na niego zdumiona.
- Powiedział, że ma dużo do roboty. Najpierw odprowadził Jensine do

pani Jonsen i dość długo u niej siedział. Potem urzędował w kuchni, a w
końcu poszedł na piętro. Zdaje się, że zamiatał podłogi. Kiedy skończył,
zasiadł do swoich podręczników. Oznajmił, że zamierza zostać doktorem. -
Emanuel uśmiechnął się pobłażliwie.

- Co za pilny chłopiec! Jestem z niego dumna - wzruszyła się Elise i

dodała z westchnieniem: - Ale nie będzie mu lekko. Czy zdoła zdać maturę
i pójść na studia, jeśli nie będziemy mu w stanie pomóc finansowo?

- „Zostań szewcu przy swoim kopycie", mówi stare przysłowie. Evert

przyszedł na świat w biedzie i ciemnocie i zapewne tak skończy.

Elise posłała Emanuelowi przerażone spojrzenie.
- Jak możesz tak mówić? Evert jest bardzo zdolny i może zajść daleko!
- Lepiej spójrz, Elise, prawdzie w oczy. Nie miałem nic złego na myśli,

po prostu jestem realistą. Komuś uzdolnionemu rzadko udaje się odłożyć
pieniądze na studia. Tacy ludzie, chcąc się uczyć, pracują od świtu do
późnego wieczora. Evert nie jest silny, popatrz na jego drobne ciało. Poza
tym wciąż się przeziębią. Wątpliwe, by zdrowie pozwoliło mu na to, by
pracować dzień i noc, równocześnie studiując.

Zdawała sobie z tego sprawę, jednak nie zamierzała przyznać

Emanuelowi racji.

- Jestem pewna, że jakoś sobie poradzi. Gdy tylko będę miała trochę

więcej czasu, dokończę pisać książkę dla dzieci, którą zaczęłam. Jeśli
dobrze się sprzeda, odłożę pieniądze na wykształcenie dla Kristiana i
Everta.

- Chyba masz wiele innych wydatków.
- Czy jest coś ważniejszego niż przyszłość dzieci? - Jej głos brzmiał

teraz ostro. - Może stolik, przy którym można palić fajkę? A może wino
agrestowe albo tytoń?

Zauważyła, że jej słowa bardzo go zraniły, ale coś nie pozwalało jej

przerwać tej rozmowy.

- Mogę napisać jeszcze wiele książek! Może któregoś pięknego dnia

stanę się sławna, a wówczas zatroszczę się o to, by cała piątka miała
możliwość przystąpienia do egzaminu maturalnego i osiągnęła coś w

życiu. Nie będą musieli stać przy maszynie w hali fabrycznej po
dwanaście godzin dziennie albo za ladą sklepu i sprzedawać chochle i
kubki do kawy! Wszystkie zarobione pieniądze, które mi zostaną po
opłaceniu codziennych wydatków, przeznaczę dla dzieci!

Następnie opróżniła nocnik do wiadra i rozeźlona szybkim krokiem

wyszła na dwór, by wylać zawartość wiadra.

Na schodach kuchennych uderzyła w nią fala chłodu.
Czemu jestem dla niego taka niedobra? - pomyślała bliska płaczu.

Dlaczego żałuję mu tych niewielu radości, jakie mu pozostały?

Dręczona poczuciem winy, wróciła do sypialni.
- Przepraszam - powiedziała. - Wcale tak nie myślę. Nie wiem, co we

mnie wstąpiło, chyba jestem przemęczona.

Pokiwał tylko głową.
- Napiszę list do majstra i zabierzesz go jutro ze sobą, Elise. Tak być

dalej nie może. Zdmuchnij świece i kładź się już.

Wchodząc po schodach na piętro, uświadomiła sobie wreszcie, o co

właściwie jej chodziło. Emanuel irytował ją, bo przez niego nie mogła być
z Johanem.

ROZDZIAŁ CZWARTY

Kiedy następnego dnia weszła do kantoru, z ulgą stwierdziła, że panna

Johannessen siedzi na swoim miejscu.

- Witam, pani Ringstad! Przykro mi, że miała pani wczoraj tyle pracy.

Nie czułam się całkiem dobrze, ale na szczęście dziś jest ze mną dużo
lepiej.

- Jak miło usłyszeć, panno Johannessen. A co z Jorund?
- Och, wszystko układa się wspaniale - odparła, a oczy jej zalśniły. -

Dziś Jorund poszła odwiedzić Jenny, a wieczorem obiecałam jej poczytać
na głos. Zaczęłyśmy od Uczynków biblijnych w świetle starych zapisków.

Dość trudna lektura jak dla ośmiolatki, pomyślała Elise, ale nie wyraziła

na głos swojej opinii.

- Tak się cieszę, panno Johannessen, że zdecydowała się pani zająć tym

dzieckiem. Pomyśleć, że ta biedna dziewczynka miała szczęście trafić do
dobrego domu, pod skrzydła tak troskliwej opiekunki!

Panna Johannessen zarumieniła się, a radość wprost z niej

promieniowała.

- Niestety, muszę dziś wyjść do domu nieco wcześniej. Ech... Mój

szwagier jest lekarzem i upominał mnie, bym zachowała ostrożność,
inaczej znów zachoruję. Wyjaśniłam panu Paulsenowi sytuację, a on
wyraził przekonanie, że pani dzisiaj także mnie zastąpi. Zrezygnujemy z
przerwy obiadowej, dobrze? Przyniosę pani filiżankę kawy i kilka ciastek.

Elise poczuła przykry zawód. Była pewna, że Johan, w nadziei na

spotkanie z nią, wstąpi do Hildy. Wyjeżdża przecież nazajutrz wcześnie
rano.

Odłożyła na biurko list skierowany do majstra. Uznała, że nie musi go

dostarczyć, skoro panna Johannessen wróciła do pracy. Emanuel nie

pozwolił jej przeczytać, ale przeczuwała, że list został sformułowany w
ostrym tonie. Obawiała się, że przyniósłby więcej szkody niż pożytku.
Zresztą mało prawdopodobne, by majster przejął się zażaleniem męża
swojej kancelistki, pewnie tylko by go to zirytowało.

Pracowała tak szybko, jak potrafiła, w nadziei, że zdoła uporać się z

większością spraw, ale gdy zaczęła się przerwa obiadowa, wiedziała już,
że to na nic. Miała do wyboru albo pracować podczas przerwy obiadowej,
albo zostać w kantorze do wieczora. Johan przyrzekł czekać na nią po
skończonym dniu pracy, uznała więc, że lepiej posiedzieć teraz pilnie nad
papierami, by móc się potem z nim spotkać.

Kiedy panna Johannessen zniknęła w gabinecie majstra, Sigvart

podszedł pośpiesznie do biurka Elise i zagadnął cicho:

- Byłem wczoraj wieczorem w Związku Literatów i podsłuchałem

dyskusję na temat twojej książki. Podobno świetnie się sprzedaje, ale
pewnie ostateczne wyniki sprzedaży poznasz dopiero przy wypłacie
honorarium.

- Co mówili? - chciała wiedzieć, wpatrując się w niego z napięciem.
- Kilku dyskutantów nastawionych raczej krytycznie uważało, że ludzie

kupują książkę nie dla jej walorów literackich, ale dlatego, że są ciekawi
tego, co się naprawdę dzieje na Lakkegata i w Vaterlandzie. Kilku
wyraziło opinię, że książka powinna zostać zakazana, co inni z kolei
oprotestowali, twierdząc, że nie ma nic nieprzyzwoitego w sposobie, w
jaki autor omawia problemy, i że należy przypuszczać, iż książka zawiera
więcej prawdy, niż większość z nas dopuszcza do świadomości. Nie
odniosłem wrażenia, by literaci uważali przedstawione losy bohaterów za
wymyślone, przeciwnie, zwracali uwagę, że Elias Aas powinien być
ostrożny, opisując romans przełożonego z młodą prządką. Bo jeśli jakiś
dyrektor albo majster poczuje się dotknięty, może wytoczyć mu proces
sądowy, twierdził jeden z rozmówców. Choć z drugiej strony uważa to za
mało prawdopodobne, bo oznaczałoby to publiczne przyznanie się do
winy. Sam nie miałem odwagi się odezwać, ale uważnie nastawiałem uszu.

Usłyszawszy kroki w gabinecie majstra, Samson pośpiesznie wrócił do

swojego biurka.

Elise pracowała bez przerwy od ósmej do godziny szóstej. Pisząc na

maszynie, przegryzała ciastka, które przyniosła jej panna Johannessen. Ze
zmęczenia kręciło jej się w głowie.

Opuściwszy kantor, rozejrzała się wokół, ale nie spotkała nikogo. Johan

mówił, że przyjdzie po nią o szóstej. Na pewno czeka w domu u Hildy!

A może sądził, że dziś Sigvart przyjdzie po Hugo? Nie wiedział

przecież, że panna Johannessen pojawiła się w pracy.

Mógł też uznać, że dziś też pracuję po godzinach, zastanawiała się.
„Jeśli nie przyjdę, to wiesz dlaczego", uprzedzał ją poprzedniego dnia.

Być może Torkild piętrzył jakieś trudności. Elise wolała o tym nie myśleć.

Robotnice z fabryki także skończyły pracę i cała kolumna szaro

odzianych postaci przechodziła pośpiesznie przez most. Było ślisko, stan
drewnianego mostu pozostawiał wiele do życzenia, poręcz ledwie się
trzymała. Nagle jedna z dziewcząt, idąca przed Elise, poślizgnęła się i
upadła niebezpiecznie blisko krawędzi mostu. W dole huczał wodospad,
masy wody opadały pomiędzy potężnymi bryłami lodu. Pośpiesznie
chwyciła dziewczynę i pomogła jej wstać.

- Uważaj trochę! - zawołała, a jej głos zabrzmiał ostrzej, niż zamierzała,

jakby złością chciała pokryć strach.

Dziewczyna wyrwała się i odburknęła, siłą powstrzymując się od

płaczu:

- A co cię to obchodzi, wstrętna babo!
Elise ponownie chwyciła ją za ramię, szczupłe niczym u dziecka.

Niewysoka dziewczyna poddała się jej woli i poszła za nią.

Dopiero gdy bezpiecznie przeszły przez most, Elise odważyła się

zatrzymać. Nie widziała dokładnie twarzy dziewczyny, ale z jej
zachowania wyczuwała, że coś jest nie tak.

- Mogę ci w czymś pomóc?
- Puść mnie!
- Czy coś się stało?
- A co cię to obchodzi?!
Mijały je robotnice, ale żadna nie zatrzymała się, by zapytać, co się

dzieje. Dość miały własnych kłopotów.

- Ile masz lat?
- Nie twoja sprawa, chyba już powiedziałam! Nic ci do mnie! Wiem,

kim jesteś, nie służysz w Armii Zbawienia.

- Nie, ale znam tam wielu.
- Oni i tak nic nie mogą pomóc.
- Przeciwnie, robią bardzo wiele.
Nadeszły dwie starsze robotnice. Jedna popchnęła dziewczynę i

przecisnąwszy się, złorzeczyła:

- Tarasujecie drogę! Inni też chcą tędy przejść do domu!

Wykorzystawszy zamieszanie, dziewczyna ruszyła pędem

przed siebie i wnet zniknęła na podejściu do Sandakerveien. Elise,

przygnębiona, otworzyła furtkę. Hilda była z dziećmi sama.

- Co jesteś taka smutna? - zapytała.
- Zdenerwowałam się. Ledwie chwyciłam jedną z robotnic, która

poślizgnęła się na moście i omal nie runęła do rzeki, boję się jednak, że to
się może powtórzyć.

- Rozmawiałam o tym z Paulsenem. Powiedziałam mu, że musi nakazać,

by umocowano na moście solidne poręcze, bo inaczej znów dojdzie do
nieszczęścia.

- Obawiam się, że w tym przypadku na nic się zda lepsza poręcz. Ta

dziewczyna wydawała się kompletnie zrozpaczona.

Hilda skierowała na nią przerażony wzrok.
- Jak to? Ona upadła specjalnie?
- Może nie, ale też nie próbowała się w żaden sposób bronić.
- Rozmawiałaś z nią?
- Próbowałam, ale mi się wyrwała i uciekła.
- Na pewno spodziewa się dziecka i nie wie, kto jest jego ojcem.
- Była taka młoda. Chyba poniżej granicy wieku, od której można

pracować w fabryce.

Hilda westchnęła.
- Wciąż dzieją się takie rzeczy, Elise. Nie możesz uratować całego

świata.

- Ale mogę pomóc niektórym. To lepsze niż nic nie robić.
- Napisz o tym! Wczoraj Paulsen rozmawiał z kimś, kto skontaktował

się z tą Islandką, która pomaga ulicznicom z Vaterlandu, Olafią jakoś tam.

- Olafią Johannsdottir - podpowiedziała jej Elise zaintrygowana. - I co

mówił?

- Mam wrażenie, że książka Eliasa Aas powoli zaczyna na niego

oddziaływać - zaśmiała się. - Zależało mu, by się dowiedzieć, co Islandka
sądzi na temat sytuacji tych nieszczęśników, jak ogólnie nazywa dotknięte
chorobami dziewczyny zarabiające na ulicy, pijaczków i nędzarzy. Kiedyś
gdy o niej mówił, tylko prychał pogardliwie, teraz natomiast był bardzo
zamyślony.

- To brzmi obiecująco. A co ona takiego powiedziała?
- Tych ludzi przygniata okropny ciężar nędzy, tak się podobno wyraziła.
Elise pokiwała głową.
- Słyszałam o niej wiele. To musi być wyjątkowa osoba.
- Powiedziała też, że w szkole nauczyła się jedynie siedzieć grzecznie w

ławce, straciła jednak zarówno piękny charakter pisma, jak i dziecięcą
naiwność.

- Słyszałam, że jako pierwsza kobieta na Islandii zdała egzamin

maturalny. Do Kristianii przybyła, ponieważ otrzymała powołanie od
Boga, by pracować wśród biedaków i ulicznic.

Elise zaczęła ubierać Hugo, nie przerywając rozmowy.
- Naprawdę odniosłaś wrażenie, że ta historia zrobiła wrażenie na

Paulsenie?

Hilda przytaknęła.
- Mruczał coś pod nosem, że być może Elias Aas wcale nie jest takim

mącicielem, za jakiego go brał. A czemu właściwie nie przyszłaś dziś w
przerwie obiadowej?

- Pracowałam, żeby nie zostawać do późnego wieczora. Panna

Johannessen na szczęście stawiła się dziś w kantorze, ale musiała wyjść
wcześniej, gdyż doktor nakazał jej, by się oszczędzała. - Elise wykrzywiła
pogardliwie usta. - Nic jej nie jest, chciała po prostu wrócić wcześniej do
domu, żeby poczytać Jorund.

- Nie cieszy cię to? Przecież to oznacza, że poważnie i odpowiedzialnie

podchodzi do opieki nad dzieckiem.

- Oczywiście, że się cieszę, że Jorund tak dobrze trafiła, ale teraz akurat

jest mi tak ciężko, że jestem zmuszona myśleć przede wszystkim o
własnych dzieciach.

- Dlaczego Johan dziś nie przyszedł? Czyż nie wyjeżdża już jutro?
- Mówił, że postara się przyjść, ale go nie widziałam. Może Torkild

wymyślił coś, by go trzymać ode mnie z daleka.

- Przecież jemu nic do tego - zdenerwowała się Hilda.
- Zdaje mi się, że on to traktuje jako swój chrześcijański obowiązek -

odparła Elise, wkładając Hugo czapeczkę. - Strasznie jestem ciekawa, co z
tą młodą robotnicą...

- Przestań się o nią zamartwiać, Elise. Może się pomyliłaś. Jest ciemno,

a poza tym po skończonej zmianie wszyscy tłoczą się na moście.

Elise westchnęła.
- Jestem niemal pewna, że ta dziewczyna była za młoda, by ją zatrudnić

w fabryce.

- Jeśli komuś o tym powiesz, to Paulsen będzie miał kłopoty, a to odbije

się na mnie.

- Przecież to nie majster zatrudnia ludzi, tylko nadzorca.
- Ale on zwali winę na Paulsena, a wówczas Paulsen będzie szukał tego,

kto o tym doniósł.

Elise wzięła synka na ręce i skierowała się w stronę drzwi.
- Jeszcze raz ci dziękuję za pomoc. Muszę się śpieszyć do domu. - W tej

samej chwili przypomniało jej się, że to ostatni dzień starego roku, i

odwróciwszy się, zapytała: - Spędzisz sama dzisiejszy wieczór?

- Nie, przyjdzie Paułsen. Obiecał przynieść coś dobrego do jedzenia i do

picia.

- O, to miło. Najlepsze życzenia noworoczne, Hildo. I stokrotne dzięki

za wszelką pomoc, jakiej mi udzieliłaś w minionym roku. Mam nadzieję,
że w tysiąc dziewięćset ósmym będą nas omijać wszelkie troski.

Hilda roześmiała się.
- O, ja nie jestem taka skromna jak ty. Życzę sobie i tobie nie tylko

spokoju w nadchodzącym roku, ale także przeżycia czegoś niezwykłego.

- Na przykład tego, że majster ci się oświadczy. Hilda pokiwała głową i

dodała:

- No, a ty i Johan wreszcie będziecie razem.
- Daj spokój! Przecież wiesz, że jestem mężatką, a Johan też ma żonę.
- Złożył pozew o rozwód.
Elise popatrzyła na nią zdziwiona.
- Opowiadał ci o tym?
- Tak, ma nadzieję, że uda się mu to załatwić, skoro Agnes odeszła od

niego i na dodatek wyemigrowała do Ameryki razem z dzieckiem.

Elise otworzyła drzwi. Lodowaty podmuch uderzył ją w twarz, tak że z

trudem złapała oddech. Hugo zaś uderzył w płacz.

- Zamykaj szybko za sobą! - Hilda rzuciła się do drzwi i chwyciła za

klamkę. - Wypuszczasz całe ciepło!

Elise nie miała serca posadzić zapłakanego Hugo od razu na sankach.

Musiała go najpierw trochę uspokoić.

Na pogrążonych w ciemnościach ulicach było pusto i cicho. Latarnia

gazowa na placu przed fabryką zgasła. Elise jeszcze nigdy nie czuła
takiego strachu, przechodząc przez most. W kompletnym mroku nie
widziała nierówności i kolein na oblodzonych deskach i nie mogła
odpędzić od siebie obrazu młodej robotnicy, która poślizgnąwszy się,
upadła i o mało nie zsunęła się pod barierką w odmęty rzeki. Nikt by mnie
nie zauważył, gdybym się teraz przewróciła, ani nie zdążyłby mi przyjść z
pomocą. Wpaść do rzeki równałoby się śmierci. Przyciskając synka mocno
do piersi, modliła się głośno:

- Dobry Boże, spraw, byśmy cali i zdrowi przeszli na drugą stronę.
Wreszcie dotarła na drugi brzeg. Hugo się uspokoił, więc owinęła go

jeszcze szczelniej wełnianym kocem i posadziła na sankach.

- Nie, nie chcę! - próbował protestować, ale surowo mu wyjaśniła:
- Nie dam rady nieść cię na rękach przez całą drogę, Hugo. Ale jak już

dojdziemy do domu, ugotuję ci coś dobrego, może nawet gorące kakao?

Na Sagveien i Maridalsveien panowały takie same ciemności jak

poprzedniego dnia. W ostry mróz ludzie woleli nie wychodzić z domów i
uszczelniali okna, czym się dało, od gazet po stare szmaty. Usłyszała
turkot nadjeżdżającego wozu, mignął jej skulony woźnica, który zarzucił
na ramiona wełnianą derkę. Biedak, zamarznie na śmierć, jeśli tak posiedzi
na koźle przez cały wieczór! - pomyślała, czując przenikający ją do szpiku
kości chłód. Naciągnęła mocniej chustę, by osłonić twarz przed mrozem.
Zatrzymała się, bo Hugo znów się rozpłakał, a gdy zasłoniła mu twarz
szalem, uderzył w jeszcze większy krzyk. Nie miała innego wyjścia,
musiała wziąć go na ręce. Synek wtulił się w nią i choć był ciężki, obojgu
zrobiło się cieplej.

Ogarnęło ją z wolna jakieś zniechęcenie. Dookoła w tysiącach domów w

Kristianii ludzie zasiedli wokół stołów, by świętować nadejście nowego
roku. Niektórzy w uroczystym nastroju zgromadzili się przy choince
rozbłyskującej zapalonymi świeczkami, by czuwać do północy. W domach
po drugiej stronie rzeki dzieci odwiedzał skrzat, pozostawiając prezenty,
których nie zdążył rozdać w Wigilię.

Ciekawe, co słychać na Hammergaten? Czy zagości tam dziś uroczysty

nastrój i radość?

Nagle naszło ją wrażenie, że wraz z Hugo są na świecie jedynymi

ludźmi, którzy wędrują w ten mroźny, zimowy wieczór. Przypomniała jej
się baśń o dziewczynce z zapałkami i pomyślała sobie, że to małe dziecko
musiało marznąć jeszcze bardziej niż ona i Hugo. Też był wówczas
wieczór, padał śnieg i panowało przeraźliwe zimno.

Mimo że Hugo niewiele z tego rozumiał, Elise zaczęła mu opowiadać

historię małej dziewczynki, która wędrowała w mroźny wieczór boso i z
gołą głową. Za duże buty spadły jej z nóg, gdy przebiegała przez ulicę tuż
przed nadjeżdżającymi z turkotem wozami. Głodna i zmarznięta, usiadła w
kąciku pomiędzy dwoma domami i podciągnęła pod brodę posiniałe z
zimna nogi. Bała się wrócić do domu, bo nie udało jej się sprzedać ani
jednej zapałki. Uległa pokusie i zaczęła zapalać jedną zapałkę po drugiej.
Patrząc na płomyk, wyobraziła sobie, że siedzi w domu pod najpiękniejszą
choinką, w salonie wypełnionym cudnymi zapachami. Tysiące świec paliło
się na gałązkach świerku. Nagle uświadomiła sobie, że to gwiazdy. Jedna z
nich spadała. „Ktoś umiera", rzekła mała dziewczynka, bo babcia nauczyła
ją, że kiedy spada gwiazda, do nieba wędruje dusza. „Babciu! Weź mnie ze
sobą!" - zawołała. A następnego ranka ludzie odnaleźli martwą
dziewczynkę, na której twarzy błąkał się uśmiech. Zamarzła ostatniego
wieczora starego roku.

Elise się rozpłakała, kiedy po raz pierwszy przeczytała tę baśń.

Wydawała jej się taka smutna, a zarazem cudowna. Teraz jednak, gdy jej
ciało przenikał dotkliwy chłód, gdy nie czuła palców u nóg i u rąk, nie
dostrzegała w niej nic pięknego, choć baśń pomogła jej i Hugo na chwilę
oderwać myśli od zimna, gdy tak przedzierali się wśród śniegu i lodu do
domu.

Od czasu do czasu zdawało jej się, że słyszy za sobą tupot stóp. Ale

ilekroć się odwracała, nie dostrzegała nikogo. Skoro do tej pory Johan się
nie pojawił, to znaczy, że już go nie zobaczy. Może to i lepiej? Poczuła
dławienie w gardle, pod powiekami zapiekły łzy.

W końcu, ledwie powłócząc nogami, dotarła do domu. Bolały ją ra-

miona, bo przez całą drogę dźwigała Hugo. Palce całkiem jej zdrętwiały i
ledwie utrzymywała sznurek od sanek. Wiele wysiłku kosztowało ją, by
się nie przewrócić, Hugo zaś dygotał jak w gorączce.

Z trudem otworzyła drzwi do kuchni. Było pusto, ale powitało ją

przyjemne ciepło. Posadziła Hugo na podłodze, a sama osunęła się ciężko
na kuchenny stołek. Hugo nie przestawał trząść się, nie miała jednak póki
co siły, by się nim zająć. Wpierw musiała odzyskać czucie w zmarzniętych
na kość członkach.

Otworzyły się drzwi do salonu i ukazał się w nich Kristian.
- Ale długo cię nie było.
Pokiwała tylko głową, bo nie miała sił się nawet odezwać. Domyślił się

chyba, jak bardzo jest zmęczona, bo pośpiesznie zajął się Hugo i pomógł
mu zdjąć grube ubrania.

- Czekamy na ciebie z Emanuelem. Powiedział, że będziemy świętować

nadejście nowego roku, ale nie wiem, w jaki sposób.

Elise zerknęła w stronę pieca, ale nie zauważyła na nim garnka z kaszą.
- Może pani Jonsen przyniosła nam jakieś ciastka?
- Chyba nie. To ja odbierałem dziś od niej Jensine. Zmusiła się, by wstać

i podejść do pieca i ogrzać palce nad ogniem.

- Jak wam poszło w sklepie?
- Nieszczególnie. W taki dzień jak dziś ludzie kupują głównie jedzenie.
- Zdążyłeś kupić mleko, kaszę i chleb? Nie wiesz czasem, czy zostało

nam jeszcze trochę kakao?

- Kupiłem wszystko, o co mnie prosił Emanuel. Wziąłem te pieniądze z

puszki. Ostatnie.

Posłała mu przerażone spojrzenie.
- Nic nie zostało? - Nie, ale poczekaj tylko, jak wejdziesz do salonu -

dodał z tajemniczą miną.

Poczuła, że przenika ją radość. Czyżby coś wymyślili? Może mimo

wszystko będą świętować?

Zaintrygowana, otworzyła drzwi i stanęła w progu oniemiała. Przed

łóżkiem Emanuela stał podłużny stół nakryty białym obrusem, a na nim
głębokie talerze i na samym środku waza, którą po raz pierwszy widziała
na oczy.

Peder i Evert stali pod oknem i wprost rozsadzała ich ciekawość. Jensine

siedziała na łóżku, a Emanuel w wózku przy końcu stołu.

- Witaj, Elise! Co cię tak zdziwiło? - uśmiechnął się, a zwróciwszy się

do Pedera i Everta, rzekł: - Teraz możecie przynieść stołki z kuchni,
chłopcy.

- Skąd wziąłeś ten stół i wazę? - zapytała.
- Odwiedził mnie Paul Georg. Zupa jèst gorąca - dodał. - Jeśli masz

ochotę przebrać się odświętnie, zanim siądziemy do stołu, to zrób to,
proszę.

Chyba zauważył jej zmieszanie, bo swoją niedzielną suknię nosiła teraz

na co dzień do kantoru.

- Możesz włożyć tę niebieską od Signe, jeśli chcesz. Dla mnie to bez

znaczenia.

Widząc pełne oczekiwania twarze dzieci, nie miała serca sprawić im

zawodu, mimo że najchętniej usiadłaby przy piecu, by rozgrzać obolałe
stopy.

Suknia wisiała w szafie. Uszyta z cienkiej wełenki, była tak elegancka,

że Elise aż się bała ją wkładać. Z trudem zdjęła czarną sukienkę biurową,
skostniałymi palcami z wysiłkiem rozpięła guziki.

Ostrożnie włożyła przez głowę niebieską suknię i podeszła do

niewielkiego lustra na komodzie. Rozpuściła włosy i wyszczotkowała je.
Niech choć raz zobaczą, że nie jest ubogą, spracowaną robotnicą ani szarą
myszą biurową, a kiedyś za młodu na jej widok chłopcy gwizdali z
uznaniem.

Odetchnęła głęboko. Myślisz tak, jakbyś miała ponad pięćdziesiąt lat,

upomniała się w duchu ze złością, upinając włosy w luźny węzeł na karku
i pozostawiając miękkie kosmyki opadające na uszy.

Gdy pojawiła się w salonie, zauważyła, że zarówno Emanuel, jak i

chłopcy rozszerzyli oczy ze zdumienia.

Pierwszy jak zwykle odzyskał mowę Peder.
- Wyglądasz jak królowa!
- Królowa nie jest taka piękna - sprzeciwił się Evert. - Ma ciemne włosy

i jest taka chuda, że można by ją złamać w pasie.

- A poza tym na pewno nie jest taka miła - dorzucił Peder. Elise nie

mogła powstrzymać się od śmiechu.

- Dobrze, że królowa tego nie słyszy, bo chybaby się poczuła dotknięta.
- Zgadzam się z Pederem - odezwał się z uśmiechem Emanuel. - Elise

wygląda jak królowa.

Kristian był zajęty nalewaniem zupy do głębokich talerzy. On jako

jedyny nic nie powiedział, ledwie na nią spojrzał. Domyśliła się jednak, że
czuje się zakłopotany i nie bardzo wie, jak ma się odnosić do tej
odświętnej Elise.

Zupa z ziemniakami, kawałkami mięsa i mnóstwem apetycznych

warzyw była wyjątkowo smaczna. Elise poczuła wnet, jak przyjemne
ciepło rozgrzewa ją od środka.

Posłała Emanuelowi zdumione spojrzenie.
- Schwencke przyniósł także zupę?
- Nie, przyszedł tu Asbjorn z życzeniami noworocznymi. Miał ze sobą

garnek z zupą. Zdaje się, że ugotowały ją wspólnie twoja mama i pani
Muus.

- Naprawdę? - Elise podniosła zdziwiony wzrok.
- A co w tym dziwnego? - wtrącił znowu Peder. - Przecież to twoja

mama!

Twoja mama... Czyżby Peder zapomniał, że to także jego mama?
- Gdy skończymy jeść, przeczytam wam na głos pewną historię, którą

znalazłem w ostatnim numerze „Husmoderen".

W głosie Emanuela słychać było ożywienie. Wydawał się być w

doskonałym humorze. Gdzieś zniknął ponury nastrój z poprzedniego dnia.

Peder popatrzył na niego z nadzieją i zapytał:
- Czy to jakaś baśń?
- W pewnym sensie. Nosi tytuł Szczęśliwego nowego roku. Wydaje mi

się, że doskonale pasuje na dzisiejszy wieczór.

Elise nakarmiła Jensine, a Kristian pomógł Hugo. Gdy wszyscy byli już

najedzeni, Peder i Evert posprzątali ze stołu i usiedli na podłodze u stóp
Emanuela. Ta chwila wydała im się bardzo uroczysta, bo nie codziennie
ktoś im czytał na głos.

Emanuel sięgnął po gazetkę i donośnym głosem zaczął:
- Było to w wieczór sylwestrowy. Cała rodzina właśnie wstała od stołu i

usiadła przy rozświetlonej choince, by czekać na nadejście nowego roku.

Peder przerwał mu.
- Czemu nie mówisz po norwesku? Emanuel zmarszczył czoło i

wyjaśnił:

- Jeśli uważnie się wsłuchasz, język szwedzki będzie dla ciebie równie

zrozumiały co norweski. - A potem podjął czytanie: - Babcia staruszka
poczuła się zmęczona i posmutniała. Wieczór sylwestrowy jest wyjątkowy,
rozmyślała. To jakby podsumowanie całego roku. Odczuła pragnienie, by
posiedzieć w samotności.

- Podsumowanie? Co to znaczy? - dopytywał się Peder. Emanuel

westchnął i odłożył gazetkę na kolana.

- Sprawozdanie. Babcia uważa, że powinna zastanowić się nad tym, co

dobrego bądź złego uczyniła w minionym roku.

- Po co opowiadasz o Szwedach? Przecież byłeś żołnierzem i miałeś do

nich strzelać.

Elise zauważyła, że Emanuel poczerwieniał, więc wtrąciła się

pośpiesznie.

- Ucisz się, Peder, i nie przeszkadzaj! Pozwól Emanuelowi czytać w

spokoju. Zapytasz później, jak skończy.

Emanuel wziął znów do ręki gazetkę i podjął czytanie:
- Babcia stała przez chwilę przy oknie. Na dworze było mroźno, ale

pogodnie. Gwiazdy lśniły na niebie, biały śnieg okrywał ziemię niczym
puchowa pierzyna. Było cicho i spokojnie. Udzielił jej się podobny nastrój
i wyszeptała w duchu: „Niech będzie błogosławiony Bóg na wysokości, a
na ziemi pokój ludziom dobrej woli". Po czym położyła się spać.

Peder ziewnął głośno, a Evert kręcił się niespokojnie. Zapewne liczyli

na bardziej ekscytującą lekturę.

Kristian przysłuchiwał się uważnie, a Emanuel swym monotonnym

głosem czytał dalej o szwedzkiej babci i o tym, co jej się przyśniło w
wieczór sylwestrowy.

- Miała dziwny sen. Śniło jej się, że wszyscy ludzie na ziemi

zgromadzili się na nocnym czuwaniu, oczekując przyjścia nowego roku.
Przemówił do nich jakiś mężczyzna i poprosił, by nie tylko życzyli sobie
szczęśliwego nowego roku, ale by uczynili dla siebie nawzajem coś
dobrego. Wszyscy przyrzekli, że się postarają. Nauczyciel obiecał okazać
więcej cierpliwości dzieciom i dostrzec ich różne osobowości. Ojcowie i
matki przypominali swoim dzieciom, by były w szkole grzeczne. Doktor
zobowiązał się nie brać większej zapłaty od pacjentów niż taka, na którą
ich stać. Dziedzic miał wyremontować domy pracujących dla niego ludzi,
zaopiekować się ludźmi starymi i chorymi i nie traktować ich z góry.
Właściciel fabryki zamierzał skrócić czas pracy robotników, ubezpieczyć
ich od wypadków i wypłacać emeryturę tym, którzy się zestarzeli. Ro-
botnicy ze swej strony zobowiązali się uczciwie pracować i pogłębiać

swoją wiedzę. Kupiec przyrzekł nie oszukiwać swoich klientów, a majster
na budowie miał pamiętać o tym, że w domach, które stawia, będą kiedyś
mieszkać ludzie. Pisarze obiecali, że zamiast kiepskich, pozbawionych
nadziei książek będą pisać tylko takie, które pomogą ludziom i przyniosą
im radość. Minął rok i w następny wieczór sylwestrowy znów wszyscy
ludzie spotkali się w tym samym miejscu na nocnym czuwaniu.

Babcię oślepił blask promieniejących ludzkich twarzy. Wokół głowy

mężczyzny, który w ubiegłym roku przemawiał do wszystkich, płonęła
świetlista aureola. W tym momencie babcię obudził dźwięk dzwonów...

Gdy Emanuel przeczytał te słowa, za oknami coś zadzwoniło. Przerwał

gwałtownie i wszyscy odwrócili głowy. Poczuli się nieswojo. Że też
dzwonienie rozległo się w tym samym momencie, gdy Emanuel czytał o
kościelnych dzwonach!

- Co to było? - odezwał się Peder wyraźnie przestraszony.
Elise wstała i podeszła do okna. W mdłym świetle latarni zobaczyła

jedynie tańczące na wietrze płatki śniegu. Poza tym całą okolicę otulał
mrok. Tylko wysoko na niebie połyskiwały pojedyncze gwiazdy.

- Nikogo nie widzę.
Wszyscy popatrzyli na siebie. Peder i Evert wydawali się zalęknieni, ale

Kristian rzucił ze spokojem:

- To na pewno jakieś dzieciaki się zabawiają.
- Pingelen - odezwał się nabuzowany Peder. Zerwał się z podłogi i

pobiegł do kuchni. Pozostali, z wyjątkiem Emanuela, podążyli za nim.

Elise zauważyła, że Peder rzucił się do drzwi z zamiarem szarpnięcia

klamką, ale nagle się rozmyślił.

- A może to ktoś inny?
- Duch - odpowiedział bez wahania Kristian. Peder prychnął.
- Przecież duchy nie istnieją. A już na pewno nie noszą dzwonków.
- Zdmuchnij płomyk lampy, to popatrzymy przez okno - zaproponował z

ożywieniem Evert.

Kristian posłuchał Everta i wszyscy razem stłoczyli się przy oknie.

Nagle z ust chłopców wydobył się chóralny jęk. Na dworze w śniegu i w
trzaskającym mrozie zauważyli poruszające się światełko. Z komórki
wyszła ciemna postać i uniosła w górę rękę, w której trzymała świecę,
oświecając dokładniej siebie. Był to świąteczny skrzat z długą brodą, w
szarym, połatanym płaszczu i spiczastej czapce. Trzymał długi kostur i
wypełniony kosz. Skrzat poruszał się powoli, jakby ciężko mu było iść, a
potem skierował się wprost w stronę kuchennych drzwi. Gdy podszedł
bliżej, zauważyli, że do sznura, którym był przepasany, miał przywieszony

dzwonek

- Skrzat... - Peder pierwszy odzyskał głos. Wyglądając przez okno z

niedowierzaniem, zapytał niepewnie: - Myślisz, że on jest groźny, Elise?

Poczuła, że serce mocniej jej bije. Czy to czasem nie Johan? Któż inny

wyszedłby na taki mróz, by sprawić chłopcom radość?

- Nikt z was nie ma odwagi otworzyć? Może on chciałby się trochę

ogrzać w cieple?

Peder popatrzył zrazu na Everta, a potem na Kristiana i rzekł:
- Ty otwórz, Kristian! Bo nami to on się pewnie nie przejmie. Elise

poznała, że w tym momencie Kristian też się zawahał.

Nigdy jeszcze nie odwiedził ich żaden skrzat, a w baśniach niektóre

bywały bardzo złośliwe.

- Jeśli żaden z was nie ma odwagi, to ja otworzę - oświadczyła.
Peder odwrócił głowę i posłał jej zatrwożone spojrzenie.
- A może byśmy poprosili Emanuela? Jest mężczyzną, no i służył w

Armii Zbawienia. - Wyjrzawszy znów przez okno, zawołał zatrwożony: -
Nie widzę go! Co się z nim stało?

Wszyscy przycisnęli nosy do szyby, ale skrzat jakby się zapadł pod

ziemię.

- Myślę, że nam się tylko przywidziało - odezwał się Evert zawiedziony.
- Przecież nie mogło się nam przewidzieć wszystkim równocześnie, to

niemożliwe - powątpiewał Peder. - Pewnie się przestraszył, jak zobaczył,
że nas jest tak dużo. No i Elise w tej pięknej, niebieskiej sukni! Może
pomyślał, że to królowa?

- Myślisz, że skrzat się boi królowej! - zaśmiał się Kristian.
Elise uchyliła drzwi. Na schodach stał kosz pełen smakołyków, a w dali,

pod jabłonką, mignęła jej postać, która pomachała do niej, nim zniknęła za
komórką.

- Chodźcie, chłopcy, zobaczcie! - Wzięła kosz i wniosła go do środka. -

Skrzat zostawił wszystkie smakołyki, takie miał ze sobą.

Chłopcy rzucili się do niej.
- Zanieście kosz Emanuelowi, a ja wyjdę i rozejrzę się za skrzatem.

Trzeba mu podziękować za to wszystko, co nam przyniósł.

Peder ociągał się przez chwilę, rozdarty pomiędzy troskę o nią a chęć

pokazania Emanuelowi kosza. Jednak pokusa, by sięgnąć po łakocie,
okazała się silniejsza.

Elise włożyła wysokie buty, narzuciła na ramiona szal i wyszła

pośpiesznie.

Znalazła Johana za komórką.

- Nie mogłem wyjechać bez pożegnania - powiedział i objął ją mocno.

Po czym odkleił brodę i pocałował Elise. - Szczęśliwego nowego roku,
kochana!

ROZDZIAŁ PIĄTY

Gdy wracała, chłopcy stali na schodach kuchennych i wyglądali za nią.

Zapewne skrzat zaintrygował ich jednak bardziej niż zawartość kosza.

- Znalazłaś go? - zapytał zalęknionym głosem Peder.
- Widziałam tylko, jak znika za płotem sąsiadów, i zawołałam do niego:

„Dziękuję!"

- Bał się iść ulicą?
- Skrzaty chodzą swoimi ścieżkami. Szybko, do środka! Peder odwrócił

się do Kristiana ze słowami:

- Widzisz, to nie żaden wymysł! Skrzaty naprawdę istnieją! - Potem

zwrócił się ponownie do Elise, pociągnął ją za ramię i wykrzykiwał
podekscytowany: - Chodź, Elise! Zobacz, kosz jest pełen! Jest w nim
lukrecja i bakalie, śliwki suszone i orzechy, marcepan i ludziki z
czekolady. A na dodatek jeszcze ołówki i kartki. Dla ciebie paczka kawy, a
dla Emanuela cygaro.

Emanuel siedział w wózku milczący. Spojrzał na nią uważnie, gdy

weszła do salonu, ale nie pochwyciła jego wzroku.

Na podłodze na środku salonu stał kosz rozpakowany do połowy.
- Tyle smakołyków! - zawołała, wznosząc oczy ku niebu. - Skąd skrzat

wziął pieniądze, by nas tak szczodrze obdarować?

- Też się nad tym zastanawiam - odezwał się cicho Emanuel.

Domyślił się, kto to był, przemknęło jej przez głowę, ale zamiast się

martwić, że Emanuel zdemaskował Johana, przejęła się bardziej tym, jak
Johan zdołał uciułać tyle pieniędzy.

Może pomogli mu Anna i Torkild? A może udało mu się sprzedać jakieś

prace podczas pobytu w domu?

Znalazła cygaro, o którym wspomniał Peder, i podała Emanuelowi.
- To dla ciebie. Nie zapalisz? W wieczór sylwestrowy można sobie

pozwolić na odrobinę przyjemności.

