blacharz 721[01] z1 04 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Piotr Chmiel

Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy
z zastosowaniem operacji mechanicznej obróbki
skrawaniem 721[01].Z1.04

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji

–

Państwowy Instytut Badawczy

Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Radosław Krzyżanowski

mgr inż. Sylwester Wesołowski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Piotr Chmiel

Konsultacja:
mgr inż. Jolanta Skoczylas

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[01].Z1.04
Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy z zastosowaniem operacji mechanicznej
obróbki skrawaniem, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu blacharz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Materiały używane do obróbki skrawaniem

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Rodzaje i zastosowanie narzędzi, urządzeń i maszyn skrawających

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Obrabiarki do metalu: tokarki, wiertarki, frezarki, szlifierki

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Bezpieczeństwo i higiena pracy na stanowiskach z obróbką skrawaniem

5.4.1. Ćwiczenia

5.5. Kalkulacja usługi wykonania elementu lub przedmiotu za pomocą

skrawania

5.5.1. Ćwiczenia

5.6. Kontrola jakości elementów i przedmiotów wykonanych za pomocą

skrawania

5.6.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który pomoże w prowadzeniu zajęć

dydaktycznych w szkole zawodowej kształcącej w zawodzie blacharza, w jednostce
modułowej „wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy z zastosowaniem operacji
mechanicznej obróbki skrawaniem”.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakimi powinien dysponować uczeń przed
przystąpieniem realizacji programu jednostki modułowej,

−

cele kształcenia (zestaw umiejętności) – jakie powinien opanować uczeń w wyniku
realizacji programu jednostki modułowej,

−

przykładowe scenariusze zajęć – propozycje prowadzenia zajęć dydaktycznych różnymi
metodami,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu wykształcenie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

przykładowy zestaw zadań testowych,

−

przykładowy test umiejętności praktycznych (próba pracy),

−

wykaz literatury, z jakiej mogą korzystać uczniowie podczas nauki.
Według założeń kształcenia modułowego, nauczyciel przede wszystkim ma kierować

procesem dydaktycznym, stwarzając uczniowi warunki do samodzielnego przyswajania
wiedzy oraz kształtowania umiejętności w sposób kontrolowany.

Zalecane jest, aby kształcenie było realizowane metodami aktywizującymi oraz metodami

praktycznymi.

W każdej z podanych metod nauczania istotną rolę odgrywa wykonywanie ćwiczeń,

mających na celu ukształtowanie nowych umiejętności i utrwalenie nabytych wcześniej.
Umieszczone w poradniku ćwiczenia należy traktować jako przykładowe. Nauczyciel może
tworzyć nowe ćwiczenia, dostosowane do możliwości i warunków lokalnych, jednakże
powinny one prowadzić do osiągnięcia wszystkich celów określonych w programie jednostki
modułowej.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń uczeń ma możliwość sprawdzenia poziomu

swoich postępów, odpowiadając na pytania podane w podrozdziale: Sprawdzian postępów.
Według tego samego zestawu pytań nauczyciel dokonuje oceny osiągnięć ucznia. Uczeń
powinien samodzielnie przeczytać pytania i udzielić na nie odpowiedzi. W tym celu wstawia
X obok słowa:

−

TAK – jeżeli jego odpowiedź na pytanie jest twierdząca (operacja wykonana
w sposób prawidłowy)

−

NIE – jeżeli jego odpowiedź na pytanie jest przecząca (operacja wykonana w sposób
nieprawidłowy lub niepełny).

Podobne czynności wykonuje nauczyciel, obserwując zachowania ucznia i efekty jego

pracy. Po dokonaniu przeglądu odpowiedzi, ustala się pytania, na które uczeń nie potrafił
odpowiedzieć lub odpowiedział przecząco. Brak odpowiedzi lub zaznaczenie NIE wskazują
luki w wiedzy lub umiejętnościach. Zmusza to ucznia do ponownego zapoznania się
z potrzebnymi treściami, powtórzenia ćwiczenia lub jego części. Podczas oceny należy
przyjąć zasadę, że zadanie (ćwiczenie) będzie zaliczone tylko wtedy, kiedy będzie wykonane
zgodnie z przyjętymi standardami i kryteriami. Można stosować przyjęty w danej placówce
wewnętrzny system oceniania, można też potwierdzać umiejętności ucznia w skali
dwustopniowej: ćwiczenie (zadanie) zaliczone, ćwiczenie (zadanie) niezaliczone.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej nauczyciel przeprowadza

sprawdzian sumatywny, którego wynik określa poziom przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel może posłużyć się propozycjami
testów teoretycznych i praktycznych.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Maszyny i urządzenia wykorzystywane do ćwiczeń muszą być zaopatrzone w instrukcje

obsługi. Przed przystąpieniem do pracy uczeń powinien zapoznać się z budową i zasadą
działania tych urządzeń, aby mógł je bezpiecznie obsługiwać.

Po zakończeniu ćwiczenia należy wymagać, aby uczeń uporządkował stanowisko,

wyczyścił i zakonserwował narzędzia oraz maszyny.

Schemat układu jednostek modułowych

721[01].Z1

Technologie robót blacharskich

721[01].Z1.01

Posługiwanie się podstawowymi pojęciami

z zakresu blacharstwa

721[01].Z1.02

Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem narzędzi ręcznych

721[01].Z1.03

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem maszyn

i urządzeń

721[01].Z1.04

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem operacji

mechanicznej obróbki

skrawaniem

721[01].Z1.05

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

metodami obróbki plastycznej

i cieplnej

721[01].Z1.06

Wykonywanie

nierozłącznych połączeń

blach

721[01].Z1.08

Wykonywanie konserwacji

I naprawy elementów
i konstrukcji z blachy

721[01].Z1.07

Wykonywanie montażu I demontażu

elementów i zespołów blacharskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować terminologię zawodową z zakresu blacharstwa,

−

czytać i interpretować dokumentację techniczną,

−

wykonywać odwzorowania graficzne elementów wykonanych z blachy,

−

wytrasować kształt wykonywanego elementu zgodnie z rysunkiem,

−

rozpoznawać materiały,

−

rozróżnić elementy maszyn i mechanizmy,

−

określać właściwości materiałów wykorzystywanych w blacharstwie,

−

rozróżniać podstawowe techniki wytwarzania,

−

dobierać przyrządy pomiarowe,

−

wykonywać podstawowe pomiary warsztatowe oraz interpretować ich wyniki,

−

stosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska podczas użytkowania maszyn, urządzeń, narzędzi i przyrządów,

−

zidentyfikować zagrożenia pożarowe na stanowisku pracy,

−

dobrać środki ochrony indywidualnej w zależności od rodzaju wykonywanej pracy,

−

stosować procedury udzielania pierwszej pomocy,

−

korzystać z literatury technicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

–

scharakteryzować proces skrawania blachy,

–

określić właściwości materiałów stosowanych w skrawaniu blachy,

–

scharakteryzować materiały metalowe poddawane obróbce skrawaniem,

–

dobrać narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia do obróbki skrawaniem,

–

scharakteryzować budowę i działanie maszyn i urządzeń skrawających,

–

zaplanować proces kształtowania elementów i przedmiotów z blachy z zastosowaniem
toczenia, wiercenia, rozwiercania, frezowania, szlifowania,

–

przygotować materiał do obróbki skrawaniem,

–

zorganizować stanowisko do obróbki skrawaniem zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

wykonać operacje toczenia, wiercenia, frezowania i szlifowania,

–

ocenić jakość i prawidłowość elementu lub przedmiotu wykonanego z zastosowaniem
obróbki skrawaniem,

–

dokonać konserwacji obrabiarek do metalu,

–

posłużyć się dokumentacją technologiczną oraz normami dotyczącymi obróbki
skrawaniem,

–

skorzystać z katalogów i poradników w zakresie mechanicznej obróbki skrawaniem,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
ś

rodowiska podczas wykonywania pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania: 721[01] Blacharz
Moduł:

Technologia robót blacharskich 721[01].Z1
Jednostka modułowa: Wykonywanie elementów i przedmiotów
z zastosowaniem operacji mechanicznej obróbki skrawaniem.
721[01].Z1.04

Temat: Rodzaje i zastosowanie narzędzi, urządzeń i maszyn skrawających

Cel ogólny: dobrać narzędzia i przyrządy do obróbki skrawaniem.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

przyporządkować narzędzia według możliwości zastosowania ich do odpowiednich
obrabiarek,

−

nazwać poszczególne narzędzia według obowiązującego słownictwa,

−

odszukać narzędzia w firmowych katalogach narzędzi,

−

określić wielkość charakteryzującą wymiar narzędzia,

−

określić sposób zamocowania narzędzia w obrabiarce.