Pokręcił głową.
- Nie, dziękuję, wolę mojego skręta.
Peder podszedł do niego pośpiesznie z czekoladowym ludzikiem.
- Weź lepiej to, Emanuelu. To prawdziwa czekolada.
- Nie, dziękuję. Najadłem się zupą.
- Nie chcesz? - Peder popatrzył na niego oczami okrągłymi jak guziki.
Emanuel zmarszczył czoło poirytowany.
- Nie słyszysz? Chyba powiedziałem wyraźnie „dziękuję"? Peder posłał

Elise bezradne spojrzenie i rzekł:

- Myślę, że on nie jest całkiem zdrowy.
Elise zaczęła zbierać talerze i zagadnęła Emanuela:
- Trzeba będzie oddać stół Paulowi Georgowi.
- Nie, dostaliśmy go. Przyda się, skoro musieliśmy usunąć ten okrągły.

Ten nie zajmuje dużo miejsca. Potrzebny mi stół przy łóżku.

Zdjęła obrus.
- Ale to stół z mahoniowego drewna! Pewnie kosztował majątek.
- Dostaliśmy go w prezencie, chyba mówię. Zrozumiała, że nie ma sensu

dłużej o tym rozmawiać, ale nie

przestała się dziwić. Przypomniały jej się słowa Mimmi Tynaes i

poczuła, jak paraliżuje ją strach. Niemożliwe, by zwykły sklepikarz
zarabiał tyle, by móc dawać w prezencie stół z mahoniu, sprowadzać
Emanuelowi towary do sklepu i opłacać mu czynsz. Czy nie ryzykują tego,
że w ich drzwiach pojawi się nagle policja?

Usiłowała odpędzić tę myśl. Chłopcy byli ożywieni i radośni, a to

przecież ostatni dzień roku. Pozwoliła im najeść się do syta, zabrała do
kuchni Hugo i Jensine, by umyć dzieci przed snem. Dzisiejszego wieczoru
postanowiła zwolnić chłopców z ich codziennych obowiązków.

Kiedy dzieci zasnęły w łóżku, podeszła do niewielkiego okienka na

pięterku i wyjrzała na dwór. Wzeszedł księżyc, a mroźne niebo usiane było
gwiazdami niczym konfetti.

- Szczęśliwej podróży, Johanie - wyszeptała. - Dziękuję, że podarowałeś

dzieciom tak wspaniałe wspomnienia. Ten sylwestrowy wieczór na pewno
zachowają w pamięci na zawsze. - Westchnęła ciężko i dodała: - Obiecaj,
że wrócisz...

ROZDZIAŁ SZÓSTY

Zbliżała się pora przerwy obiadowej.
Zamiast iść na obiad do Hildy, Elise zamierzała pobiec do domu.

Emanuel wprawdzie upierał się, że sam sobie poradzi, ale wydawał jej się
dziwnie blady i osłabiony, kiedy rankiem opuszczała dom. Nie podobało
jej się to.

Paul Georg znalazł im tymczasowo sprzedawcę, który miał stać za ladą,

w czasie gdy chłopcy są w szkole, a potem, aż do powrotu Kristiana i
Everta, miał go zastąpić Peder. Ustalili, że sprzedawca otworzy sklep
dopiero po jedenastej, ale za to sklep będzie otwarty aż do dziewiątej
wieczorem. Jak chłopcy zdążą odrobić lekcje, nie miała pojęcia. Sytuacja
była beznadziejna. Elise zastanawiała się, czy nie zrezygnować z pracy w
kantorze i nie stanąć za ladą, kiedy jednak w końcu udało jej się wydusić z
Emanuela, ile zarobili od momentu otwarcia sklepu, zrozumiała, że byłoby
to czyste szaleństwo. Niewiele ostatnio pisała, bo co wieczór coś jej
stawało na przeszkodzie, by zasiąść nad książką. Rozważała, czy nie
odwiedzić oficyny Grondahl & Son i poprosić o wypłacenie części
honorarium. Otrzymała jednak już zaliczkę i obawiała się, że taką prośbą
mogłaby tylko zirytować wydawców.

Sigvart zerknął w jej stronę i zapytał:
- Mogę w czymś pomóc? Popatrzyła na niego zdumiona.
- Czemu pytasz?
- Bo wyglądasz na zmęczoną i zmartwioną.
- Rzeczywiście jestem zmęczona i martwię się - odparła znużonym

głosem. - Byłbyś tak miły i poszedł powiadomić moją siostrę, że muszę w

przerwie obiadowej pobiec do domu? Zapomniałam jej o tym powiedzieć,
gdy rankiem odprowadziłam do niej Hugo.

Poderwał się z krzesła.
- Mogę nawet popilnować dzieci, jeśli zechce coś w tym czasie załatwić.
Mimowolnie uśmiechnęła się, rozbawiona jego zapałem.
- Prawdziwy z ciebie skarb, Sigvart!
Poprzedniego dnia Elise otrzymała od pani Jonsen płaszcz i kapelusz.

Siostra sąsiadki zachorowała nagle w pierwszy dzień świąt Bożego
Narodzenia na zapalenie płuc i choroba ją szybko pokonała. Pani Jonsen
jako jej jedyna krewna odziedziczyła po niej skromny dobytek. Płaszcz był
staromodny i mało twarzowy, ale uszyty z porządnej wełny, grzał bardziej
niż szal. Kapelusz także miał niemodny fason i pasowałby raczej jakiejś
starszej pani, ale Elise nie stać było na grymasy. Teraz przynajmniej maj-
ster przestanie mnie krytykować, że ubieram się jak robotnica, pomyślała,
wydymając usta, choć wyglądam niczym rówieśnica pani Evertsen albo
pani Albertsen,

Wyszedłszy z kantoru, ujrzała zatrzymującą się na ulicy dorożkę.

Chciała ją wyminąć, ale usłyszała, że ktoś ją woła po imieniu. Stanęła
gwałtownie i ku swemu zaskoczeniu zobaczyła, że to ojciec Emanuela.

- Pan Ringstad? - zapytała, nie kryjąc zdziwienia. Podszedł do niej

pośpiesznie i spytał:

- Nie dotarła do was wiadomość?
- Jaka wiadomość?
- Że przyjedziemy dziś po Emanuela. Spojrzała na niego przerażona.
- Jak to po Emanuela?
- Zadzwonił do nas ktoś z Armii Zbawienia i powiadomił, że stan

Emanuela uległ pogorszeniu i nasz syn wymaga stałej opieki. Razem z
Marie uzgodniliśmy, że zabierzemy go na jakiś czas do domu i zobaczymy,
jak to się dalej ułoży. Zadzwoniłem do Oscara, ale go nie zastałem, bo
wyszedł z żoną do teatru. Wykręciłem więc numer podany mi przez tego
mężczyznę z Armii Zbawienia, a oni obiecali was powiadomić.

- Nikt u nas nie był. Popatrzył zdezorientowany.
- Ale czy to prawda, że stan Emanuela się ostatnio pogorszył?
- Owszem, prawda. Przed Nowym Rokiem musiałam wzywać doktora,

bo chłopcy znaleźli go nieprzytomnego na podłodze. Nie wiemy, co się
właściwie stało, ale najpewniej stracił przytomność i spadł z wózka. Teraz
już doszedł do siebie, ja jednak nie mogę się pozbyć niepokoju. Przecież
taki atak może się powtórzyć.

Teść wyraźnie się zmartwił.

- Chyba nie zostaje na całe dnie sam bez opieki?
- Owszem - pokiwała głową. - Upiera się, że sobie poradzi. Zresztą nie

znamy nikogo, kto mógłby przy nim posiedzieć. Biegnę teraz na chwilę do
niego, bo mam przerwę obiadową.

- To siadaj, proszę, razem ze mną do dorożki. Porozmawiamy po drodze.

Zabrałem jednego z naszych parobków, żeby mi pomógł wnieść Emanuela
na wózku do pociągu. Spakujemy rzeczy Emanuela i dorożkarz zawiezie
nas na dworzec Ostbane.

Pokręciła głową zrezygnowana. Zdawała sobie sprawę, że dla Emanuela

jest to najlepsze rozwiązanie, obawiała się jednak, jak sobie poradzi bez
niego. Bo choć przykuty do wózka wymagał opieki, to jednak dobrze było
mieć w domu osobę dorosłą, kogoś, z kim by mogła wieczorem
porozmawiać, podzielić się drobnymi troskami i radościami i zapytać o
radę. Jensine i Hugo uspokajali się, gdy ich zostawiała przy nim w salonie.
I choć niewiele by zdziałał, gdyby coś się stało, jego obecność dawała jej
poczucie bezpieczeństwa. No a co ze sklepem przy Maridalsveien?
Chłopcy nie są dostatecznie duzi, by go samodzielnie poprowadzić, a ona
sama nie ma pojęcia o handlu. Ze swojej pensji w wysokości trzydziestu
pięciu koron miesięcznie nie da jednak rady pokryć wszystkich wydatków
na jedzenie, ubrania i czynsz. Co tu robić, na Boga?

- Nie jesteś chyba temu przeciwna? - zapytał pan Ringstad, siadając

obok niej i obrzucając ją zatroskanym spojrzeniem.

- Smutno mi, ale rozumiem, że tak jak teraz dłużej być nie może. Nie

mogę zrezygnować z posady w kantorze, bo zapewnia nam utrzymanie.
Zyski z handlu są jak dotąd mizerne, a teraz jeszcze pan Schwencke
znalazł Emanuelowi nowego sprzedawcę, który ma obsługiwać w sklepie
od jedenastej aż do momentu, gdy Peder wróci ze szkoły. Obawiam się, że
koszty przewyższą wpływy.

Teść pokręcił głową z dezaprobatą.
- Nie, tak nie może być. Zabierzemy go do dworu. I miejmy nadzieję, że

dobre odżywianie, właściwa pielęgnacja i odpoczynek poprawią jego stan
zdrowia. Może będzie mógł do was wrócić, gdy tylko zrobi się trochę
cieplej.

- Oby tak się stało.
- A jak twoje pisanie? Dostałaś honorarium za książkę?
- Jeszcze nie. Chyba zazwyczaj honorarium wypłacane jest autorowi rok

po wydaniu książki, ale nie wiem dokładnie, w jakim terminie.

- Nie napisałaś nic więcej od tamtej pory, gdy się widzieliśmy ostatnio?
Pokręciła głową.

- Niezbyt wiele. Tak trudno mi znaleźć na to czas. Wieczorami muszę

ułożyć do snu dzieci i wykonać domowe obowiązki. Zwykle maluchy
usypiali starsi chłopcy, ale teraz stoją za ladą. Powinni po południu
odrabiać lekcje, a wracają do domu dopiero kwadrans po dziewiątej.

Posłał jej przerażone spojrzenie i stwierdził:
- Tak dalej być nie może, Elise!
- Wiem, ale co mam zrobić?
- Dlaczego nas nie zawiadomiliście? Kiedy odwiedziliśmy was w

święta, odnieśliśmy wrażenie, że ma się ku lepszemu.

- Emanuelowi nie pozwala na to duma. Chce sam sobie radzić.
Teść zacisnął usta, a na jego twarzy pojawiła się gorycz.
- Chyba wiem, dlaczego - wymamrotał w końcu.
Elise była ciekawa, jak Emanuel przyjmie propozycję ojca. Możliwe, że

odczuje ulgę, choć równie dobrze może się sprzeciwić. Ku swemu
zdumieniu Elise zastała w kuchni Pedera.

- Wróciłeś już ze szkoły?
- Nauczyciel powiedział, że jestem chory, ale mnie się zdaje, że to nic

poważnego.

W głosie brata pobrzmiewał lęk. Zasłyszane opowieści o cholerze,

tyfusie, odrze i suchotach obudziły w nim strach przed wszelkimi
chorobami.

Przyłożyła mu dłoń do czoła i przeraziła się, że jest taki gorący.

Zauważyła też, że oczy mu błyszczą i trzęsie się jak w gorączce.

- Idź na górę i kładź się do łóżka. Przyjdę do ciebie, gdy tylko się

rozmówię z Emanuelem. Pan Ringstad chce go zabrać na wieś do dworu i
zająć się nim przez jakiś czas. Gdy się ociepli, na pewno wróci do nas z
powrotem.

- Emanuel wyjedzie? - Peder przeraził się. - Jak ja sobie sam poradzę z

całym sklepem?

Uśmiechnęła się i przygładziła mu niesforną grzywkę.
- Nie martwmy się na zapas. Znasz to powiedzenie: „Nie mogę

przeszkodzić czarnym ptakom fruwać nad mą głową, ale nie wolno mi
pozwolić, aby zbudowały mi gniazdo we włosach"? To znaczy, że
zmartwienia nas nie omijają, ale trzeba je odpędzić, by nie przejęły
kontroli nad naszymi myślami.

Peder spojrzał na nią i uśmiechnął się, po czym pomachał rękami,

udając, że odpędza gromadę trzepoczących skrzydłami ptaków.

- A kysz! Uciekajcie stąd! - zawołał, ale nagle jakby całkiem opadł z sił i

powłócząc nogami, skierował się na schody.

Elise patrzyła na niego zatroskana. Łatwiej mówić o przepędzeniu

czarnych ptaków niż to uczynić.

Emanuel razem z ojcem przeprowadzali w salonie poważną rozmowę.

Gdy Elise do nich zajrzała, Emanuel spojrzał na nią pytającym wzrokiem i
zwrócił się ze słowami:

- Co o tym sądzisz, Elise?
Po tonie głosu poznała, że ma ochotę pojechać z ojcem do
Ringstad, ale dręczą go wątpliwości, czy ze względu na nią powinien to

uczynić.

- Sądzę, że powinieneś przyjąć propozycję ojca. W domu u rodziców nie

będziesz sam i w każdej chwili, gdybyś się poczuł gorzej, ktoś ci pomoże.
Samodzielnie możesz się przemieszczać na wózku w przestronnych
pomieszczeniach, więc poczujesz się mniej odizolowany niż tutaj, poza
tym będziesz jadał zdrowo i pożywnie, wyśpisz się w spokoju, a rodzice
zapewnią ci właściwą opiekę.

- No tak, ale co z tobą? Jak ty sobie tu sama poradzisz?
- Wkrótce dostanę honorarium za książkę, a pensja w wysokości

trzydziestu pięciu koron miesięcznie to więcej, niż zarabiają prządki w
fabryce. Ba, niewielu kancelistów czy kance-listek otrzymuje taką gażę.
Hilda zadba o posiłek dla chłopców, gdy wrócą ze szkoły, pani Jonsen
zaopiekuje się Jensine, a Hugo jest przecież w domu majstra. Mogę liczyć
na większą pomoc niż większość pracujących matek.

Emanuelowi najwyraźniej ulżyło, ale jego ojciec zmarszczył czoło

zamyślony.

- Jaki czynsz płacicie? - zapytał.
- Cztery i pół korony tygodniowo.
- To ponad połowa twojej pensji. A co z jedzeniem i ubraniem dla

sześciorga osób? Skąd na to weźmiesz? Zwłaszcza że chłopcy są w wieku,
kiedy rosną intensywnie i mają w związku z tym większe potrzeby.

Emanuel zaprotestował.
- Zapominasz o moim sklepie, tato. Paul Georg Schwencke znalazł mi

sprzedawcę. Jeśli tylko klienci popłacą zaległe rachunki, jestem pewien, że
wyjdziemy na swoje.

Pan Ringstad popatrzył z powątpiewaniem.
- Ale temu sprzedawcy trzeba będzie zapłacić pensję.
- Nie mam siły się teraz tym martwić - odparł Emanuel i ponownie

zwrócił się do Elise: - Chodzi tylko o to, czy poradzisz sobie beze mnie
parę tygodni.

- Damy sobie radę. Chłopcy chętnie włączają się do pornocy - odparła,

przemilczając, że Peder ma wysoką gorączkę. W tej chwili Emanuel miał
dość własnych zmartwień.

- No cóż, w takim razie spakuj moje rzeczy, tak byśmy zdążyli na

popołudniowy pociąg.

Pobiegła na górę do sypialni i zaczęła pakować dużą walizkę, którą

Emanuel przywiózł ze sobą z domu. Tysiące myśli tłoczyło jej się w
głowie, ale nie umiała się skupić na żadnej z nich. Teraz najważniejszy był
Emanuel, pozostałymi sprawami zajmie się później.

Zanim zeszła na dół z walizką, zajrzała do Pedera. Twarz miał rozpaloną

i słychać było jego krótki urywany oddech. Zdawało jej się, że zasnął. Już
miała się wymknąć, gdy usłyszała słaby głos dochodzący spod połatanej
kołdry.

- Powiedz Emanuelowi, że go kocham. Ścisnęło ją w gardle.
- Powiem, Peder. Śpij teraz!
Może dobrze, że Johan pojechał do Paryża, pomyślała, schodząc po

schodach. Tak będzie najlepiej dla nas wszystkich.

Wózek i walizka zostały przymocowane z tyłu dorożki, a Emanuela

umieszczono w środku. Parobek siadł na koźle obok dorożkarza i jego
pomocnika. Pan Ringstad miał już wsiadać, gdy nagle odwrócił się, jakby
mu się o czymś przypomniało. Wyjął z kieszeni kopertę i podał Elise,
mówiąc:

- Mogę cię prosić o przysługę, Elise? Chciałem powiadomić Oscara, ale

rankiem nie udało mi się do niego dodzwonić.

Elise westchnęła w duchu. Kiedy zdoła pobiec na wzgórze Aker, skoro

Peder leży w gorączce, a sama musi wracać do kantoru?

Zmusiła się jednak do uśmiechu i zapewniła:
- Oczywiście, że przekażę. Pozdrowienia dla żony i szczęśliwej

podróży!

- Dziękuję ci, moja droga. Kup dla wszystkich dzieci czekoladę ode

mnie. Napiszę, jak nam się układa.

Gdy tylko dorożkarz popuścił cugli, dorożka ruszyła. Elise machała,

póki nie zniknęli na zakręcie w Maridalsveien, po czym drżąc z zimna,
pośpiesznie wróciła do domu.

Spojrzawszy na zegar, przestraszyła się, że jest już tak późno. Żeby

zdążyć do kantoru, będzie musiała biec całą drogę, ale zajrzy jeszcze do
Pedera i powie mu, że wychodzi.

Chłopiec spał. Oddychał ciężko, a kiedy zatroskana przyłożyła mu dłoń

do czoła, stwierdziła, że jest rozpalony. Na krześle przy łóżku zostawiła
mu kartkę, że wychodzi, i pośpiesznie zeszła na dół.

Sięgnęła po kopertę od teścia i zamierzała ją włożyć do kieszeni w

nadziei, że zdąży ją doręczyć zaraz po pracy, zanim odbierze Hugo, lecz
nagle zauważyła, że koperta zaadresowana jest do niej, a nie do Oscara
Carlsena.

Dziwne. Czyżby ojciec Emanuela się pomylił?
A może postąpił z rozmysłem i ze względu na Emanuela udawał, że to

wiadomość dla Carlsena? Zwlekała przez chwilę, nie wiedząc, co robić.

Nie wolno otwierać cudzej korespondencji. Teść wyraźnie prosił, by

przekazała list Oscarowi, ale przecież na kopercie widnieje jej imię i
nazwisko. Przypomniało jej się, jak kiedyś dawno temu pan Ringstad
przysłał jej pieniądze w tajemnicy przed wszystkimi.

Pokręciła głową. Wtedy była inna sytuacja. Pani Ringstad odmówiła im

pomocy, ponieważ nie zaakceptowała decyzji syna w sprawie ożenku.
Może ojciec Emanuela napisał na kopercie jej imię, by nie zapomnieć
poprosić jej o przekazanie listu? Na pewno.

Już miała schować kopertę, ale rozmyśliła się. Postanowiła sprawdzić, o

co chodzi, a jeśli się okaże, że się myli, włoży list do nowej koperty.
Ostrożnie otworzyła kopertę i zrobiła wielkie oczy. W środku znajdował
się plik banknotów oraz złożona kartka papieru. Z ociąganiem rozłożyła ją
i przeczytała:

Kochana Elise!
Staram się to załatwić dyskretnie, żeby nie urazić dumy Emanuela.
Nie dasz rady utrzymać się za trzydzieści pięć koron miesięcznie! Nie

dowierzam też zbytnio w interesy prowadzone przez Emanuela, bo nigdy
nie miał zdolności w tym kierunku. Będę Ci więc przysyłał raz na miesiąc
jakąś kwotę, i módlmy się, by Emanuel wyzdrowiał. Proszę, nie traktuj
tego jak jałmużny. Hugo i Jensine są naszymi wnukami i czujemy się za
nich odpowiedzialni. Chętnie pomógłbym Ci bardziej, ale sama wiesz, jak
jest...

Pozdrawiam serdecznie Teść
Ze wzruszenia ścisnęło ją w gardle i z trudem przełknęła ślinę. Żeby

wiedział, jak bardzo potrzebuje tych pieniędzy! Przeliczyła w napięciu.
Całe dwieście koron! A do tego obiecuje przysyłać jakąś kwotę co
miesiąc!

Zaraz jednak poczuła wyrzuty sumienia. Czy teść zachowałby się

podobnie, gdyby wiedział, że za plecami Emanuela spotkała się w święta z
Johanem?

Schowała pieniądze w cukierniczce i zamknęła głęboko w czarnym

bufecie, z gorącym postanowieniem, że nie wyda na siebie nawet korony.

Wszystko przeznaczy dla dzieci. I to postanowienie trochę ją uspokoiło.
Ubrała się pośpiesznie, włożyła kapelusz i wybiegła z domu.

Kierując się w stronę Maridalsveien, nie przestawała myśleć o Pederze.

Rzadko kiedy tak źle wyglądał, czyżby to nie było zwykłe przeziębienie?
A jeśli okaże się, że to coś poważniejszego? Może powinna poprosić
Emanuela, by wstrzymał się z wyjazdem, póki Peder nie wyzdrowieje?

Im dłużej się zastanawiała, tym większe ogarniało ją zmartwienie. W

końcu zdjął ją taki strach, że aż poczuła mdłości. Uznała, że musi
opowiedzieć majstrowi, co się stało. Może pozwoli jej wyjść wcześniej do
domu.

W drzwiach czekał już na nią Samson.
- Elise, wydaje mi się, że powinnaś zajrzeć do swojej siostry.

Zachorowała i nie jest w stanie zająć się dziećmi.

Elise popatrzyła na niego.
- Hilda zachorowała? Rano nic po niej nie zauważyłam.
- Nie chciała ciebie martwić i myślała, że jej przejdzie, a tymczasem jej

się pogorszyło. Panuje silna grypa, choruje wielu moich znajomych.

- Ale już się skończyła przerwa obiadowa, nie mogę tak sobie wyjść!
- Wyjaśnię wszystko majstrowi, a panna Johannessen skończyła już na

dzisiaj.

- Jak to skończyła? - Elise spojrzała na wiszący na ścianie zegar.
- Źle się poczuła - rzekł i mrugnął porozumiewawczo, najwyraźniej nie

wierząc w usprawiedliwienia panny Johannessen.

Elise pokręciła głową zrezygnowana.
- Chyba dziś wszystko sprzysięgło się przeciwko mnie. Najpierw ojciec

Emanuela zabrał go na wieś. Peder wrócił ze szkoły z wysoką gorączką, a
teraz się dowiaduję, że zachorowała Hilda. Co ja zrobię, na Boga?

Zaraz jednak przypomniała sobie, że wzbogaciła się o dwieście koron, i

pomyślała, że z tym fatum nie do końca ma rację.

- Przejmę od ciebie tyle pracy, ile zdołam. A jeśli będzie trzeba,

zaproponuję panu Paulsenowi, że zostanę po godzinach. Odbierz Hugo i
wracaj do domu!

Zmarszczyła czoło z powątpiewaniem, ale nie widząc innego wyjścia,

postanowiła mu zaufać. Pośpiesznie zeszła po schodach i skierowała się w
stronę mostu.

Zanim weszła do domu nad rzeką, usłyszała dolatujący ze środka płacz

chłopców, a gdy otworzyła drzwi, zobaczyła, że obaj siedzą na podłodze w
kuchni i płaczą wniebogłosy. Hildy nie było w pobliżu.

Hugo, ujrzawszy ją, wstał i z wyciągniętymi rączkami przy-dreptał do

niej. Isac po chwili uczynił to samo.

Ukucnęła i wzięła ich obu na ręce.
- Czemu płaczecie? Coś was boli? - dopytywała się.
- Hilda śpi - pochlipywał Isac, który od jakiegoś czasu zwracał się do

mamy po imieniu.

Elise zaniepokoiła się. Z Hildą musiało być naprawdę źle, skoro

położyła się spać, pozostawiając dwoje małych dzieci bez opieki, przy
stojącej na stole zapalonej lampie naftowej i trzaskającym w piecu ogniu.
Puściła dzieci i pośpiesznie skierowała się do sypialni.

W pomieszczeniu było ciemno, ale w smudze światła z kuchni Elise

dostrzegła wystający spod pierzyny czubek głowy Hildy.

- Hilda?
Nie usłyszała odpowiedzi.
Z rosnącym niepokojem podeszła do niej na palcach.
- Źle się czujesz, Hildo?
Rozległ się żałosny jęk. Elise dotknęła czoła siostry, które było równie

rozpalone jak czoło Pedera. Przy takiej wysokiej gorączce Hilda zapewne
nie wiedziała, co się wokół niej dzieje.

Co mam robić, na Boga? Przeraziła się. Nie mogę odejść, skoro siostra

nie jest w stanie zająć się Isakiem. Na poddaszu jest ciemno, więc Olafa
pewnie nie ma u siebie. W domu leży całkiem sam ciężko chory Peder.
Kristian i Evert pobiegli zaraz po szkole do pracy, a stamtąd mieli iść
prosto do sklepu.

Nie widziała innej rady jak zabrać Isaca ze sobą do domu. Skręciła

płomień lampy naftowej, dołożyła kilka drew do pieca, a potem nalała
wody do kubka i postawiła na stoliku przy łóżku. Obok zostawiła kartkę z
wiadomością dla siostry.

Ubrawszy ciepło malców, posadziła ich na sankach. Przeszła przez most

i wstąpiła na moment do kantoru, żeby opowiedzieć Samsonowi, co się
stało.

- Możesz przekazać to majstrowi? - poprosiła zasapana.
- On już wyszedł.
- To nie może być prawda! - Pokręciła głową zrezygnowana.
- Spokojnie, Elise. Pójdę do niego i powiem mu, że Hilda zachorowała.

Myślę, że zatroszczy się o to, by nie zostawić jej samej. Pośpiesz się i
wracaj do domu, żeby się zająć młodszym bratem. To teraz najważniejsze.

Podziękowała mu, skinęła głową na pożegnanie i pośpiesznie wyszła.

Hugo i Isac marudzili zmarznięci, mimo że ich ciepło otuliła.

Pełna lęku o Pedera chwyciła za sznurek i ciągnąc sanki, ruszyła

szybkim krokiem. Zrobiło się już niemal całkiem ciemno, w powietrzu
wirowały płatki śniegu.

- Nie mogę przeszkodzić czarnym ptakom fruwać nad moją głową, ale

nie powinnam im pozwolić zbudować gniazda w moich włosach - szeptała
z uporem do siebie, zaciskając mocno zęby.

ROZDZIAŁ SIÓDMY

Gdy wróciła do domu, w oknach było ciemno. Biedny Peder, sam w

wychłodzonym, mrocznym mieszkaniu. Że też Emanuel musiał wyjechać
właśnie dziś, kiedy go naprawdę potrzebowała!

Zostawiła Isaca i Hugo w kuchni w ciepłych ubraniach, zapaliła tylko

lampę na stole i pognała na górę.

Otwierając ostrożnie drzwi do pokoju brata, wstrzymała oddech, po

czym cicho podeszła do łóżka.

- Peder? Śpisz?
Rozległ się dziwny chrapliwy szept.

Położyła mu rękę na czole i stwierdziła, że wciąż jest rozpalony.
- Boli cię coś?
Nie usłyszała odpowiedzi.
- Już wróciłam do domu. Zaraz przyniosę ci coś do picia. Zostawiła

otwarte drzwi na korytarz i zbiegła po schodach na dół. Na jej widok Isac i
Hugo znów zaczęli popłakiwać. Biedaki, obaj strasznie przemarzli.

- Bądźcie teraz grzeczni i poczekajcie chwilę. Zaraz was przebiorę i

ugotuję coś do jedzenia. Muszę tylko najpierw rozpalić w piecu.

Na szczęście miała wystarczająco suchych szczap, więc wnet zapłonął

wesoło ogień. Sięgnęła po kankę z mlekiem, nalała do garnka i postawiła
na piecu. Mając w bufecie dwieście koron, stać ich, żeby się napić
prawdziwego kakao. A może dzieci są głodne? Kto wie, czy Hilda była w
stanie przygotować im coś do jedzenia?

Elise zdjęła chłopcom czapki, rękawice i kurtki, całe białe od śniegu.

Obu dała w rękę kromkę chleba, a sama pośpieszyła na górę zanieść
Pederowi kubek gorącego mleka i zapaloną świecę.

Kiedy go zobaczyła w oświetlonym wnętrzu, ścisnął ją strach. Chłopiec

dygotał w gorączce i nawet nie próbował otworzyć oczu, mimo że na
pewno słyszał, że weszła.

- Peder? Przyniosłam ci gorące mleko. Postaraj się wypić trochę, to ci

pomoże.

Otworzył usta, jakby chciał się odezwać, ale ze spierzchniętych ust nie

wydobyło się ani jedno słowo.

- Ugotuję też kakao, a jak wróci Kristian, poproszę, by pobiegł do

sklepu. Pan Ringstad zostawił mi trochę pieniędzy na czekoladę dla
każdego z was.

Peder pokręcił tylko lekko głową.
Musi być ciężko chory, skoro nie reaguje na słowo „czekolada"! Strach

dławił ją w gardle, z trudem łapała oddech. Ostrożnie przygładziła mu
grzywkę i poklepała po policzku.

- Wnet poczujesz się lepiej, Peder. To nic groźnego. Hilda też

zachorowała, coś krąży w powietrzu. Za dwa, trzy dni na pewno wrócisz
do zdrowia.

Tym razem zamrugał oczami. Elise była pewna, że strach przed

groźnymi chorobami zakaźnymi tylko pogarsza jego stan.

- Jeśli do jutra nie będzie ci lepiej, sprowadzę doktora, żeby zapisał ci

jakieś lekarstwa. Nie martw się, że to dużo kosztuje, ojciec Emanuela
zostawił nam pieniądze, rozumiesz?

Zdawało jej się, że na jego twarzy przemknął lekki uśmiech, ale do

końca nie była tego pewna.

W tej samej chwili usłyszała na dole wrzask i przypomniało jej się, że

wstawiła mleko. Przerażona wybiegła z pokoju i rzuciła się po stromych
schodach w dół.

Odetchnęła z ulgą, gdy się okazało, że nie chodzi o mleko. Chłopcy

najwyraźniej się o coś poróżnili i musiała ich rozdzielić. Odstawiła garnek
z mlekiem na bok i zakryła ogień fajerkami.

Gdy usłyszała kroki za oknem, a w drzwiach ukazał się Kristian,

poczuła wielką ulgę. Brat otrzepał buty ze śniegu i obrzucił ją zdziwionym
spojrzeniem.

- Już jesteś w domu?
Szybko wyjaśniła mu wszystko, co się wydarzyło.
- Pojechał do swoich rodziców? - W głosie Kristiana pobrzmiewało

niedowierzanie. Ściągając z siebie wierzchnie okrycie, zapytał
zdruzgotany: - Jak ty sobie poradzisz sama ze wszystkim?

Sięgnęła po cukier i czarną puszkę z kakao Freia, po czym rozmieszała

ciemny proszek z odrobiną mleka w osobnym garnku.

- Ostatnio i tak Emanuel niewiele mógł mi pomóc, Kristian. A jeśli

chodzi o sklep i wpływy stamtąd, to nie musisz się martwić. Dostałam
dwieście koron od pana Ringstada.

- Dwieście koron? - Kwota wyraźnie go poraziła. - Dlaczego dał ci tak

dużo?

- Ponieważ domyślił się, że będzie nam ciężko. Prosił, bym kupiła wam

czekoladę. Chyba chciał was w ten sposób pocieszyć po wyjeździe
Emanuela. Peder jest chory, myślałam więc, że może ty byś mógł zrobić
zakupy, zanim pobiegniesz zmienić w sklepie pana Liena. Zdaje się, że ma
tam zostać aż do twojego przyjścia, prawda?

Kristian pokiwał głową.
- Skończyłem wcześniej, bo wozak źle się czuł.
- On też? To znaczy, że panuje jakaś epidemia. Nie wiesz, kiedy Evert

skończy swoją pracę?

- Nie widziałem go.
- Ciekawe, jak sobie radzi ten nowy sprzedawca. Jeśli nie sprzeda zbyt

wiele towaru, to chyba będziemy musieli zamknąć ten cały interes.

Spojrzał na nią przerażony.
- Nie wolno ci tego zrobić, Elise! Jak myślisz, co na to powie Emanuel?

Po powrocie do domu nie miałby żadnego zajęcia, a wówczas na pewno
rozchoruje się jeszcze bardziej.

Nabrała powietrza w płuca i westchnęła ciężko.

- Nie martwmy się na zapas, Kristian. Ale dziś musisz zamknąć sklep

wcześniej. Być może będzie trzeba sprowadzić doktora.

- Doktora? - zdziwił się, a w jego oczach przemknęło przerażenie. - Coś

ci dolega?

- Nie mnie, lecz Pederowi. To nie jest zwykłe przeziębienie. Cały jest

rozpalony i nie ma sił otworzyć oczu. Nie zareagował nawet, gdy mu
wspomniałam o czekoladzie.

Kristian popatrzył na nią z powagą.
- Myślisz, że to suchoty? Pokręciła głową.
- Nie, suchoty nie zaczynają się tak gwałtownie. Przeważnie chory

kaszle przez jakiś czas i pluje krwią.

- A może to dyfteryt albo tyfus?
- Boję się nawet zgadywać, ale będzie lepiej, jeśli Evert prześpi się dziś

w twoim pokoju. Właściwie w naszej sytuacji to nadmierny zbytek
posiadać trzy sypialnie, mimo że twoja jest maleńka niczym komórka.
Kiedy Peder wyzdrowieje, wynajmiemy pokój Everta i Pedera, a wy
będziecie spać we trójkę w jednym łóżku tak jak i inne dzieciaki.

W tej samej chwili otworzyły się kuchenne drzwi i do środka wszedł

Evert. Chłopcy zazwyczaj wpadali na chwilę do domu przed pójściem do
sklepu. Zdziwił się podobnie jak Kristian, ujrzawszy Elise, więc jemu też
wyjaśniła pokrótce, co się stało.

- Dużo dzieciaków ze szkoły zachorowało. Pazur siedział ze zwieszoną

głową i w ogóle nie słyszał, co nauczyciel do niego mówi. Też został
odesłany do domu.

- O tej porze roku ludzie częściej chorują. Przeziębiają się w takie

mrozy. Hilda też ma wysoką gorączkę, dlatego przyprowadziłam tu Isaca -
odpowiedziała, po czym zwróciła się do Kristiana: - Przed wyjściem napij
się kakao, a ja ci w tym czasie napiszę, co masz kupić.

Spojrzał na nią zdziwiony.
- A nie powinienem najpierw odebrać Jensine? Westchnęła

zrezygnowana.

- Ja już całkiem gonię w piętkę! Na śmierć zapomniałam o Jensine!
Posadziła Hugo i Isaca na stołkach przy stole i postawiła przed nimi

napełnione do połowy kubki z ostudzonym kakao.

Następnie wypisała w pośpiechu listę zakupów dla Kristiana i

posmarowała kanapki.

Kristian wypił szybko kakao, włożył kurtkę i zniknął. W chwilę później

pojawił się z Jensine na ręku. Zapewne szedł szybkim krokiem.

- Pozdrowienia od pani Jonsen - oznajmił od progu. - Włoży tylko na

siebie płaszcz i zaraz tu przyjdzie.

Elise odwróciła się do niego zdziwiona.
- Przyjdzie tu? Dlaczego?
- Chce z tobą porozmawiać. Opowiedziałem jej o Emanuelu i o Pederze,

a ona strasznie się zdenerwowała. Załamała ręce i powtarzała w kółko:
„Biedna Elise! Czy nie ma końca tych wszystkich nieszczęść, które na nią
spadają?"

- Uff! Nie jest aż tak źle. Wielu ludzi ma znacznie większe kłopoty. Ale

dobrze, że przyjdzie. Może zechce przypilnować dzieci, a ja w tym czasie
pójdę sprowadzić doktora. Zapytaj tego sprzedawcę, czy nie mógłby
zaczynać pracy nieco wcześniej, Kristian. Wyjaśnij mu, jaka jest sytuacja.
Powiedz mu, że Peder zachorował, a ja potrzebuję twojej pomocy w domu.

Evert spojrzał na nią urażony.
- A ja nie mógłbym ci pomóc?
Poklepała go po policzku i zapewniła chłopca:
- Oczywiście, że twojej pomocy też potrzebuję, Evert. Nie mam pojęcia,

co bym bez was zrobiła.

Zdjęła Jensine wełniany sweterek i czapeczkę. Córeczka miała mokro i

trzeba ją było przewinąć. Gdy ją rozebrała i dotknęła nóżek, poczuła, że są
lodowate. Mała pokasływała i oczka jej błyszczały.

Też się chyba przeziębiła, przeraziła się Elise, odnosząc wrażenie, że

piętrzą się wokół niej kłopoty.

Usłyszeli kroki, po czym ktoś, głośno tupiąc, otrzepał śnieg z butów.

Rozległo się pukanie i weszła pani Jonsen, zamykając szybko za sobą
drzwi, by nie wpuszczać do środka chłodu.

- O mój Jezu, jak zimno! W „Svaerta" czytałam, że już od wielu lat nie

było takich siarczystych mrozów w okresie po świętach Bożego
Narodzenia. - Rozejrzała się wokół i dodała: - Pomyśląłam sobie, że może
ci się przyda moja pomoc, Elise. Widziałam, jak pan Ringstad odjeżdżał
dorożką. Myślałam, że znów zabierają go do szpitala, ale Kristian mi
powiedział, że wyjechał do swoich rodziców. Jak ty sobie poradzisz ze
wszystkim, Elise? A na dodatek jeszcze zachorował Peder. Tak, tak,
zawsze powtarzam, że największy ciężar to nie ten, który możesz uradzić
w rękach.

- Oj prawda, prawda - przytaknęła Elise. - Proszę się rozebrać i napić z

nami kakao. Nic lepiej nie rozgrzewa.

- Stać cię na to, Elise?
- Tak - odparła krótko. - Nie zerknęłaby pani na dzieci, gdy pójdę na

górę do Pedera? Kristian i Evert muszą się śpieszyć do sklepu.

- A jak myślisz, po co tu przyszłam? Powiedziałam już, że chcę ci

pomóc. Jutro mogę tu być przez cały dzień. Zamiast u siebie w domu
równie dobrze mogę przypilnować małej tutaj, a przy okazji będę miała na
oku wszystkie dzieci.

Elise poczuła, jak zalewa ją fala ciepła.
- Prawdziwy anioł z pani, pani Jonsen. Nie wiem, jak mam pani

dziękować.

Sąsiadka machnęła tylko ręką.
- E tam, słyszał kto takie bzdury! Ludzie powinni sobie pomagać. Co ja

mam innego do roboty? Jestem co prawda stara, ale głowę i ręce mam,
dzięki Bogu, zdrowe.

Elise położyła kanapkę na blaszanym talerzyku, wzięła kubek z kakao i

poszła na górę.

Pedera przestało trząść, za to teraz spocony rzucał się na łóżku

półprzytomny, skopując z siebie kołdrę. Nawet nie tknął mleka, które
postawiła mu wcześniej.

Elise odstawiła jedzenie i picie, po czym siadła na krześle ustawionym

przy łóżku brata i osuszyła brzegiem fartucha wilgotne skronie chorego.

- Coś cię boli, Peder? Nic nie odpowiedział.
Rozpięła mu ostrożnie piżamę, by sprawdzić, czy nie ma jakiejś

wysypki na ciele, ale w słabym świetle świecy nie widziała dokładnie.

- Chyba sprowadzę doktora - powiedziała z udawanym spokojem. - Nie

dlatego, bym myślała, że to coś poważnego, ale mamy teraz dość
pieniędzy, więc możemy sobie na to pozwolić.

Nie miała pojęcia, czy Peder ją słyszy, wydawało jej się jednak, że lepiej

go przygotować na wizytę doktora. Mógłby się przestraszyć, gdyby nagle
zobaczył go przy swoim łóżku.

Kiedy godzinę później wróciła do domu w towarzystwie doktora,

Kristian zdążył zrobić zakupy, a pani Jonsen położyła troje najmłodszych
dzieci spać. Chłopcy leżeli w nogach dużego łóżka w sypialni, a Jensine na
poduszce. Odkąd Emanuel zaczął sypiać na dole w salonie, Elise kładła
Hugo i Jensine na noc do swojego łóżka. Spali spokojniej niż na
zsuniętych fotelach z wikliny. Dziecinnego łóżeczka obiecanego przez
Carlsena nie zobaczyli nigdy na oczy. Pewnie Oscar zapomniał, a oni nie
mieli ochoty się upominać.

Jak się będę kładła, przesunę tylko trochę Jensine. Chłopcy leżą z

drugiej strony, więc się zmieścimy, pomyślała.