Metody nauczania–uczenia się:

−

metoda dyskusji dydaktycznej z tworzeniem metaplanu.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

zajęcia praktyczne w grupach 2–3 osobowych.

Czas: 5 godzin dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:

−

narzędzia oraz przyrządy i uchwyty stosowane do tokarek, wiertarek, frezarek i szlifierek,

−

przybory do pisania,

−

katalogi narzędzi.

Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel dopilnowuje, aby uczniowie zajęli stanowiska pracy w odpowiednim ubraniu

roboczym, sprawdza obecność, wpisuje temat zajęć na tablicy i poleca wpisać go do
dzienniczków uczniowskich.

2. Nauczyciel inicjuje dyskusję, w trakcie, której zwraca uwagę na konieczność znajomości

zasady rozpoznawania, dobierania i mocowania narzędzi w obrabiarkach skrawających.

3. Uczniowie odpowiadają na wskazane przez nauczyciela pytania sprawdzające.
4. Nauczyciel dzieli grupę na zespoły dwuosobowe, przydziela stanowiska ćwiczeniowe

a następnie określa zakres ćwiczenia do wykonania.

5. Każdy zespół określa zakres robót, planuje sposób rozpoznawania narzędzi, a następnie

plan działania zapisuje w zeszycie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Każdy zespół określa zagrożenia występujące przy używaniu poszczególnych narzędzi

i zapisuje zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w dzienniczku.

7. Zespoły konsultują z nauczycielem swoje plany działania i zagrożenia występujące przy

używaniu poszczególnych narzędzi, dokonują w nich ewentualnych poprawek.

8. Uczniowie organizują stanowisko pracy.
9. Uczniowie wykonują ćwiczenie zgodnie z ustalonym planem działania,

przyporządkowując kartki z nazwami do narzędzi przygotowanych przez nauczyciela.

10. Nauczyciel kontroluje pracę uczniów zwracając uwagę na prawidłowość wykonywanych

czynności i zachowanie środków ostrożności.

11. Uczniowie po zakończeniu prac sporządzają w zeszycie notatkę z przeprowadzonego

wiczenia.

Zakończenie zajęć

−

Uczniowie prezentują efekty swojej pracy, dokonują samooceny wykonanej pracy
i konfrontują własną ocenę z oceną nauczyciela.

−

Dyskusja w grupie na temat uzyskanych wyników pracy i przyczyn popełnianych błędów.

−

Nauczyciel podsumowuje dyskusję, zwraca uwagę na najważniejsze elementy zajęć.

−

Nauczyciel wystawia oceny i wpisuje je do dzienniczków.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

uczeń sporządza notatkę z zajęć wypisując poznane narzędzia do poszczególnych
obrabiarek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania: 721[01] Blacharz
Moduł:

Technologia robót blacharskich 721[01].Z1

Jednostka modułowa:

Wykonywanie elementów i przedmiotów z zastosowaniem
operacji mechanicznej obróbki skrawaniem. 721[01].Z1.04

Temat: Obrabiarki do metalu: wiertarki

Cel ogólny: wykonać operacje wiercenia.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

scharakteryzować budowę i działanie wiertarki,

−

zaplanować proces wiercenia,

−

zorganizować stanowisko do wiercenia,

−

przygotować materiał i zamocować go w imadle maszynowym lub na stole wiertarskim,

−

dobrać narzędzia do wiercenia,

−

zamocować narzędzia w wiertarce,

−

wykonać operacje wiercenia,

−

wyczyścić obrabiarkę i usunąć wióry,

−

dokonać konserwacji wiertarki według wykazu punktów smarowania,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
ś

rodowiska podczas wykonywania wiercenia.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

zajęcia praktyczne (warsztatowo-produkcyjne) w grupach 2–3 osobowych.

Czas: 5 godzin dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:

−

wiertarka stołowa lub kolumnowa,

−

punktak, młotek ślusarski,

−

komplet wierteł z chwytem walcowym i stożkowym,

−

uchwyt wiertarski,

−

tulejki redukcyjne,

−

imadło maszynowe,

−

łapy, śruby i podkładki dystansowe do mocowania przedmiotów na stole,

−

klucze płaskie do śrub mocujących,

−

pilnik i skrobak,

−

próbki materiałów do wiercenia,

−

zmiotka,

−

olejarka,

−

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa wiertarki z instrukcją smarowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel dopilnowuje, aby uczniowie zajęli stanowiska pracy w odpowiednim ubraniu

roboczym, sprawdza obecność, wpisuje temat zajęć na tablicy i poleca wpisać go do
dzienniczków uczniowskich.