Doktor był milszy niż poprzednio. Zawsze płaciła mu od razu za wizytę,

a nie wszyscy tak robili. Poza tym darzył Emanuela, a dzięki temu i Elise,

większym szacunkiem niż innych mieszkańców dzielnicy nad Aker. Może
jednak nie doszły go żadne plotki o mnie i o Johanie, pocieszała się.
Pewnie ostatnio był po prostu w gorszym humorze.

Zbadał Pedera, po czym z poważną miną zszedł na dół. Kristian i Evert

zdążyli już wyjść do sklepu, a pani Jonsen wróciła do siebie.

- Nie wiem, co powiedzieć, pani Ringstad. Na razie niewiele mogę

zrobić, trzeba zdać się na czas i obserwować rozwój choroby. Teraz
wszystko zależy od tego, czy pani brat ma silny organizm. Jedni poddają
się chorobie, a inni w zaskakujący sposób potrafią ją zwalczyć, jakkolwiek
beznadziejnie by to z początku wyglądało. Chodzi pani do kościoła, pani
Ringstad?

Zdawało jej się, że braknie jej tchu.
- A więc jego stan jest aż taki ciężki? - z trudem wydobyła z siebie.
- Na to wygląda. Nie mogę stwierdzić na pewno, co mu dolega, zanim

pojawi się wysypka. Gorączka jest jednak bardzo wysoka i martwi mnie
to, że z chorym nie można nawiązać kontaktu. Wrócę jutro, jeśli będzie
pani pasowało mnie przyjąć.

Domyśliła się, co miały znaczyć te słowa. „O ile stać ją będzie, żeby

zapłacić za wizytę". Pokiwała tylko głową i wymamrotała:

- Tak.
Przyjąwszy zapłatę, doktor włożył kapelusz i płaszcz i jeszcze raz

zwrócił się do niej:

- Proszę pamiętać, że to może być zaraźliwe. Nie należy pozwalać, by

inni pili z tego samego kubka co chory albo używali tych samych
sztućców bez uprzedniego wygotowania.

Elise wpatrywała się w doktora bez słowa. W głowie miała plątaninę

myśli. Nie była pewna, czy opłukała kubek Pedera, nim sięgnął po niego
ktoś inny. Chyba jednak Kristian i Evert zdążyli wyjść, nim zniosła go na
dół.

Kiedy za doktorem zamknęły się drzwi, osunęła się na kuchenny stołek.

Złożyła ręce i oparłszy się głową o ścianę, błagała: „Dobry Boże, ojcze,
któryś jest w niebie, zachowaj Pedera przy życiu! Nigdy nie uczynił
nikomu nic złego, zawsze był miły i posłuszny. On nie zasługuje na
śmierć. Wiem, że ja sama nie postępowałam ostatnio jak dobra
chrześcijanka. Rzadko chodzę do kościoła i nie czynię dostatecznie dużo
dla tych, którzy mają ciężej ode mnie. Mimo to zanoszę modlitwę do
ciebie, Panie. Spraw, by Peder wyzdrowiał! Jeśli już, ukarz lepiej mnie za
moje grzechy, ale nie pozwól, by cierpiały dzieci. Amen".

Pod powiekami piekły ją łzy, usiłowała je powstrzymać, ale nie zdołała.

Oparła głowę o blat stołu i wybuchnęła płaczem.

Gwałtownie się poderwała, bo w drzwiach ujrzała obcego mężczyznę.

Nie słyszała pukania ani odgłosu otwieranych drzwi.

Mężczyzna zdjął czapkę i miął ją zakłopotany w dłoniach, spoglądając

na Elise niepewnym wzrokiem. Może coś powiedział, wyjaśnił, kim jest,
ale ona, pogrążona w rozpaczy, nic nie słyszała,

Wytarła oczy brzegiem fartucha i wstała zawstydzona.
- Przepraszam, nie słyszałam pukania.
- To ja proszę o wybaczenie. Nie powinienem wchodzić, zanim mi ktoś

nie otworzy drzwi. Nazywam się Ludvig Johannes Lien i to ja zostałem
zatrudniony jako sprzedawca w sklepie pani męża. Bo jak się domyślam,
rozmawiam z panią Ringstad, prawda?

Skinęła głową i wyczyściwszy nos, spojrzała na niego przestraszona.
- Czy Kristian i Evert nie przyszli do sklepu?
- Ależ tak. Nie z tego powodu panią nachodzę. Opuścił wzrok, nagle

wyraźnie zakłopotany.

Był to przystojny młody mężczyzna około trzydziestki o regularnych

rysach twarzy, z ciemną brodą i przygładzonymi ciemnymi włosami. Miał
na sobie długi płaszcz z szorstkiej wełny i samodziałowe spodnie, ale choć
nie nosił kapelusza i fraka, z jego postaci biła jakaś szlachetność.
Zaciekawiło ją, jak Schwenckemu udało się go nakłonić do pracy w
sklepie i czemu taki mężczyzna chciał zostać sprzedawcą. Przecież na
pewno mógłby znaleźć lepiej płatną posadę.

Czekała, co powie, ale on zamilkł. Uznała więc, że musi się odezwać.
- Ma pan jakieś wątpliwości, panie Lien? - zapytała. Odchrząknął.
- Nie wiem, czy to odpowiednia chwila...
Zrozumiała. Sprzedawca widział, jak płacze, i obawiał się, że przyszedł

nie w porę.

- Nie jest tak źle, jak pan się być może obawia. Zachorował mój

najmłodszy brat i bardzo się o niego martwię. Był tu doktor i jutro też
przyjdzie. Pewnie wszystko będzie dobrze, tylko że dziś spadło na moje
barki zbyt wiele kłopotów. Stan zdrowia mojego męża pogorszył się
ostatnio i dziś zabrał go jego ojciec. Zostałam sama z pięciorgiem dzieci, a
właściwie w chwili obecnej z sześciorgiem, bo moja siostra też
zachorowała. Ale niektórzy mają dziesięcioro, a nawet dwanaścioro dzieci
i nie narzekają.

Zdawało jej się, że mężczyzna poczuł-pewną ulgę, nadal jednak miął w

dłoniach czapkę i sprawiał wrażenie, jakby się wzbraniał przed
powiedzeniem tego, z czym przychodzi. Postanowiła zapytać go wprost.

- Czy coś jest nie tak ze sprzedażą?
Posłał jej przerażone spojrzenie, po czym gwałtownie pokręcił głową.
- Nie, nie, absolutnie. Przeciwnie, całkiem dobrze. Chodzi tylko o to...

ech... pan Paul Georg Schwencke przysłał mi wczoraj skrzynki z-towarem,
a dostawcy upominają się o zapłatę w gotówce.

Zmarszczyła czoło.
- Czy mój mąż zamówił ten towar?
- Nie wiem. Nie miałem pojęcia o niczym, gdy pojawili się dostawcy.

Zdziwiłem się nawet, bo magazyn jest pełen.

- Może to jakaś pomyłka? Może pan Schwencke zamówił ten towar dla

siebie?

Pokręcił głową.
- Nie, poinformowano mnie wyraźnie, że towar jest przeznaczony do

tego sklepu i należy za niego zapłacić do jutra wieczór. A ja nie zdołam
tyle utargować w ciągu jednego dnia.

Wstrzymała oddech, po czym zapytała:
- O jaką sumę chodzi?
Popatrzył na nią nieszczęśliwym spojrzeniem.
- Sto pięćdziesiąt koron, pani Ringstad.
Spadło to na nią jak grom z jasnego nieba. Kristian na jej prośbę zrobił

zakupy za dziesięć koron. Czuła się bogata i sądziła, że może sobie na to
pozwolić, a poza tym zdawało jej się, że podniesie ją to na duchu. Jeśli
będzie musiała zapłacić za towar, z pieniędzy otrzymanych od pana
Ringstada zostanie tylko czterdzieści koron.

- Ale czy nie można by powiedzieć, że póki co mamy dość towaru?
- Nie, jeśli towar został zamówiony.
- A kto złożył zamówienie, mój mąż czy pan Schwencke?
- Chyba razem o tym postanowili, kiedy pan Schwencke był niedawno u

pani męża.

- W takim razie pewnie nie mam wyjścia - westchnęła. Ciężkim krokiem

skierowała się do salonu, otworzyła czarny bufet i sięgnęła po pieniądze.

Zauważyła, że pan Lien zrobił wielkie oczy. Zapewne z takimi oporami

jej o wszystkim mówił, bo sądził, że nie będzie miała możliwości
zapłacenia. Uznała więc, że musi się wytłumaczyć.

- To niemal wszystko, co mam. Przypadkowo dziś właśnie dostałam te

pieniądze od teścia. Były przeznaczone na całkiem inny cel.

Pokiwał głową zakłopotany.
- Bardzo mi przykro, pani Ringstad. Od razu pokwituję. A kiedy

spotkam pana Schwencke, wyjaśnię mu sytuację i spytam, czy nie mógłby

przejąć części towaru. Nie sądzę bowiem, by udało nam się to wszystko
sprzedać. W każdym razie nie tak szybko.

Podpisał i odwrócił się do wyjścia.
Elise ociągała się przez chwilę, pamiętając słowa Kristiana, ale czuła, że

musi to powiedzieć.

- Panie Lien? Odwrócił się.
- Nie jestem pewna, czy zdołamy utrzymać sklep. Kristian i Evert

pracują, jeden u wozaka, a drugi pomaga woźnemu w szkole, a przecież
muszą też mieć czas na odrabianie lekcji. Ja sama mam posadę w kantorze.
Mogłabym oczywiście nakłonić chłopców, by porzucili tamte zajęcia, ale
niełatwo dzieciom znaleźć pracę. Boję się, że zostaną na lodzie, jeśli sklep
trzeba będzie zamknąć. A nam są potrzebne pieniądze.

Pokiwał głową na znak, że rozumie, ale zauważyła, że się zmartwił.

Dziwne, chyba nie tak trudno o posadę dla młodego, przystojnego
mężczyzny. Wydawał się zarówno wykształcony, jak i uprzejmy i miał
ładny charakter pisma. Kristian opowiadał też, że jest energiczny i potrafi
obsługiwać klientów. Chyba nie muszę się martwić także o niego,
pomyślała.

Kristian i Evert wrócili do domu dopiero koło wpół do dziesiątej.
- Tak być nie może! - oświadczyła Elise, słysząc, jak ostro zabrzmiał jej

głos. - Możecie mi powiedzieć, kiedy odrobicie lekcje?

Popatrzyli na nią z poczuciem winy. Evert jednak zdobył się na odwagę i

rzekł:

- Nie będzie tak źle, Elise. Niektórzy nigdy nie odrabiają lekcji, a po

świętach pięciu uczniów przestało w ogóle chodzić do szkoły. Ich rodzice
powiedzieli, że szkoda czasu na szkołę, dzieci muszą zarabiać.

- I ty to mówisz, Evert? Ty, który chcesz zostać doktorem? Na to

Kristian podniósł głowę i popatrzył na siostrę odważnym spojrzeniem, w
którym czaiła się złość.

- Przecież Evert nie jest temu winien, że musimy pracować w sklepie.
Elise skuliła się w sobie i łagodniejszym tonem przyznała:
- To prawda, Kristian. Nie jesteście winni temu, że Emanuel postanowił

założyć sklep. Nie jest też waszą winą, że zachorował. Idźcie już spać!
Jutro spróbujemy znaleźć jakieś wyjście. Pani Jonsen zadeklarowała się,
że przyjdzie tu przed południem.

Kiedy Elise już nanosiła drewna i wody oraz zgasiła lampę naftową w

kuchni, weszła po cichu do Pedera. Trzymając świecę w jednej ręce i
kubek z osłodzoną wodą w drugiej, ze ściśniętym gardłem popatrzyła na
rozpalonego brata. Nie zareagował wcale na jej przyjście, do tej pory nie

tknął też nawet kakao.

Ostrożnie odstawiła świecę, pochyliła się nad chłopcem i między

spierzchnięte wargi wsunęła mu łyżeczkę z wodą. Połknął płyn.
Powtórzyła to parę razy.

Bała się zostawić go samego na noc. Przyniosła sobie poduszkę i dwa

koce i położyła się na podłodze obok łóżka. Było twardo i niewygodnie,
ale wiedziała, że i tak nie zaśnie. Przemarznięta, z lodowatymi stopami
złożyła dłonie i pomodliła się raz jeszcze.

ROZDZIAŁ ÓSMY

To była długa noc. Peder rzucał się na łóżku i majaczył przez sen, a ona

za każdym razem zrywała się na równe nogi. Potem leżała długo i
wsłuchiwała się w jego oddech, a gdy już zapadała w drzemkę, znów jęk
albo gwałtowny ruch wytrącał ją ze snu.

Kiedy o świcie usłyszała syreny fabryczne, czuła się okropnie: była

połamana i przemarznięta. Otulona kocem zeszła po cichu na dół i
rozpaliła w piecu, a potem szybko się ubrała. Zdążyła nastawić czajnik z
kawą, gdy rozległ się płacz Jensine. Córeczka pewnie się przestraszyła,
gdy nie zobaczyła obok siebie tak jak zwykle mamy.

Na dworze panował mrok. Z zapaloną świecą weszła pośpiesznie po

schodach. Hugo i Isac też się obudzili i obaj popłakiwali. Poprzedniego
wieczora poszli spać później niż zwykle, mogliby więc pospać
przynajmniej jeszcze z godzinę. Wzięła na ręce Jensine i weszła do pokoju
obok, by poprosić Kristiana i Everta o zaopiekowanie się Hugo i Isakiem.
Bardzo nie lubiła, gdy maluchy chciały schodzić same po stromych
schodach. Hugo radził sobie co prawda, schodząc tyłem, ale Isac nie
przywykł do schodów.

Kiedy maluchy były już ubrane, Hugo i Isac dostali po kromce chleba, a

Kristian karmił Jensine kaszką, rozległo się pukanie do drzwi i weszła pani
Jonsen.

- Brr! Mróz szczypie w nos! - zawołała zdyszana. - Pewnie jest ze

dwadzieścia stopni. Dobrze, że nie będziesz musiała dziś wieźć na sankach
Hugo. Dorzucę do pieca jeszcze trochę drewna, żeby było przyjemnie
ciepło. A potem zamoczę ręcznik w gorącej wodzie, wykręcę i przyłożę do
szyby, żeby odtajała.

Uśmiechnęła się zadowolona, powiesiła kapelusz i płaszcz na gwoździu

i usiadła na wolnym stołku.

- Był doktor?
- Tak, był wczoraj. Jest pani pewna, pani Jonsen, że poradzi sobie z

Pederem i wszystkimi dziećmi? Martwię się, żeby się pani nie zaraziła. W
pani wieku to niedobrze.

- E tam! - prychnęła pogardliwie pani Jonsen. - A co tu się bać o taką

staruchę! Mój czas nadejdzie, czy się zarażę, czy nie. Nie nam o tym
decydować. Tam w górze jest wszystko postanowione. On rządzi naszym
życiem - wskazała palcem w górę.

Evert, śledząc wzrokiem jej rękę, zapytał zdziwiony:
- Ma pani na myśli Pedera?
Pani Jonsen roześmiała się, odsłaniając braki w przednim uzębieniu.

- Nie, nie sądzę, żeby Peder miał tu dużo do powiedzenia. Chodzi o

kogoś potężniejszego.

- Chodzi o Boga - wyjaśnił Kristian, stukając Everta łokciem.
- Przecież wiem - kiwnął głową Evert trochę zawstydzony. Elise

spojrzała na zegar z kukułką i zorientowała się, że ma

mało czasu.
- Zajrzę jeszcze tylko do Pedera i lecę. Pamiętajcie, chłopcy, żeby sobie

posmarować kanapki do szkoły.

Gdy po cichu podeszła do łóżka brata, ku swej radości zauważyła, że

Peder pomrugał, odwrócił do niej twarz i otworzył oczy.

- Jestem tutaj czy już u taty? - zapytał. Uśmiechnęła się.
- Nie wygłupiaj się! Oczywiście, że jesteś tutaj.
Podeszła bliżej i dotknęła dłonią czoła, stwierdzając, że nie jest już takie

gorące jak poprzedniego dnia.

- Dobrze, że już z tobą lepiej, Peder. Przyszła pani Jonsen i zajmie się

dziećmi tu, w domu. Jeśli będziesz czegoś potrzebował, wystarczy, że ją
zawołasz.

- Strasznie chce mi się pić.
- Przyniosę ci soku porzeczkowego, zostało jeszcze trochę tego, co

dostaliśmy od mamy na Boże Narodzenie. Potem jednak muszę, niestety,
biec do pracy. Pani Jonsen przygotuje ci coś do jedzenia.

- Nie jestem głodny. Chce mi się tylko pić - rzekł, głowa opadła mu z

powrotem na poduszkę i zamknął oczy. Mimo wszystko Elise była
szczęśliwa, że udało jej się z nim porozmawiać przed wyjściem.

Elise zdziwiła się, że panny Johannessen jeszcze nie ma w kantorze,

mimo że sama spóźniła się trzy minuty. Nie spotkała też Sigvarta.
Dręczyły ją wyrzuty sumienia, że nie zdążyła wstąpić przed pracą do
Hildy, miała jednak nadzieję, że majster o nią zadbał i wyjaśnił, gdzie jest
Isac.

Zdążyła usiąść przy biurku, gdy wpadł zdyszany Sigvart.
- Dzień dobry, Elise. Jak dobrze cię widzieć na nogach. Grypa powaliła

pół miasta. Zdaje się, że tego roku jest szczególnie ostra.

- Dzień dobry, Sigvart. Nie wiesz, co z panną Johannessen? Pokręcił

głową, zdjął kapelusz i płaszcz i skierował się do swojego biurka.

- Jesteś pewna, że nie ma jej u pana Paulsena?
- Nie widzę jej płaszcza.
- To może zaspała.
- Nigdy jej się to wcześniej nie zdarzało.
- A może też zachorowała na grypę? Ona albo ta mała, którą się

zaopiekowała.

Elise pokiwała głową.
- Udało ci się przekazać wiadomość panu Paulsenowi?
- Tak, byłem u niego w domu na wzgórzu i opowiedziałem, co się stało.

Obiecał wysłać jedną ze swoich służących do twojej siostry, by
sprawdziła, co z nią. - Uśmiechnął się żartobliwie i dodał po cichu: - Nie
zdobył się na to, by mi się przyznać, że sam tam pójdzie, ale mogę się
założyć, że miał taki zamiar.

- Mam nadzieję, bo jeszcze nigdy nie widziałam Hildy w takim ciężkim

stanie. Dzieci bawiły się same w kuchni, a na stole stała lampa naftowa z
odkręconym mocno płomieniem. Gdyby któryś z malców wdrapał się na
stołek, mógłby jej dosięgnąć.

- A co z twoim najmłodszym bratem?
- Chyba już mu trochę lepiej, ale w nocy przeżyłam straszne chwile. Tak

się o niego bałam! Majaczył i w ogóle nie reagował, gdy do niego
mówiłam. A gorący był jak piec. Przyszła dziś do mnie sąsiadka, pani
Jonsen, i opiekuje się całą czwórką.

- Cii. Idzie pan Paulsen!
Usłyszeli, jak majster tupie i otrzepuje śnieg z butów. Gdy otworzył

drzwi, do środka wdarł się chłodny powiew.

- Dzień dobry, panie Sigvarcie Samson! Dzień dobry, pani Ringstad -

przywitał się i skierował się w stronę gabinetu. - Mam nadzieję, że
jesteście państwo pełni zapału do pracy, bo panna Johannessen dziś,
niestety, nie przyjdzie. Jej mała podopieczna zachorowała na grypę.
Biedna panna Johannessen! Nie jest przyzwyczajona do opieki nad
chorym dzieckiem. Mam tylko nadzieję, że się nie zarazi i nie zachoruje.
Dzisiejszej nocy spała podobno tylko parę godzin. - Zwróciwszy się do
Elise, dodał: - Zajrzała dziś pani do swojej siostry, pani Ringstad? Byłem...
to znaczy wysłałem wczoraj wieczorem do niej moją służącą, by
przekazała wiadomość, jaką przyniósł mi pan Samson.

- Niestety nie zdążyłam, panie Paulsen. Miałam tyle do załatwienia

przed pracą. Mój najmłodszy brat zachorował, sąsiadka przyszła
przypilnować dzieci. Isac, synek mojej siostry, spał u nas dziś w nocy. Nie
mam odwagi odprowadzić go do Hildy, gdy jest taka chora.

W oczach majstra zauważyła przerażenie.
- Chyba nie pozwala mu pani przebywać razem ze swoim chorym

bratem?

- Ależ nie! Nie był w pomieszczeniu, gdzie leży Peder. Spał z

najmłodszymi.

Paulsen odetchnął z ulgą.
- To dobrze. Grypa tu w okolicy zbiera szczególnie obfite żniwo.

Wychudzeni, niedożywieni biedacy są bardziej narażeni na choroby.

Gdy zniknął w swoim gabinecie, Elise i Sigvart wymienili po-

rozumiewawcze spojrzenia. Sigvart, wyraźnie wzburzony, rzucił:

- I kto to mówi!
Elise pokręciła tylko z dezaprobatą głową.
- Wydawało mi się, że miał na myśli Hildę, ale ja nie zaliczyłabym jej

do biedaków.

Sigvart uśmiechnął się.
- Sądzisz, że niebawem zabrzmią weselne dzwony?
- Trudno mi to sobie wyobrazić. Jak by wytłumaczył w swoich kręgach,

że wybrał na żonę jedną z robotnic, która skończyła ledwie szkołę
powszechną? Na dodatek ta różnica wieku!

- Musiałby się przyznać, że jest ojcem chłopca.
- Nawet gdyby to uczynił, nikt by nie zrozumiał, czemu bie-. rze sobie ją

na żonę. Nie po raz pierwszy mężczyzna z wyższych

sfer ma dziecko ze służącą, ale to nie powód, by się zaraz z nią żenić.
- Czytałaś wczoraj „Morgenbladet"?
- Nie - odparła, patrząc na niego z napięciem, bo po jego minie poznała,

że chodzi o jej książkę.

- Ktoś odważył się zasugerować, że realia z książki Podcięte skrzydła

odpowiadają rzeczywistości.

Elise słuchała zaciekawiona.
- I co? Spotkał się z jakąś reakcją?
- Na razie za wcześnie, by o tym mówić, ale jestem ciekaw, czy ktoś się

odważy go poprzeć. Nie spodziewałbym się natomiast, by miało się to
skończyć procesem, z czego możesz się tylko cieszyć. Konserwatyści wolą
milczeć. Sądzą, że sprawa popadnie szybciej w zapomnienie, jeśli nie będą
jej komentować.

- Wtedy by się okazało, że nie osiągnęłam niczego poza tym, że

zarobiłam na książce trochę koron. Dla mnie i rodziny to jest jakaś
korzyść, ale dla innych niewielka.

- Chyba nie zamierzasz się tak szybko poddawać? Udowodniłaś, że

potrafisz pisać, a taki talent zobowiązuje.

Uśmiechnęła się smutno.
- A jak sądzisz, kiedy ja ma znaleźć czas na pisanie?
- Mogę ci pomóc. Mam mnóstwo czasu! Powiedz tylko, co mógłbym

zrobić?

Zaśmiała się cicho.
- Na przykład możesz przyjść wieczorem i ułożyć maluchy do snu,

ugotować polewkę, wyprać pieluchy, pomóc Pederowi przy lekcjach,
narąbać drewna, pocerować skarpety i wyszorować podłogi.

W tej samej chwili usłyszeli odgłos kroków majstra po drugiej stronie

ściany, więc zamilkli gwałtownie.

Nie odezwali się do siebie aż do przerwy obiadowej.
- Idź do siostry, a ja przepiszę listy, nad którymi ślęczysz. Podniosła

wzrok.

- Nie mogę pozwolić na to, żebyś wykonywał za mnie pracę!
- Dlaczego nie? Możesz mi udzielić choć jednej rozsądnej odpowiedzi,

czemu nie chcesz się na to zgodzić?

- Bo tobie też potrzebna jest przerwa na zjedzenie obiadu.
- Wziąłem ze sobą drugie śniadanie.
Roześmiała się i dała za wygraną. Szybko włożyła płaszcz i kapelusz i

popchnęła ciężkie drzwi, które otworzyły się z trudem, bo napierał na nie
wiatr z północy.

Hilda wciąż miała wysoką gorączkę, ale nie spała. Na krześle obok

łóżka stała taca z kubkiem kawy, talerzyk z kanapką, dzbanuszek na mleko
i butelka owinięta ciepłą pończochą, by kawa w środku nie wystygła.

Elise usiadła na brzegu łóżka i zapytała:
- Lepiej się dziś czujesz?
- Cała jestem obolała i na przemian marznę i się pocę. Co z Isakiem?
- Mam nadzieję, że się nie przeraziłaś, gdy się zorientowałaś, że go nie

ma?

- Przeczytałam twoją kartkę. Dziękuję.
- Dziś wszystkie dzieci są pod opieką pani Jonsen. Peder też

zachorował, ale on leży na piętrze z dala od Isaca.

- Pewnie złapało go to samo co mnie. Paulsen mówił, że grypa powaliła

połowę mieszkańców Sagene - rzekła z wyraźnym wysiłkiem.

- Odważył się tu wejść?
- Przecież nie jestem trędowata. - Hilda zamknęła oczy i zapytała: -

Czekasz na list od Johana?

- Przecież dopiero co wyjechał - uśmiechnęła się Elise.
- Ale na pewno napisze tak szybko, jak będzie mógł. Taki był

nieszczęśliwy, że musiał się z tobą rozstać.

Elise pokręciła głową z uśmiechem.
- Zdaje się, Hildo, że już jesteś zdrowsza. Nie poddajesz się. - Zaraz

jednak spoważniała i dodała: - Pomyślałam sobie, że być może Peder

zachorował dlatego, że za plecami Emanuela spotykałam się z Johanem.

Hilda otworzyła oczy.
- Uważasz, że Bóg cię ukarał? To najgłupsza rzecz, jaką kiedykolwiek

słyszałam! A jaka kara spotkała Emanuela? Wolno mi spytać? - rzuciła
pogardliwie.

- Wiesz, jaka.
Hilda pokręciła głową z niedowierzaniem.
- Kto ci tak namieszał w głowie? Pastor był u ciebie z wizytą?
- A ty nigdy nie myślisz, że za grzechy czeka nas kara?
- Nigdy! Jeśli Bóg istnieje, to myślę, że nie żałuje mi Paulsena ani tobie

Johana.

Hilda zamilkła. Wydawała się wyczerpana, ale myślała jasno.
- Czy w Piśmie nie jest napisane, że Jezus bronił kobiet upadłych?

Chyba więc ubolewa nad wszelką niesprawiedliwością i raduje się za
każdym razem, gdy ktoś z nas tu, nad rzeką, przeżywa chwile szczęścia.
Bo inaczej po co by nas obdarzył zmysłami?

Elise nie mogła się powstrzymać od uśmiechu.
- Czasami chciałabym myśleć tak jak ty, Hildo. Może bym ci w czymś

pomogła, póki tu jestem?

- Opróżnij nocnik - odparła siostra, siląc się na uśmiech. - 1 weź sobie w

kuchni coś do jedzenia.

Na chwilę zapadło między nimi milczenie, przerwane zaraz przez Hildę.
- Wracaj jak najszybciej do kantoru, to może pozwolą ci wyjść nieco

wcześniej. Nie bardzo mi się podoba, że pani Jonsen ma pod opieką
wszystkie maluchy.

Opadła na poduszkę i zamknęła oczy, rozmowa najwyraźniej bardzo ją

osłabiła. Policzki oblał ognisty rumieniec, oddychała z trudem.

- Och, chyba cię za bardzo zmęczyłam - odezwała się Elise i wstała. -

Zajrzę do ciebie przed powrotem do domu - dodała, kierując się ku
drzwiom.

- Nie musisz. Przyjdzie Paulsen.
Gdy Elise wróciła do kantoru, Sigvart pracował w najlepsze. Pod jej

nieobecność chyba nie wstawał od maszyny do pisania.

- Nic nie jadłeś?
- Nie byłem głodny. Opowiedziałem panu Paulsenowi, jaką masz

obecnie trudną sytuację. Pozwolił ci pójść do domu, pod warunkiem że
wykonam twoją pracę.

Spojrzała na niego z niedowierzaniem.
- Jak to? Mogę iść od razu?

Pokiwał głową i ze śmiechem odpowiedział:
- Śpiesz się, zanim się rozmyślę.
Gdy otworzyła kuchenne drzwi na Hammergaten, ucieszyła się, że udało

jej się zwolnić z pracy wcześniej. Jensine płakała wniebogłosy, Isac i Hugo
bili się o drewnianego konika, w kuchni panował nieład i unosił się swąd
przypalonego mleka.

Pani Jonsen wydawała się nerwowa i bezradna, a gdy zobaczyła Elise w

drzwiach, odetchnęła z ulgą:

- Dzięki Bogu już jesteś, Elise! Powinnaś karać te swoje dzieciaki, żeby

się słuchały. Gdybym to ja była matką tych dwóch tam, sprałabym ich na
kwaśne jabłko.

Elise zamarła. Bić dwulatków? Przecież są jeszcze zbyt mali, by

rozróżniać, co jest dobre, a co złe.

- Biedna pani Jonsen! Coś mi się zdaje, że za wiele spadło dziś na pani

barki. Na szczęście zwolniłam się wcześniej dzięki temu, że inny
kancelista zgodził się wykonać za mnie część pracy. Jak się czuje Peder?

- Był u niego doktor. Stwierdził, że wyzdrowieje.
Elise' popatrzyła na nią z przerażeniem. Wprawdzie sama odczuwała

wielki strach, ale nie sądziła, że doktor też jest tak poważnie
zaniepokojony stanem Pedera, że zajrzy specjalnie do niego przed
południem.

- Już był? - zapytała zdziwiona. - Nie miałaś pewnie czym zapłacić?
- Poszłam szybko po pieniądze do domu. Zażyczył sobie trzech koron za

to, że zajrzał dzieciakowi do gardła i chwilę z nim porozmawiał. Gdybym
ja brała zapłatę za rozmowę z ludźmi, już dawno byłabym bogata.

- Zaraz pani oddam te pieniądze.
Weszła pośpiesznie do salonu i sięgnęła po cukierniczkę.
- Stokrotne dzięki za pomoc, pani Jonsen! Sądzę, że jutro Hilda będzie

już na tyle zdrowa, że da radę zaopiekować się chłopcami, a Peder może
leżeć sam.

Wcale nie była tego pewna, uznała jednak, że nie może wymagać od

leciwej pani Jonsen zbyt wiele. Wyglądała na bardzo zmęczoną.

- Jesteś pewna, Elise? Dobrze, ale zajrzę na chwilę do Pedera i przyniosę

mu ciepłej kawy i coś do przegryzienia. - Włożyła na głowę duży
kapelusz, ubrała się w płaszcz i wyszła.

Elise wzięła na ręce Jensine i po zapachu poznała, że musi córeczkę

przewinąć. Nic dziwnego, że tak płakała. Hugo i Isac dostali po kromce
chleba i wnet w kuchni zapanował spokój.

Peder wciąż miał wysoką gorączkę, ale nie spał.

- Chyba będzie najlepiej, jak pani Jonsen już sobie pójdzie, Elise. Głowa

mi pęka od jej gadania. Przez cały czas tylko marudziła i zmuszała mnie,
bym zjadł całą polewkę.

Elise uśmiechnęła się i pogłaskała go po policzku.
- Robiła to w dobrej wierze. Nie denerwuj się, przecież to staruszka!

Przyniosę ci soku z porzeczek, przy gorączce smakuje najlepiej.

Najmłodsi już dawno byli w łóżku, a Kristian i Evert pracowali w

sklepie, gdy nagle rozległo się pukanie do drzwi. Otworzyła i ze
zdumieniem stwierdziła, że to Sigvart.

- Sigvart? Co za niespodzianka! Myślałam, że nie wiesz, w którym

domu mieszkam.

Sigvart roześmiał się.
- Hammergaten jest niedługa i nawet gdybym nie znał dokładnego

adresu, wystarczyłoby zapukać do pierwszych lepszych drzwi i zapytać
sąsiadów o ciebie. Przychodzę, bo obiecałem ci pomóc.

Nie mogła powstrzymać się od śmiechu.
- No nie! Jesteś jedyny w swoim rodzaju! - rzuciła wesoło i zaprosiła go

do środka.

Spoważniał nagle i pokiwał głową.
- Owszem, a ty jesteś jedną z niewielu osób, które mają tego

świadomość.

Zawstydziła się.
- Nie to miałam na myśli. Nie spotkałam po prostu jeszcze nigdy kogoś

tak chętnego do pomocy.

- Mężczyzny, który oferuje swą pomoc przy dzieciach i... Co tam jeszcze

chciałaś, żebym zrobił? Pocerował skarpety i uprał pieluszki?

Znów się roześmiała i całkiem zapomniała o zmęczeniu. Boże, jak

przyjemnie było znów się pośmiać!

- Dostaniesz filiżankę kawy. Musisz się rozgrzać, bo nos i uszy masz

czerwone od mrozu.

- Gorzej jest z palcami u nóg, ale oszczędzę ci tego widoku. Mam dziurę

w skarpecie.

Znów się zaśmiała.
- Jak już się trochę rozgrzejesz, będziesz mógł ją zdjąć, to ci poceruję.
- Zdaje się, że to ja miałem ci pomóc. Od czego mam zacząć?

Wyszorować schody czy narąbać drewna?

Popatrzyła na niego w milczeniu i zapytała:
- Mówisz poważnie?
- Oczywiście. Po to przyszedłem.

- W takim razie bardzo bym się ucieszyła, gdybyś mi pomógł z

drewnem. Kristian trochę narąbał, ale on w ciągu dnia ma tyle zajęć:
szkoła, praca u wozaka i w sklepie Emanuela.

- W takim razie napijmy się kawy, a potem zajmę się drewnem.
Zdjął kapelusz i płaszcz.
- Może mi pożyczysz jakąś starą kurtkę i czapkę? Nastawiła czajnik na

piecu, wyjęła z komody w sypialni stare

rzeczy Emanuela i zanim zeszła na dół, zajrzała do pokoju Pedera.
- Męski głos, który być może usłyszysz z dołu, należy do Sig-varta

Samsona, mojego kolegi z kantoru. Przyszedł mi pomóc narąbać drewna.

Peder uniósł się na łokciach.
- Pomóc ci? Dlaczego?
- Ponieważ to dobry człowiek i rozumie, że jest mi teraz dość ciężko.

Zaraz przyniosę ci coś do jedzenia, Peder. Tym razem daruję ci polewkę.

Sigvart pozostał przez cały wieczór. Kiedy już narąbał drewna, poszedł

do studni po wodę, a ponieważ woda zamarzła, musiał najpierw zbić lód.

Elise pożyczyła mu skarpety Emanuela, a jego własne pocerowała i

powiesiła nad piecem, by były ciepłe, jak je będzie wkładał. W chwili gdy
usiadł na stołku w kuchni i zmieniał skarpety, rozległo się pukanie i
nieoczekiwanie w drzwiach pojawiła się pani Jonsen. Popatrzyła
przerażona na obcego, Elise wyjaśniła więc pośpiesznie, kto to jest.

- To mój kolega. Pracujemy razem w kantorze. Kiedy się dowiedział, że

zostałam z dziećmi sama, Peder zachorował, a Hildę też złożyła grypa,
zaofiarował się, że narąbie mi drewna.

Pani Jonsen zmierzyła Samsona od stóp do głów, przyjrzała się jego

rozgrzanej twarzy i bosym stopom, po czym zwróciła się do Elise:

- Tak mi się zdawało, że słyszę tu jakiegoś mężczyznę, dlatego

pomyślałam sobie, że najlepiej będzie, jeśli zajrzę.

- Nic mi nie grozi, pani Jonsen - uśmiechnęła się Elise. - Poza tym

chłopcy mnie pilnują, sama pani wie.

- Jesteś pewna, że nie muszę tu zostać przez chwilę? - zapytała nie do

końca przekonana sąsiadka.

- Stokrotne dzięki, pani Jonsen, ale pani pomogła mi dzisiaj już więcej,

niż śmiałabym prosić. Lada moment wrócą do domu Kristian i Evert.

- To ja może posiedzę i poczekam, aż przyjdą. W dzisiejszych czasach

nic nie wiadomo...

Elise posłała Sigvartowi rozbawione spojrzenie, po czym sięgnęła po

kubek i rzekła:

- W takim razie niech pani siada i przy okazji napije się gorącej kawy.

Co prawda to już kolejne parzenie, ale pani jest przyzwyczajona do słabej
kawy.

Pani Jonsen rozsiadła się i skrzyżowawszy ręce na piersi, wbiła wzrok w

Sigvarta. Przypominała strażnika więziennego gotowego w każdej chwili
interweniować.

Sigvart ze spokojem włożył skarpety i oznajmił:
- No dobrze, narąbałem drewna i przyniosłem wody, co mogę jeszcze

zrobić? Może bym odgarnął śnieg przy bramie?

- Bardzo dziękuję, panie Samson. Jak to dobrze mieć dobrych sąsiadów i

miłych kolegów.

Włożył więc buty, kapelusz i płaszcz, po czym stanął przy drzwiach i

rzekł:

- Do widzenia, pani Jonsen. Miło było panią poznać. Pani Ringstad nie

może się nachwalić swojej miłej sąsiadki.

Pani Jonsen zarumieniła się i złagodniała, ale wciąż przyglądała mu się

podejrzliwie. Skinęła głową na pożegnanie, a gdy tylko Samson wyszedł,
odwróciła się do Elise gwałtownie i ostrzegła:

- Uważaj, Elise! To niebezpieczny człowiek! Udaje jaśnie pana, ale

poznałam po jego oczach, że ma złe zamiary!

- Bzdura! Znam Sigvarta Samsona od dawna i jeszcze się nie zdarzyło,

by był dla mnie niemiły. Dziś nawet zastąpił mnie w pracy, żebym mogła
wyjść wcześniej do domu, a wczoraj poszedł do majstra przekazać
wiadomość o chorobie Hildy. Jest kawalerem i mieszka sam... - nie
dokończyła, bo pani Jonsen przerwała jej.

- Nic nie rozumiesz? On właśnie po to tu przyszedł. Poluje na kobiety, a

teraz się dowiedział, że pan Ringstad wyjechał. Nie wpuszczaj go do
środka! Nie masz pojęcia, jacy oni są, Elise, ale ja widziałam już w swoim
życiu to i owo. Mężczyźni mają w głowie tylko jedno, a ten drań tak łatwo
się nie podda, mogę poprzysiąc! Jak mogłaś mu pozwolić siedzieć tutaj z
bosymi nogami? I to jeszcze, kiedy byłaś z nim całkiem sama?

Elise miała ochotę się roześmiać, ale uświadomiła sobie, że podejrzenia

pani Jonsen mogą tylko sprowadzić na nią kłopoty-

- To ja zaproponowałam, że poceruję mu skarpety, a on w tym czasie

narąbie mi drewna i nanosi wody. Zapewniam panią, pani Jonsen, że pan
Samson nie ma złych zamiarów. Jest po prostu miły, tak samo jak pani.
Nie ma żony ani własnych dzieci, którymi by się mógł opiekować, i może
dokucza mu trochę samotność. Dlatego chciał mi pomóc, kiedy się
dowiedział o moich kłopotach.

Pani Jonsen tylko prychnęła.

- Phi, pomóc! Akurat! O nie, mnie on nie oszuka! Ale ty, Elise, jesteś

młoda i naiwna. Nie wiesz, jaki jest ten świat. Posiedzę tu, póki nie wróci
Kristian i Evert. Nie wyjdę stąd teraz, kiedy ten fircyk czai się gdzieś w
pobliżu.

Elise zrozumiała, że przekonywanie sąsiadki nie ma sensu. Pozwoliła jej

więc zostać na straży, sama zaś zabrała się do prania pieluszek.

Tymczasem wreszcie wrócili chłopcy. Wyglądali na bardzo zmęczonych.
Elise popatrzyła na nich zatroskana i pomyślała: Nie mogę pozwolić, by

tyle pracowali. Muszę znaleźć jakieś inne wyjście. A na głos powiedziała:

- Posmarowałam dla was kanapki. Zjedzcie, a potem szybko do spania.
Kristian posłał jej ponure spojrzenie.
- Nie zacząłem jeszcze odrabiać rachunków, a mamy dużo zadane.
- Trudno. Napiszę ci usprawiedliwienie. Nie chcę, żebyś i ty mi się

rozchorował. Wyślę też list do Emanuela i wyjaśnię mu, że nie zdołamy
utrzymać sklepu. Niech go przejmie Paul Georg Schwencke.

Kristian nic nie powiedział, ale poznała po jego minie, że się z nią nie

zgadza.

Jest lojalny wobec Emanuela, pomyślała. Wie, jak ciężko mu się będzie

z tym pogodzić.

W głębi serca przyznawała Kristianowi rację. Była pewna, że Emanuel

poczuje się dotknięty decyzją o pozbyciu się sklepu. Wprawdzie ani jego
ojciec, ani ona nie wierzyli w powodzenie tego interesu, Emanuel uczepił
się jednak nadziei, że mu się uda. Gdy zrozumie, że nie ma pracy, do
której musiałby wracać, może całkiem stracić ochotę do życia i motywację
do wyzdrowienia.