2. Nauczyciel inicjuje dyskusję, w trakcie, której zwraca uwagę na konieczność znajomości

zasady dobierania i mocowania narzędzi do wiercenia.

3. Uczniowie charakteryzują budowę i działanie wiertarki.
4. Uczniowie odpowiadają na wskazane przez nauczyciela pytania sprawdzające.
5. Nauczyciel dzieli grupę na zespoły dwuosobowe, przydziela stanowiska ćwiczeniowe

a następnie określa zakres ćwiczenia do wykonania.

6. Każdy zespół określa zakres robót, wykonuje plan pracy, a następnie plan działania

zapisuje w zeszycie.

7. Każdy zespół określa zagrożenia występujące przy procesie wiercenia i zapisuje zasady

bezpieczeństwa i higieny pracy w dzienniczku.

8. Zespoły konsultują z nauczycielem swoje plany działania i zagrożenia występujące przy

procesie wiercenia, dokonują w nich ewentualnych poprawek.

9. Nauczyciel demonstruje bezpieczny sposób mocowania narzędzi i wiercenia przy użyciu

wiertarki.

10. Uczniowie organizują stanowisko pracy.
11. Uczniowie wykonują ćwiczenie zgodnie z ustalonym planem działania.
12. Nauczyciel kontroluje pracę uczniów zwracając uwagę na prawidłowość wykonywanych

czynności i zachowanie środków ostrożności.

13. Uczniowie po zakończeniu ćwiczenia czyszczą obrabiarkę i usuwają wióry.
14. Uczniowie dokonują konserwacji wiertarki według wykazu punktów smarowania.
15. Uczniowie sporządzają w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Zakończenie zajęć

−

Uczniowie prezentują efekty swojej pracy, dokonują samooceny wykonanej pracy
i konfrontują własną ocenę z oceną nauczyciela.

−

Dyskusja w grupie na temat uzyskanych wyników pracy i przyczyn popełnianych błędów.

−

Nauczyciel podsumowuje dyskusję, zwraca uwagę na najważniejsze elementy zajęć.

−

Nauczyciel wystawia oceny i wpisuje je do dzienniczków.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

uczeń sporządza notatkę z zajęć wypisując:
a) narzędzia używane do wiercenia,
b) przyrządy i uchwyty do mocowania przedmiotów obrabianych,
c) kolejność wykonywanych operacji w czasie wiercenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1.

Materiały używane do obróbki skrawaniem

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odczytaj z przykładowego procesu technologicznego informacje dotyczące parametrów

obróbki skrawaniem (posuw, obroty, głębokość skrawania) w występujących operacjach
technologicznych.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) odczytać z procesu wymiar materiału wyjściowego,
5) odczytać z procesu kolejność operacji technologicznych,
6) odczytać obroty wrzeciona roboczego dla każdej operacji,
7) odczytać prędkości skrawania,
8) odczytać wielkości posuwu,
9) odczytać głębokości skrawania,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

dyskusja dydaktyczna,

–

metoda projektów.

rodki dydaktyczne:

−

przykładowy proces technologiczny składający się z kilku operacji np. toczenie,
wiercenie, frezowanie,

−

tabele parametrów technologicznych,

−

kalkulator,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Odczytaj z przykładowych rysunków technicznych informacje dotyczące właściwości

materiałów obrabianych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) odczytać wymiary materiału wyjściowego do obróbki skrawaniem,
5) odczytać właściwości materiału wyjściowego do obróbki skrawaniem,
6) odczytać gatunki materiałów na różnych rysunkach,
7) odszukać powierzchnie, na których nie zalecana jest żadna obróbka skrawająca,
8) odczytać rodzaj obróbki cieplnej zalecanej w poszczególnych elementach,
9) odczytać wymagane twardości po obróbce cieplnej na poszczególnych rysunkach,
10) odczytać wymagane chropowatości na różnych powierzchniach elementu,
11) odczytać rodzaj pokrycia antykorozyjnego na poszczególnych przedmiotach,
12) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
13) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
14) zaprezentować efekty swojej pracy,
15) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

dyskusja dydaktyczna,

–

metoda projektów,

rodki dydaktyczne:

−

rysunki techniczne,

−

literatura z rozdziału 7 dotycząca rysunku technicznego,

−

Polskie Normy, poradniki, katalogi,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Rodzaje i zastosowanie narzędzi, urządzeń i maszyn

skrawających

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj narzędzia przyporządkowując im prawidłowe nazwy i ułóż grupami według

możliwości zastosowania ich do odpowiedniej obrabiarki (z narzędzi używanych do więcej
niż jednej obrabiarki, utwórz oddzielną grupę). Nazwij wszystkie narzędzia umieszczając
obok nich karteczki z odpowiednim napisem. Podaj wielkość, która charakteryzuje wymiar
narzędzia (średnica, długość).

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) rozłożyć dostępne narzędzia na stole ćwiczeniowym,
5) pogrupować narzędzia przyporządkowując je do odpowiednich obrabiarek,
6) wyodrębnić narzędzia wspólne stosowane do więcej niż jednej obrabiarki,
7) umieścić podpisy z nazwami pod każdym narzędziem,
8) sprawdzić w katalogu narzędzi, czy zostały prawidłowo nazwane,
9) określić wielkość charakteryzującą wymiar narzędzia,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

dyskusja dydaktyczna z tworzeniem metaplanu,

–

metoda projektów.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

stół warsztatowy,

−

narzędzia oraz przyrządy i uchwyty stosowane do tokarek, wiertarek, frezarek i szlifierek,

−

katalogi narzędzi,

−

przybory do pisania..

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dobierz narzędzia potrzebne do kolejnych operacji wykonywanych według procesu

technologicznego danego wyrobu. Omów sposób mocowania narzędzi.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) odczytać kolejność operacji,
5) odczytać nazwy obrabiarek, na których będą wykonywane operacje,
6) dobrać narzędzia do poszczególnych operacji,
7) omówić sposób mocowania narzędzi,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

dyskusja dydaktyczna,

–

metoda projektów.

rodki dydaktyczne:

−

rysunek techniczny przedmiotu,

−

przykładowy proces technologiczny przedmiotu wykonywanego obróbką skrawaniem,

−

katalogi narzędzi skrawających,

−

narzędzia do wykonania elementu (więcej niż wymaga proces technologiczny
omawianego przedmiotu).

Ćwiczenie 3

Zaplanuj wykonanie elementu lub przedmiotu z blachy, z zastosowaniem mechanicznej

obróbki skrawaniem.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zaplanować kolejne operacje,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) uzasadnić kolejność operacji pod kątem możliwości technologicznych wykonania,
6) dobrać narzędzia do poszczególnych operacji,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja dydaktyczna,

–

metoda projektów.

rodki dydaktyczne:

−

rysunek techniczny wykonywanego przedmiotu,

−

przybory do pisania,

−

poradniki, katalogi narzędzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3.

Obrabiarki do metalu: tokarki, wiertarki, frezarki, szlifierki

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj element na tokarce z wykorzystaniem operacji toczenia powierzchni czołowej,

walcowej i stożkowej, według rysunku dostarczonego przez nauczyciela.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z budową i instrukcją obsługi tokarki,
5) zaplanować proces kształtowania elementu,
6) przygotować materiał i zamocować w uchwycie tokarskim,
7) ustawić i zamocować narzędzia w imaku nożowym,
8) ustawić parametry toczenia,
9) wykonać operacje toczenia i stępić ostre krawędzie,
10) oznakować element i zachować do kontroli,
11) wyczyścić obrabiarkę i usunąć wióry,
12) dokonać konserwacji tokarki według wykazu punktów smarowania,
13) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
14) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
15) zaprezentować efekty swojej pracy,
16) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−

tokarka uniwersalna,

−

uchwyt tokarski samocentrujący 3-szczękowy,

−

szczęki wymienne do uchwytu tokarskiego: zewnętrzne i wewnętrzne,

−

komplet noży tokarskich,

−

kieł obrotowy do konika tokarki,

−

tulejki redukcyjne,

−

haczyk do usuwania wiórów,

−

zmiotka,

−

olejarka,

−

instrukcja obsługi tokarki,

−

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa tokarki z instrukcją smarowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj na tokarce podkładkę kwadratową o zewnętrznych wymiarach 100 x 100 mm