Pani Jonsen wkroczyła do salonu, by wyjrzeć przez okno. Elise stanęła

w drzwiach, oparła się o futrynę i skrzyżowawszy ręce na piersi,
popatrzyła na sąsiadkę.

- I co, widzi go pani?
- Nie, chyba na dziś zrezygnował - pokręciła głową pani Jonsen i

odwróciła się ze słowami: - No, to ja idę do łóżka. Przyjdę jutro o ósmej.

- Nie musi pani, pani Jonsen. Peder czuje się już lepiej, a ja wezmę

Hugo i Isaca do Hildy. Jeśli zaopiekuje się pani Jensine, tak jak zwykle,
będę bardzo wdzięczna.

Spodziewała się, że sąsiadka zacznie protestować, ale ku swemu

zdumieniu zauważyła na jej twarzy ulgę.

- Tak myślisz, Elise? Właściwie to rzeczywiście wolałabym być u siebie.

Trochę... no, trochę nieprzyjemnie siedzieć w tym domu, gdy gdzieś w
pobliżu czai się ten mężczyzna. Pederowi to on nic nie zrobi. On zagraża

tylko kobietom.

Elise zmusiła się, by nie wybuchnąć śmiechem. Gdyby pani Jonsen

znała prawdę! Powinna może jej współczuć, bo strach to nic przyjemnego,
ale sytuacja była nazbyt komiczna.

- Dobranoc, pani Jonsen. Kristian przyniesie Jensine jutro rano. Bardzo

dziękuję za dzisiejszą pomoc!

- Och, nie ma o czym mówić. Najważniejsze, że przypilnowałam cię

teraz, wieczorem.

ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY

Na szczęście Peder czuł się znacznie lepiej następnego ranka, podobnie

jak Hilda.

Majster opowiedział, że bardzo dużo ludzi nad rzeką ciężko

zachorowało. Grypa zebrała też śmiertelne żniwo, głównie wśród dzieci i
staruszków mieszkających w nędznych izbach, w których wiało przez
nieszczelne ściany i okna. Wychudzeni i słabi, nie mieli siły się bronić
przed chorobą.

Elise pomyślała sobie, że wraz z najbliższymi należy mimo wszystko do

grona szczęśliwców. Chociaż niezbyt pożywnie, to jednak najadali się
zwykle do syta, nie brakowało im też do tej pory opału, by ogrzać
porządnie przynajmniej jedno pomieszczenie. Hildzie powodziło się
jeszcze lepiej. Cóż, nie każdy mógł być na utrzymaniu majstra.

Sigvart wydawał się bardzo rozbawiony, kiedy się spotkali następnego

dnia.

- No, Elise? Ilu jeszcze adoratorów odwiedziło cię wczoraj wieczorem?
Uśmiechnęła się.
- Biedna pani Jonsen. Ulżyło jej wyraźnie, że nie musiała dziś przyjść

pilnować u mnie dzieci, obawiała się bowiem, że mógłbyś się znienacka
pojawić.

- Czyżby sądziła, że dybię także na jej osobę? - zdziwił się, udając

przerażonego.

Wybuchnęła śmiechem, ale zaraz spoważniała.
- Jedyne, co mnie martwi, to podejrzliwe spojrzenie, jakim nas obrzuciła

po wejściu do środka. Była oburzona, że przebywając sam na sam z obcym
mężczyzną, pozwoliłam mu siedzieć boso.

Sigvart westchnął.
- Po raz pierwszy ktoś mnie oskarżył o próbę uwiedzenia kobiety.

Właściwie to całkiem miłe uczucie. Oddala ode mnie podejrzenie o coś, co

w oczach ludzi jest o wiele groźniejsze. Takie przynajmniej pokutują
przesądy.

Posłała mu pełne współczucia spojrzenie.
Hilda nie leżała już w łóżku, kiedy Elise zajrzała do niej w przerwie

obiadowej. Jedna ze służących majstra przyniosła w bańce zupę i
ugotowane na twardo i pokrojone w połówki jajka faszerowane żółtkiem
zmieszanym z masłem.

Zjadły razem z dziećmi. Smakowało wybornie.
- Jesteś pewna, że dasz radę zaopiekować się Isakiem i Hugo przez

resztę dnia? - zagadnęła Elise siostrę.

- A jeśli nie, to co zrobisz? Zabierzesz Hugo ze sobą do kantoru?
- To by dopiero było! - zaśmiała się Elise i odparła: - Nie, ale mogłabym

zawieźć chłopców szybko do domu i poprosić panią Jonsen, by się nimi
zaopiekowała. Wczoraj, miała pod opieką całą trójkę, no i Pedera.

- Chyba już nie mam gorączki - uspokoiła ją Hilda. - Leżę sobie na sofie

w saloniku, a Hugo i Isac bawią się przy mnie. Przychodzi służąca od
Paulsena i co jakiś czas podkłada do pieca, robi nam jedzenie i sadza
chłopców na nocnik.

- Zupełnie jakbyś miała pomoc domową - uśmiechnęła się Elise.
- Paulsen zaproponował mi dziewczynę do pomocy. Elise otworzyła

szeroko usta ze zdziwienia.

- Chyba nie mówisz poważnie?
- A cóż w tym dziwnego? - odparła Hilda poirytowanym głosem. - W co

drugim domu w Kristianii trzymają służbę, tylko tu, nad rzeką, jest
inaczej.

- Co ludzie powiedzą? I tak zachodzą w głowę, skąd bierzesz pieniądze

na życie.

- Większość i tak domyśla się prawdy. W każdym razie tu, w okolicy.
- Że tutejsi mieszkańcy posyłają ci zazdrosne spojrzenia, to jeszcze nie

jest takie niebezpieczne. Gorzej, jeśli prawdy domyśla się ci z drugiego
brzegu rzeki.

W oczach Hildy pojawił się błysk dawnej przekory.
- A niech sobie gadają! Mnie to nie obchodzi.
Kiedy tego samego wieczoru Elise skręciła w Hammergaten, zauważyła

pod gazową latarnią jakąś kobietę, która najwyraźniej rozglądała się za
kimś. Spostrzegłszy Elise, podeszła do niej pośpiesznie.

Dopiero wtedy Elise ją rozpoznała. To była Signe! Czego ona tutaj chce?

- przeraziła się. Oby tylko nie zaczęła się awanturować! I bez tego mam
już dość kłopotów.

- Czyżbyś wiozła na sankach Sebastiana? - zagadnęła Signe ożywionym

głosem, nawet się nie witając.

- Nie, to Hugo. Twarz Signe stężała.
- A gdzie Sebastian? - zapytała ostro.
- W domu, u pani rodziców.
- U moich rodziców? - powtórzyła, oczy jej pociemniały, a na

policzkach pojawiły się czerwone plamy. Dysząc, zapytała z wściekłością:
- Jak on śmiał?

- Proszę wejść do środka, panno Stangerud. Sąsiedzi podeszli do okien i

nam się przyglądają.

- A co mnie to obchodzi?
Elise nie odpowiedziała, pociągnęła sanki przez furtkę do ogrodu i

obeszła węgieł budynku. Hugo zasnął opatulony wełnianym kocem, a
główka opadła mu bezwładnie. Wniosła śpiące dziecko do środka. Już na
ulicy zauważyła, że w salonie świeci się lampa, co ją nieco zdziwiło. Teraz
stwierdziła, że świeci się także w kuchni, a na dodatek powitało ją
przyjemne ciepło. Czyżby Peder miał tyle sił, by napalić? Wniosła Hugo
do salonu i położyła go na łóżku.

Signe wparowała za nią. Jej gwałtowne ruchy i wściekłość malująca się

na twarzy pozwalały się domyślać, w jakim jest nastroju.

- A więc Emanuelowi nie chciało się zająć własnym synem i wysłał go

do moich rodziców, mimo że wyrazili się jasno, iż są zbyt starzy, by
wychowywać dziecko! W życiu nie słyszałam czegoś podobnego! Co z
was za ludzie? Jesteście kompletnie pozbawieni serca? Wstydu nie macie?
Elementarnego poczucia odpowiedzialności? Biedny Sebastian, co on
musiał przeżyć, własny ojciec wyrzucił go z domu, wywiózł i umieścił u
dwojga starych ludzi, którzy ledwie są w stanie zadbać o porządek w
swoim domu!

Usłyszawszy to, Elise odwróciła się na pięcie, spojrzała Signe prosto w

oczy i ogarnęła ją taka wściekłość, że miała wrażenie, że coś eks-
plodowało w jej głowie. Dość tego! Starczy tych uprzejmości!

- I ty mówisz o odpowiedzialności? - wywaliła jej prosto z mostu. - Ty,

która przyszłaś tu i zostawiłaś swoje dziecko jak jakąś paczkę? Ty, która
opuściłaś malca, nie zapytawszy nas nawet, czy mamy możliwość się nim
zająć? Wyjechałaś, nie zastanawiając się nad tym, co czuje małe dziecko,
straciwszy matkę. Myślisz, że dwulatek jest w stanie zrozumieć, że jego
mama kiedyś wróci? Co czuł mały Sebastian, kiedy zapłakanego cisnęłaś
go Emanuelowi na ręce, wykrzykując z wściekłością i zatrzaskując z
hukiem drzwi? Jak myślisz, co przeżył, zostając nagle sam w obcym

domu, wśród obcych dzieci, w obcym łóżku? Co z ciebie za człowiek,
skoro porzucasz swoje jedyne dziecko, bo chcesz się kochać w spokoju z
nowym mężczyzną? Emanuela też zbałamuciłaś i zaciągnęłaś do łóżka, nie
zważając na to, że jest żonaty. Jesteś najbardziej pozbawionym skrupułów
człowiekiem, jakiego kiedykolwiek spotkałam na swej drodze! Nie masz
sumienia, nie dręczy cię poczucie winy, nie jesteś w stanie żywić do
nikogo żadnych uczuć - myślisz tylko o sobie! Gardzę takimi jak ty! Jesteś
nędznym śmieciem, potworem i... - Zabrakło jej słów. Stała więc tylko,
drżąc ze złości i nie spuszczając wzroku z Signe.

Signe pobladła. Otworzyła usta, jakby chciała coś powiedzieć, ale nie

przeszło jej przez gardło ani jedno słowo. Opadła ciężko na łóżko obok
Hugo i wyglądała na kompletnie zdezorientowaną.

Jej własna burzliwa tyrada poraziła Elise. Nie miała w zwyczaju tracić

panowania nad sobą, zwłaszcza wobec obcych. Poczuła się nieswojo, choć
wszystko, co powiedziała, było prawdą.

Wyszła powiesić na wieszaku płaszcz i kapelusz, pozostawiając Signe

samą. Uznała, że tej rozpieszczonej i lekkomyślnej dziewusze dobrze zrobi
chwila zastanowienia.

Dziwne, że jest napalone zarówno w piecu w salonie, jak i w kuchni,

pomyślała znowu.

Już zamierzała pośpiesznie wejść na górę, gdy na szczycie schodów

ujrzała postać w za dużej piżamie spoglądającą na nią z niedowierzaniem i
przerażeniem w oczach.

Wbiegła na górę i przytuliła mocno brata.
- Nie bój się, Peder - wyszeptała. - Rozzłościłam się tylko na Signe.
Wtulony w jej szyję, pokiwał głową i wyszeptał:
- A ja już myślałem, że wkradli się do nas jacyś obcy ludzie, i okropnie

się przestraszyłem.

Dotknęła dłonią jego czoła i stwierdziła:
- Chyba już nie masz gorączki. Idź się ubierz i zejdź potem na dół, a ja

tymczasem rozmówię się poważnie z Signe. A dlaczego napaliłeś w piecu
w salonie?

- Był tu Ludvig.
- Ludvig? - popatrzyła na niego, nie rozumiejąc w pierwszej chwili, o

kogo mu chodzi.

- No, sprzedawca.
- Sprzedawca? A, pan Lien?
- Prosił, by mówić do niego Ludvig. Poczuła lekki niepokój.
- A czego on tu chciał przed południem?

- Kristian i Evert wspomnieli mu, że jestem chory i leżę sam w domu

przez cały dzień. Przyniósł mi sok, jabłko i rodzynki.

I jeszcze dwa ciastka. Powiedział też, że niedobrze, gdy w domu jest za

zimno, i rozpalił w piecu.

Pokręciła głową, nic z tego nie pojmując.
- Później o tym porozmawiamy, Peder. Ubierz się szybko!
Signe wstała i zwróciła się do Elise zduszonym głosem, z oczami

pełnymi łez:

- Bardzo mnie dotknęły pani słowa, pani Ringstad.
- Być może nie wyraziłam się delikatnie, ale tak właśnie odebrałam pani

zachowanie. Było mi żal Sebastiana.

Signe wybuchnęła płaczem.
- Emanuel jest jego ojcem. Czy nie powinien poczuwać się też do

odpowiedzialności?

- Owszem, dlatego zajęliśmy się chłopcem najlepiej, jak potrafiliśmy.

Proszę nie zapominać, że to pani sobie nie życzyła, by Emanuel miał
cokolwiek wspólnego z dzieckiem. Dlatego też pani rodzice zabrali
wnuka.

Signe wydała z siebie jęk, a w jej oczach znów pojawiła się złość.
- Matka i ojciec przyjechali po Sebastiana? I wy im na to pozwoliliście?
- Było nam bardzo ciężko się z nim rozstawać, ale Emanuel zachorował,

a ja pracuję w kantorze od ósmej rano do szóstej wieczorem. Musiałam
poprosić moją siostrę, by oprócz Hugo zaopiekowała się w ciągu dnia
także Sebastianem. Wiedziałam, że na dłużej to nie jest możliwe, i ulżyło
mi, gdy przyjechali pani rodzice. Ale nie przeczę, że ciężko nam było go
oddawać.

- Aha, więc Emanuel uciekł w chorobę? - odezwała się Signe szyderczo.

- Może lepiej powiedzieć wprost, że stchórzył! Zawsze zachowuje się tak
samo, gdy pojawiają się trudności.

Elise spojrzała jej w oczy ze spokojem.
- Emanuel cierpi na poważną chorobę. Jest sparaliżowany i porusza się

na wózku. Po świętach jego stan się znacznie pogorszył i teraz wymaga
stałej opieki. Jego rodzice zabrali go do siebie do Ringstad na jakiś czas.

Zauważyła, że Signe się przeraziła.
- Umrze? - zapytała.
- Wierzę głęboko, że nie, choć lekarze nie dają nadziei, że całkiem wróci

do zdrowia.

- Podobno przygotowywana jest ustawa, na mocy której nieślubne dzieci

będą miały prawo dziedziczyć po swoim ojcu. A to oznacza, że Sebastian

odziedziczy połowę dworu Ringstad! - wykrzyknęła triumfalnie. Zaraz
jednak się zamyśliła i dodała: - Mam nadzieję, że Emanuel nie umrze,
zanim ustawa nabierze mocy urzędowej.

Elise wprost oniemiała z pogardy. Jak Emanuel mógł ulec urokowi

kogoś takiego? - zastanawiała się.

Signe tymczasem skierowała się w stronę drzwi ze słowami:
- Skoro tak, to nic tu po mnie! - A spojrzawszy na Elise wrogo, dodała: -

Nigdy nie zapomnę, co mi powiedziałaś.

Elise zmusiła się, by nie dać się znów ponieść emocjom, i odrzekła:
- Mnie też chyba będzie trudno zapomnieć to, co ty powiedziałaś.
Dopiero gdy zatrzasnęły się drzwi, Elise zauważyła stojącego na

schodach Pedera.

- Chodź, Peder! Signe już poszła i wątpię, czy się tu jeszcze kiedyś

pojawi.

- Mówiła coś o Sebastianie i o dworze Ringstad. On się tam

przeprowadzi?

- Nie, nie sądzę. Mama Emanuela i Signe są skłócone.
- To czemu ona o tym mówiła?
- Chyba coś źle zrozumiałeś. Wspomniała tylko, że Emanuel jest także

ojcem Sebastiana, a to znaczy, że Sebastian, gdy dorośnie, też będzie mógł
odwiedzać dwór.

- Myślisz, że zostanie stajennym?
Elise uśmiechnęła się i pocałowała go.
- Sądzę, że pan Ringstad bardzo cię lubi i będzie wolał przyjąć ciebie na

pomocnika. O ile nie zmienisz swoich planów, gdy dorośniesz. Bo chyba
ostatnio wspominałeś, że wolałbyś zostać kupcem.

- Tak mi się zdawało w święta, ale teraz to już nie wiem. Posłała mu

uważne spojrzenie i zapytała:

- Pewnie słyszałeś, jak mówiłam, że będziemy musieli się wycofać z

prowadzenia sklepu?

Spuścił wzrok i pokiwał głową.
- Ludvig jest lepszym sprzedawcą ode mnie. Udało mu się nawet

namówić Szczura, żeby kupił porcelanową filiżankę, mimo że on pije
tylko z butelki.

- Nawet jeśli teraz będziemy musieli zrezygnować ze sklepu, to wcale

nie znaczy, że nie mógłbyś w przyszłości zostać sprzedawcą! Ale niełatwo
prowadzić sklep i równocześnie chodzić do szkoły, a wszyscy muszą
ukończyć szkołę powszechną.

Peder podniósł wzrok:

- To nieprawda. Dużo moich kolegów przestało chodzić do szkoły i

pracują przez cały dzień.

- Wiem, i bardzo mi ich szkoda. Wszyscy powinni się uczyć, by móc do

czegoś dojść. Wiadomości szkolne bardzo ci się w życiu przydadzą.

- W to nie wierzę. Zapomniałem już, czego się uczyłem w ubiegłym

roku, a za rok zapomnę to wszystko, czego się teraz uczę.

- Pamiętasz więcej, niż ci się zdaje. Skąd będziesz wiedział, czy wydają

ci dobrze resztę w sklepie, jeśli nie będziesz umiał liczyć?

Popatrzył na nią zaintrygowany.
- Nie sądzisz chyba, że Magda oszukuje?
- Nie, nie sądzę, ale łatwo się pomylić w rachunkach. A poza tym musisz

wiedzieć, ile możesz wydać na jedzenie, gdy odejmiesz pieniądze na
czynsz, węgiel i drewno, naftę i inne potrzebne rzeczy.

- Przecież ty już obliczyłaś. Roześmiała się.
- Dziwaku. Chyba nie będziesz mieszkał ze mną do końca życia?
Popatrzył na nią ze łzami w oczach.
- Kiedy się zestarzejesz i umrzesz, to ja też nie będę chciał dłużej żyć!
- Peder, no coś ty! Przecież się na pewno ożenisz i będziesz miał dzieci,

zamieszkasz we własnym mieszkaniu.

Pokręcił głową z powagą.
- Chyba nie. Żadna dziewczyna w szkole mnie nie lubi.
- Na pewno lubi, tylko że jeszcze tego nie zauważyłeś. Dzieci

zachowują się inaczej niż dorośli. Gdy dorośniesz, zwrócisz na to uwagę.
Ale teraz opowiedz mi coś więcej o panu Lien. Naprawdę przyszedł tu
tylko po to, żeby ci przynieść sok i ciastka?

- I jeszcze rodzynki i jabłko.
- Chciał porozmawiać ze mną o czymś? Peder pokręcił głową.
- Nie, wiedział, że jesteś w kantorze.
- Dziwne - rzekła, marszcząc czoło, ale dodała pośpiesznie: - Kristian

dziś wróci późno, więc pójdę po Jensine. A ty obudź Hugo, bo potem nie
będzie chciał spać w nocy.

Pani Jonsen powitała ją w drzwiach bardzo zdenerwowana.
- Elise, on znów tu był! Mówiłam! Tak się bałam o Pedera, ale nie

miałam odwagi tam zajrzeć. Liczyłam tylko na to, że ten mężczyzna sobie
pójdzie, gdy zobaczy, że w domu nie ma żadnej kobiety. No i poszedł,
dzięki Bogu!

- Dziś to nie był Samson, pani Jonsen, lecz nasz sprzedawca pan Lien.
Pani Jonsen popatrzyła na nią podejrzliwie.
- Po co przyszedł, skoro wiedział, że ty jesteś w kantorze?

- Zaprzyjaźnił się z Pederem. Przyniósł mu jabłko i ciastka, bo wiedział,

że jest chory i leży sam w domu.

- I ty w to wierzysz? - popatrzyła podejrzliwie pani Jonsen, nie dając za

wygraną.

Elise roześmiała się zrezygnowana.
- Rozumiem pani ostrożność, pani Jonsen. Nie można jednak

podejrzewać wszystkich mężczyzn, że to gwałciciele. - Wzięła Jensine na
ręce i dodała: - Serdecznie dziękuję za pomoc. Mam nadzieję, że kiedyś
się pani odwdzięczę. Kiedy będę bogata i sławna, o pani pierwszej
pomyślę.

Pani Jonsen roześmiała się.
- To chyba będzie w raju, Elise.

ROZDZIAŁ DZIESIĄTY

Tydzień później pan Lien znów się pojawił na Hammergaten. Peder

wyzdrowiał i wrócił do szkoły i nauki. Elise pozwoliła mu pracować w
sklepie parę godzin popołudniami. O tej porze i tak nie było w domu
nikogo, kto by mógł mu pomóc przy lekcjach, a Peder potrzebował
pomocy.

Kristianowi i Evertowi Elise przykazała, by zamykali sklep o godzinę

wcześniej, ale zastanawiała się, czy całkiem nie zdjąć z nich tego

obowiązku.

Peder właśnie wrócił do domu, a za ladą został Kristian i Evert.
Na widok pana Lien Elise zmartwiła się, obawiając się, że przyszedł

znów po pieniądze.

- Proszę do środka, panie Lien.
Ukłonił się, zdjął z głowy czapkę i otrzepał buty ze śniegu.
- Nie zabiorę pani dużo czasu, pani Ringstad.
- Bardzo jestem ciekawa, jak idzie sprzedaż i czy pan Schwencke

zgodził się zabrać część towaru.

Nie odpowiedział, stał w milczeniu z czapką w dłoni.
- Przemarzł pan, zapraszam na ciepłą polewkę, jeśli miałby pan ochotę.
- Bardzo dziękuję, chętnie. Nie pamiętam takiej mroźnej zimy!
- Wiele osób tak mówi. Słyszał pan, że dużo ludzi zmarło na grypę?
Pokiwał głową.
- Biedakom nad rzeką trudno obronić się przed chorobą. Tak się cieszę,

że Peder wyzdrowiał! - Nagle zreflektował się i dodał pośpiesznie: -
Proszę mnie źle nie zrozumieć, nie zaliczam państwa do biedaków.

Uśmiechnęła się i podała mu stołek.
- Tak, w porównaniu z innymi jesteśmy w znacznie lepszej sytuacji.
Zdjął kurtkę, odłożył ją na sąsiednim taborecie i usiadłszy, odchrząknął.
- Zbyt mało wiedziałem na temat waszej rodziny, gdy podjąłem pracę w

sklepie, pani Ringstad. Ja... ech... Pan Ringstad mówił, że pochodzi z
okazałego dworu w okolicach Eidsvoll. Sądziłem więc, że ten sklep to
tylko taka fanaberia, zajęcie dla zabicia czasu. Albo rodzaj eksperymentu,
by sprawdzić, jakie możliwości handlu kryją się w tym rejonie miasta.

Nalała polewkę do talerza i słuchała w milczeniu.
- Dopiero po świętach Bożego Narodzenia zrozumiałem, że dla pana

Ringstada to jedyne źródło dochodów. Sądząc po skąpych zyskach, nie
mam pojęcia, jak sobie dajecie radę.

- Pracuję w kantorze przędzalni Graaha.
- Słyszałem, ale nawet kancelistka nie zarabia tyle, by utrzymać całą

rodzinę.

Uznała, że to nie jego sprawa, i pominęła to milczeniem.
- Pieniądze, które otrzymałem... - odchrząknął i poczerwieniał. - Nie

było takiego pośpiechu. Poza tym pan Schwencke przejął część towaru.

Spojrzała na niego zaskoczona.
- Naprawdę? To dobra wiadomość. Po wyjeździe męża nie widziałam się

ani razu z panem Schwencke.

Sięgnął dłonią do kieszonki kamizelki.

- Proszę, to sto pięćdziesiąt koron - rzekł i podał jej kopertę.
- Ale przecież pan Schwencke nie wziął chyba całego towaru?
- Prawie cały - odparł, kręcąc się niespokojnie. - Przepraszam, pani

Ringstad, powinienem przyjść wcześniej, ale nie miałem sposobności.
Kiedy tu raz zaszedłem, Peder leżał akurat chory, a nie chciałem go
obarczać odpowiedzialnością za taką dużą sumę pieniędzy.

Zastanowiło ją nieco to, co powiedział. Przecież musiał wiedzieć, że

przedpołudniami jest w kantorze. A może sądził, że z powodu choroby
Pedera została w domu?

Ogarnęła ją radość. To niezwykłe, jak w jednej chwili wszystko się

może zmienić! Mrok ustępuje światłu! Peder i Hilda wyzdrowieli,
odzyskała pieniądze. Prawdziwy cud.

Pan Lien zjadł polewkę z apetytem, mimo że już trzeci raz odgrzewana

nie smakowała pewnie najlepiej. Najważniejsze jednak, że była gorąca.

- Pracował pan już wcześniej w sklepie, panie Lien? - zapytała z

zainteresowaniem, odłożywszy uprzednio pieniądze do bufetu w salonie.

Pokręcił głową i ku jej zdumieniu zarumienił się.
- Ja... Chciałem po prostu spróbować czegoś nowego. To znaczy. ..

Chciałem na jakiś czas się usunąć - dokończył bezradnie.

Czyżby siedział w więzieniu w Akershus? A może w wyniku zaniedbań

utracił posadę? Wypowiadał się starannie, tak samo jak mama nauczyła
mówić ją i Hildę w nadziei, że zapewni im lepszą przyszłość. Wydawał się
poza tym jakiś taki wymuskany. Pomyślała tak przy pierwszym spotkaniu i
teraz też odniosła podobne wrażenie.

- Widzę, że jest pani zdziwiona, pani Ringstad. Zdałem maturę w szkole

katedralnej i pracowałem przez rok w ministerstwie handlu, ale... stało się
coś... co sprawiło, że znalazłem się w trudnej sytuacji.

Czekała. Skoro już powiedział tak dużo, mógł równie dobrze

opowiedzieć resztę. Nie pozwoli chłopcom pracować z kimś, kto dopuścił
się być może jakiegoś przestępstwa.

Czytając chyba w jej myślach, dodał z przerażeniem w oczach:
- Nie jest tak, jak pani myśli. Nie dopuściłem się niczego złego, po

prostu popadłem w konflikt z moimi rodzicami i nie chciałem dłużej
mieszkać z nimi pod jednym dachem.

Uśmiechnęła się.
- Nie wygląda mi pan na przestępcę, panie Lien. Nie wierzę, że mógłby

pan sprzeniewierzyć się prawu.

Wyraźnie mu ulżyło.
- Bardzo dziękuję. Dobry z pani człowiek, pani Ringstad. Byłem tego

pewien, zanim jeszcze panią poznałem. Chłopcy nie byliby tacy grzeczni,
gdyby nie kochający dom i zdrowe wychowanie. Przykro mi, że jest pani
teraz tak ciężko. Pięcioro dzieci i sparaliżowany mąż to ciężki los.

- O, ludzie dźwigają znacznie cięższe brzemię, panie Lien. Znam małą

dziewczynkę, która dorastała w rodzinie z dwanaściorgiem rodzeństwa,
ojciec był pijakiem, a mama obłożnie chora. Mieli dwie izby, z tym że
jedną wynajmowali, i kuchnię. Pytałam kiedyś, jak oni tam śpią i czy dla
wszystkich starcza miejsca. Troje dzieci spało w jednym łóżku z chorą
matką, trzech chłopców w łóżku z pijanym ojcem, najmłodsi spali w
szufladach komody, a reszta na podłodze. W porównaniu z nimi my tu
mamy jak w raju.

Pan Lien był wyraźnie wstrząśnięty.
- To prawda?
- Nie kłamię - uśmiechnęła się.
Zapadła cisza. Gość najadł się, ale nie śpieszył się do wyjścia.
Wreszcie powiedział to, co mu najwyraźniej cały czas leżało na sercu:
- Jeśli utrzymanie sklepu zaczyna pani ciążyć... To znaczy... chłopcy

powinni właściwie w tym czasie odrabiać lekcje i... Pomyślałem, że
mógłbym przejąć to wszystko, tak by nie musiała pani o tym myśleć.

Zdziwiła się.
- Ma pan taką możliwość, panie Lien?
- Tak, nie mam innego zajęcia, stać mnie na odkupienie towaru od pani i

opłacenie czynszu.

Jego słowa wprawiły ją w osłupienie. Skąd młody człowiek może mieć

tyle pieniędzy? Emanuel mimo wszystko otrzymał sporą pożyczkę od pana
Schwencke.

- Oczywiście nic pani nie odbiorę, pani Ringstad - dodał pośpiesznie. -

Zależy mi jedynie, by pani pomóc. Do tej pory wpływy były bardzo
niepewne, chłopcy przypuszczalnie zarobiliby więcej w innej pracy. Ale
jeśli z czasem sklep zacznie lepiej prosperować, będziemy mogli na nowo
podjąć współpracę. Pokręciła głową oniemiała.

- Nie wiem, co panu odpowiedzieć. Obawiam się, że mój mąż będzie

bardzo nieszczęśliwy, jeśli po powrocie okaże się, że nie ma już sklepu. Z
drugiej strony nie wiadomo, czy wyzdrowieje na tyle, by mógł znów
pracować. Muszę przyznać, że myślałam o tym, by pozbyć się sklepu, ale
Kristian prosił, bym się wstrzymała ze względu na Emanuela.

Pokiwał głową ze zrozumieniem.
- Domyślałem się tego i bardzo to szanuję. Ale proszę rozważyć moją

propozycję, pani Ringstad. Nie mam najmniejszej ochoty wywierać

nacisku, to pani decyzja. Jak już wspomniałem, chcę, by pani wiedziała o
takiej możliwości.

W tej samej chwili rozległo się pukanie i do kuchni wszedł Sigvart.
Elise mimowolnie pomyślała z rozbawieniem o pani Jonsen. Jeśli

sąsiadka stoi przy oknie i obserwuje okolicę, z pewnością nie uszło jej
uwagi, że dwóch mężczyzn otworzyło furtkę i przekroczyło próg domu
Elise.

- Witaj, Sigvart. Dziś także przyszedłeś narąbać mi drewna? Prawdziwy

z ciebie anioł! Wejdź, poznaj naszego sprzedawcę, pana Ludviga Liena.
Siedzimy właśnie i dyskutujemy na temat interesów mojego męża.

Mężczyźni przywitali się uprzejmie.
- Siadaj i zjedz coś gorącego! Zmarzłeś na kość.
Znów nastawiła polewkę na ogień i podgrzała, wyjęła głęboki talerz i

łyżkę.

- Mam pewne wątpliwości, czy powinnam przekazać sklep panu Lien na

czas nieobecności Emanuela. To bardzo wspaniałomyślna oferta, a ja od
dawna zamartwiam się tym, że chłopcy pracują ponad siły.

Sigvart pokiwał głową z ożywieniem.
- Powinnaś przyjąć tę propozycję, Elise. Praca zarobkowa dzieci po

szkole jest dla nich dużym obciążeniem, a twoi chłopcy są obciążeni
podwójnie. A przecież muszą jeszcze odrabiać lekcje.

Pan Lien zwrócił się do niego.
- Nie do wiary, że pani Ringstad ma już takie duże dzieci. Wygląda

bardzo młodo.

Elise roześmiała się rozbawiona.
- Najstarsi chłopcy nie są moimi synami, lecz braćmi. Ludvig Lien

poczerwieniał zawstydzony.

- Powinienem się domyślić. Przecież słyszałem, że chłopcy zwracają się

do pani po imieniu.

- To bez znaczenia. Właściwie sama zapominam, że nie jestem ich

matką, bo opiekuję się nimi już od kilku lat. Odkąd mama zachorowała na
suchoty, a ojciec zszedł na złą drogę i w końcu utonął w rzece, przejęłam
nad nimi odpowiedzialność.

Ludvig Lien był wstrząśnięty.
- Pani matka też umarła?
- Nie, miała dużo szczęścia. Umieszczono ją w sanatorium i

wyzdrowiała. Teraz mieszka w Kjelsas razem ze swym drugim mężem i
jego małą córeczką.

- Ale... Dlaczego? - urwał.

- Po powrocie z sanatorium była bardzo słaba i nie miała sił zająć się

Kristianem i Pederem. Evert nie jest z nami spokrewniony, wzięliśmy go
do siebie, kiedy zmarła jego leciwa opiekunka. Wcześniej był pod opieką
pijaka, który trzymał go tylko po to, by wyłudzić zapomogę z gminy.
Matka chłopca zmarła, a ojca nie zna.

- To wspaniałe z pani strony. Pokręciła głową.
- Nic podobnego! Evert jest przyjacielem Pedera, znałam go,

wiedziałam, że to dobre i grzeczne dziecko. To bardzo łebski chłopak.

- Tak, zauważyłem. Mówi, że chce zostać doktorem, żeby pomóc

wszystkim chorym na suchoty.

Uśmiechnęła się i westchnęła.
- Gdyby tylko było mnie na to stać, wsparłabym jego kształcenie, ale nie

wiem, czy to będzie możliwe. Są tacy, którzy łączą studia z pracą, ale
zdaje mi się, że, niestety, Evert nie dałby rady.

Sigvart przysłuchiwał się w milczeniu ich rozmowie i nagle się wtrącił:
- Jeśli przejmie pan sklep, panie Lien, zamierza pan go poprowadzić

sam?

Ludvig Lien pokręcił się niespokojnie.
- Póki co zaproponowałem takie rozwiązanie, żeby pomóc pani

Ringstad, ale jeśli naprawdę zechce mi przekazać ten interes,
pomyślałbym o rozszerzeniu działalności. Może wynająłbym resztę domu,
sprowadził inne towary i pozyskał dodatkowy krąg klientów.

- Prowadził pan już podobną działalność? - zapytał ożywiony Sigvart.
Ludvig Lien spuścił wzrok.
- Nie... To znaczy.. Mój ojciec prowadzi sklep i sporo się od niego

nauczyłem. We wcześniejszych latach często stałem za ladą.

- Pewnie myślał pan o zatrudnieniu kogoś do pomocy? Sam przecież

pan sobie ze wszystkim nie poradzi.

Ludvig Lien pokręcił głową i zwrócił się do Elise:
- Mam nadzieję, że nie uraziłem pani, przedstawiając swoją propozycję.

Ostateczna decyzja jednak i tak należeć będzie do pani męża. To pan
Ringstad otworzył ten sklep i on musi postanowić, czy zechce go nadal
prowadzić, czy się go pozbyć.

Elise przytaknęła.
- Muszę się najpierw dowiedzieć, jak on się czuje. Po jego wyjeździe

otrzymałam tylko jeden krótki list. O sklepie nie wspomniał nawet
słowem.

Sigvart znów się wtrącił.
- A dlaczego nie chce pan pracować w sklepie ojca, panie Lien?

Elise zerknęła na Sigvarta. Chyba nie uchodzi tak się dopytywać i

drążyć prywatne sprawy człowieka, którego dopiero co się poznało? Czy
Sigvart nie widzi, że pan Lien jest bardzo zakłopotany?

- Stosunki między mną i ojcem nie układają się najlepiej. Jesteśmy

bardzo różni.

Elise zrobiło się go żal, więc próbowała skierować rozmowę na inne

tory.

- Interesujące, co nam przyniesie ten tysiąc dziewięćset ósmy rok.

Przeglądałam ostatni numer „Husmoderen" któregoś wieczoru przed snem
i zastanowiło mnie, ile różnych ważnych zdarzeń miało miejsce w tysiąc
dziewięćset siódmym roku. Pomyślcie tylko, zmarło tylu sławnych ludzi,
zarówno król Oskar, jak i Edvard Grieg, a zaraz na początku roku Agathe
Backer Grondahl. W ogóle w ostatnich latach odeszły wielkie osobowości,
że wspomnę Henryka Ibsena. Zastanawiam się, czy pozostały nam jeszcze
jakieś wyjątkowe postaci, czy może wszyscy wielcy urodzili się na
początku albo w połowie ubiegłego stulecia. Czy to nie dziwne, że tylu
wybitnych żyło dokładnie w tym właśnie czasie?

Zarówno Sigvart, jak i Ludvig Lien posłali jej zdumione spojrzenia.
- Nigdy się nad tym nie zastanawiałem - uśmiechnął się Sigvart. - Ale

mnie się zdaje, że w każdym stuleciu pojawia się tyle samo
utalentowanych ludzi. - A zwróciwszy się do Ludviga Liena, zapytał: - A
gdzie pan mieszka, panie Lien?

Ludvig Lien z wyraźną niechęcią odnosił się do zadawanych mu przez

Sigvarta pytań.

- Mieszkam w pensjonacie - odparł krótko.
- Ale to chyba okropnie drogo?
- Płacę siedemdziesiąt koron miesięcznie.
- Siedemdziesiąt koron? - zrobiła wielkie oczy Elise.
- Jeśli słyszeliście państwo o jakimś tańszym lokum, byłbym wdzięczny

za informację. Wiem, że jest dom dla młodych kobiet przedsiębiorców na
Kirkegaten, tuż naprzeciwko Norges Bank, ale nie słyszałem o
odpowiedniku dla mężczyzn.

- A cóż to za dom? - Sigvart był wyraźnie zainteresowany, może sam

zamierzał przeprowadzić się do pensjonatu, tylko nie pozwalały mu na to
zarobki w kantorze u Graaha.

- Rodzaj pensjonatu dla pań. Dwuosobowy pokój kosztuje czterdzieści

koron miesięcznie, a jednoosobowy pięćdziesiąt. W budynku jest światło
elektryczne, winda, telefon, łazienka i umywalki z bieżącą wodą w
korytarzach. Ponadto mieszkańcom w przypadku choroby zapewnia się

opiekę i darmową wizytę lekarską. Rano podawana jest im do łóżka
owsianka, a na posiłki zbierają się w przestronnej jadalni. Jest się
zobowiązanym jedynie do tego, by ścielić łóżko i wycierać kurze w swoim
pokoju.

Sigvart uśmiechnął się drwiąco:
- Czyżby miał pan przyjaciółkę w tym pensjonacie, skoro jest pan tak

dokładnie zorientowany?

Elise zauważyła, że Ludvig Lien oblał się rumieńcem, ale uśmiechnął

się i mruknął w odpowiedzi, że nie jest to wykluczone. Dało jej to trochę
do myślenia, zapytała więc:

- A jeśli się pan ożeni, panie Lien, zechce pan nadal prowadzić sklep na

Maridalsveien?

Jeszcze bardziej poczerwieniał.
- Ja... Nie planuję ożenku, pani Ringstad. To znaczy... nie w najbliższym

czasie.

- Przestraszyłam się już, że pan nas znienacka zostawi. A takich

sprzedawców jak pan niełatwo znaleźć - uśmiechnęła się Elise.

Ludvig Lien wstał i oznajmił:
- No to na mnie już czas. Serdecznie dziękuję za polewkę, pani

Ringstad. Bardzo pani szczodra.

Odprowadziła go do drzwi, ale szybko zamknęła, chroniąc się przed

mrozem.

Sigvart zamyślił się na chwilę, po czym spojrzał na nią i zapytał:
- Skąd wzięliście tego typka?
- Poznaliśmy go przez Paula Georga Schwencke, przyjaciela Emanuela.

Tego, który załatwił Emanuelowi lokal na Maridalsveien i pożyczył mu
pieniądze zarówno na towar, jak i czynsz.

- Kiedy musicie zwrócić pożyczkę?
- Nie wiem. Emanuel nie lubi o tym rozmawiać.
Sigvart znów się zamyślił głęboko, po czym odsunął talerz i wnet, nie

zważając na trzaskający mróz, rąbał w najlepsze drewno. I

Następnego dnia zaspali. Chłopcy wybiegli w pośpiechu, bojąc się

spóźnić do szkoły, Elise więc sama musiała zanieść Jensine do pani
Jonsen.

Sąsiadka była wyraźnie zagniewana i zapytała surowo:
- A co to ma znaczyć, Elise? Wczoraj dwaj mężczyźni weszli do ciebie

kuchennymi drzwiami. Czym ty się zajmujesz?

Zirytowało ją to i najchętniej odpowiedziałaby, że nic sąsiadce do tego,

ale wiedziała, że w ten sposób tylko by ją utwierdziła w podejrzeniach.

- No cóż, jeden z mężczyzn to sprzedawca, który chciał omówić ze mną

zamówienie na towary i porozmawiać na temat zysków w sklepie, a drugi
to urzędnik, którego pani przedstawiłam. Przyszedł mi pomóc. Obaj
panowie poznali się u mnie i okazało się, że mają wspólne
zainteresowania.

- Zdaje się, że wspólnie interesują się tobą.
- Pani Jonsen, co też pani opowiada? Sądziłam, że zna mnie pani na tyle,

by wiedzieć, że gdyby tak było, nie wpuściłabym ich do środka.

Pani Jonsen spuściła wzrok, nagle straciwszy pewność siebie.
- Tak myślałam, ale ludzie opowiadają różne głupoty. Elise wzmogła

czujność.

- A co takiego mówią ludzie? Pani Jonsen wzruszyła ramionami.
- E tam, wszystko jedno.

ROZDZIAŁ JEDENASTY

Kiedy wieczorem Elise weszła do domu majstra, żeby odebrać Hugo, na

stole w kuchni czekał na nią list z zagranicznymi znaczkami. Serce zabiło
jej mocniej. Ożywiona rozdarła kopertę, a Hilda przyglądała się jej w
napięciu.

Najukochańsza Elise!
Trudno było mi wrócić do samotności, mając świadomość dzielącej nas

odległości. Przez pierwsze dni było mi tak ciężko, że rozważałem, czy nie
zrezygnować i nie wrócić do domu. Myśl, że mógłbym zamieszkać u Anny
i Torkilda i móc spotykać Cię codziennie, sprawiała, że żałowałem
podjętej decyzji. Wszystko inne wydawało mi się bez znaczenia w
porównaniu z możliwością bycia przy Tobie, patrzenia na Ciebie,
rozmawiania z Tobą. Jeden z moich przyjaciół ze studiów powiedział, że
jego największym pragnieniem jest spotkać dziewczynę, którą pokocha.
Wystarczy mu wówczas trzymać ją za rękę, a będzie szczęśliwy.
Pomyślałem wtedy, ile ja mam szczęścia. Oczywiście marzyłoby mi się, by
przeżyć coś więcej, trzymać Cię w ramionach, całować i stopić się w
miłosnym uścisku, ale wiem, że potrafię stłumić tę tęsknotę.
Najważniejsze, że mnie kochasz tak samo mocno jak ja Ciebie, że jesteś
moja tak jak ja Twój na wieki.

Teraz znów ostro zabrałem się do pracy i zauważyłem, że mi to pomaga.

Ciężka praca to najlepsze lekarstwo na ponure myśli. Staram się nie
pogrążać w marzeniach za dnia. Dopiero gdy się kładę. Mój nauczyciel
chwali moje prace i przyjął już zamówienie od bogatego Francuza. Jak Ci
pewnie wspominałem, majster Paulsen pomógł mi sprzedać dwa projekty,
kiedy byłem w domu, a pewna osobistość z Kristianii zamówiła rzeźbę na
nagrobek. Mam więc tyle pracy, że trudno mi będzie uporać się z tym
wszystkim.

Martwię się równocześnie, jak Ty sobie poradzisz. Uważam, że to bez

sensu, iż rodzice Emanuela nie włączają się z pomocą. Zadzwoniłem do
Twojego teścia i opowiedziałem, że stan Emanuela jest coraz cięższy i
mam nadzieję, że to poskutkuje. Najlepiej, gdyby wzięli go do siebie do

domu, i nie mówię tak dlatego, że nie podoba mi się, iż jest Twoim
mężem. Wiem, że jesteś silna, masz w sobie moc, która pomaga Ci stawić
czoło problemom, no i nade wszystko trzyma Cię miłość dzieci. Nie wiem,
czy jakakolwiek matka i siostra jest tak wzruszająco troskliwa i wspaniało-
myślna jak Ty. Kiedy dorosną, zrozumieją, ile mieli szczęścia.

Teraz pracuję nad rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem. Twarz Madonny jest

dziwnie podobna do twarzy pewnej młodej matki znad rzeki Aker w
Kristianii.

Napisz do mnie, Elise! Parę słów od Ciebie znaczy dla mnie wszystko.
Twój Johan
Poczuła, że oczy ma pełne łez, pośpiesznie więc otarła je rękawem

płaszcza.

- Miły list? - zapytała Hilda, przyglądając się jej w napięciu. Skinęła

głową.

- Odpiszę dziś wieczorem, gdy położę dzieci spać.
- Czemu nie napisałaś do niego wcześniej? Elise westchnęła.
- Chyba nie pojmujesz, ile wszystkiego spadło na mnie w ostatnim

czasie. Poza tym muszę napisać do Emanuela. Przysłał mi krótki liścik,
dopytując się, jak sobie radzimy. Jego ojciec też prosił, by pisać, co u nas.

- Kochana, obowiązkowa Elise.
- To ironia?
- Tak, trochę. Na twoim miejscu miałabym w nosie wszystkich innych i

cały wieczór przeznaczyłabym na napisanie płomiennego listu miłosnego
do mężczyzny, którego kocham.

Elise opadła ciężko na stołek. Powinna wracać jak najszybciej do domu,

ale poczuła potrzebę, by porozmawiać z siostrą.

- Sigvart Samson pomagał mi przez dwa ostatnie wieczory. Na-rąbał

drewna, skruszył warstwę lodu w studni i nanosił wody. Wczoraj
wieczorem pojawił się też nasz sprzedawca, Ludvig Lien. Jest gotów
przejąć sklep, ale obawiam się, jak na to zareaguje Emanuel.

- Chyba nie wierzysz, że Emanuel wyzdrowieje na tyle, by samodzielnie

prowadzić sklep? Od samego początku uważałam, że to kiepski pomysł.
Emanuel nie nadaje się na kupca, chyba sama to widzisz. Poza tym
powinnaś wiedzieć, że istnieje coś takiego jak ustawa o pracy, zawierająca
paragraf o dopuszczalnym czasie pracy dla dzieci. Sądzisz, że Kristian i
Peder jej nie podlegają?

Elise pokiwała głową z głębokim poczuciem winy.
- Napiszę do Emanuela, że tak dłużej być nie może. I albo Ludvig Lien

przejmie sklep pod szyldem Emanuela, albo odkupi go od niego! - Po

chwili dodała z uśmiechem: - Panią Jonsen zżera ciekawość i zrobiła się
strasznie podejrzliwa, gdy zobaczyła, że odwiedzają mnie młodzi
mężczyźni.

Hilda zmarszczyła czoło.
- Uważaj, Elise. Nie ma nic gorszego niż takie plotkary.
- Pomyślałam sobie to samo, ale na szczęście pani Jonsen nie ma tak

wielu znajomych.

- Wystarczy, że wspomni o tym komuś w mleczarni, i w jednej chwili

plotka się rozniesie w całym Sagene. A jeśli jeszcze ktoś sobie przypomni,
że widział cię z Johanem na Maridalsveien, a trudno mi sobie wyobrazić,
że szliście w odstępie dwóch metrów od siebie, nieszczęście gotowe.
Gdybyś się kiedyś starała o rozwód, takie plotki mogłyby ci bardzo
zaszkodzić, na przykład prawo do dzieci sąd przyznałby Emanuelowi.

Elise posłała jej przerażony wzrok, po czym wstała i sięgnęła po ciepłe

ubranka Hugo, mówiąc:

- Chodź, synku, wracamy do domu.
Tego samego wieczora napisała długi list do Johana. Opisała mu

wszystko, co się wydarzyło: szczodrość teścia, pomoc Sigyarta i ofertę
Ludviga Liena. Napisała też o chorobie Pedera, o tym, jak bardzo się o
niego bała, ale że już wyzdrowiał i życie toczy się jak dawniej.

Twoja miłość, Johanie, i uczucia, jakie żywię do Ciebie, dają mi siły, by

wszystkiemu podołać. Byłam bardzo zrozpaczona, kiedy wyjechałeś, ale
oboje wiemy, że byłoby trudno ciągnąć to, co zdarzyło się w święta.
Zawsze pozostanę Ci wdzięczna za niespodziankę, którą zrobiłeś
chłopcom w wieczór sylwestrowy. Oni też nigdy tego nie zapomną. Peder
opowiedział całej klasie o skrzacie, który przyszedł z koszem pełnym
smakołyków. Niektórzy sądzili, że jak zwykle poniosła go bujna fantazja,
ale inni słuchali go z zazdrością. Podejrzewam, że za rok za płotem na
Hammergaten 16 czekać będzie cała gromada chłopaków!

Wszystkiego dobrego, najukochańszy Twoja Elise
Gdy włożyła list do koperty i go zaadresowała, zabrała się do napisania

listu do Emanuela. Przychodziło jej to z trudem. Dręczyły ją wyrzuty
sumienia, że nie żywi do niego cieplejszych uczuć, ale wiedziała, że nie
potrafi oszukiwać. List był więc smutny i codzienny. Emanuel powinien
raczej otrzymać list, który by go podniósł na duchu. Starała się, jak mogła,
ale zauważyła, że słowa brzmią nieprawdziwie. Wspomniała delikatnie o
propozycji Lud-viga Liena, podkreślając, że sprzedawca stara się
wyciągnąć pomocną dłoń, nie wspomniała jednak, jak bardzo mu na tym
zależy. Ciekawe, jak Emanuel zareaguje, zastanawiała się.

Zaledwie w tydzień później przyszła odpowiedź. Nie od Emanuela, ale

od jego ojca.

Kochana Elise!
Mam dla Ciebie, niestety, złe wiadomości. Stan Emanuela nie polepszył

się, raczej przeciwnie. Wydaje mi się, że najbardziej dokuczają mu ponure
myśli. Twój list przeczytał obojętnie, przynajmniej na pozór. W ogóle nie
zareagował na propozycję sprzedawcy dotyczącą przejęcia interesu.
Radziłbym Ci nie zmieniać dotychczasowej umowy z panem Lien, na
wypadek gdyby do wiosny Emanuel wyzdrowiał. Ale możesz na przykład
zaproponować, by sprzedawca przejął prowadzenie sklepu (tak by chłopcy
nie musieli stać za ladą w czasie roku szkolnego) za wypracowane przez
niego zyski, które nie są chyba zbyt duże. Rozliczenia z panem Schwencke
przełóżmy raczej na inny termin. Porozmawiam z moim adwokatem, by Ci
zaoszczędzić jeszcze i tego zmartwienia. Nie martw się o pieniądze! Jak
już mówiłem, co miesiąc będę Ci wysyłać pewną sumę. Spróbuj raczej
znaleźć czas, by znów zacząć pisać. Bo w tej dziedzinie masz największy
talent.

Czy byłoby możliwe, żebyście którejś niedzieli przyjechali nas tu

odwiedzić? Opłacę bilety na pociąg. Może pomogłoby to Emanuelowi
otrząsnąć się z przygnębienia. Warto w każdym razie spróbować.

Serdecznie pozdrawiam Teść
Odłożyła list na kolana. Dlaczego Emanuel jest taki przygnębiony? Czy

to następstwo choroby, czy raczej źle znosi mieszkanie pod jednym
dachem z rodzicami?

Ale czy można się dziwić, że posmutniał, skoro nie może już się

swobodnie poruszać? Pewnie obawia się przyszłości, nie wiedząc, co mu
właściwie dolega. Z tego, co mówili lekarze, to albo wyzdrowieje, albo
choroba przykuje go do łóżka i nie będzie się mógł w ogóle ruszać. To
ostatnie brzmiało jak wyrok.

Chłopcy będą zachwyceni, gdy się dowiedzą o wyjeździe do Ringstad.

Ona sama zaś czuła się dziwnie rozdarta. Wszystko w jej życiu się
wywróciło do góry nogami. Emanuel jest jej mężem, a ona tymczasem ma
wyrzuty sumienia wobec Johana, gdy jest dla męża miła. A kiedy w święta
wymknęła się potajemnie na spotkanie z Johanem, miała wyrzuty sumienia
wobec Emanuela.

Obu przyrzekła „kochać, póki ich śmierć nie rozdzieli". Emanuelowi

przed Bogiem, pastorem i najbliższą rodziną, a. Johanowi ustami,
spojrzeniem i sercem. Myślała b tych wszystkich nowożeńcach, którzy
składali identyczną przysięgę, wcale nie traktując jej poważnie. Zwłaszcza

o tych, którzy zawierają związek pod przymusem ze względu na honor
rodziny, władzę i majątek. Czy ta obietnica, którą przed laty złożyli sobie
nawzajem z Johanem na miękkim mchu na leśnej polanie, biorąc niebo na
świadka - jest równie ważna?

W domu panowała cisza. Dzieci spały. Powinna dawno już się położyć

do łóżka, czuła się jednak dziwnie rześka. Po raz pierwszy od dawna
sięgnęła po swoje przybory do pisania i zaczęła pisać nowy rozdział
książki o Pederze.

ROZDZIAŁ DWUNASTY

Dzień przed wyjazdem do Ringstad nieoczekiwanie się ociepliło.
Ciągnąc za sobą sanki w dół Maridalsveien, Elise podniosła głowę.

Spojrzawszy na niebo, westchnęła z ulgą. O poranku było już jaśniej,
może te okropne mrozy już nie powrócą tej zimy? Nie miała odwagi nawet

o tym marzyć.

Gdy odprowadziła Hugo i pośpiesznie dotarła do kantoru, Sigvart był

już na swoim miejscu.

- Przyszedł list do ciebie, Elise! - oznajmił podekscytowany,

zapominając o „dzień dobry".

- Do mnie? Tutaj?
- Z oficyny Grondahl & Son. Może przysłali honorarium? Sądząc po

jego reakcji, można by przypuszczać, że to on się spodziewa honorarium,
pomyślała i uśmiechnęła się.

- Dziwne, że napisali tutaj.
- Może zapomniałaś podać swojego adresu?
Elise siadła przy biurku i od razu otworzyła kopertę. Sigvart

niecierpliwie śledził jej ruchy.

Pani Elise Ringstad, Przędzalnia Nedre Voien, Beierbrua Z radością

zawiadamiamy, że sprzedaż książki „Podcięte skrzydła" przeszła nasze
najśmielsze oczekiwania. W związku z tym chcielibyśmy przedstawić Pani
pewną propozycję. Czy znalazłaby Pani czas, by w najbliższym czasie
złożyć krótką wizytę w naszym biurze?

Łączę wyrazy szacunku Benedict Guldberg
Podniosła wzrok.
- Nie przysłali honorarium, ale zaprosili mnie do wydawnictwa. Piszą,

że sprzedaż przeszła ich oczekiwania.

Sigvart zaklaskał w dłonie, poderwał się z miejsca i podbiegł do niej.
- Brawo, Elise! Wiedziałem, że sobie poradzisz. Gratulacje! - Dowiedz

się, czy nie mogłabyś pójść tam jeszcze dzisiaj. Może zaproponują ci
wyższą stawkę, niż początkowo zamierzali? A może książka zostanie
przetłumaczona i wydana za granicą?

Elise zaśmiała się.
- Daj spokój! Przecież rzeka Aker płynie tylko w Norwegii.
- W innych krajach także rozwija się przemysł, nawet jeśli fabryki nie

stoją nad rzeką przepływającą przez stolicę.

- Będę musiała pójść w czasie przerwy obiadowej. Nie śmiem prosić

majstra, by mnie zwolnił.

- Ale idź koniecznie dzisiaj! Taki jestem ciekawy!
Czuła, że i jej serce bije z podniecenia. „Chcielibyśmy przedstawić Pani

pewną propozycję"... Jaką propozycję, na Boga? Zakręciło jej się w głowie
z wrażenia. Najpierw te dwieście koron od teścia i obietnica przysyłania
comiesięcznej kwoty, a teraz być może wypłata honorarium. Kto wie, czy
Sigvart nie ma racji? Może dzięki udanej sprzedaży w wydawnictwie

uznali, że należy podnieść jej należny procent? Jeśli nadal wszystko się
będzie tak układać, być może uda jej się pomóc Evertowi i Kristianowi
zdobyć wykształcenie. Ta myśl przyprawiła ją o radosne drżenie.

Kilka godzin później zapukała do masywnych drzwi gabinetu redaktora.
Na jej widok poderwał się i wyszedł jej na spotkanie.
- Pani Ringstad? Jak miło, że mogła pani od razu przyjść. Proszę, niech

pani siada!

Usiadła na brzegu krzesła, zadowolona, że ma na sobie płaszcz i

kapelusz, ale nieco zawstydzona ich staromodnym fasonem.

- A więc, jak wspomniałem w liście, sprzedaż przeszła nasze najśmielsze

oczekiwania. Być może podyktowane to jest ciekawością czytelników,
jako że podjęła pani całkiem nowy temat, ale przypuszczam, że chodzi o
coś więcej. Jeśli mam być całkiem szczery, to sądzę, że powoli w naszym
społeczeństwie budzi się sumienie. Z pewnością potrwa to dziesięciolecia,
nim nastąpią istotne zmiany, ale nie mam wątpliwości, że nadchodzą nowe
czasy. Niemożliwe, by utrzymały się tak drastyczne różnice pomiędzy
poszczególnymi warstwami społecznymi. Wkład robotników jest
niedoceniany. Przecież to dzięki ich pracowitym dłoniom w wielkich
fabrykach napływają pieniądze, za które budowane są kolejne fabryki. Bez
robotników nie byłoby tkalni, przędzalni, zakładów papierniczych i fabryk
gwoździ. Ludzie wnet muszą zrozumieć, że jesteśmy zależni od
robotników. - Przemawiał z zapałem, Elise zaś przysłuchiwała się w
milczeniu, czując, jak budzi się w niej radość. Nie spodziewała się, że
redaktor ma takie zdecydowane poglądy. Kto mógłby przypuszczać? - Ale
trzeba kuć żelazo póki gorące, by te zmiany nastąpiły jak najszybciej -
podjął wydawca. - Ci, którzy ciągną krociowe zyski z fabryk, nie zechcą
dobrowolnie oddać władzy i podzielić się zyskami. Tacy już są ludzie.
Potrzebna jest jeszcze rewolucja, a w każdym razie strajki. - Zamilkł i
zamyślił się, a potem znów skierował na nią swój wzrok. - Jest przysłowie,
że kropla drąży skałę. Pani książka Podcięte skrzydła może się okazać taką
kroplą, która przemieni się w strumień, a potem w wielką rzekę, która
zmieni krajobraz.

Czuła, jak palą ją policzki, i zastanawiała się, czy redaktor naprawdę tak

sądzi.

- I właśnie o tym chciałbym z panią porozmawiać, pani Ringstad. Potrafi

pani pisać. Zna pani środowisko i ludzi. Obserwuje pani z bliska tragiczne
losy. Jest pani kobietą i dlatego może pani dotrzeć niejako do samego
sedna, pokazać losy kobiet z ich punktu widzenia, zrozumieć ich tok
myślenia, ich poglądy, wczuć się w ich życie zupełnie w inny sposób niż

osoba z zewnątrz. Dlatego musi pani pisać więcej! Rozumie pani, co mam
na myśli? - Utkwił w niej swój świdrujący wzrok i dodał z naciskiem: -Jest
pani stworzona do czegoś innego niż ślęczenie nad dokumentami w kanto-
rze przędzalni Nedre Voien. Szkoda, by traciła pani czas na pisanie listów
urzędowych i sporządzanie rocznych bilansów. Powinna pani raczej
przeznaczyć go na pisanie książek! Książek, które otworzą ludziom oczy,
które sprawią, iż zostanie dostrzeżony konkretny człowiek. Może pani
zapoznać czytelników z robotnicami, napisać, o czym myślą, tak by
czytelnik zrozumiał, co to znaczy żyć w znoju i biedzie. Dopiero wówczas
będą mogły nastąpić zmiany. Nie potrafimy identyfikować się z innymi,
póki słyszymy jedynie o nich jako o dużej grupie. Zacierają się wówczas
kontury, zatraca się zdolność współodczuwania, łatwo się wówczas
dystansować. Zupełnie tak samo jest, gdy słyszymy o biednych dzieciach
w Afryce z krajów położonych daleko od nas. Wydaje się nam, że to nas
nie dotyczy. Dopiero gdy z tekstu wyłania się konkretna osoba i ożywa w
świadomości czytelnika, nagle zaczyna on współczuć i nabiera
przekonania, że coś należy z tym zrobić. Że nie można tolerować takiego
modelu społeczeństwa.

Elise otworzyła usta, by przerwać redaktorowi. Wprawdzie jego słowa

brzmiały rozsądnie, zapewne jednak nie miał pojęcia, że ona ma na
utrzymaniu rodzinę.

Uśmiechnął się.
- Poznaję, o czym pani myśli. Musi pani pracować, by zarobić na życie.

Jesteśmy tego w pełni świadomi. Przez wspólnych znajomych
dowiedziałem się, że pani mąż poważnie zachorował i rodzina utrzymuje
się z pani pensji. Nie kryję, iż trudno mi pojąć, jak to możliwe. Zatroszczę
się o to, by jak najszybciej wypłacono pieniądze, jakie się pani od nas
należą. Ale nie tylko z tego powodu prosiłem, by pani przyszła. Chcę, by
pani zrezygnowała z pracy u majstra Paulsena i poświęciła cały swój czas
na pisanie.

Usiłowała coś wtrącić, ale on powstrzymał ją ruchem dłoni.
- Jesteśmy gotowi zapłacić pani tyle samo, ile zarabia pani w kantorze

przędzalni, a wliczając w to dodatkowo solidne honorarium, pani sytuacja
finansowa się poprawi. Nie czynimy tego z pobudek charytatywnych, ale
dlatego, że dostrzegamy, iż jest pani dla nas cenna. Rozumiem, że pani
lubi pisać i chciałaby mieć na to więcej czasu, ale trudna sytuacja pani to
uniemożliwia.

Skinęła głową, całkowicie zbita z tropu. Nie była pewna, czy dobrze

zrozumiała. Czy to możliwe, że wydawnictwo jest gotowe jej płacić za to,

że będzie siedziała w domu i pisała? A jeśli temu nie podoła? Jeśli na
przykład następna książka okaże się słaba i nikt jej nie zechce kupić? W
jaki sposób zdoła zwrócić pieniądze, które wydawnictwo jej przekazało? A
jak zareaguje majster Paulsen, gdy mu powie, że rezygnuje z pracy?

- Nie musi pani odpowiadać od razu, pani Ringstad. Proszę pójść do

domu i zastanowić się nad tą propozycją. Zapewniam, że nie wszyscy
autorzy otrzymują podobne! Proszę potraktować to jako dowód zaufania i
wyraz naszej wiary, że zajdzie pani daleko.

Nagle poczuła, jak dławi ją w gardle, zamrugała powiekami, ale nie

zdołała powstrzymać łez napływających jej do oczu. Zawstydziła się.
Pośpiesznie sięgnęła po chusteczkę, ale łzy potoczyły się jej po
policzkach.

- Przepraszam - wykrztusiła.
Nie miała odwagi spojrzeć na wydawcę, ale po jego głosie poznała, że

się uśmiecha.

- Traktuję to jako dobry znak, pani Ringstad. Ucieszyła się pani,

prawda?

- Po prostu trudno mi zapanować nad wzruszeniem! - Pokiwała głową,

nie podnosząc wzroku.

- Czy to znaczy, że jest pani gotowa zastanowić się nad możliwością

porzucenia pracy w kantorze i podjęciem pisania?

Znów pokiwała głową, ale zaraz dodała:
- Pod warunkiem, że nie sprawię tym kłopotu panu Paulsenowi. Panna

Johannessen ostatnio często jest nieobecna.

- Wątpię, by majstrowi było trudno pozyskać nową kancelistkę, pani

Ringstad. Zresztą mogę osobiście porozmawiać z panem Paulsenem. Im
szybciej pani będzie mogła zakończyć pracę w kantorze, tym lepiej.

Dopiero w tym momencie Elise uświadomiła sobie, że majster mógłby

się dowiedzieć, że to ona kryje się pod pseudonimem Elias Aas, i odezwała
się zatrwożona:

- A jeśli on się domyśli, że to ja napisałam Podcięte skrzydła.
Benedict Guldberg uśmiechnął się.
- Proszę się nie obawiać. Będę ważył słowa. Mogę udawać, że napisała

pani dla nas książkę dla dzieci, która nas wprost zachwyciła, i dlatego
poprosiliśmy panią o podjęcie tematu dorastania dzieci w Kristianii na
wschodnim brzegu rzeki. Jestem dobrym aktorem - dodał z figlarnym
błyskiem w oku. - A jeśli wspomni Podcięte skrzydła, zaprzeczę, jakoby
pani była autorką. Obowiązuje panią dwutygodniowy okres
wypowiedzenia?

- Nic mi nie wiadomo o żadnym okresie wypowiedzenia.
- W takim razie pewnie panią wcale nie obowiązuje. Czy ma pani coś

przeciwko temu, bym w najbliższych dniach przeprowadził rozmowę z
panem Paulsenen?

Ociągała się chwilę, w końcu rzekła:
- Mam nadzieję, że przyjmie to z wyrozumiałością i nie rozgniewa się

na mnie.

- Już ja o to zadbam. Myślę, że powinien raczej czuć dumę. Zanim pani

wyjdzie, wręczę pani zaliczkę. - Wyciągnął z szuflady biurka kopertę. -
Poza tym pomyślałem sobie, że powinna pani dostać od nas papier do
pisania - dodał, wręczając jej wraz z kopertą paczkę papieru. Następnie
wstał z krzesła, dając do zrozumienia, że uważa rozmowę za skończoną.

Na trzęsących się nogach skierowała się ku drzwiom.
- Czuję się oszołomiona - wyznała. Zaśmiał się.
- Nic dziwnego. Weszła tu pani jako kancelistka, a wychodzi jako

pisarka. I to już nie anonimowa. Od teraz będzie się pani podpisywać
własnym nazwiskiem, które, jestem tego całkiem pewien, już wkrótce
stanie się powszechnie znane.

Tyle różnych myśli kłębiło jej się w głowie, gdy wracała przez miasto w

stronę Beierbrua. Odtąd już nie będzie zrywać Hugo o poranku i ciągnąć
go nawet w największy mróz do Hildy. Biedak nie będzie już siedział
zmarznięty i zmęczony na sankach, pokonując drogę do domu po zmroku.
Chłopcy nie będą już wracać do pustego, zimnego domu, a może nawet
przestaną pracować po szkole. Zdawało jej się, że śni.

Choć równocześnie ogarnął ją lekki smutek, że skończą się wspólne

posiłki u siostry w porze przerwy obiadowej, a Hugo straci towarzysza
codziennych zabaw. Nie wiadomo, jak Hilda zareaguje na to, że Elise ani
młodsi bracia nie potrzebują już jej pomocy. Może odczuje ulgę, ale kto
wie, czy nie będzie jej smutno?

Ponadto Elise zrobiło się żal miłej atmosfery w kantorze, straty

towarzystwa dorosłych ludzi i okazji wysłuchiwania trafnych replik
Sigvarta. Czeka ją samotne, ciche życie, w odosobnieniu za zamkniętymi
drzwiami. Na dodatek nie wychodząc do pracy, nie będzie miała śmiałości
poprosić pani Jonsen, żeby opiekowała się przedpołudniami Jensine. Jak
jednak znajdzie spokój na pisanie przy rocznym dziecku, które wchodzi w
każdy kąt?

No i wreszcie, co nie mniej ważne, jak zareaguje na to Emanuel? Coś jej

mówiło, że nie spodoba mu się, że to ona tyle zarabia. Może będzie się bał,
że podpisując książki własnym imieniem i nazwiskiem, odsłoni rodzinne

sekrety?

Na razie jednak największe obawy budziła w niej rozmowa z majstrem.

Bo chociaż pan Guldberg twierdził, że nie powinna się przejmować jego
reakcją, ona wcale nie była tego pewna. Gdy pan Paulsen usłyszy, że
zaczęła pisać, na pewno mimowolnie pomyśli o Podciętych skrzydłach.
Wprawdzie Hilda wspomniała, że powoli przekonuje się do treści książki,
ale co innego, gdy się dowie, że to Elise jest jej autorką. Kto wie, czy
znów nie wróci do sprawy śmierci Mathilde, domyślając się, że ma jakiś
związek z nim i z jego fabryką.

Zaraz jednak znów ogarnęła ją radość, że całymi dniami będzie mogła

pisać, nie zamartwiając się o pieniądze na utrzymanie! Wydawało jej się to
wprost zbyt piękne, by mogło być prawdziwe.

Johan na pewno się ucieszy z tego powodu, pomyślała i postanowiła:

Muszę mu o wszystkim napisać w liście. Od razu dziś wieczorem!

ROZDZIAŁ TRZYNASTY

Czuła nerwowy niepokój, gdy powóz skręcił w aleję prowadzącą do

dworu Ringstad.

Tak jak poprzednio przyjechał po nich na stację woźnica An-dreas.

Wydawało jej się, że od tamtej pory minęły wieki.

Zastanawiała się, jak Emanuel przyjmie nowiny i jak bardzo pogorszył

się jego stan zdrowia.

Chłopcy paplali jeden przez drugiego, szalejąc z radości, że zostali

zabrani na wycieczkę za miasto. W pociągu siedzieli cicho i patrzyli przez
okno albo przyglądali się z zaciekawieniem innym pasażerom, aż ich
musiała upomnieć szeptem. Hugo i Jensine jechali pociągiem po raz
pierwszy, do tej pory najdalej byli w Kjelsas. Oboje bardzo przeżywali
podróż. Hugo siedział grzecznie na kolanach Kristiana, a Jensine tuliła się
przestraszona do mamy, ilekroć lokomotywa wydawała głośny gwizd.

Jak tutaj pięknie! Drzewa okryte śniegiem, białe pola i okazały budynek

mieszkalny w zimowej szacie. Nic dziwnego, że Emanuel źle się czuje w
tym ich „domku dla lalek" z maleńkim ogródkiem i salonem, w którym
mieści się zaledwie jego łóżko, bufet, stolik na fajki i wózek inwalidzki.

Zupełnie inaczej niż oni, którzy dorastali w niedostatku.

Gdy tylko powóz stanął przed głównym wejściem, Elise zauważyła pana

Ringstada wychodzącego przez drzwi. Pośpieszył jej na spotkanie, wziął
na ręce Jensine, a ona tymczasem pomogła wysiąść Hugo. Chłopcy
zgrabnie zeskoczyli i w jednej chwili byli na ziemi.

- Jak miło was znów widzieć! Tak się ucieszyliśmy, gdy przyszedł

telegram zawiadamiający o waszym przyjeździe.

Pani Ringstad pokazała się w uchylonych drzwiach i przywitała się

uroczyście, podając każdemu chłopcu rękę, oni zaś ukłonili się nisko. Na
szczęście wszyscy pamiętali o tym, by najpierw zdjąć czapkę.

Elise zauważyła, że pan Ringstad zwleka z wejściem do środka.
- Mam nikłą nadzieję, że kiedy was zobaczy, poczuje się lepiej - rzekł, a

w jego oczach dostrzegła smutek i powagę. - Był tu doktor, ale nie potrafi
stwierdzić, co mu dolega.

- Doktor w szpitalu Ulleval też nie umiał postawić diagnozy. Twierdził,

że kilka chorób daje podobne symptomy, jakie rozpoznał u Emanuela.
„Czas pokaże, co to za choroba", powiedział.

W przestronnym holu zdjęli wierzchnie ubrania, po czym zaproszono

ich do wielkiej kuchni. W palenisku trzaskał wesoło ogień, a na nakrytym
białym obrusem stole stały porcelanowe talerze.

Emanuel siedział w wózku przy jednym z okien. Zaprowadziła Hugo do

niego, tymczasem pani Ringstad wzięła na ręce Jensine.

- Witaj, Emanuelu - powitała go Elise i pocałowała. - Cieszymy się, że

mogliśmy tu przyjechać i was odwiedzić.

Uśmiechnął się smutno.
- Odwiedzić nas? Brzmi tak, jakbym miał tu zamieszkać na dobre.
Był blady i źle wyglądał. Policzki się mu zapadły, jakby od świąt

znacznie stracił na wadze. A przecież co jak co, ale odżywiano go tu na
pewno dobrze.

- Witaj, Hugo! - uśmiechnął się do malca Emanuel, gdy Elise posadziła

mu synka na kolanach. Na szczęście Hugo nie protestował, choć obawiała
się, że zawstydzony, będzie się wzbraniał.

- Jak ty się czujesz, Emanuelu?
- Dobrze. Mama mnie rozpieszcza, a Olga stara się, jak może, by mnie

podtuczyć.

Pani Ringstad podeszła z Jensine na rękach.
- Zobacz, jaka ona śliczna, Emanuelu. Zupełnie jakbym widziała ciebie

w dzieciństwie. Ten sam kolor oczu, identyczne, regularne rysy twarzy.
Wyrośnie na prawdziwą piękność i z pewnością dostanie, kogo zechce.

Trzeba jej pilnować, żeby się nie zakochała w parobku - dodała ze
śmiechem. - Wystarczy już tych nieszczęśliwych małżeństw!

Elise udawała, jakby nigdy nic, choć bardzo dotknęły ją słowa

teściowej.

Podeszli chłopcy i przywitali się z Emanuelem. Byli zawstydzeni i

nieporadni, najwyraźniej w otoczeniu, do którego nie przywykli, nie czuli
się najlepiej. Odwiedzili Ringstad tylko raz, ale to było latem. Biegali
wówczas po podwórzu i zaglądali do budynków gospodarskich, wcześniej
zjadłszy coś w pośpiechu.

Ale Peder nie zapomniał o bułeczkach. Pani Ringstad, widząc, jak zerka

tęsknie w stronę stołu, zapytała łagodnym głosem:

- Jesteś głodny, Peder? Olga napiekła bułeczek, ale najpierw musicie

zjeść porządny posiłek.

Wzięła Jensine i Hugo do stołu i posadziła dzieci w wysokich

krzesełkach. Elise chciała pójść za nią, ale Emanuel ją powstrzymał.

- Cieszę się, że przyjechaliście, Elise. Dziękuję! - W jego głosie wyczuła

nowe, obce brzmienie.

- A jakżeby inaczej? To my raczej powinniśmy podziękować, że twój

ojciec zechciał zapłacić za bilety dla nas wszystkich. Gdybyś widział
chłopców, gdy się dowiedzieli! Skakali pod sufit.

Uśmiechnął się, ale oczy pozostały smutne. Nie pamiętała, by kiedyś

widziała u niego takie bezradne spojrzenie. Popchnęła wózek w stronę
stołu.

- To prawdziwe mięso? - zapytał Peder.
Przykazała mu surowo, by się nie odzywał niepytany, ale najwyraźniej

zapomniał już o wszystkich jej upomnieniach. Pani Ringstad roześmiała
się.

- Oczywiście, że prawdziwe. Nie zapominaj, że jesteś w gospodarstwie,

Peder.

- To koń czy wieprz?
Zarówno pan, jak i pani Ringstad roześmieli się.
- Nie sądzisz chyba, że poczęstowałbym cię mięsem jednego z moich

pięknych koni, Peder? Ty, który chcesz zostać stajennym, nie jadasz chyba
koniny?

- Nie, właśnie dlatego pytam. Gdyby to było mięso z Bruna czy z

Gwiazdy, uznałbym pana za kanibala.

Pan Ringstad wybuchnął gromkim śmiechem i aż trzymał się za brzuch.
- Nie znam nikogo, kto by opowiadał tyle zabawnych rzeczy co ty, Peder

- rzekł w końcu i zwrócił się do Elise: - Musisz to spisywać, Elise.

Człowiekowi się zdaje, że zapamięta wszystkie powiedzonka dzieci, ale
niestety potem większość z nich ulatuje z naszej pamięci.

- Pan się śmieje - oznajmił nagle zachwycony Hugo swoim jasnym

głosikiem. - Pan ma duży brzuch.

Chłopcy zasłonili usta dłońmi, by nie parsknąć śmiechem za głośno, ale

pan Ringstad też był rozbawiony.

- Jak Hugo już ładnie mówi - odezwała się zaskoczona pani Ringstad. -

W święta jeszcze nie wypowiadał się tak składnie.

Elise pomyślała w duchu, że po prostu nie dopuszczono go do głosu, ale

rzekła tylko:

- Rzeczywiście zrobił ostatnio duże postępy. Nie potrafi jedynie

wymówić „r", ale mówi całymi zdaniami i zaskakująco dużo rozumie.
Kiedyś chodziłam w kółko po kuchni, szukając poduszeczki do igieł, gdy
nagle powiedział: „Może jest w salonie?"

Pani Ringstad klasnęła w dłonie.
- Naprawdę? Popatrz no, dwulatek! Elise zaśmiała się.
- Tak, a innego dnia, gdy nie mogłam zapalić lampy naftowej, odezwał

się ostrożnie: „A może poprosisz jakiegoś pana?"

Wszyscy wybuchnęli śmiechem.
- O tym właśnie mówię - rzucił jowialnie pan Ringstad. - Ten malec

wyrośnie na wielkiego człowieka! Tak samo jak wy wszyscy, chłopcy! -
dodał pośpiesznie, patrząc z uśmiechem po ich twarzach. - Ale teraz
szybko jedzcie, żebyśmy mogli pójść do stajni.

Po posiłku pani Ringstad zaofiarowała się, że razem z Olgą zajmie się

najmłodszymi. Emanuel poprosił Elise, by przewiozła jego wózek do
starej izby, jak nazywano pomalowane na niebiesko najstarsze
pomieszczenie w budynku, zbudowane w osiemnastym wieku. Elise
zapamiętała je ze swojego pierwszego pobytu we dworze. Izba zrobiła na
niej wielkie wrażenie, zwłaszcza szafa pomalowana przez wiejskiego
artystę i długi stół zrobiony przez pradziadka pana Ringstada. „Drewniane
kufry są jeszcze starsze niż izba", opowiadała wówczas pani Ringstad.

W wysokim czarnym piecu buzował ogień, w izbie było więc ciepło i

przyjemnie. Szyby w oknach podzielonych szprosami pomalował mróz,
ale w oknach od wewnątrz nigdy nie tworzył się lód.

- No, to teraz opowiadaj, jak wam idzie - odezwał się bezbarwnym

głosem Emanuel. Wskazał ręką na rzeźbione krzesło z haftowaną tapicerką
ozdobione ornamentami w kształcie smoków, zapraszając, by usiadła.

- Teraz już dobrze. Martwiłam się o Pedera, gdy leżał z wysoką

gorączką, ale jak na grypę dość szybko mu minęło. Chłopcy stoją za ladą

co wieczór, ale gdy wracają do domu, są bardzo zmęczeni i brakuje im
czasu na odrabianie lekcji. Zastanawiałam się, czy nie poprosić Ludviga
Liena, by pracował dłużej.

Emanuel westchnął ciężko i spuścił wzrok.
- Chyba najlepiej byłoby się pozbyć tego sklepu, Elise. Poczuła ulgę, że

propozycja wyszła od niego. Nie mogło się zdarzyć lepiej.

- A może Ludvig Lien sam poprowadziłby sklep do twojego powrotu?
Pokiwał głową, nie patrząc na nią.
- Dobrze, póki co możemy tak ustalić.
Coś w wyrazie jego twarzy wyostrzyło jej czujność.
- Czy coś się stało, Emanuelu? To znaczy... coś, o czym nie wiem?
Pokręcił głową.
- Nic poza tym, że mam dużo czasu na rozmyślanie.
- O co ci chodzi? Znów westchnął.
- Mówiłem ci to wiele razy, kiedy leżałaś nieprzytomna w szpitalu, nie

jestem jednak pewien, czy potem powtarzałem to wystarczająco często. -
Podniósł głowę i spojrzał jej prosto w oczy. - Wstyd mi za to, że tak się
wobec ciebie zachowałem, Elise. Nie rozumiem, jak zdołałaś mi
wybaczyć. Nie zasłużyłem na to.

- Ależ kochany, tę sprawę już dawno uważam za zakończoną!
- Może ty, ale nie ja. Zmarnowałem szansę, jaką dał mi los. Zdeptałem

różę podarowaną przez Boga. I choć ta zdołała się podnieść, czuję, że coś
w niej zostało zniszczone na zawsze. Ta część zwrócona w moją stronę.

Zamilkł.
- Nie rozumiem, co masz na myśli.
- Zabiłem w tobie miłość, Elise. Twój szacunek i oddanie. Nie wobec

innych, ale wobec mnie. Zanim się pobraliśmy, patrzyłaś na mnie z
podziwem jak na człowieka z charakterem, szlachetnego idealistę.
Szanowałaś mnie za pracę w Armii Zbawienia. Potem zorientowałaś się,
że się pomyliłaś. Tak, byłem idealistą i uczyniłem wiele dobrego, służąc w
Armii, ale nie zdołałem się oprzeć pokusom. Nie dość, że cię zdradziłem,
to okazałem się tchórzem, idąc po linii najmniejszego oporu. Musiałem cię
strasznie rozczarować!

- Nie rozumiem, dlaczego do tego wracasz? To przeszłość. Wiesz, że ci

wybaczyłam. Zaopiekowałam się twoim synem, Sebastianem, i gdyby to
tylko było możliwe, zatrzymałabym go. Nie byłam o niego zazdrosna.
Zrozumiałam, że było ci o wiele trudniej, niż to sobie uświadamiałam.
Kiedy wyjechałeś po świętach, przekonałam się po raz kolejny, jaka
wiedźma z tej Signe. Znalazłeś się pod wpływem dwóch zdecydowanych

kobiet, Signe i twojej mamy, i nie miałeś w sobie dość siły, by podjąć
walkę. Mogę potępiać tę słabość, ale w głębi serca wiem, że nic na to nie
poradzisz. Nie wybieramy charakteru i usposobienia, rodzimy się z
określonymi przymiotami. Szczęściarzami są ci silni z natury, słabych
zaliczyć trzeba do pechowców, a nie uznawać, że są z gruntu źli. Nie winię
cię już za nic, wiem, że żałujesz. Kiedy leżałam nieprzytomna w szpitalu,
słyszałam, co mówiłeś. Wiem, jak bardzo cierpiałeś z powodu swojego
postępku.

- Dziękuję - wyszeptał chrapliwie.
Popatrzyła na niego uważnie i zauważyła, że oczy mu się zaszkliły.
- Opowiedz mi, jak sobie ze wszystkim radzisz - dodał pośpiesznie. -

Zaoszczędziłem trochę koron, to je weźmiesz ze sobą. Jeśli pozwolimy
Ludvigowi Lien przejąć sklep, będzie musiał mnie spłacić, a nie wiem
jednak, czy ma taką możliwość. Nic o nim nie wiem, odniosłem jedynie
wrażenie, że pochodzi z dobrego domu.

- Jego ojciec jest kupcem, ale poróżnili się ze sobą. Mieszka w

pensjonacie, za który płaci siedemdziesiąt koron miesięcznie. Wydaje mi
się, że posiada własne środki.

Spojrzał na nią zdumiony.
- Skąd to wszystko wiesz?
- Był u mnie, żeby porozmawiać o towarze dostarczonym przez Paula

Georga Schwencke. Dał mi do zrozumienia, że gotów byłby przejąć sklep,
jeśli zechcesz się go pozbyć. Jeśli nie, może go poprowadzić, póki nie
wrócisz.

Na twarzy Emanuela pojawiło się udręczenie.
- Pożyczyłem pieniądze od Paula Georga, wiesz. Chyba niewiele

sprzedaliśmy, a jeśli zechcę przekazać sklep Ludvigowi Lien, najpierw
muszę spłacić dług.

Poczuła, że czas wyjawić mu wielką nowinę.
- Muszę ci coś powiedzieć... - Spojrzała na niego z uśmiechem, modląc

się w duchu, by zechciał odnieść się przychylnie. - Wczoraj zaproszono
mnie na rozmowę w oficynie Grondahl & Son.

W jego oczach pojawiło się zaciekawienie. Ich sytuacja finansowa

zapewne martwiła go bardziej, niż się domyślała.

- Dostałaś honorarium?
- Tak. Właściwie nie powinnam go jeszcze otrzymać, ale wypłacono mi

kolejną zaliczkę. Sto pięć koron, równowartość trzymiesięcznej pensji w
kantorze! - Zauważyła, że się ucieszył. - Ale to jeszcze nie wszystko.
Złożono mi pewną propozycję. Patrzył na nią zaintrygowany.

- Czyżby chcieli ci dać kolejną zaliczkę na książkę o Pederze? Mimo że

już wypłacili ci dwadzieścia koron?

Pokręciła głową.
- Nie, dostałam propozycję, o jakiej bym nawet nie śmiała marzyć. W

wydawnictwie chcą, żebym zrezygnowała z posady w kantorze u majstra i
poświęciła się pisaniu. Otrzymywać będę wypłatę identyczną jak
kancelistka u Graaha.

Emanuel aż rozszerzył oczy ze zdumienia.
- Co ich skłoniło do złożenia takiej propozycji?
- Twierdzą, że mam talent i tracę tylko czas, zajmując się sporządzaniem

rocznych bilansów i pisaniem listów urzędowych. Wydawca uważa, że
ludzie powoli budzą się z letargu i dostrzegają niesprawiedliwe
traktowanie robotników. Podobno mogę pomóc czytelnikom zrozumieć
dolę robotnic, jeśli zainteresuję ich losami pojedynczych ludzi i obudzę w
nich współczucie.

Emanuelowi zupełnie odjęło mowę. Czyżby doznał wstrząsu, że jego

żona naprawdę zostanie pisarką? Poraziło go, że zarabia więcej od niego, i
obudziło to w nim zazdrość? Może teraz, gdy jest przykuty do wózka,
jeszcze trudniej mu się z tym pogodzić? Może nie powinna o niczym
mówić, póki mu się nie poprawi?

Nagle poczuła uścisk jego dłoni.
- Jestem z ciebie dumny, Elise. Przyznaję, że cię nie doceniałem. Nie

miałem pojęcia, że jesteś tak utalentowana, iż wydawnictwo gotowe
będzie podjąć takie ryzyko.

Ciekawe, czy mówi szczerze - zastanawiała się. A może usiłuje ukryć to,

co naprawdę myśli?

- Dowiedziałam się o tym dopiero wczoraj. Co będzie jednak, jeśli mi

się nie uda sprostać ich oczekiwaniom? Będę musiała im oddać pieniądze?

Pokręcił z uśmiechem głową.
- Nie, nie mogą tego żądać. Postawili na ciebie i podjęli ryzyko. Jeśli się

nie uda, to oni poniosą odpowiedzialność. Pod warunkiem, oczywiście, że
dołożysz wszelkich starań. Moim zdaniem oni doskonale wiedzą, jaka
jesteś obowiązkowa i odpowiedzialna. Są pewni, że nie nadużyjesz ich
zaufania.

- Nie, oczywiście, że będę się bardzo starać! Martwię się jedynie, czy

zdołam się skupić na pisaniu, mając przez cały czas koło siebie Hugo i
Jensine. Miejmy nadzieję, że się uda. Trochę też się denerwuję, czy mnie
nie przytłoczą te nadzieje związane z moją osobą. A jeśli nie będę w stanie
nic napisać? W wydawnictwie tyle się po mnie spodziewają. Podobno

sprzedaż Podciętych skrzydeł przeszła wszelkie oczekiwania.

Emanuel pochylił się nad nią i rzekł:
- Pozwól, niech wyrażę swoje uznanie i cię wycałuję. Objęła go za

szyję, ale gdy jego wargi szukały jej ust, nie zdołała się przełamać.
Nerwowo zapytała:

- Nie sądzisz, że twoja mama się dziwi, gdzie zniknęliśmy na tak długo?
Poznała po jego spojrzeniu, że go uraziła, pocałowała go więc

pośpiesznie w policzek, modląc się w duchu: Dobry Boże, pomóż mi
obudzić w sobie jakieś żywsze uczucia do niego. Nie chcę mu sprawiać
przykrości.

Pchając wózek, skierowała się do kuchni.
Co on właściwie powiedział? Zdeptał różę podarowaną mu przez Boga,

ale ta się podniosła. Jedynie ta jej część zwrócona do niego uległa
zniszczeniu

bezpowrotnie. Ma rację. Porównanie do róży wydało jej się wprawdzie

przesadzone, ale to prawda, że nie potrafi ożywić w sobie na nowo uczuć,
którymi go obdarzała, zanim ją tak boleśnie zranił.

Przykro mi, Emanuelu, pomyślała szczerze.

ROZDZIAŁ CZTERNASTY

Mama Emanuela znalazła jakieś stare zabawki i posadziła Jensine i

Hugo na podłodze, by się bawili, sama zaś siedziała na krześle i
obserwowała ich z uśmiechem w oczach,

- Mamo, pogratuluj Elise! - odezwał się Emanuel niezupełnie radosnym

głosem, ale mimo wszystko radośniejszym niż przy powitaniu.

Pani Ringstad odwróciła się do nich zdziwiona.
- A czegóż to mam pogratulować?
Elise dostrzegła, jak omiotła ją spojrzeniem. Może sądziła, że znów jest

w ciąży?

- W wydawnictwie zaproponowano Elise finansowe wsparcie, tak by

mogła zrezygnować z posady w kantorze i poświęcić się pisaniu.

Teściowa zmarszczyła czoło, nic z tego nie rozumiejąc.
- A po co to jej?
- Nie rozumiesz, że to zaszczyt? To znaczy, że dostrzeżono jej talent.
- Ale przecież nie da się żyć z pisania książek! Przynajmniej kobiecie.
- Nie śledzisz, mamo, zmian dokonujących się na naszych oczach.

Pomyśl na przykład o Amelie Skram.

Pani Ringstad tylko prychnęła.
- Przecież ona wywodzi się z bogatej rodziny. Zresztą, pisze o tak

wstydliwych sprawach... - Skierowała swój wzrok na Elise i dodała: -
Mam nadzieję, że nie zamierzasz pójść jej śladem? To by mnie zabiło.

- Zamierzam opisywać życie robotników nad Aker.
- Ale przecież w tym środowisku tyle jest patologii, słyszałam o tym.

Chyba nie myślisz pisać o tych robotnicach, które rodzą nieślubne dzieci?

- Jeszcze nie zadecydowałam, o kim będę pisać, najważniejsze dla mnie

jest to, żeby opisać robotniczy znój, fatalne warunki mieszkaniowe i złą
sytuację ekonomiczną.

- A kto by chciał o czymś takim czytać?
- Znam przynajmniej jedną osobę, która powinna to przeczytać - nie

wytrzymał i wtrącił się Emanuel.

Matka poczerwieniała, a w jej oczach pojawiły się groźne iskry. Elise

próbowała ją ułagodzić, zapewniając:

- Na pewno nie napiszę niczego, za co będziesz się musiała wstydzić,

teściowo. Najpierw planuję książkę dla dzieci o chłopcu, który nie
zastanawia się, nim coś powie, i dlatego wygaduje najdziwniejsze rzeczy.

- O Pederze? - Pani Ringstad złagodniała. Elise skinęła głową.
- Nazwę go jednak inaczej. Nikt nie będzie wiedział, że opisałam

mojego najmłodszego brata.

Pani Ringstad wstała i oznajmiła:
- Jeśli zostaniecie tu przez chwilę, to ja pójdę na piętro. Gdy tylko się

oddaliła, Emanuel westchnął z rezygnacją.

- Teraz pewnie już się domyślasz, jak mi tu jest.
- Chyba nie aż tak źle?
- Owszem. Przed chwilą zmusiła się do opanowania, ale po waszym

wyjeździe nasłucham się. Uczyni wszystko, co w jej mocy, żebym ci
zabronił pisać. Śmiertelnie się boi, że ktoś mógłby odkryć, co się kryje za
tą piękną fasadą. A gdyby jeszcze ktoś z sąsiadów dowiedział się, że jej
synowa pisze powieści! Co za wstyd! W jej świadomości wszystkie pisarki
przekazują niemoralne idee i propagują wolnomyślicielstwo.

Elise nie odezwała się. Niełatwo będzie pisać o życiu nad Aker, nie

wspominając o alkoholizmie i niemoralności. Jedno i drugie jest
następstwem nędzy i beznadziei.

- Wspomniałaś coś o Signe. Stwierdziłaś, że po raz kolejny się

przekonałaś, jaka z niej wiedźma. Coś o niej słyszałaś?

- Przyszła zabrać Sebastiana. Popatrzył na nią głęboko wstrząśnięty.
- Nie wiedziała, że jest u jej rodziców? Pokręciła głową.
- Nie, i nie ucieszyła się bynajmniej, gdy o tym usłyszała. Zarzuciła

nam, że jesteśmy bez serca i brakuje nam poczucia odpowiedzialności.

- Ona tak powiedziała? - zapytał zdenerwowany, ciężko dysząc.
- Straciłam panowanie nad sobą. Wracałam właśnie z kantoru do

wyziębionego domu, zmęczona, przemarznięta i głodna. Z niechęcią
myślałam o tym, że najpierw muszę napalić w piecu. Tymczasem patrzę,
że to ona stoi przy furtce.

- Od razu sobie poszła?
- Nie, ale dość szybko. To znaczy najpierw weszła do środka, ciskając na

mnie gromy, a kiedy ja też jej powiedziałam do słuchu, wybuchnęła
płaczem. Na sam koniec oznajmiła, że nigdy mi nie zapomni wszystkich
tych okropności, jakie ode mnie usłyszała, a ja jej na to odparłam, że ze
wzajemnością.

Nie mogła mu powiedzieć, co Signe wykrzykiwała na temat praw

nieślubnych dzieci do dziedziczenia ani że nie kryła nadziei, iż nowe
przepisy wejdą w życie, zanim umrze Emanuel...

Pokręcił głową.
- Co to za matka, która wyjeżdża od swojego dziecka na tak długo i

nawet nie sprawdzi, jak ono się czuje ani gdzie przebywa?

- Była przekonana, że jest u nas. Westchnął ciężko.

- Potrafisz zrozumieć, co ja w niej widziałem?
- Nie, sama zadaję sobie to samo pytanie. Zakochanie jest jak choroba, a

może raczej należałoby je określić jako napad szaleństwa?

Pani Ringstad pojawiła się przebrana w inną suknię, włosy miała upięte

wysoko, bardziej twarzowo. Wydawała się pogodna i w dobrym humorze.
Trudno było uwierzyć, by zaraz po ich wyjeździe miała znów się zmienić
w gradową chmurę, ale zdaje się, że potrafiła doskonale udawać. Emanuel
znał swoją matkę i jej reakcje.

- Elise, czy obiło ci się o uszy nazwisko kobiety Anne Brannfjell?
- Tak. To była najbardziej znana w Kristianii znachorka. Pamiętam, że

pani Betzy Carlsen wspominała o niej, kiedy byłam z pierwszą wizytą u
państwa przyjaciół. Później słyszałam o niej jeszcze wiele razy.

Pani Ringstad spojrzała na nią przestraszona.
- Mówisz „była". Czyżby umarła? A ja zamierzałam cię poprosić, żebyś

się do niej udała i opowiedziała o chorobie Emanuela. Wierzyłam, że
znajdzie jakąś radę.

Emanuel usiłował zaprotestować, ale matka mu przerwała.
- Wiem, że ludzie się wstydzą chodzić do znachorki. Słyszałam, że do

bogatych domów często sprowadza się ją w zamkniętym powozie po
zmroku, żeby nikt jej nie zauważył. Ale ja się nie dziwię. Gdy nie ma
innego wyjścia, to, na Boga, warto spróbować.

Elise przytaknęła.
- Anne Brannfjell pomogła bardzo wielu ludziom, ale niestety umarła

przed kilkoma laty w wieku, zdaje się, prawie dziewięćdziesięciu lat.
Wiele o niej wtedy mówiono. Mieszkała na parceli Ekeberglien wysoko w
Ekeberg, ale przyjmowała na Gravergaten na Starym Mieście. W tym
samym miejscu przyjmują teraz inne znachorki, które kontynuują dzieło
Anne Brannfjell. Posługują się jej metodą polegającą na ustaleniu wzrostu
i odmierzaniu odległości pomiędzy czubkami palców. Następnie nić o
ustalonej długości zawiązują wokół chorej części ciała i odmawiają po
cichu zaklęcia. Na koniec nić ta jest zniszczona w bardzo specyficzny
sposób. Często po takim zabiegu chory odzyskuje zdrowie.

- Ależ to zwykłe zabobony! - zawołał Emanuel, dochodząc do głosu,

czym znów zdenerwował matkę.

- Anne Brannfjell pomogła wielu ludziom, a metoda odmierzania

stosowana jest łącznie z zaleceniami lekarskimi.

- Jaki sens ma wysyłanie Elise do tych czarownic, skoro to nie ona jest

chora?

- Pomyślałam, że mogłaby się tam najpierw czegoś dowiedzieć. Nie

wątpię w skuteczność Anne Brannfjell i mam nadzieję, że kobiety, które
kontynuują jej dzieło, posługują się tymi samymi metodami. Elise opowie
im, jak zaczęła się twoja choroba, i bardzo możliwe, że będą wiedziały na
jej temat więcej niż lekarze. Jeśli uznają, że mogą cię wyleczyć,
zawieziemy cię tam.

Emanuel pokręcił gwałtownie głową.
- Nie ma mowy. Nie pojadę do żadnych znachorek!
- A może postawią ci pijawki? To nie ma nic wspólnego z zabobonami.

Nie dalej jak wczoraj widziałam w gazecie „Kristiania Adressebog" trzy
różne ogłoszenia zielarek, które stosują też zabiegi upuszczania krwi.
Jedna przyjmuje na Industrigaten, druga na Hospitalsgaten, a trzecia na
Svingen 8. Stawianie pijawek jest akceptowane także w środowisku
lekarskim. Wszyscy wiedzą, że zakażona krew to najczęstsza przyczyna
chorób.

Elise przytaknęła.
- Zgadzam się z twoją mamą, Emanuelu. Skoro lekarze nie potrafią

stwierdzić, co ci dolega, musisz szukać rady także gdzie indziej. To na
pewno nie zaszkodzi. W każdym razie warto spróbować. Wiem, że Anne
Brannfjell uratowała wiele dzieci, które chorowały na krzywicę, nazywaną
często angielską chorobą. Słyszałam też o pewnym mężczyźnie, który
poważnie zaniemógł, ale lekarze nie potrafili stwierdzić, co mu dolega. W
końcu zdecydował się odwiedzić Annę Brannfjell, która dała mu miksturę
o dość okropnym smaku, a po paru godzinach wyszedł z niego tasiemiec.

Emanuel nic nie mówił, ale poznawała po jego minie, że odnosi się do

tego pomysłu bardzo sceptycznie.

- A pomyśl o Matce Saether - ciągnęła z ożywieniem jego matka. - Pisali

o niej zarówno Henryk Ibsen, jak i Marcus Thrane. To ona przygarnęła
Ibsena pod swój dach w Pipervika, kiedy przybył do stolicy, mieszkało też
u niej wielu czołowych działaczy ruchu Thrane i pozwalała im urządzać u
siebie zebrania. Elise przysłuchiwała się z zainteresowaniem.

- A czym ona się zajmowała?
- Była żoną woźnego z Instytutu Anatomii i nauczyła się sztuki leczenia

od medyków. Na początku była zwykłą gospodynią, trzymała w oborze
dwadzieścia krów. Kiedy w kraju przebywał Karl Johan, to Matka Sćether
dostarczała mleko i masło do pałacu królewskiego. Znana była bowiem
powszechnie z tego, że bardzo przestrzega czystości. - Pani Ringstad
uśmiechnęła się. - Henrik Wergeland napisał o niej nawet wiersz, ale
pamiętam tylko kawałek: „Wychylam nektar z prymulki, z gatunku
aurikel, na cześć starej Matki Saether i mocy jej fiołków". Ona miała

mnóstwo przepisów na różne mikstury spisanych po łacinie. Zachowałam
na przykład jej przepis na maść na reumatyzm, ale nigdy sama jej nie
sporządziłam.

- Nazywamy to medycyną ludową - dodała Elise. - Czytałam gdzieś, że

postawiono kiedyś Matkę Saether przed sądem za leczenie bez
wymaganych kwalifikacji medycznych. Została jednak uniewinniona, gdy
na świadków zgłosiło się stu czterdziestu wyleczonych przez nią
pacjentów, z czego stu dwudziestu czterem pomogła za darmo, a
niektórym jeszcze wetknęła pieniądze. Pozwolono jej dalej pomagać
ludziom. Jeśli chodzi zaś o Anne Brannfjell i jej następczynie, to podobno
na Gravergaten mieści się teraz niewielki ośrodek, do którego przychodzą
też inne kobiety, które pomagają zająć się pacjentami przybyłymi z daleka.
- Elise popatrzyła na Emanuela i dodała: - Co mi szkodzi porozmawiać z
nimi?

- A jak znajdziesz na to czas?
- Przecież dopiero co ci mówiłam, że rezygnuję z posady w kantorze.
- A więc zdecydowałaś się? Skinęła głową.
- W każdym razie zamierzam spróbować. Jeśli mi się nie powiedzie,

pozostaje tylko nadzieja, że majster Paulsen przyjmie mnie z powrotem.

- Na to nie licz. Będzie przecież musiał zatrudnić kogoś innego, gdy

tylko odejdziesz. Poza tym spodziewam się, że nie wywoła to jego
zachwytu. Przyjął cię do kantoru, żeby pomóc nam w trudnej sytuacji i
tylko dlatego, że jesteś siostrą Hildy.

Poczuła się dotknięta, ale nie okazała tego, bo w słowach Emanuela

kryło się wiele racji. W głębi serca jednak chciała wierzyć, że majster dał
jej tę posadę, ponieważ zorientował się, że jest mądra, szybka i łatwo się
uczy.

- Zgadzam się z Emanuelem - dodała pośpiesznie teściowa. - Dobrze się

zastanów, Elise! Takie posady nie trafiają się często. Ryzykujesz, że
zostaniesz bez pracy.

Do holu wbiegli z hałasem chłopcy, zaraz też pojawili się w kuchni, by

opowiedzieć o wszystkich zwierzętach, które widzieli. Na tym więc
zakończyła się rozmowa na temat jej pisania.

Pożegnanie z Emanuelem okazało się bardzo przykre. Serce jej pękało,

gdy widziała jego udręczone spojrzenie. Co było powodem tej udręki,
choroba czy bolesne odkrycie, że żona go już nie kocha? Lubiła go jak
brata, ale on zdaje się wyczuwał, że w ich związku brakuje prawdziwego
uczucia. Może dostrzegał to za każdym razem, gdy wracała do domu po
spotkaniu z Johanem? Tak jej się coś zdawało.

ROZDZIAŁ PIĘTNASTY

Pan Paulsen otworzył usta ze zdumienia.
- Chce pani zrezygnować z posady? To ja pani dałem taką szansę, a pani

ją marnuje?

Elise oblała się zimnym potem. - Sądziłam, że redaktor Guldberg

rozmawiał z panem o tym?

- Tak, telefonował do mnie i opowiadał jakieś bzdury, że ma pani zacząć

pisać książki dla dzieci. W życiu nie słyszałem podobnych głupot! Nie
zarobi się na utrzymanie, pisząc książeczki dla dzieci sprzedawane za
grosze, pani Ringstad! Niewielu autorkom się powiodło, pisarstwo to
raczej zajęcie dla mężczyzn. Nie pojmuję, kto pani nawkładał do głowy
takich bzdur! Czy jest pani świadoma tego, że miesięcznie zarabia pani o
pięć koron więcej niż inni kanceliści? Pani synka pilnuje w tym czasie Hil-

da, wasi bracia codziennie dostają u niej posiłek, a pani pracuje o dwie
godziny krócej niż za czasów, gdy była prządką. Na miłość boską, z czego
pani jest niezadowolona?

Popatrzył na nią z wyrzutem przez monokl, a jego spojrzenie

pociemniało.

- Ależ nie chodzi wcale o to, że jestem niezadowolona, panie Paulsen.

Propozycja oficyny Grondahl & Son bardzo mnie zaskoczyła. Ja... Tak dla
zabawy wysłałam im parę stron książki dla dzieci, sądząc, że nie dostanę
od nich żadnej odpowiedzi. Ku memu wielkiemu zdumieniu wydawcom
bardzo się to spodobało i uważają, że świetnie piszę. Zaproponowali mi
trzydzieści pięć koron miesięcznie za to, bym siedziała w domu i zajęła się
pisaniem. A to oznacza, że nie będę musiała oddawać dzieci pod opiekę, a
chłopcy będą wracać do ogrzanego domu i czekać na nich będzie gorący
obiad. Skończy się wyrywanie Hugo ze snu i wychodzenie z nim w
ciemne, mroźne poranki. Niemal codziennie mi płakał po drodze,
zwłaszcza ostatnio, w te straszne mrozy. Majster machnął niedbale ręką.

- Nie jest jedyny, inne dzieci też tak mają. Nie rozumiem jedynie, jak

pani może napisać książkę, skoro ukończyła pani tylko szkołę powszechną
i nie ma pani żadnego wykształcenia! No i co też pani może wiedzieć o
tym, co ludzi interesuje. Na pewno nie ma pani nawet czasu czytać gazet.
Skąd ma pani wiedzieć o losie mieszczańskich dzieci i ich
zainteresowaniach? Nie spotyka pani żadnych innych dzieci poza tymi
wychowującymi się w gromadzie dzieciakami robotników. Biedakami,
którzy często nawet nie chodzą do szkoły powszechnej, bo rodzice im nie
pozwalają. Co ich obchodzą bajki? Zresztą którego robotnika stać, by
kupić książkę? Żadnego!

Elise zmusiła się, by nie wybuchnąć.
- Nie zamierzałam pisać dla robotników, panie Paulsen, dobrze wiem, że

nie mają pieniędzy na zakup książek. Chcę kierować swoje książki do
wszystkich, których na nie stać i których interesuje literatura. Opowiedzieć
krótkie, zabawne historyjki, posługując się słowami i wyrażeniami
zasłyszanymi od dzieci. Niezależnie od tego, czy mieszkają one w
ciasnych jednoizbowych mieszkaniach w Sagene, czy w
pięciopokojowych na Majorstua, sądzę, że myślą podobnie i wypowiadają
wiele zbieżnych spostrzeżeń. Wystarczy wsłuchać się w to, co mówią. A
mają one własne przemyślenia i najróżniejsze wyobrażenia na przykład o
życiu tu, na ziemi, albo o tym, co nas czeka potem. Słyszą, co mówią
dorośli, i na tej podstawie wypowiadają własne poglądy niemal na każdy
temat.

Majster nie wydawał się być tym zainteresowany.
- Jak zdoła pani pisać, gdy dwoje najmłodszych będzie hałasować? A co

będzie z Isakiem, gdy straci codzienny kontakt z innymi dziećmi?

- Jakoś postaram się skupić nad pracą, nawet przy Hugo i Jensine.

Zgadzam się z panem, też mi smutno, że Hugo i Isac nie będą się już na co
dzień spotykać. Ale może Hilda odwiedzi mnie, gdy zrobi się cieplej, i
wtedy będą się mogli pobawić u nas w ogródku za domem?

Pan Paulsen pokręci! głową zrezygnowany.
- A jak pani sobie wyobraża, jak ja sobie tu bez pani poradzę? Sądzi

pani, że wystarczy zawołać, a zaraz przybiegnie zza rogu jakaś zdolna
kancelistka gotowa przejąć pani pracę? Zamieszczenie ogłoszenia w
gazecie zajmie trochę czasu, a potem jeszcze czytanie tych wszystkich
podań i wybieranie, kto spośród kandydatów nadaje się najbardziej.
Szybką i zdolną maszynistkę też niełatwo znaleźć. Może w ogóle mi się to
nie uda?

Elise myślała intensywnie, zastanawiając się, czy zna kogoś, kto by się

nadawał. Kogoś, komu się marzy posada w kantorze, ale na swe podania
zawsze otrzymuje odpowiedzi odmowne.

Nie, nie znała nikogo takiego. Większość jej znajomych podobnie jak

ona ukończyło jedynie szkołę powszechną i pracowało w fabryce. Mało
kto się uczył równie dobrze, a niektórzy nawet nie zdołali skończyć szkoły.

- Doprawdy postawiła mnie pani w trudnej sytuacji, pani Ringstad -

rzekł, wstając z fotela i przechadzając się po gabinecie w tę i z powrotem.
- Panna Johannessen była zawsze bardzo obowiązkowa i sumienna, ale
odkąd wcisnęła jej pani tę sierotę, całkiem się zmieniła. A teraz pani
przychodzi i oznajmia, że chce się zwolnić! Uważam, że to
niewdzięczność i egoizm z pani strony. Dobrze pani wie, ile tu w kantorze
jest pracy! Jak pani zdaniem pan Samson ma sobie z tym wszystkim
poradzić?

Elise była bliska płaczu. Tyle miała wątpliwości, gdy w wydawnictwie

przedłożono jej tę propozycję, a teraz kiedy majster usiłował jej to
wyperswadować, ogarnęła ją rozpacz, że przejdzie jej koło nosa taka
szansa.

- Popytam wszystkich znajomych, panie Paulsen. W mojej klasie w

szkole w Sagene było bardzo dużo zdolnych dziewcząt. Może któraś z
nich ukończyła kurs księgowości lub maszynopisania. - Dobrze wiedziała,
że to mało prawdopodobne, ale musiała jakoś ułagodzić majstra. - Poza
tym wiele ludzi jest obecnie bez pracy - dodała. - Czytałam w
„Husmoderen", że tyle jest chętnych na posady kancełistek i ekspedientek,

że w wielu miejscach spowodowało to drastyczne obniżenie pensji.
Niektóre dostają zaledwie pięć koron miesięcznie za cały etat, mimo że
mają ukończone gimnazja handlowe i złożone egzaminy. A jedna
kancelistka podobno musi pracować do dziesiątej wieczorem. Majster
powstrzymał ją ruchem dłoni.

- Nie mam siły tego wszystkiego wysłuchiwać. Proszę mi znaleźć

zdolną kancelistkę, pani Ringstad, a wówczas jakoś pogodzę się z pani
odejściem. Tylko żeby pani nie przyszła za dwa tygodnie, żałując, że
zrezygnowała z posady! Jeśli już podejmie pani tak bezsensowną decyzję,
musi się pani liczyć z konsekwencjami.

To powiedziawszy, dał ręką znak, że uważa rozmowę za zakończoną.
Hilda dowiedziała się o szczodrej propozycji wydawnictwa w sobotę po

południu, gdy Elise przyszła po Hugo. Aż przyklasnęła wówczas w dłonie
z zachwytu.

- Elise! Jak to wspaniale! Nie będziesz musiała codziennie zabierać

Hugo na taki mróz!

Ale kiedy w poniedziałkowy poranek Elise przyprowadziła do niej

synka przed pracą, Hilda, przemyślawszy dokładnie przez niedzielę
wszystko, nie wykazywała już takiego entuzjazmu i zapytała:

- Co będzie z Isakiem? Z kim się teraz będzie bawić?
- A co ci się stało? - zdziwiła się Hilda, patrząc na siostrę, która wróciła

z kantoru. - Wyglądasz zupełnie, jakbyś sprzedała masło i nie dostała za
nie zapłaty.

- Majster bardzo się zdenerwował. Zażądał, żebym znalazła mu nową

kancelistkę.

- Na mnie nie licz! Nie ma mowy, żebym usiedziała na stołku przy

biurku przez cały dzień.

- Nie jestem wcale pewna, czy on w ogóle by chciał cię widzieć w

swoim kantorze. O ile pamiętam, nie należałaś w szkole do prymusów. Na
lekcjach norweskiego nie wysilałaś się zbytnio, a i za rachunkami nie
przepadałaś.

Hilda posłała jej obrażone spojrzenie.
- To znajdź sobie kogoś z wykształceniem, tylko że to będzie trudne po

tej stronie rzeki. Ale możesz zapytać tę rozpieszczoną jędzę, Karolinę
Carlsen. Dobrze by jej zrobiło, gdyby musiała sama zarobić na
utrzymanie!

Elise zatkało, ale zaraz zawołała roześmiana:
- Hilda, jesteś geniuszem! Powiem panu Carlsenowi o wolnej posadzie,

przedstawię, jaka to ciekawa praca, nie będę szczędzić pochwał majstrowi

i zachwycać się nad miłą atmosferą w kantorze i wspomnę o możliwości
awansu na sekretarkę. Obiło mi się o uszy, że Karolinę wróciła do domu,
ale rodzice mają dość jej ciągłych fochów i niezadowolenia.

Hilda jakby się nad czymś zastanawiała.
- Ale co zrobi Paulsen, gdy się zorientuje, że trafiła mu się w kantorze

taka jędza?

- Może uda mu się ją utemperować. Zresztą ona z pewnością nie będzie

miała odwagi zadzierać nosa i zachowywać się niestosownie w jego
obecności. Czy mogłabyś dziś popilnować Hugo nieco dłużej? Poszłabym
zaraz po pracy na wzgórze.

Hilda pokiwała głową, ale nie omieszkała dodać:
- Idź, ale myślę, że ona za nic w świecie się na to nie zgodzi.
- Też tak mi się zdaje. Chyba że ojciec ją do tego zmusi.
Kilka godzin później, gdy Elise stanęła przed piękną kutą bramą,

opuściła ją odwaga. Pomyślała, że Hilda ma rację. Karolinę na pewno się
nie zgodzi.

Na szczęście pan Carlsen był w domu sam. Zdziwił się na jej widok, ale

powitał ją przyjaźnie. Wyjaśnił, że Karolinę z matką są na zebraniu
jakiegoś stowarzyszenia.

- Jak miło panią widzieć, pani Ringstad. Proszę do środka, niech pani

siada. Dużo o was myślałem ostatnio. Mój przyjaciel Hugo mówił mi
przez telefon, że z Emanuelem jest źle.

Siadła w fotelu obitym zielonym pluszem, w którym już kiedyś

siedziała, i pokiwała głową.

- Niestety, to prawda. Miałam nadzieję, że jego stan się poprawi, gdy

będzie miał dobrą opiekę, odpowiednie pożywienie i ciepło w domu.
Byłam wczoraj u niego z dziećmi i przeraziłam się, że tak wychudł.
Naprawdę źle wygląda.

- Lekarze nie potrafią stwierdzić, co mu dolega?
- Niestety. W szpitalu Ulleval nie umieli postawić jednoznacznej

diagnozy. Powiedzieli, że jeśli dopisze mu szczęście, to całkiem wróci do
zdrowia, nie mają jednak jasności, co to za choroba.

- Próbowaliście szukać rady u znachorek na Gravergaten? Posłała mu

zaskoczone spojrzenie, nie spodziewając się, że z jego ust usłyszy podobną
zachętę.

- Moja teściowa zaproponowała to samo. Zamierzam wybrać się na

Stare Miasto i porozmawiać ze znachorkami. Jeśli uznają, że warto
spróbować, postaram się namówić Emanuela, by je odwiedził.

- Oczywiście, że trzeba próbować. Ostatecznie nawet jeśli nie pomogą,

to z pewnością nie zaszkodzą. Moja żona słyszała o wielu osobach, które
odzyskały zdrowie dzięki Anne Brannfjell. - Zapalił cygaro i popatrzył na
nią. - Jak pani sobie radzi sama, pani Ringstad? Chyba nie jest pani łatwo z
pięciorgiem dzieci i dodatkowo posadą w kantorze.

- Mam dobrą siostrę i miłą sąsiadkę. Jedna pilnuje Hugo, a druga

Jensine. Chłopcy bardzo dużo pomagają.

- Słyszałem od Marie i Hugo, że Emanuel otworzył sklep? Mam

nadzieję, że nie zakupił zbyt wielu towarów, nim wyjechał.

- Jego dobry znajomy postarał się o lokal i towary, a także udzielił

nieoprocentowanej pożyczki. Póki co zatrudniliśmy sprzedawcę.

Pan Carlsen zmarszczył czoło.
- To chyba niezbyt opłacalne. Nie możecie pozbyć się tego interesu?
Dyplomatycznie nie odpowiedziała i zmieniła temat:
- A co u panny Karolinę? Jest z nią już lepiej? Słyszałam, że nie całkiem

jeszcze wyzdrowiała.

Pan Carlsen nie potrafił ukryć poirytowania.
- Mojej córce nic nie dolega. Jest jedynie rozpieszczona i leniwa, za to

ma duże wymagania. Wystarczy, że kiwnie palcem, a moja żona spełnia
każdą jej najmniejszą zachciankę, a to nikogo nie czyni szczęśliwym.

- Może byłaby bardziej zadowolona, gdyby miała jakąś pracę?
- Nie ma pani pojęcia, ileż razy to powtarzałem. Ludvig Holber napisał,

że lenistwo to diabelska pożywka, Sokrates zaś wyraził to nieco inaczej:
Próżniakiem jest nie tylko ten, kto nic nie robi, ale też ten, kto mógłby
robić więcej. Mówiłem to Karolinę, ale ona nie zadała sobie nawet trudu,
by czegoś poszukać, a zapiera się, że ani myśli pracować u kogoś z moich
licznych znajomych. To rezolutna dziewczyna i jeśli chce, potrafi
wykonywać sprawnie to, co jej się zleci.

- Niebawem zwolni się posada kancelistki w kantorze u majstra

Paulsena. Nie jest wykluczone, że taka osoba może w przyszłości
awansować na sekretarkę, jeśli pan Paulsen będzie z niej zadowolony.

Oscar Carlsen uniósł brew.
- Co pani powie? Ale pewnie dużo osób się stara o tę posadę? W

obecnych czasach ciężko o pracę w kantorze.

- Pan Paulsen nie ma czasu zamieszczać ogłoszenia. Tak przynajmniej

mówi. Prosił mnie, bym poszukała mu jak najszybciej zdolnej pracownicy.
Od razu pomyślałam sobie o Karolinę i postanowiłam, że ją najpierw
zapytam, zanim pójdę z tym do innych. Państwo zawsze byliście dla nas
bardzo mili i pomocni, nie wspominając o łóżku i meblach, które
dostaliśmy.

Oscar Carlsen uśmiechnął się.
- No cóż, akurat Karolinę nie zawsze zachowywała się wobec pani, jak

należy, pani Ringstad.

Odwzajemniła uśmiech.
- E, to tylko był przejaw zazdrości. Jestem pewna, że już dawno jej to

przeszło.

Pan Carlsen zamyślił się.
- Z kim miałaby pracować?
- Z bardzo uroczym młodym mężczyzną o nazwisku Sigvart Samson.
- Żonaty?
Pokręciła się niespokojnie, nie wiedząc, czy ta informacja zniechęci go,

czy uczyni posadę atrakcyjniejszą.

- Nie. Nie jest żonaty ani nawet zaręczony. To bardzo kulturalny, miły i

pomocny młody człowiek.

- Hm, brzmi interesująco. A gaża?
- Trzydzieści pięć koron miesięcznie.
- Aż tyle? - posłał jej zdziwione spojrzenie. - To więcej, niż ja płacę

moim kancelistkom.

- Pan Paulsen jest bardzo szczodry - odparła, ale zreflektowawszy się, że

zabrzmiało to niefortunnie, dodała speszona: - Nie zamierzałam pana
urazić, panie Carlsen.

Roześmiał się.
- Nie odebrałem tego w taki sposób, pani Ringstad - ponownie się

roześmiał i zamyślił na chwilę. - Jak szybko należy dać odpowiedź? A czy
w ogóle wspomniała pani, że zamierza porozmawiać o tym z moją córką?

- Nie. Otrzymałam polecenie, żeby jak najszybciej znaleźć kancelistkę,

nie miałam jednak sposobności, by to przedyskutować z panem
Paulsenem.

- Jeśli Karolinę przyjmie tę propozycję, będzie pracowała z panią w

jednym pomieszczeniu?

Spodziewała się takiego pytania. Karolinę z pewnością nie przyjęłaby

posady, gdyby musiała spotykać się na co dzień ze swoją wcześniejszą
rywalką.

- Nie, ja odchodzę. Otrzymałam bardzo kuszącą propozycję z innej

firmy. Płaca jest wprawdzie taka sama, za to będę mogła pracować w
domu. Postanowiłam ją przyjąć ze względu na dzieci.

- Rozumiem. A więc Karolinę miałaby objąć posadę po pani?

Przytaknęła i dodała tonem zachęty:

- To ciekawa i zróżnicowana praca. W kantorze panuje miła atmosfera

i...

Nie dokończyła, bo pan Carlsen przerwał jej ruchem dłoni.
- Nie musi pani więcej mówić. Majster Paulsen bardzo panią chwalił.

Zdecydował się panią zatrudnić, mimo że nie posiada pani wykształcenia,
bo wiedział, że jest pani zdolna, szybka, ładnie się wypowiada i ma
nienaganne maniery. Jestem pewien, że jest zawiedziony pani odejściem,
ale rozumiem, że chce być pani w domu z dziećmi. Wszystkie matki
powinny być przy dzieciach.

Na szczęście nie dopytywał się, skąd otrzymała propozycję. Wyciągnął

zegarek z kieszonki kamizelki i rzekł:

- Za chwilę żona z córką powinny wrócić, ale niestety nie mam czasu

czekać. Wybieram się na spotkanie w męskim gronie.

Wstała więc pośpiesznie z fotela i poprosiła:
- Czy byłby pan tak miły, panie Carlsen, i dał mi znać, niezależnie od

tego, jaka będzie odpowiedź Karolinę?

- Proszę pozdrowić ode mnie pana Paulsena i przekazać mu, że moja

córka przyjmuje propozycję.

Popatrzyła na niego zaskoczona.
- Ale jeśli...
- Żadne „jeśli". Karolinę zrobi to, co jej każę. Nie zamierzam nadal

utrzymywać niewdzięcznej córki, która ma wyłącznie wymagania. Kto
zechce poślubić osobę, która myśli tylko o sobie? Jeśli nie przyjmie tej
posady, zostanie starą panną!

ROZDZIAŁ SZESNASTY

Słońce zaświeciło w okna salonu. Elise podniosła wzrok znad kartki

papieru i oślepiona słonecznym blaskiem wsłuchała się w rytmiczne
kapanie z dachu i dolatujący gdzieś z pobliża śpiew sikorki. Zima minęła,
nadchodzi wiosna!

Westchnęła z zadowoleniem. Pomyśleć tylko. Siedzi sobie we własnym

salonie i pisze, za co jej płacą. Nie ma chyba na świecie szczęśliwszej
osoby!

Przed chwilą przybiegła na Hammergaten Jenny. Jej klasa została

zwolniona z lekcji, ponieważ zachorowała nauczycielka. Ubrała Jensine i
Hugo i zabrała dzieci na dwór. Przed oknem kuchennym zbudowała im
domek ze śniegu. Jensine siedzi na saneczkach i przygląda się
zaciekawiona, a Hugo odgarnia śnieg drewnianą szuflą.

Elise odłożyła ołówek i zapatrzyła się w okno. Drzewa i krzewy

połyskiwały w wiosennym słońcu i rzucały długie cienie na biały śnieg.

Już nie miała żadnych wątpliwości, że wybrała właściwie, chociaż przez

pierwsze dwa dni przeżywała prawdziwy koszmar. Nie była w stanie
napisać ani jednego zdania, z którego by była zadowolona. Wciąż
zaczynała od nowa, po czym wszystko wycierała gumką. Paraliżowała ją
świadomość, że wydawnictwo płaci za to, że ona siedzi w domu. Uważała,
że w związku z tym nie może napisać byle czego. Mimo że sam pomysł
uważała za niezły, wciąż coś jej się nie podobało.

Z pomocą przyszły jej słowa, których nauczyła się w szkole, ale nie

pamiętała już, który z mędrców czy pisarzy je wypowiedział: „Odważyć
się to stracić na chwilę korzenie. Nie odważyć się to stracić siebie".

Pomogło. Zrozumiała, że musi odważyć się sobie zaufać. Przelać na

papier to, co czuje, i tak to pozostawić.

Gdy w końcu pękła ta barierą, słowa wylały się z niej jak wezbrany

potok. Zapisywała kolejne strony. Pierwszy rozdział opowiadał o pani
Thoresen, matce Johana. Często myślała o tym, jakie miała ciężkie życie.
Żona marynarza, o którym wszelki słuch zaginął, sama musiała wykarmić
i wychować dwoje dzieci. Co prawda byli tacy, którzy mieli na utrzymaniu
całą gromadkę, ale córka pani Thoresen leżała sparaliżowana w łóżku i
zostawała całkiem sama, gdy jej mama szła na cały dzień do fabryki. Jak

ciężko było pani Thoresen, Elise zrozumiała w pełni, obserwując
bezradność Emanuela, który przecież mógł się poruszać na wózku
inwalidzkim po pomieszczeniach na dole. Oczywiście jeszcze cięższy los
dotknął Annę, ale o tym zamierzała napisać w innym opowiadaniu.

Jenny obiecała przypilnować maluchy, póki nie wrócą do domu chłopcy.

Peder, Evert oraz Kristian przestali pracować w sklepie. Evert
zrezygnował też z pomagania woźnemu, a za tydzień Kristian też już nie
będzie dorabiał u wozaka. Wszyscy trzej cały swój wolny czas poświęcą
na naukę i zabawę, ale obiecali Elise, że gdy będzie tego potrzebowała,
zajmą się dziećmi.

Kiedy Jenny wróci z dziećmi do domu, ona wybierze się na spacer i

odwiedzi starych znajomych. Nie dla zabicia czasu, ale żeby poszukać
tematów do książki, nad którą pracuje. Książkę dla dzieci póki co odłożyła
na bok. Wydawnictwo życzyło sobie, żeby opisała środowisko i
pojedynczych ludzi mieszkających nad rzeką. Największym wyzwaniem
było teraz dla niej wniknięcie w postaci, które opisywała, i wyrażenie ich
uczuć oraz myśli. Wydawało jej się, że w ten sposób czytelników bardziej
pochłonie opisywana przez nią fabuła.

Uprzątnęła ze stołu i odłożyła na bok kartki. Postanowiła dokończyć

zupę. Wywar z kości miała już ugotowany, wystarczy wrzucić marchew.
Nie muszą już żywić się polewką, suchym chlebem i słabą kawą. Stać ich
na pożywne jedzenie, choć bez zbytku.

Elise miała zamiar odwiedzić najpierw Berntine i Juliusa, którzy

mieszkali w „Łączniku", maleńkim domku pomiędzy składem węgla i
drewna a czynszówką Reutera na Sandakerveien, niedaleko domu
akuszerki Lagerty. Parter zajmował sklepikarz Jensen, a Berntine z
Juliusem wynajmowali poddasze. Elise nie była u nich od wielu lat i
często dokuczały jej z tego powodu wyrzuty sumienia, bo zarówno ona,
jak i cała jej rodzina wiele im zawdzięczała. Słyszała, że Berntine wciąż
tak jak kiedyś pomaga innym, choć oboje z mężem mocno się już
postarzeli i zniedołężnieli.

Powinna się też wybrać do znachorek na Gravergaten, ale z niechęcią

myślała o dalekiej wyprawie na Stare Miasto. Kiedy była tam w ubiegłym
tygodniu, nikt nie miał czasu z nią porozmawiać. Poproszono, by przyszła
kiedy indziej. Może jutro w końcu tam pójdzie.

Zawołała Jenny i Hugo, sama zaś wniosła Jensine do domu.
- Zaopiekujesz się nimi, Jenny, bo chciałabym pójść na Sandakerveien?
Dziewczynka przytaknęła ożywiona.
- Idź spokojnie! Przypilnuję dzieci. Zaraz ściągnę z nich mokre ubranka.

- Czy dasz radę sama nakarmić je zupą? Jenny posłała jej obrażone

spojrzenie.

- Myślisz, że nie potrafię nakarmić dzieci? Opiekowałam się wiele razy

maluchami Kala Hagbarta, a one są młodsze od tej dwójki.

Elise uśmiechnęła się.
- Jestem pewna, Jenny, że jesteś bardzo dobrą opiekunką. Zapłacę ci

oczywiście za twoją pracę. Zjedz też koniecznie zupę. Pamiętaj, masz się
najeść do syta!

Jenny uśmiechnęła się.
- Moja mama powinna to widzieć. Cieszyłaby się.
- Może widzi, Jenny.
- Jak to? - Jenny zrobiła wielkie oczy.
- Nikt nie wie, co się z nami dzieje po śmierci. Może mama widzi cię i

nad tobą czuwa?

- W takim razie wolałabym, żeby nie widziała wszystkiego. Elise

mimowolnie się roześmiała.

- Chyba nie masz nic na sumieniu, Jenny?
Dziewczynka zarumieniła się i spuściła wzrok. Może się zakochała? -

zastanawiała się Elise, gdy ubrana w płaszcz i kapelusz szła ulicą skąpaną
w wiosennym słońcu. Dzieciaki nad rzeką szybko dorastają.

Przyjemnie było tak iść spacerkiem w dół ulicy. Nie musiała się nigdzie

śpieszyć, by zdążyć na określoną godzinę. Słońce przygrzewało w twarz,
w powietrzu czuło się wiosnę. Elise patrzyła teraz na wszystko inaczej.
Zwracała uwagę na ludzi wokół siebie, przyglądała się, jak chodzą,
obserwowała poorane zmarszczkami twarze starców, zauważała liche
ubrania ubogich dzieciaków i przysłuchiwała się ich rozmowom, uważnie
wyłapując charakterystyczne powiedzonka. Słuchała upominania
zmęczonej matki, dostrzegała radość w oczach młodej dziewczyny, która
wychodząc na dwór, cieszyła się z pogodnego dnia. Wszystko to
zamierzała umieścić w swojej książce, odtworzyć na kartach powieści
codzienność. Mężczyznę z ciężkim wózkiem, przygarbionego i
utykającego na jedną nogę, wracającą z torbą z targu starą kobietę, która
brodząc w śnieżnej brei, ubłociła brzeg spódnicy.

Po drodze Elise wstąpiła do piekarni i kupiła ciastka dla Berntine i

Juliusa.

Przed składem węgla i drewna panował ożywiony ruch. Brama w

wysokim drewnianym ogrodzeniu otwarta była na oścież, odsłaniając
widok na podwórze, na którym stała drewniana szopa, a obok leżało
ułożone na stosach drewno.

„Łącznik", wciśnięty pomiędzy dwa większe domy, pochylony i

przekrzywiony, wyglądał tak, jakby potrzebował podpory dwóch sąsiadów.
Okna znajdowały się nisko, niemal tuż przy chodniku. Elise pamiętała, że
w głębi podwórza stoi przybudówka, w której mieszkają Arnold Nicolai i
Kai Rudolf, dwaj starzy sklepikarze handlujący na dole w „Łączniku".

Otworzyła drzwi do korytarza, których nigdy nie zamykano na klucz.

Schody prowadzące na poddasze były zniszczone i śmierdziało kocimi
sikami. Zapewne Berntine dawno już nie szorowała stopni, pomyślała
Elise, wchodząc na górę.

- Kto tam? - doleciał głos z poddasza.
- To tylko ja, Elise Lovlien. - Uznała, że lepiej będzie przedstawić się

panieńskim nazwiskiem, bo inaczej Berntine nie domyśliłaby się, kim jest
gość.

- O, to ty, Elise? Dawno cię nie widziałam.
Berntine siedziała na stołku przy małym piecu na drewno

umieszczonym na środku pomieszczenia przy kominie. Mieścił się na nim
jeden żeliwny gar. Czarna rura od pieca ginęła w murze. Na poddaszu było
tylko to jedno pomieszczenie. W jednym narożniku stało krótkie łóżko, a
w drugim mały chwiejny stolik z dwoma stołkami. Małe okienko obłożone
było moczonymi w gorącej wodzie ścierkami, by nie dopuścić do
zamarzania szyb, ścierki te zabierały jednak sporo światła. Na zniszczonej
podłodze leżał dywanik utkany ze szmat i zakończony frędzlami. W
półmroku trudno było rozróżnić jego barwy.

- To naprawdę ty, Elise? Wiele słyszałam o tobie, ale nie sądziłam, że cię

jeszcze kiedyś zobaczę. Dawniej, gdy twój ojciec zataczał się na ulicy, a
mama zaczęła pluć krwią, przybiegałaś tu często, pamiętasz?

Elise podała jej ciastka w papierowej torebce i odpowiedziała:
- Pamiętam, jaka byłaś dla nas dobra, Berntine. Wiele razy myślałam o

tym, że powinnam cię odwiedzić, ale wciąż miałam tyle pracy!

- Przecież dobrze wiem. Zaopiekowałaś się jak matka pozostałym

rodzeństwem, mimo że sama byłaś jeszcze dziewczęciem. To dla mnie te
wszystkie ciastka? Chyba postradałaś rozum!

- A gdzie Julius? Chyba nie... Berntine pokręciła głową.
- Jeszcze tli się w nim życie, choć bardzo osłabł. Zwlókł się na dół po

schodach, żeby podyskutować z Kalem. Całymi dniami tak rozprawiają!
Ledwie znajdują czas, by coś zjeść.

Elise uśmiechnęła się, przysunęła sobie stołek i usiadła.
- A co ich tak zajmuje? - zapytała.
- Nie co, lecz kto! Gunnar Knudsen, Generał, jak go nazywają. Uważają,

że wkrótce zostanie premierem. Brał udział w pracach komisji
robotniczych i głośno namawiał polityków, żeby na własne oczy
przekonali się, w jakich warunkach ludzie pracują w fabrykach i jakie
nękają ich choroby. Razem z jeszcze jednym, nie pamiętam jego nazwiska,
chcą wprowadzić takie prawo, które by chroniło najsłabszych.

Elise pokiwała głową.
- Mam nadzieję, że te ustawy przejdą. Całkiem możliwe, że Gunnar

Knudsen zostanie w tym roku premierem. Nie jestem jednak na bieżąco,
bo nie czytam codziennie gazet. A jak wam się wiedzie, Berntine?
Zdołałaś wybaczyć pani Karlsen, która była dla ciebie taka niedobra?

Berntine wzruszyła ramionami.
- Ona umarła, ale wciąż słyszę hałasy na strychu, gdzie zwykle zrzucała

ze sznurka na brudną podłogę moje pranie.

- Myślisz, że ona straszy?
Berntine pokiwała głową z przekonaniem.
- Julius też ją słyszał. Nie napijesz się kawy? - Podniosła się z trudem i

sięgnęła po dwa kubki. - Właśnie zamierzałam sobie nalać. - Przysunęła
stołek i postawiła go pośrodku. Wyjęła dwa spodeczki, nalała do jednego
odrobinę kawy i rozpuściła kostkę cukru, po czym wychyliła z głośnym
siorbaniem. - Chcesz też kostkę cukru?

Elise rozmyślała o tym wszystkim, co Berntine przeżyła w swoim życiu.

Jej jedyne dziecko, Bjorge Arnold, razem z innymi łobuziakami bujał się
na linie przywiązanej do drzewa, tuż nad wodospadem. Któregoś dnia
spadł w dół, zniknął pod lodem i już się nie wydostał na powierzchnię. To
zdarzenie wywołało ogromny szok u wszystkich mieszkańców ulicy.
Czuli, że życie już nigdy nie będzie tu takie samo. A po paru tygodniach
najmłodsze dziecko z rodziny Nilsenów wypadło przez okno na drugim
piętrze i roztrzaskało sobie głowę. Elise przypomniało się, jak Berntine
ubolewała, czemu nie zostało mu to oszczędzone, na co pastor
wytłumaczył jej, że na człowieka nigdy nie spada więcej, niż jest w stanie
udźwignąć.

- Nadal przydarzają ci się takie dziwne historie, Berntine? - zapytała. -

Pamiętam, jak mi opowiadałaś, że kiedyś w fabryce nagle zaczęłaś
dygotać jak w gorączce, a później się okazało, że dokładnie o tej samej
porze umarła twoja siostra.

Berntine potwierdziła i dodała:
- Wiesz dobrze, Elise, że nie jestem taka jak inni. Powinnaś tu być

ostatnio, jak przyszedł doktor.

- Do ciebie?

- Nie - zaprzeczyła. - Razem z Juliusem siedzieliśmy któregoś wieczora

i piliśmy kawę. Nagle usłyszeliśmy kogoś na schodach, a gdy
otworzyliśmy drzwi, zobaczyliśmy mężczyznę z torbą lekarską i tym
wszystkim, co ma przy sobie doktor. „Wzywano mnie", powiedział.
Odparłam, że nam nic nie dolega, a poza tym nawet nie mamy telefonu.
On jednak się uparł. Wtedy pomyślałam, że może coś się stało z Kalem.
Jakiś czas nie domagał, był blady, źle wyglądał. Poczłapałam po schodach
na podwórze i zapukałam do niego. Widziałam, że jest zapalona lampa, ale
ponieważ nikt nie otwierał, weszłam do środka. Możesz sobie wyobrazić,
jak się przeraziłam. Arnold Nicolai próbował się zabić, podcinając nożem
żyły. Strasznie krwawił, ale tliło się w nim jeszcze życie. Opatrzyłam go.
Potem strasznie żałował. Tamtego doktora jednak nigdy więcej tu nie
widzieliśmy.

Elise wpatrywała się w nią zdumiona:
- Przecież tu w okolicy leczy tylko nasz stary doktor.
- Właśnie. Bo to nie był taki zwyczajny doktor, rozumiesz, Elise. To sam

Wszechmocny stanął w drzwiach. Kto inny mógłby to być? I czemu
zniknął niczym rosa w słoneczny poranek? Gdyby się jednak nie pojawił,
Arnold Nicolai leżałby już w ziemi.

Elise poczuła, jak przenika ją dreszcz.
- Opowiedz mi coś jeszcze, Berntine - poprosiła. - Miałaś takie ciężkie

dzieciństwo, byłaś na łasce gminy, a mimo to przez całe życie wspierałaś
innych. Skąd czerpiesz siły?

- Po co ci to wiedzieć, Elise? Przecież ze mnie taki sam człowiek jak z

innych.

- Ależ nie. Pamiętam, że zawsze pomagałaś staruszkom, tu w

sąsiedztwie, jak i w innych czynszówkach. Dawałaś im jedzenie, mimo że
sama miałaś niewiele, a kiedy nasz ojciec się stoczył, przychodziłaś do
nas, żeby pomóc mamie, bo bałaś się, że mógłby jej coś zrobić.

Przytaknęła.
- Twojej mamie nie było lekko, Elise. Musisz jej wybaczyć, że teraz tak

się zamknęła w sobie. Wiem o wszystkim, rozumiesz? Zawsze
troszczyłam się o ludzi. Nigdy nie zapomnę oczu twoich i Hildy, kiedy
wasz ojciec walił w drzwi i roztrzaskał siekierą stołek. Przez to tanie wino
całkiem oszalał. Nazywają to delirium. Spróbuj mu wybaczyć. Człowiek,
który nie umie wybaczyć, szkodzi tylko sobie. Zżera go od środka
choroba, jak ja to mówię.

- Wybaczyłam mu, Berntine. Mamie także, chociaż nigdy nie

zrozumiem, że miała serce opuścić Pedera i Kristiana.

- Ty im zastąpiłaś matkę, a to najlepsze, co mogło się im zdarzyć.

Zrozum, ludzie stają się tacy a nie inni z jakiegoś powodu. Twojego ojca
bito i prześladowano, bo był Cyganem. W dzieciństwie umieszczono go u
obcych ludzi, którzy traktowali go bardzo źle. A potem zaciągnął się na
statek i pewnie zapomniał po części, przez co przeszedł. Jednak gdy podjął
pracę w fabryce, wspomnienia powróciły. Dlatego zaczął pić. A to
niebezpieczne, bo alkohol mąci człowiekowi rozum.

Elise poruszyła się niespokojnie. Nie miała pojęcia, że Berntine tak

dobrze zna przeszłość ojca.

- Wiesz coś jeszcze o rodzinie taty, Berntine? Pokiwała głową.
- Wiem prawie wszystko, ale myślę, że twoja mama nie chciałaby, bym

ci o tym opowiedziała.

- Ale ja tak bardzo bym chciała wiedzieć! Przecież chodzi o dziadka

mojej córeczki. Mama wspominała niewiele, a tata nigdy o sobie nie
opowiadał. Peder i Kristian boją się, że ktoś się dowie o tym, że w ich
żyłach płynie cygańska krew, ale ja nigdy nie słyszałam żadnych plotek o
tym ani się nie spotkałam z żadnymi podejrzeniami.

- Miejmy nadzieję, że tego unikniesz, Elise. Na pewno wiesz, że policja

może zamknąć w więzieniu Cyganów, jeśli nie mają stałego miejsca
zamieszkania. Jacob Walnum powiedział, że kto żyje jak pasożyt, będzie
ukarany. Dlatego otworzyli kolonię dla cygańskich dzieci. Nie możesz
pozwolić na to, by wysłali tam Pedera albo Kristiana! Nikt ci nie powie,
gdzie są dzieci, a nawet jeśli się dowiesz, nie pozwolą ci ich stamtąd
zabrać! Straciłabyś ich na zawsze!

Na schodach rozległy się ciężkie kroki.
- Wraca Julius. Pewnie chce się zdrzemnąć. Chyba najlepiej, jak już

pójdziesz, Elise. Ale proszę, zajrzyj jeszcze któregoś dnia. Tak się
ucieszyłam na twój widok!

Przyjdę i przyniosę ze sobą więcej jedzenia, postanowiła w duchu Elise,

odstawiając stołek na miejsce. Może uda mi się wyciągnąć z Berntine coś
o ojcu.

ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY

Zamyślona schodziła po stromych schodach, a gdy wyszła na słońce,

stanęła na chwilę niezdecydowana. Co takiego wie Berntine? Może
powinnam napisać do wuja Kristiana do Ameryki i jego zapytać?

W drodze powrotnej postanowiła odwiedzić Hildę, mimo że musiała

nadłożyć kawałek. Ufała Jenny i nie bała się zostawiać jej samej z
dziećmi.

Zdawało jej się, że tak dawno nie była już w domu nad rzeką, choć

naprawdę minęły dopiero dwa tygodnie. Brakowało jej przerw
obiadowych, które spędzała w towarzystwie siostry, ale obawiała się, że
Hildzie jest jeszcze trudniej. Elise mimo wszystko miała zajęcie, pisała, a
potem chłopcy wracali do domu jeden po drugim. Hilda miała tylko Isaca.
Peder, Kristian i Evert wpadali do niej raz po raz, ale nie codziennie jak
kiedyś.

Wodospad Hjula huczał głośniej niż zwykle. Wyglądało niezwykle

malowniczo, gdy opadające masy wody omijały łukiem zakłady
papiernicze Glada.

Elise zobaczyła z daleka, jak słońce migocze w szybkach okien domu

majstra, a potem zwróciła uwagę na przechodzącą przez most parę z
dziecięcym wózkiem. Kółka grzęzły w śniegu i mężczyzna musiał
pomagać pchać wózek.

Nagle odkryła, że to Ansgar i Helenę Mathiesen! Skręciła szybko do

furtki, udając, że ich nie zauważyła, ale za plecami usłyszała wołanie
Helenę. Niechętnie odwróciła głowę.

- Witam, pani Ringstad! Niech pani przyjdzie i zobaczy nasze cudo!
Przyśpieszyli i podeszli do niej. Helenę opuściła budkę w wózku i

odchyliła lekko kołderkę, by pokazać dziecko.

Elise nie chciała być nieuprzejma i zerknęła na śpiące maleństwo w

jasnoniebieskiej czapeczce. Na skroniach wystawały takie same rude Joki
jak u Hugo.

To przyrodni brat Hugo! - pomyślała Elise, czując, że robi jej się słabo.

Mimo że starała się wymazać z pamięci wydarzenia z przeszłości, nie
zaprzeczy oczywistemu faktowi, że Hugo ma brata.

- Czyż nie jest śliczny? - szczebiotała Helenę. Wyglądało na to, że

przestały ją dręczyć ponure wątpliwości dotyczące Ansgara, z których
zwierzała się kiedyś Elise. Teraz jest szczęśliwą matką i rozpiera ją duma z
potomka.

Elise pokiwała głową i wymamrotała słowa pochwały, bo co innego

mogła zrobić.

- Przepraszam, ale idę właśnie do siostry - wyjaśniła, odwracając się. -

Nie mam dziś czasu, do widzenia!

- Ależ droga pani Ringstad. Chyba aż tak bardzo się pani nie śpieszy?

Doszły nas pogłoski, że zrezygnowała pani z posady w kantorze pana
Paulsena. Tacy jesteśmy ciekawi, czym się teraz pani zajmuje.

- Jestem w domu - odparła krótko, nie odwracając głowy.
- Jak miło, w takim razie odwiedzimy panią któregoś dnia. Elise

udawała, że nie dosłyszała, i pośpiesznie zeszła po schodkach. Z
łomocącym sercem skręciła za węgieł domu.

Gdy otworzyła drzwi, zauważyła w salonie Hildę i Isaca. Olaf stał na

środku i grał na skrzypcach Wiosnę Griega.

W jednej chwili Elise opuścił gniew. Zatrzymawszy się przy wejściu,

wsłuchała się w muzykę. Przeniknęły ją czyste, klarowne tony i doznała
takiego samego radosnego upojenia jak wówczas, gdy wyszła na wiosenne
słońce.

Olaf na jej widok uśmiechnął się przelotnie, ale nie przerwał gry. Ona

zaś stała nieruchomo, póki nie wybrzmiały ostatnie tony.

Skończył i odłożył skrzypce.
- Och, nie! Pograj jeszcze - popatrzyła na niego błagalnie. - Tak rzadko

mam okazję posłuchać muzyki, a Griega wprost uwielbiam.

- Innym razem - odparł z uśmiechem Olaf. - Hilda obiecała mi kawę,

nim wyjdę.

Teraz dopiero Elise zauważyła stół nakryty białym obrusem i

porcelanowe filiżanki. Na półmisku leżały posmarowane kromki białego
chleba polane syropem.

Hilda wstała z sofy.
- Rozbierz się, Elise, i wejdź do środka. Starczy dla nas wszystkich.
Elise odłożyła płaszcz i kapelusz w kuchni i usiadła przy wspólnym

stole.

- Co u ciebie słychać, Olaf? Dawno cię nie widziałam.
- Wszystko dobrze. Gdzie mi będzie lepiej niż u Hildy - dodał,

wskazując nakryty stół.

Przypomniało jej się to, co słyszała o jego dziadku, który zdefraudował

pieniądze i potem wszyscy sąsiedzi szydzili z nich i patrzyli z góry. To
musiało być bardzo przykre.

- Nadal grasz w Teatrze Narodowym? Przytaknął.
- No i ma dziewczynę - dodała Hilda filuternie. Olaf zarumienił się, ale

Hildy to nie powstrzymało.

- Powiedziałam, że jeśli chce, może ją przyprowadzić do siebie na

poddasze. Nie jestem taką wredną gospodynią, co zabrania lokatorowi
pokochać się z przyjaciółką.

Olaf spurpurowiał, a Elise posłała Hildzie zrezygnowane spojrzenie.

Czy siostra nie widzi, w jaką konsternację wpędza chłopaka?

Pośpiesznie zjadł kanapkę i napił się kawy.
- Pięknie grasz, Olafie - odezwała się Elise, starając się rozładować

kłopotliwą sytuację. - Nigdy nie zapomnę, jak kiedyś grałeś w środku
nocy, a Peder stał z nosem przyklejonym do szyby i wpatrywał się w
ciemność przekonany, że to wodnik.

Roześmiał się i odparł:
- Coś mi się zdaje, że on wciąż tak myśli. Gdy zapytałem go o to

pewnego dnia, udawał, że wcale nie wierzy w istnienie wodnika.
Wyjrzałem jednak za nim przez okno, gdy wyszedł, i zauważyłem, że
długo spoglądał w stronę wodospadu. Niestety, muszę już iść. Pozdrów
ode mnie chłopców! - dodał, wstając z miejsca.

Gdy zamknęły się za nim drzwi, Hilda odwróciła się do niej z

pretensjami:

- Wreszcie się do mnie wybrałaś! Już się martwiłam, czy czasem nie

zachorowałaś.

- A czy ty nie mogłabyś się równie dobrze przejść do mnie? Masz więcej

czasu. A ja muszę pisać.

Hilda wzdrygnęła się.
- Wychodzić na tę pluchę i prosto w mroźne opary unoszące się nad

rzeką?

Elise roześmiała się.
- Nie przesadzaj. Jak jest odwilż, to nie ma oparów. A poza tym już

widać pierwsze oznaki wiosny. Nie zauważyłaś, jaki dziś piękny dzień?
Kapie z dachów, śpiewają sikorki, przygrzewa słonko.

- Nie wyglądałaś zbyt radośnie, gdy weszłaś z dworu. Ale zdaje się, że

koncert Olafa poprawił ci humor.

Elise westchnęła.
- Rzeczywiście. Spotkałam tu w pobliżu Ansgara i Helenę. Szli z

wózkiem.

- Tak? I co, nie cieszysz się, że się ożenił? Przynajmniej przestał się

ślinić na twój widok.

- Jego żona nalegała, bym obejrzała sobie „ich maleńkie cudo". Dziecko

jest podobne do Hugo.

- Poczęstuj się jeszcze jedną kanapką i przestań się martwić. Nie

potrzebujesz niczego tłumaczyć Hugo. Jest mały. I tak nic z tego nie
zrozumie. A ty po prostu trzymaj się od nich z daleka.

- Żegnając się, Helenę zapowiedziała, że mnie kiedyś odwiedzą.
- Nie mogłaś powiedzieć, że nie masz czasu przyjmować gości?
- Nie chciałam im nic mówić o tym, że piszę, wspomniałam jedynie, że

jestem w domu. Słyszeli już, że zrezygnowałam z posady w kantorze. Nie
pojmuję, skąd się dowiedzieli. Tu, w okolicy, plotki rozchodzą się
szybciej, niż opadają wody wodospadu.

- Nie zapominaj, że Helenę Fryksten jest siostrzenicą pani Muus,

gospodyni mamy i Asbjorna. A mamie chyba opowiedziałaś, że już nie
pracujesz w kantorze, prawda?

- Owszem. Chłopcy byli u niej w ubiegłą niedzielę. Prosiłam, by ją

powiadomili.

- No, to już wiesz, skąd dowiedzieli się Ansgar i Helenę. A mama jak to

przyjęła?

- Nie spodobało jej się. Zresztą z góry wiedziałam, że tak będzie.

- Nie rozumie pewnie, że można się utrzymać z pisania książek.
- Być może, choć sądzę raczej, że się obawia, iż okryję wstydem

rodzinę, pisząc coś nieodpowiedniego. Całkiem jak moja teściowa.

Elise wzięła na kolana Isaca, który podszedł do niej, i zagadnęła

chłopca:

- Witaj, Isac!
Popatrzył na nią uważnie i zapytał: - A gdzie Hugo?
- W domu razem z Jensine i z Jenny. Chcesz pójść ze mną i się z nim

zobaczyć?

Isac pokiwał głową. Zsunął się z kolan i chciał od razu się ubierać.
- Tęskni za Hugo - wyjaśniła Hilda. - Przez pierwsze dni nie chciał ani

jeść, ani się bawić. Siedział tylko i marudził.

- Może umówmy się, że raz w tygodniu albo ty nas odwiedzisz, albo my

przyjdziemy do wąs.

Hilda pokiwała głową, ale bez większego entuzjazmu.
- Nie pojmuję, dlaczego wciąż ślęczysz nad tym pisaniem. Chyba

napisanie książki nie zajmuje aż tyle czasu?

- Spróbuj, to się przekonasz - roześmiała się Elise. - Lepiej jednak

opowiedz mi, jak Karolinę sobie radzi w kantorze. Majster coś ci mówił?
Taka jestem ciekawa.

- Nie uwierzysz. Pierwszego dnia przyszła naburmuszona. Nie ma

wątpliwości, że podjęła pracę przymuszona przez ojca. Ale ta dziewczyna
nie jest głupia, szybko się uczy, mówi Paul-sen. Sytuację uratował urok
osobisty Samsona, któremu Karolinę szybko uległa. Podobno jest
zachwycona swoim kolegą z kantoru. Kto wie, może będzie z nich para?

- Ale on... Hilda zaśmiała się.
- To nie przeszkadza mu się ożenić. Tacy jak on mają nawet dzieci.
Elise spojrzała na siostrę z niedowierzaniem.
- A skąd ty możesz wiedzieć takie rzeczy.
- Obserwuję, co się wokół dzieje, rozmawiam z ludźmi w sklepie,

odwiedzam koleżanki. Ty też powinnaś, skoro zamierzasz pisać o ludziach.

- Właśnie dlatego wybrałam się dziś na spacer. Byłam u Berntine i

Juliusa.

Hilda posłała jej zaskoczone spojrzenie.
- Żyją jeszcze? Mnie się zdawało, że już dawno ich pochowano.
- Nie, mieszkają nadal w „Łączniku" na poddaszu. Julius nawet z

ożywieniem śledzi rozwój ruchu robotniczego, natomiast Berntine wciąż
doznaje niezwykłych zjawisk.

Opowiedziała Hildzie o doktorze, który nieoczekiwanie pojawił się u

staruszków w drzwiach, i o Arnoldzie Nicolai, który usiłował odebrać
sobie życie.

Hilda wzdrygnęła się.
- Uważam, że to straszne, zwłaszcza że ona tego nie wymyśla. Jej się to

naprawdę przydarza. Pamiętasz, jak kiedyś zaczęła się trząść jak galareta,
a potem się okazało, że w tej samej chwili umarła jej siostra, która
przedtem wcale nie chorowała?

Elise przytaknęła.
- A wtedy gdy Bjorge Arnold wpadł do wodospadu, słyszała go na

schodach. Wołał ją, więc pobiegła sprawdzić, o co mu chodzi, ale na
schodach nikogo nie było. Potem uświadomiła sobie, że to się zdarzyło
dokładnie o tej samej porze, gdy jej syn się utopił.

Hilda znów się wzdrygnęła.
- Lepiej porozmawiajmy o czymś przyjemniejszym. Johan pisał do

ciebie ostatnio?

Elise pokręciła głową.
- Na pewno ma dużo pracy. Hilda zmarszczyła czoło
- Dziwne. Wyjeżdżał stąd taki nieszczęśliwy. Sądziłam, że będzie ci

przysyłał listy co drugi dzień. Ufa mi i wie, że nie wygadam się
Emanuelowi.

- Oczywiście, że ci ufa.
- A ty do niego piszesz?
- Odpowiedziałam mu na list, no i czekam, aż do mnie znów napisze.
- Chyba możesz do niego napisać, mimo że to jego kolej. A jeśli jest

chory? Albo nie ma pieniędzy na znaczki? Na pewno wszystkie
oszczędności wydał na ten kosz ze smakołykami, który podarował wam w
wieczór sylwestrowy.

Elise poczuła, jak tlący się w niej niepokój przemienia się w

obezwładniający strach. Usiłowała przekonać samą siebie, że Johan nie
pisze z jakiegoś błahego powodu. Ale może rzeczywiście nie stać go na
drogie znaczki? Nie zdziwiłaby się. Właściwie jednak uprzedzał, że czeka
go mnóstwo pracy. Mimo wszystko dziwne, że się nie odzywa.

Hilda chyba się zorientowała, że wywołała u Elise niepokój, pośpiesznie

więc dodała:

- Nie myśl o tym, Elise. On cię strasznie kocha. Jestem pewna, że nie

ogląda się za innymi kobietami. A co u Emanuela? Kontaktowałaś się z
nim?

- Nie, też nie. W zeszłym tygodniu wybrałam się do tych znachorek na

Starym Mieście, ale nie miały czasu ze mną porozmawiać.

- Mówisz o tych, które podjęły działalność po śmierci Anne Brannfjell?
- Tak. Przyjmują chorych na Gravergaten, tuż przy Ekeberg.
- Wiem o tym. Pamiętam tę znachorkę, która posiadała też dar

jasnowidzenia. Zanim jeszcze sytuacja ze Szwedami uległa pogorszeniu i
dochodziło do coraz to nowych napięć, przewidziała, jak się to wszystko
potoczy. Wiele przepowiedzianych przez nią wydarzeń naprawdę miało
miejsce. Ale oczywiście każdy się wstydził i ukrywał, że szuka rady u
„czarownicy". Nawet robotnicy, mimo że pomagała najwięcej właśnie
najbiedniejszym. Ale ci z drugiego brzegu Aker też korzystali z jej
pomocy. Wprowadzali ją kuchennym wejściem, by nikt nie zauważył.

Elise pokiwała głową i zmieniła temat:
- Jak ci się układa z Paulsenem? Hilda uśmiechnęła się tajemniczo.
- Chyba powinnaś się przygotować na wielkie wydarzenie. Elise

popatrzyła na nią przerażona.

- Chyba nie spodziewasz się znów dziecka?
- To też - pokiwała głową Hilda.
- Có właściwie masz na myśli?
- Zgadnij!
- Zamierzacie się pobrać?
- Owszem - potwierdziła Hilda. - Gdy tylko się rozwiodę. Ale

przyrzeknij, że na razie nikomu o tym nie powiesz!

- Pewnie, że nie - obiecała, patrząc na siostrę zaskoczona. - Naprawdę

zostaniesz panią w bogatej willi, Hildo?

- Tak, w końcu - odparła Hilda rozpromieniona.

ROZDZIAŁ OSIEMNASTY

Następnego dnia pogoda nieoczekiwanie się zmieniła i znów

zapanowała zima. W powietrzu wirowały płatki śniegu, a temperatura
spadła do minus ośmiu stopni.

Jenny miała wolne w szkole i przybiegła do Elise, wyrażając wielką

ochotę, by także tego dnia zaopiekować się Hugo i Jensine.

Elise chętnie by przełożyła wyjście do znachorek, ale czas gonił.

Wydawało jej się, że nie należy z tym zwlekać. Skoro Anne Brannfjell i jej
następczynie pomogły tylu ludziom, może znajdą też jakieś lekarstwo na
chorobę Emanuela.

Nie skręciła w Maridalsveien, lecz minęła browar Ringnes i ruszyła

dalej w dół Thordvald Meyers gate, obok Birkelunden, kościoła
Metodystów i w dół do browaru Schous.

Przechodząc przez Brugata, miała się na baczności. Minęła Kutorget,

gdzie handlowano bydłem. Tego dnia akurat nie było widać żadnych
zwierząt. Raz po raz przetoczył się jedynie jakiś wóz, przeszły kobiety
wracające z targu i trzęsąc się z zimna, przebiegli licho odziani chłopcy
sprzedający gazety. Na Lakkegata o tej porze dnia także było cicho i dość
pusto, to miejsce ożywało dopiero po zmroku.

W tej okolicy zamieszkała biedota, ci, których nie było stać na

zbudowanie domu w granicach miasta, wtedy gdy przeniesiono je z
podnóża Ekeberg w stronę twierdzy Akershus. Dlatego to miejsce od
zawsze kojarzyło się z nędzą, klitkami do wynajęcia na poddaszu,
knajpami i burdelami. Ale to właśnie tutaj zatrzymywali się chłopi
przyjeżdżający do miasta na targ, co zapewniało tutejszym mieszkańcom
stały zarobek. Podobno wielu sklepikarzy dorobiło się sporej fortuny,
handlując w tej okolicy. Może to tu raczej powinien otworzyć swój sklep
Emanuel? Tylko że tu nie brakowało też nieuczciwych handlarzy,
prowadzących jakieś lewe interesy. Niebezpiecznie byłoby wdepnąć w coś
takiego.

Do Starego Miasta było dość daleko i Elise strasznie zmarzła po drodze.

Pożałowała, że nie zdecydowała się poczekać na cieplejszy dzień, bo
spacer sprawiłby jej więcej radości.

Wreszcie dotarła do Gravergaten. Nietrudno było trafić do domu, gdzie

przyjmowały znachorki, bo w pobliżu stało wiele powozów, a w jego
kierunku zmierzali na piechotę biedacy. Dziś także Elise nie była jedyną
osobą, która przyszła po radę. Ciekawe tylko, czy któraś ze znachorek
znajdzie tym razem czas, by z nią porozmawiać?

W drzwiach powitała ją starsza kobieta. Elise przedstawiła się i

wyjaśniła, że była już raz w ubiegłym tygodniu, a wówczas od razu
skierowana została do niewielkiego pokoju w korytarzu na prawo.

Kobieta wskazała na chwiejny stołek, sama siadła przy małym stoliku i

poprosiła, by Elise powiedziała, o co chodzi.

Elise opisała chorobę Emanuela, starając się nie pominąć żadnego

szczegółu. Opowiedziała, jak po raz pierwszy zakręciło mu się w głowie i
że potem powtórzyło się to parę razy. Wreszcie wspomniała o tym, jak go
znalazła nieprzytomnego przed furtką i zawiozła do szpitala. Dokładnie
przytoczyła słowa lekarzy.

Starsza pani słuchała jej uważnie, a potem zapytała nagle:
- Czy stracił ostrość widzenia na jedno oko? Elise posłała jej zdziwione

spojrzenie.

- Tak, ale to minęło.
Kobieta pokiwała głową zamyślona i mówiła dalej:
- Pewnie był przygnębiony, okresami zdarzało mu się zapominać i stracił

sprawność innych części ciała, nie tylko nóg?

Elise starała się udzielać wyczerpujących odpowiedzi. Wysiliła pamięć,

by przypomnieć sobie, co się wydarzyło, zanim Emanuel doznał paraliżu.
Byli w odwiedzinach u Paula Georga Schwencke. Napił się wówczas wina
agrestowego, a jej się zdawało, że się upił.

Kobieta słuchała w milczeniu i przyglądała jej się uważnie. Gdy Elise

skończyła, powiedziała z namysłem:

- Obawiam się, że nie potrafię mu pomóc. Tej choroby nie da się

wyleczyć. U niektórych rozwija się szybko, inni żyją z nią nawet dziesięć,
dwadzieścia lat. Niektórzy tracą czucie zarówno w nogach, jak i w rękach i
stają się całkowicie bezradni. Inni nie mają takich widocznych objawów,
ale narzekają na zawroty głowy i mdłości. Można by przypuszczać, że z
nimi choroba obchodzi się dość łagodnie, ale wielu z nich twierdzi, że
woleliby już siedzieć na wózku niż cierpieć na ukrytą chorobę, bo
otoczenie im nie dowierza, że są chorzy. Zwłaszcza pracodawcy.

- Czy gdybym tu przywiozła męża, można by ustalić, w jakim stopniu ta

choroba go zaatakowała?

Kobieta pokręciła głową.
- Nie, to wie tylko Bóg. Czas pokaże, jak bardzo go dotknęła choroba i

jak szybko będzie postępować.

Elise wstała powoli, porażona tą odpowiedzią.
- Ile się należy? - zapytała.
- Nic. Przecież nie badałam chorego ani nie dałam mu żadnych leków.
W drodze powrotnej do domu Elise dygotała z zimna. Wiosenne słońce

z poprzedniego dnia wydawało jej się mglistym wspomnieniem. Jak ma
powiedzieć Emanuelowi to, co usłyszała od znachorki z Gravergaten? Z
pewnością pozna po niej, jeśli skłamie. Poza tym jego matka na pewno się
uprze, by go tu przywieźć.

Starała się odsunąć na bok ponure myśli, ale nie odstępowały jej przez

całą drogę do domu. Zmuszała się, by skierować je na inne tory.

Nie do wiary, że Hilda mogłaby wyjść za mąż za majstra i zostać panią

domu w jego pięknej willi. Szczerze mówiąc, nigdy by jej nie przyszło do
głowy, że to kiedyś nastąpi. Może nie doceniła pana Paulsena. Sądziła, że
brak mu odwagi, by ujawnić romans z pomocnicą z przędzalni. To by
dopiero była sensacja! Ludzie nie mówiliby o niczym innym, zarówno
wymieniając ploteczki w salonach przy kawie, jak i w dużych kuchniach,
gdzie zbierają się na posiłki służące, nianie i kucharki. Miała nadzieję, że
majster znajdzie w sobie dość siły, by stawić czoło krytyce. Po kilku
miesiącach plotki ucichną i ludzie znajdą sobie inny obiekt zain-
teresowania, choć na pewno nigdy do końca nie zapomną. Wątpliwe też,
czy Hilda zostanie przyjęta z otwartymi ramionami w eleganckim
towarzystwie. Na szczęście siostra jest śmiała i ma cięty język, trudno
więc krytykować ją otwarcie. Najgorsze będą chyba te lekceważące
spojrzenia i potępienie za to, że urodziła dziecko przed zamążpójściem, a
do tego jeszcze jest rozwódką. Wątpliwe, czy pan Paulsen ujawni, że jest
ojcem Isaca.

Elise dotarła do Bentsegaten i do domu pozostał jej jeszcze tylko

kawałek, gdy zauważyła małą dziewczynkę przyciśniętą do ściany domu
naprzeciwko, rozglądającą się wokół bezradnie. Ubrana była biednie, w
liche jak na tę porę roku ubranie, z gołą głową mimo mrozu. Nierzadko
widywała tu biegające samopas ubogie dzieciaki, ale ta mała
zaintrygowała Elise. Mimowolnie zwolniła kroku, po czym przeszła na
drugą stronę ulicy i zatrzymała się przed dziewczynką.

- Dzień dobry, dziecino. Mogę ci jakoś pomóc? Dziewczynka popatrzyła

na nią nieufnie, najwyraźniej obawiając się odezwać.

- Nie zmarzłaś? Nie powinnaś chodzić z gołą głową w taki mróz.
Dziewczynka nadal milczała, ale nie uciekła.
- Zdaje mi się, że jesteś bardzo smutna. Czy ktoś cię skrzywdził?

Wreszcie dziewczynka odważyła się otworzyć buzię.
- Szukam Jorund.
- Jorund? - zdziwiła się Elise, ale nagle coś ją tknęło. - Mówisz o Jorund

z sierocińca?

Mała przytaknęła.
- A dlaczego chcesz ją znaleźć? Wysłał cię ktoś po nią? Dziewczynka

zaprzeczyła gwałtownie, kręcąc głową.

- Nie, sama jej szukam. Elise westchnęła głośno.
- Ty też uciekłaś?
Nie odpowiedziała, zagryzła wargi i spuściła wzrok.
- Chodź ze mną, opowiesz mi o wszystkim. Nie możesz tu tak stać, bo

zmarzniesz na kość.

Dziewczynka ociągała się przez chwilę, ale poszła za nią. Gdy ruszyły,

Elise zauważyła, że mała ma skrzywione plecy i lekko utyka.

- A skąd ci przyszło do głowy, by jej szukać tu, w Sagene?
- Powiedzieli mi, że jedna miła pani z Sagene pomogła Jorund znaleźć

nową mamę.

- Ale Sagene jest duże, skąd wiedziałaś, gdzie dokładnie przyjść?
- Nie wiedziałam, ale pomodliłam się do Boga. I spytałam jednego pana,

czy zna taką panią, która ma pięcioro dzieci i męża z chorymi nogami.

- Ktoś ci o niej opowiedział?
- Podsłuchiwałam pod drzwiami.
Elise uśmiechnęła się i wyjaśniła dziewczynce, że to ona jest właśnie tą

panią. Mała spojrzała na nią oczami wielkimi jak guziki.

Kto by mógł wziąć do siebie małą dziewczynkę z sierocińca,

zastanawiała się intensywnie. Gdyby nie przypadek, że panna Johannessen
pragnęła się kimś zaopiekować, nie udałoby się znaleźć domu dla Jorund.
Elise nie znała więcej samotnych kobiet. Do robotnic nie ma się co
zwracać. Większość z nich ma dość własnych dzieci, by przygarnąć
jeszcze jedno. A mieszkańcy drugiego brzegu Aker są zbyt zajęci sobą, by
ich interesował los ubogich dzieci.

Dziewczynka trzęsła się z zimna, a jej maleńka rączka była lodowata.

Elise odpędziła na bok zmartwienie, uznając, że teraz najważniejsze jest
zadbać o to, by mała się rozgrzała i coś zjadła.

Jenny, Hugo i Jensine siedzieli na podłodze w salonie i bawili się

zabawkami, którymi w dzieciństwie bawił się też Emanuel.

Usłyszawszy trzask otwieranych drzwi, Jenny podniosła wzrok i

obrzuciła obcą dziewczynkę pełnym ciekawości spojrzeniem.

- Wymęczyły cię maluchy, Jenny? Pokręciła głową i odpowiedziała:

- Jensine zrobiła w majtki, ale Hugo załatwił się na nocnik. Teraz oboje

mają chyba sucho.

- Dzielna jesteś! A przecież nie miałaś młodszego rodzeństwa.

Spotkałam po drodze tę dziewczynkę. Szuka Jorund.

Jenny wstała i spojrzała na nie zdziwiona.
- Jorund z mojej klasy?
- Tak. Jest z tego samego sierocińca.
- Dlaczego szuka jej tutaj?
- Pytała, gdzie mieszka pani, która ma pięcioro dzieci i sparaliżowanego

męża.

- Pomodliłam się do Boga - wtrąciła mała cicho. - I on mnie wysłuchał.
Jenny ożywiła się.
- W takim razie wiem, kim jesteś. Masz na imię Olaug? Dziewczynka

przytaknęła, Jenny zaś spojrzała na Elise i wyjaśniła:

- Jorund mi o niej opowiadała. Powiedziała, że Olaug zapłacze się na

śmierć, kiedy się dowie o jej ucieczce.

Elise odwróciła się i poszła do kuchni przyrządzić gorące kakao.
Nie mogę pozwolić, by czarne ptaki uwiły mi gniazdo we włosach,

upomniała siebie w duchu, ciężko wzdychając.

Gdy mleko się zagotowało, w uszach zadźwięczały jej znów słowa

Emanuela: „Nie możemy się zaopiekować wszystkimi potrzebującymi!"

Nie, pomyślała, ale nie mogę też odesłać z kwitkiem dziecka, które

wierzy, że Bóg mu wskazał drogę do mnie.

Jenny pomogła Elise wyciągnąć balię i odłożone ubrania, z których

chłopcy już wyrośli. Napaliła porządnie w piecu, Elise zaś naniosła
dodatkowo drewna i nastawiła kocioł z wodą. Przyniosła też sfatygowane
ręczniki. Mała Olaug zanurzyła się w ciepłej kąpieli, jej buzia wnet
nabrała rumieńców, a oczy blasku. Jenny ukucnęła przy balii i umyła plecy
dziewczynce, na której ustach pojawił się lekki uśmiech.

Elise obserwowała z boku wychudzone dziecko, które najwyraźniej nie

było całkiem zdrowe. Plecy miało skrzywione, zdeformowaną głowę i
zepsute zęby. Czyżby mała chorowała na krzywicę?

Hugo przyszedł do kuchni sprawdzić, co się dzieje. Stanął z boku i

przyglądał się obcej dziewczynce w balii.

- Hugo też chce się kąpać.
- Nie teraz, Hugo. Ty się wykąpiesz jutro razem z Jensine. Jenny

popatrzyła na nią zdziwiona.

- Stać cię na to, Elise?
Po raz kolejny zastanowiło ją, ile już razy słyszała to pytanie. Przecież

nie żyje rozrzutnie, a kiedy raz po raz pozwalała sobie na coś ekstra, to
tylko dlatego, że wydaje jej się, iż tak należy.

Olaug zdążyła włożyć ubranie, z którego Peder dawno już wyrósł, gdy

do domu wpadli z hałasem chłopcy.

Zatrzymali się gwałtownie w drzwiach.
- Zamykajcie szybko, bo ciepło ucieka!
Posłuchali jej, ale stali nadal przy drzwiach, wpatrując się w małą

Olaug, która niewątpliwie wyglądała dziwacznie w za dużych ubraniach.
Oczy dziewczynki napełniły się nagle łzami, podbiegła do Elise i ukryła
twarzyczkę w jej fartuchu.

Elise pośpiesznie wyjaśniła chłopcom, kim jest ich gość, pewna, że

dobre serce Pedera stopnieje, gdy usłyszy historię dziewczynki, a Kristian
i Evert po chwili zastanowienia pójdą jego śladem.

Jenny sięgnęła po swoje wierzchnie ubranie i oznajmiła:
- Chyba już muszę wracać do domu. Nie powiedziałam pani Tollefsen,

że mnie tak długo nie będzie.

Elise pośpiesznie skierowała się do puszki, w której od ostatniego razu

przybyło dziesięcioorówek. Wręczyła dziewczynce pięć monet.

Jenny popatrzyła z niedowierzaniem na błyszczące monety i już chciała

coś powiedzieć, ale Elise ją wyprzedziła:

- Proszę, nie pytaj, czy mnie na to stać. Uczciwie zarobiłaś te pieniądze.

Nie wiem, jak bym sobie bez ciebie poradziła. I wczoraj, i dzisiaj.

- Dziś też ugotowałaś gorące kakao? - Peder zerknął do garnka i

oblizując się, paplał: - Odmroziłem sobie palec u nogi i pół ucha. A już
myślałem, że zima minęła.

Elise uśmiechnęła się.
- Ja też tak myślałam, ale pocieszmy się, że dni są coraz dłuższe, a

wiosna jest już tuż-tuż.

- Ta laleczka będzie spać w moim łóżku? - zapytał z nadzieja
Elise od razu domyśliła się, czemu pyta. Roześmiała się i posłała Olaug

wesołe spojrzenie.

- Co ty na to, Olaug, byśmy cię nazywali „Laleczką"? Peder chętnie

użyczy ci swojego łóżka, wiesz? Bo on tak naprawdę woli spać w innym.

Mrugnęła do Pedera, a na jego twarzy pojawił się zadowolony uśmiech.
Źle spała tej nocy. Peder rozpychał się przez sen i mimo że łóżko

należało do dość szerokich, razem z maluchami było im ciasno. Elise
rozmyślała o spotkaniu na Gravergaten. Postanowiła zataić przed
Emanuelem i panią Ringstad, że ponownie odwiedziła znachorki. Powie
tylko, co jest zgodne z prawdą, że nie miały czasu z nią porozmawiać, bo

przybyło wyjątkowo dużo pacjentów. Zapewne będą oczekiwać, że
spróbuje ponownie, ale w ten sposób zyska trochę czasu do namysłu.
Tymczasem nadejdzie wiosna wraz ze słońcem i ciepłem, a Emanuel może
spojrzy na świat z większą nadzieją i optymizmem. Zresztą on nie przepa-
dał za znachorkami i w gruncie rzeczy był przeciwny, by Elise szukała u
nich rady.

Mała Olaug zasnęła od razu. W obcym łóżku, w domu, którego nigdy

wcześniej nie odwiedziła, u ludzi, których nigdy wcześniej nie widziała na
oczy. Zadziwiające, jak im zaufała!

Biedne dziecko. Sierota, bez rodzeństwa i rodziny, umieszczona w

sierocińcu, w którym czuje się źle, zrozpaczona po stracie Jorund.

Jorund była pewnie dla niej jak starsza siostra. Może ją pocieszała, gdy

płakała, i stawała w jej obronie, gdy dorośli z jakiegoś powodu ją karali. A
sądząc po siniakach na chudym ciele, zdarzało się to dość często.

Muszę znów wybrać się do Anny i Torkilda, postanowiła w duchu. Teraz

mam przynajmniej pretekst, by ich odwiedzić. Po wyjeździe Johana nie
mogła się na to zdobyć. Świadomość, że Torkild ją potępia, bardzo ją
przygnębiała. Ale teraz ma ważną sprawę.

Może oni wiedzą coś o Johanie? Zwykł pisać od czasu do czasu do

Anny. Obojętnie, w jakiej byłby biedzie, do siostry na pewno by się
odezwał.

Przyczyna jego milczenia jest zapewne prozaiczna. Elise nie sądziła, by

uraziła go w jakiś sposób swoim listem. Nie, musi być inny powód.
Usiłowała sobie dokładnie przypomnieć, co mu napisała, ale minęło już
parę tygodni i nie pamiętała wszystkiego dokładnie. Na pewno jednak
zdała mu relację z tego, co się wydarzyło w ostatnim czasie: choroba
Pedera, propozycja Ludviga Lien przejęcia sklepu, pomoc Sigvarta. Na
końcu napisała Johanowi, że jego miłość i jej uczucie do niego dają jej
siły, by wszystkiemu podołać. Nie kryła jednak także, że ciężko byłoby jej
ukryć to, co się zdarzyło między nimi podczas świąt, gdyby nadal tu był.

Johan pracuje od świtu do późnego wieczora. „Ciężka praca jest

najlepszym lekarstwem na smutne myśli", pisał w swoim liście i zakończył
słowami: „Pisz do mnie, Elise! Kilka słów od ciebie znaczy dla mnie
wiele".

Zdrętwiała, leżąc niewygodnie, i najchętniej zmieniłaby pozycję, ale

bała się, że obudzi Pedera albo maluchy. Smutne myśli wywoływały w niej
niepokój. Kręciła się nerwowo, czując, jakby po jej rękach i nogach
wędrowały mrówki.

A może Johan się rozmyślił i uznał, że to mimo wszystko nie ma sensu?

Zrozumiał, jak jej ciężko, że nie ma sumienia opuścić Emanuela. Może
rozmawiał z kimś w Paryżu o chorobie Emanuela, tam na pewno wiedzą
więcej niż w Norwegii, i dowiedział się, że jej mąż może żyć
sparaliżowany przez wiele lat. Nie zdziwiłaby się, gdyby uznał, że to dla
nich beznadziejna sytuacja. Ona jest związana, on wolny, na dłuższą metę
nic by z tego nie wyszło. Johan ma prawo przeżyć radość posiadania
dzieci i rodziny tak samo jak każdy inny człowiek. Domyślała się, że mał-
żeństwo z Agnes nie pozostawiło mu wielu miłych wspomnień.

Przewróciła się na drugi bok. Ścisnęło ją w gardle.
Zaraz jednak ostro się upomniała: „Pomyśl, ile dostałaś od losu! Możesz

siedzieć w domu i pisać całymi dniami! I masz więcej pieniędzy niż
kiedykolwiek. Mieszkasz w przestronnym domu, jest ci tu dobrze i ciepło.
Najadasz się do syta i masz pięcioro zdrowych dzieci!"

Sześcioro, przypomniała sobie znużona, powoli zapadając w sen.

ROZDZIAŁ DZIEWIĘTNASTY

Następnego dnia przyszedł list od teścia, a w kopercie sto koron!
Będzie otrzymywać tyle co miesiąc? Jeśli tak, to jest bogata! Z tych

dwustu, które pan Ringstad jej wręczył w dniu, gdy zabierał Emanuela, nie
wydała więcej niż pięćdziesiąt, a trzydziestu koron zaoszczędzonych przez
Emanuela nawet nie tknęła. Wprawdzie odzyskała sto pięćdziesiąt koron,
które wcześniej przekazać musiała Ludvigowi za towar, ale nie miała
odwagi ich ruszyć, zanim nie nabierze całkowitej pewności, że nie pojawią
się kolejne nieprzewidziane wydatki w sklepie. Teraz jednak będzie mogła
kupić skarpety i kurtki dla chłopców, ubranka dla Hugo i Jensine, a także
coś pożywniejszego na chleb i na obiady, oraz więcej kawy i kakao. Była
oszołomiona. Od tamtej pory, gdy dawno temu teść przysłał jej trzysta
koron, nie dysponowała taką dużą sumą pieniędzy. Wtedy miała tyle

wydatków, że kupka pieniędzy dość szybko stopniała, teraz jednak będzie
mogła zrobić jakąś niespodziankę chłopcom, gdy wrócą do domu.

Mała Olaug przyglądała jej się, stojąc cichutko z boku. Pomogła ubrać

Hugo, gdy Elise ubierała Jensine, i zjadła razem z nimi śniadanie. Chłopcy
już dawno pobiegli do szkoły. Elise zamierzała wybrać się do
Andersengarden razem z całą trójką. Pani Jonsen nie czuła się tego dnia
dobrze i nie mogła zaopiekować się dziećmi.

Olaug, wymyta, uczesana i czysto ubrana, wyglądała teraz porządniej.

Dziewczynka zdawała się nie przejmować tym, że ma na sobie chłopięce
ubrania, które na dodatek są na nią za duże. Pewnie nie przywykła do
lepszych. Elise jednak pragnęła z całego serca, by zamiast spodenek po
Pederze mogła włożyć małej sukienkę. Spodenki zamiast do kolan sięgały
jej prawie do kostek. Jeśli zobaczą ją jacyś chłopcy, na pewno ją wyśmieją.
Ale trudno, musi zabrać Olaug ze sobą. Jest za mała, by zaopiekować się
Hugo i Jen-sine, a samej w domu nie chciała jej zostawiać.

Na dworze panował równie silny chłód jak poprzedniego dnia. Przez

noc napadało dużo śniegu, a chłopcy rano nie zdążyli odśnieżyć ścieżki do
furtki. Elise brnęła więc razem z dziećmi w głębokim śniegu, który sypał
im się do butów.

Kiedy wyszli na ulicę, posadziła całą trójkę na sankach.
Ciężko je było ciągnąć po Arendalsgaten, dopiero kiedy Elise minęła

most Bentsebrua i dotarła do Sandakerveien, poszło już łatwiej.
Wprawdzie nie zdążyły tędy przejechać jeszcze zaprzęgi z pługami
odśnieżającymi, ale ulica była wydeptana przez rzeszę robotników
zmierzających o poranku do fabryki.

Elise szła z pochyloną głową, chroniąc twarz przed przenikliwym

chłodem. Zdążyła minąć zakłady Myren, gdy omal nie zderzyła się z jakąś
starszą kobietą. Podniosła wzrok, by przeprosić, i ku swemu zdziwieniu
zorientowała się, że to pani Evertsen.

- Pani Evertsen?! - zawołała radośnie. - Jak miło! Tak dawno już pani

nie widziałam!

Pani Evertsen przywitała się z nią chłodno.
- Rzeczywiście, dawno już nie odwiedzałaś starej sąsiadki. Myślę sobie,

że pewnie na Hammergaten zadajesz się z lepszymi.

- Tyle miałam na głowie! Pewnie pani słyszała, że Emanuel zachorował.

Sama muszę o wszystko zadbać i utrzymać rodzinę.

- Ale chorym mężem nie musiałaś się długo zajmować, Elise. Jego

bogaci rodzice, jak słyszałam, zabrali go ze sobą do dworu.

Elise westchnęła w duchu. Powinna wiedzieć, że całe Sagene

oczywiście wie już o wszystkim.

- No a ostatnio Abrahamsen mówił, że zrezygnowałaś z posady w

kantorze. Czym się zajęłaś, skoro cię na to było stać, Elise?

- Właśnie idę do Anny i Torkilda, by im o wszystkim opowiedzieć Nie

sądziłam jednak, że płotki dotarły tam przede mną - rzuciła cierpko, licząc
na to, że pani Evertsen bez trudu się domyśli, jakie jest jej zdanie na temat
kwitnącego w okolicy plotkarstwa.

- Chyba nie sądziłaś, że ludzie się nie dowiedzą, czym się teraz trudnisz?

Byłaś przecież kiedyś jedną z nas!

- Nadal się czuję jedną z was, pani Evertsen. Chyba nikomu nie

przeszkadza, że się przeprowadziłam na Hammergaten?

- To zależy - odparła pani Evertsen, posyłając jej podejrzliwe spojrzenie.
- Co pani ma na myśli? Uważa pani, że za dobrze mi się powodzi?
- Nie wiem, dlaczego rzuciłaś pracę, i nie rozumiem, jak możesz

siedzieć w domu i mimo to mieć pieniądze na płaszcz i sanki dla dzieci.

- Kapelusz i płaszcz dostałam od miłej sąsiadki, pani Jonsen. Zostały po

siostrze, która umarła w święta. Sanki zaś podarował nam Asbjorn, mąż
mojej mamy.

- Powinnaś być ostrożniejsza, Elise. To wprawdzie nie moja sprawa, ale

skoro już tak rozmawiamy w cztery oczy, uważam, że muszę cię ostrzec.
Słyszałam, że zaczęłaś przyjmować mężczyzn. Nigdy bym cię o to nie
posądzała. Zrozumiałabym, gdyby chodziło tylko o Johana, ale tych
dwóch innych! A taka była z ciebie porządna dziewczyna!

Elise aż poczerwieniała ze zdenerwowania.
- No nie, tego bym się po pani nie spodziewała, pani Evertsen. Chyba

pani nie wierzy w takie plotki?! Wiem, do czego pani pije, bo pani Jonsen,
choć bardzo miła, jest też bardzo podejrzliwa. No cóż, na starość ludzie tu,
nad rzeką, mają do tego prawo. Jeden z mężczyzn, którzy mnie odwiedzili,
to sprzedawca ze sklepu Emanuela. Przyszedł po pieniądze na towar
zamówiony przez mojego męża, a ten drugi to kancelista z przędzalni
Graaha, który pomógł mi narąbać drewna i nanosić wody tego dnia, kiedy
się na mnie zwaliło tyle kłopotów. Dobrze pani wie, że nie uganiam się za
mężczyznami, wie to pani, odkąd mnie zna.

Pani Evertsen jednak nie dała się tak łatwo przekonać.
- A czy w święta nie szłaś w towarzystwie mężczyzny, gdy twój mąż

siedział przykuty do wózka?

- Spotkałam Johana i odprowadził mnie do domu któregoś dnia, gdy

wracałam z pracy, ale ani pani, ani nikomu innemu nic do tego. Nie
zrobiłam nic złego. Uważam, że to bardzo nieładnie z pani strony roznosić

takie plotki. Zwłaszcza że pani wie lepiej niż inni, jak się zmieniło moje
życie od czasu choroby mamy, gdy cały swój czas musiałam poświęcić
Pederowi, Kristianowi i Evertowi. A co wydarzyło się potem, zapewne też
pani doskonale pamięta, o ile panią znam. Proszę bardzo, niech mnie pani
teraz potępia, jeśli chce mi zrobić przykrość. Nie sądziłam, że mamy jakieś
niewyjaśnione sprawy.

Powiedziawszy te słowa, pociągnęła mocno za sznurek przywiązany do

sanek i oddaliła się pośpiesznie.

Nie zdążyła ochłonąć ze wzburzenia, dotarłszy do Andersengarden. Że

też ludzie nie zajmą się czymś pożyteczniejszym, zamiast obgadywać
innych za plecami i roznosić złośliwe plotki.

Zdjęła dzieci z sanek, wzięła Jensine na ręce, a dwojgu pozostałym

pozwoliła iść za sobą po schodach i dopiero wtedy powoli się uspokoiła.
Za każdym razem, gdy czuła znajomy zapach na klatce schodowej,
powracały z niezwykłą siłą wspomnienia i nachodził ją lekki smutek.
Dlaczego, Johan? - myślała z żalem. Dlaczego tak się wszystko
skomplikowało?

Nie była pewna, czy zastanie kogoś w domu, poczuła więc ulgę,

usłyszawszy szuranie krzesła o podłogę w kuchni. Przemarzła,
zatrzymując się na rozmowę z panią Evertsen, a dzieci też zmarzły, siedząc
bez ruchu na sankach.

- Elise? - Anna wstała ze stołka i utykając, wyszła jej na spotkanie. - Co

za niespodzianka! I zabrałaś ze sobą dzieci! Ale zaraz, kim jest to trzecie?

Elise uśmiechnęła się. Wyglądało na to, że Anna jest w domu sama, i

bardzo ją to ucieszyło. Choć właściwie liczyła na pomoc Torkilda w
sprawie Olaug, chciała jednak dowiedzieć się przy okazji, czy Anna wie,
co się dzieje z Johanem. Przy Torkildzie nie miałaby śmiałości zapytać.

- Ma na imię Olaug i zdaje się, że uciekła z sierocińca. Szukała Jorund,

tej poprzedniej dziewczynki, która trafiła do mnie.

Anna popatrzyła na Olaug ze współczuciem w swych pięknych oczach.
- Witaj, Olaug, jak miło, że przyszłaś mnie odwiedzić.
Na twarzy małej dziewczynki pojawił się niepewny uśmiech. Anna

zerknęła na Elise i zapytała cicho:

- Ma chyba krzywicę?
- Pomyślałam to samo.
- Rozbierzcie się i siadajcie do stołu. Zaraz czymś was poczęstuję.

Torkild kupił wczoraj chrupiący chleb w piekarni w Sagene. Zamierzałam
zaprosić na kawę panią Evertsen, ale mogę to przełożyć na inny dzień.

Elise zaczęła rozbierać dzieci, czując, jak znów ogarnia ją gniew.

- Proszę, nie zapraszaj jej, gdy ja tu jestem. Spotkałam ją po drodze,

zarzuciła mi, że przyjmuję za pieniądze obcych mężczyzn.

Anna spojrzała na nią z niedowierzaniem i zmarszczyła czoło.
- No coś ty? To niemożliwe.
- Owszem, i wcale nie żartowała. Zdaje się, że to pani Jonsen rozpuściła

plotki. Widziała, jak mnie odwiedził sprzedawca Emanuela i Sigvart
Samson, kolega z kantoru. Wyjaśniłam jej, po co przyszli, ale to
najwyraźniej nic nie pomogło.

Anna uśmiechnęła się.
- Przecież obie, pani Jonsen i pani Evertsen, dobrze cię znają. Wiedzą,

że nie jesteś latawicą.

- Ktoś mnie też widział w święta razem z Johanem. Obawialiśmy się

tego, ale było tak ciemno i zimno, gdy odprowadzał mnie z fabryki do
domu, że uznaliśmy za mało prawdopodobne, iż na kogoś się natkniemy.

Anna popatrzyła na nią łagodnie.
- Nie potępiam was, Elise. Znasz moje zdanie. Z całego serca życzyłam

Johanowi, by przeżył coś miłego podczas pobytu w domu.

- Wiem, Anno, ale nie wszyscy tak to widzą. Anna pokręciła głową ze

smutkiem.

- Nie, nawet Torkild. Próbowałam z nim o tym porozmawiać, ale wiesz,

jest taki pobożny! Jego zdaniem niemoralne jest kochać innego
mężczyznę, gdy się przyrzekło wierność mężowi.

- Przyrzekałam wierność Johanowi, zanim jeszcze spotkałam Emanuela.

Emanuel wiedział, że przyjmuję jego oświadczyny wyłącznie z powodu
sytuacji, w jakiej się znalazłam.

- W oczach Torkilda to nieistotne. Przed Bogiem w obecności pastora

przysięgałaś Emanuelowi kochać go i szanować, póki śmierć was nie
rozdzieli. Wiem, że starasz się być dobrą żoną dla Emanuela, pomimo
tego, co ci uczynił. Wiem także, że w największej tajemnicy spotykałaś się
z Johanem, gdy przyjechał do domu na święta. Znam jednak was oboje i
wiem, że nie uczyniliście nic niestosownego.

Elise poczuła, że się rumieni, więc pośpiesznie pochyliła się nad

Jensine, by zdjąć z niej gruby sweterek. Te spotkania wszak nie były
całkiem niewinne.

- Miałaś od niego ostatnio jakieś wieści? - zagadnęła po chwili. Anna

pokręciła głową, stawiając na stole półmisek z kuszącymi kromkami
słodkiego chleba.

- Nie, i wydaje mi się to dziwne. Zwykle pisze do mnie regularnie i

odpowiada na każdy mój list, ale teraz już dawno się nie odzywał.

- Do mnie też nie.
- Niemożliwe! - Anna posłała jej przerażone spojrzenie.
- Właśnie dlatego przyszłam z tobą porozmawiać. Choć równocześnie

muszę znaleźć dom dla małej Olaug. Nie mogę nawet znieść myśli o tym,
bym miała ją odesłać z powrotem do sierocińca, wiedząc, jak tam traktują
dzieciaki.

- Rozumiem cię. Dzieci są tam zaniedbywane i nie mają właściwej

opieki. Właśnie czytałam artykuł opublikowany przez pewnego profesora
medycyny na temat krzywicy, nazywanej też rachitis albo angielską
chorobą. Twierdzi on, że to choroba pokrewna z suchotami i powoduje
zmiany w układzie kostnym. Ponieważ chorują na nią głównie dzieci w
wieku od pół roku do dwóch łat, nie zadawano sobie zbyt wiele trudu, by
znaleźć przyczyny tej choroby i ustalić sposób leczenia. Ale choroba może
wystąpić także u starszych dzieci. Podobno utworzono dla nich specjalny
oddział w szpitalu Rikshospitalet, ale trafiają tam wyłącznie dzieci z
dobrze sytuowanych rodzin. Takich, które mogą zapłacić za leczenie.

- Ale czy w ogóle jest na to jakieś lekarstwo?
- Z tego, co wiem, lekarze są dość bezradni. Niektórzy próbują metody

odmierzania, inni zalecają dzieciom kąpiele w wodzie z ołowiem albo
nakazują picie wody z żelazem. Pamiętasz, uczyliśmy się w szkole o
odczyniających uroki babkach, u których ludzie szukali pomocy.
„Zaklinam przed zdradą i przed krzywicą, a zaklęcia te niech cię chronią".
Torkild twierdzi, że to zabobony, ale czego mają się uchwycić ludzie w
nieszczęściu. W tym artykule przeczytałam, że ponad sześćset osób
dotkniętych tą chorobą wywodzi się ze środowisk robotniczych, a tylko
dwadzieścia cztery z lepiej sytuowanych rodzin.

- To znaczy, że winy tej choroby należy szukać w naszym sposobie

życia. Może wywołuje ją niedożywienie, chłód i niedogrzanie w okresie
zimowym, a może nadmierna ciasnota?

- A może odżywiamy się niewłaściwie - dodała Anna. - Kasza na

wodzie, polewka czy suchy chleb nie dostarczają organizmowi
niezbędnych składników pokarmowych. Na drugim brzegu rzeki ludzie
jadają zdrowiej. - Podała półmisek i zachęciła: - Poczęstuj się jeszcze
jedną kanapką, Elise. Widzisz, że mam dosyć.

Obie zerknęły znów w stronę Olaug. Hugo łaskotał ją, a ona chichotała.

Chyba nie słuchała ich rozmowy, zresztą pewnie i tak niewiele by z tego
zrozumiała. Nie zdawała sobie raczej sprawy z tego, że coś jej dolega,
choć pewnie wyśmiewano się z jej kalectwa.

Anna spojrzała na Elise i powiedziała:

- Torkild zaraz przyjdzie. Chcesz, żeby ją zabrał do ośrodka pomocy?
Elise zwlekała z odpowiedzią.
- Właściwie najpierw bym chciała z nim chwilę porozmawiać,

dowiedzieć się, co robią w takich przypadkach.

- Przecież wiesz! Elise, widzę po tobie, że nie masz ochoty jej oddawać.

To samo było z Jorund.

- Nie o to chodzi. Po prostu tak bardzo bym chciała znaleźć dla niej

rodziców. A przynajmniej mamę. Wiem, że Armia Zbawienia robi, co
może, ale nie udałoby im się znaleźć dla Jorund takiej opiekunki jak panna
Johannessen. Tymczasem to rozwiązanie okazało się szczęśliwe dla nich
obu.

Anna uśmiechnęła się.
- Ty to jesteś taka „kocia mama", co to zbiera z ulicy wszystkie dzieci,

których jej żal. Uważaj, żeby w końcu nie zabrakło dla ciebie samej
miejsca do spania.

Elise odwzajemniła uśmiech i dodała:
- I czasu na pisanie.
- Wreszcie! Nie mogłam się doczekać, kiedy o tym powiesz. A więc

zrezygnowałaś z posady w kantorze, by się poświęcić pisaniu książek?

- Kto ci o tym opowiedział?
- Torkild był u Hildy. Nie chciała mu z początku nic powiedzieć, ale gdy

zauważył, że nie ma u niej Hugo, przestraszył się, że coś się stało.

- Nie ma czego ukrywać. Zresztą lepiej, żeby się ludzie dowiedzieli,

czym się zajmuję. Gorsze są te wszystkie domysły, czego dowodem jest
pani Evertsen.

Roześmiały się obie, a Anna tylko pokręciła głową:
- Ona naprawdę sądziła, że utrzymujesz się, przyjmując mężczyzn?
- Na to wygląda.
Anna nagle spoważniała i zapytała:
- Domyślasz się, co z Johanem? Zwykle pisywał tak regularnie.
- Mam tylko nadzieję, że nie zachorował.
- Nie, napisałby, nawet gdyby był chory.
- A może nie stać go na znaczki? Anna uśmiechnęła się.
- Nie mówił ci, że sprzedał kolejne prace? Zaczyna mu się dobrze

powodzić. Zobaczysz, że wróci do domu jako człowiek ustawiony.

- Zastanawiałam się, skąd wziął pieniądze na te wszystkie smakołyki,

które przyniósł w koszu skrzat w wieczór sylwestrowy. Pewnie słyszałaś,
co on wymyślił?

- Tak, i bardzo się wzruszyłam, bo to dowodzi, że szczerze kocha

wszystkie twoje dzieci. - Zaśmiała się. - Popatrz, ja też traktuję chłopców
jak twoich synów.

- Nasz sprzedawca, Ludvig Lien, też tak myślał. Zaczęłam się więc

nawet zastanawiać, czy naprawdę wyglądam tak poważnie.

- Wyglądasz na starszą, niż jesteś w rzeczywistości, ale to dlatego, że

spoczywa na twoich barkach taka odpowiedzialność. Jesteś o wiele
dojrzalsza niż inne osoby w twoim wieku.

Zamilkły na chwilę, popijając ze smakiem gorącą kawę.
- A może list się gdzieś zawieruszył? To się zdarza.
- Miejmy nadzieję. Ale trochę dziwne, że równocześnie do nas obu.
- Bo co innego mogło się stać? - Anna wzruszyła ramionami, ale nagle

jej twarz rozpromieniła się. - A może on jest w drodze do domu?

- Do domu? Ale przecież dopiero były święta. Chyba nie zarabia tyle, by

móc sobie pozwolić znów na tak kosztowną podróż?

- A może profesor go wezwał, żeby wykonał jakieś zamówienie? Jest

taki zdolny. Rzeźbi od niedawna, ale jestem pewna, że profesor musiałby
długo szukać kogoś równie utalentowanego-

- Najważniejsze, że wierzysz wswojego brata, Anno - uśmiechnęła się

Elise i dodała z westchnieniem: - Bardzo bym go chciała zobaczyć, choć
zdaję sobie sprawę, że przysporzyłoby mi to wielu problemów.

- Myślę, że to jest wyjaśnienie, Elise. Mam dziwne przeczucie, że się nie

mylę. Na pewno chce nam zrobić niespodziankę! Pamiętasz, on zawsze
uwielbiał nas czymś zaskakiwać. Ot, choćby ten wieczór sylwestrowy.

Elise poczuła przypływ radości. Kto wie, czy Anna nie ma racji. Znała

swojego brata zapewne lepiej niż ktokolwiek. Nie powiedziałaby tego,
gdyby sama głęboko w to nie wierzyła.

Nie karmiłaby jej fałszywymi nadziejami, narażając na późniejsze

rozczarowanie.

Na schodach rozległy się ciężkie kroki i po chwili w drzwiach stanął

Torkild.

Posłał im zdumione spojrzenie.
- Mamy gości? Jak miło, Elise! Doprawdy długo się nie widzieliśmy. -

Podszedł i przywitał się z nią serdecznie. - O, przyprowadziłaś też dzieci.

Anna uśmiechnęła się.
- Nie zauważyłeś, że jest o jedno więcej? Torkild rozejrzał się.
- Rzeczywiście, tej małej nie widziałem wcześniej.
- Wiesz, że Elise ma dobre serce. To nic nowego. Znów szuka jakiejś

samotnej kobiety, która pragnie córeczki.

Elise uznała, że musi wyjaśnić całą sytuację.

- Wydaje mi się, że mała uciekła z sierocińca. Szukała Jorund, tej

poprzedniej uciekinierki. Nie mam serca jej odesłać, ale gdybyś był tak
miły i zawiadomił ich także tym razem, byłabym ci bardzo wdzięczna.

Torkild pokiwał głową.
- Porozmawiam z samarytankami i zapytam, co się da zrobić.
Elise zaniepokoiła się.
- Może zostać u mnie parę dni, zanim nie znajdziemy kogoś

odpowiedniego.

Anna przyszła jej z pomocą.
- Elise wolałaby, żeby mała nie trafiła do rodziny, w której i tak jest już

dużo dzieci.

Torkild westchnął głęboko.
- Gdybyś wiedziała, ile dzieci jest w podobnej sytuacji! Wracam właśnie

z przytułku Enerhaugen. Codziennie szuka tam schronienia prawie
osiemdziesiąt dzieci. Podobnie jest w przytułku na Starym Mieście.
Sytuacja dzieci jest tam nie lepsza niż w sierocińcu, skąd ta mała uciekła, a
kto wie, czy nie gorsza.

Elise podjęła decyzję.
- W takim razie zabieram ją z powrotem do domu i miejmy nadzieję, że

uda mi się znaleźć dla niej mamę.

Torkild popatrzył na nią łagodnym i wyrozumiałym spojrzeniem.
- Nie możesz uratować całego świata, Elise. Niektórzy muszą się

zadowolić lichą strawą i dachem nad głową.

Elise wstała.
- Dziękuję za kawę, Anno. Miło mi było z tobą porozmawiać. - Po czym

zwróciła się do dzieci: - Musimy wracać do domu. Ubierz się, Olaug, a ja
pomogę Jensine i Hugo.

- Ja mogę pomóc Hugo włożyć ubranka - zaproponowała ochoczo

Olaug.

Anna uśmiechnęła się.
- Widzisz, jaka ci się trafiła pomocnica, Elise. Przyda ci się. Dziękuję, że

przyszłaś, i odwiedzaj mnie, proszę, częściej niż w ostatnim czasie.

Elise nie wróciła prosto do domu. Ciągnąc sanki, skierowała się aż na

Mollergata i wstąpiła do sklepu z używaną odzieżą. Tam kupiła wełnianą
sukienkę, grube pończochy, kurtkę, czapkę i buciki dla Olaug i od razu ją
w to ubrała.

Nigdy nie zapomni wyrazu twarzy dziewczynki, kiedy stanęła przed nią

w „nowych" ubrankach. Mała uśmiechnęła się szeroko, odsłaniając
drobne, popsute zęby. Oczy jej promieniały.

- Teraz jestem księżniczką z bajki!
- Tak, Olaug, jesteś księżniczką. Musimy tylko poszukać dla ciebie

królowej. .

Zmęczeni i zziębnięci wrócili do domu, ale na szczęście w kuchni nie

wychłodziło się całkiem, a w piecu tlił się żar. Wystarczyło wrzucić parę
drew i wnet zapłonął wesoło ogień.

Elise usadowiła maluchy razem z Olaug na podłodze w kuchni, by się

pobawiły razem, sama zaś opatuliła się w koc i usiadłszy w salonie,
zabrała się do pisania.

Szło jej całkiem dobrze. Napisała o Berntine, która znaczną część życia

poświęciła innym i która miała tę dziwną zdolność widzenia bądź
przeczuwania różnych zdarzeń. Gdy odchodziła jej siostra, Berntine
dostała nagle w fabryce strasznego dygotu. Innym razem szorowała
podłogę, gdy nagle zrobiło jej się słabo i mdło i musiała na moment usiąść.
Później okazało się, że w tej samej chwili umarł jej brat.

Elise zdążyła na paru stronach opisać ubogie poddasze w starym

drewnianym domku na Sandakerveien i scharakteryzować ze szczegółami
wygląd Berntine, gdy usłyszała, jak do kuchni z głośnym tupaniem
wpadają chłopcy. Postanowiła więc dokończyć wieczorem, gdy położy
dzieci spać.

Tego wieczoru także zasnęła późno. Było jej przyjemnie i ciepło, gdy

Peder się do niej przytulił. Zanim zasnął, wymamrotał jeszcze:

- Uważam, że powinnaś pozwolić jej u nas zostać, Elise. Leżała i

rozmyślała, zarówno o sytuacji Olaug, jak i o milczeniu

Johana. Słodkie oczekiwanie przeniknęło jej ciało. Gdyby tak Anna

miała rację, pomyślała. Gdyby Johan nagle stanął w drzwiach.

Obudziła się gwałtownie. Przez okno na poddaszu sączyło się blade

światło świtu. Peder siedział na łóżku i rozglądał się przerażony.

- Co się stało? - zapytała, przecierając oczy, i podniosła się zaspana.
- Gdzie jest Hugo?
- Hugo? - rozejrzała się, w jednej chwili rozbudzona, i zerwała się z

łóżka.

Nie było go ani u Olaug, ani u Everta. Ani nawet u Kristiana! Uff!

Pewnie zszedł boso w cienkiej piżamie po schodach. Że też się znów nie
posłuchał! Przecież dobrze wie, że nie wolno mu schodzić samemu po
stromych schodach.

Pośpiesznie zbiegła na dół, nie tracąc czasu na to, by zarzucić coś na

ramiona. Okna w salonie były nieszczelne i od środka utworzyła się
warstwa lodu.

- Hugo? Gdzie jesteś?! - zawołała.
Słyszała, że przybiegł za nią równie przestraszony Peder.
- Hugo! - krzyknął surowo.
Jensine rozpłakała się, ale trudno, musi chwilę poczekać. Olaug na

pewno też się obudziła i nie ma pojęcia, co to za hałasy.

W kuchni także nie zauważyli Hugo. Elise stała zdezorientowana.

Czyżby gdzieś się schował?

- Hugo! - krzyknęła zniecierpliwionym głosem, bo powoli ogarniał ją

gniew. Trzęsła się z zimna, stąpając po lodowatej podłodze. - Hugo! -
zawołała raz jeszcze. - Wychodź natychmiast! To nie jest zabawne. Zimno
mi.

Cisza.
Za jej plecami stali Peder, Kristian i Evert. Na schodach rozległy się

kroki Olaug, a na piętrze nie cichł płacz Jensine.

- Drzwi nie są porządnie zamknięte - odezwał się nagle żałośnie Peder.
Rzuciła się i otworzyła je, a wówczas ujrzała na ośnieżonych schodach

ślady maleńkich stóp, które prowadziły dalej do węgła domu.