i otworze Ø 60 mm według rysunku dostarczonego przez nauczyciela.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z budową i instrukcją obsługi tokarki,
5) zaplanować liczbę i wielkość kolejnych wierteł,
6) przygotować materiał i zapunktować środek otworu,
7) zamocować materiał w uchwycie tokarskim,
8) zamocować narzędzia w koniku tokarki i wykonać operacje wiercenia,
9) ustawić parametry toczenia,
10) wykonać roztaczanie otworu nożem tokarskim i stępić ostre krawędzie,
11) oznakować element i zachować do kontroli,
12) wyczyścić obrabiarkę i usunąć wióry,
13) dokonać konserwacji tokarki według wykazu punktów smarowania,
14) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
15) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
16) zaprezentować efekty swojej pracy,
17) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−

tokarka uniwersalna z uchwytem tokarskim 4-szczękowym,

−

punktak, młotek,

−

nawiertak,

−

komplet wierteł,

−

tulejki redukcyjne,

−

noże tokarskie do obróbki otworów,

−

haczyk do usuwania wiórów,

−

zmiotka,

−

olejarka,

−

instrukcja obsługi tokarki,

−

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa tokarki z instrukcją smarowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj wiercenie otworów w narożach podkładki kwadratowej o zewnętrznych

wymiarach 100 x 100 mm z poprzedniego ćwiczenia używając wiertarki, według rysunku
dostarczonego przez nauczyciela.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z budową i instrukcją obsługi wiertarki,
5) zaplanować proces wykonania elementu,
6) wytrasować i zapunktować środek każdego otworu,
7) przygotować materiał i zamocować na stole,
8) zamocować narzędzia,
9) wykonać operacje wiercenia,
10) stępić ostre krawędzie otworów po wierceniu,
11) wyczyścić obrabiarkę i usunąć wióry,
12) dokonać konserwacji wiertarki według wykazu punktów smarowania,
13) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
14) scharakteryzować budowę i działanie wiertarki,
15) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
16) zaprezentować efekty swojej pracy,
17) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−

wiertarka stołowa lub kolumnowa,

−

punktak, młotek ślusarski,

−

komplet wierteł z chwytem walcowym i stożkowym,

−

uchwyt wiertarski,

−

tulejki redukcyjne,

−

imadło maszynowe,

−

łapy, śruby i podkładki dystansowe do mocowania przedmiotów na stole,

−

klucze płaskie do śrub mocujących,

−

pilnik i skrobak,

−

podkładki kwadratowe o zewnętrznych wymiarach 100 x 100 mm z poprzedniego
ć

wiczenia,

−

zmiotka, olejarka,

−

instrukcja obsługi wiertarki,

−

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa wiertarki z instrukcją smarowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj na frezarce obróbkę pakietu blach o kształcie prostokąta na jednakowy wymiar

z dokładnością do 0,2 mm, według rysunku dostarczonego przez nauczyciela.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z budową i instrukcją obsługi frezarki,
5) zaplanować proces obróbki elementu,
6) przygotować blachy i zamocować w imadle maszynowym,
7) zamocować narzędzia,
8) ustawić parametry frezowania,
9) wykonać frezowanie blach,
10) stępić ostre krawędzie,
11) sprawdzić wymiary blach,
12) wyczyścić obrabiarkę i usunąć wióry,
13) dokonać konserwacji frezarki według wykazu punktów smarowania,
14) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
15) scharakteryzować budowę i działanie frezarki,
16) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
17) zaprezentować efekty swojej pracy,
18) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−

frezarka pionowa lub pozioma,

−

frez walcowy,

−

głowica frezerska z płytkami wymiennymi,

−

osprzęt do mocowania frezów i głowicy we wrzecionie frezarki,

−

wkładki obejmujące blachy (w przypadku cienkich blach),

−

pilnik,

−

zmiotka, olejarka,

−

instrukcja obsługi frezarki,

−

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa frezarki z instrukcją smarowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Wykonaj szlifowanie podkładek z blachy na szlifierce według rysunku dostarczonego

przez nauczyciela.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z budową i instrukcją obsługi szlifierki,
5) zaplanować proces szlifowania podkładek,
6) wyrównać powierzchnię roboczą ściernicy,
7) przygotować podkładki z blachy,
8) zaplanować rozłożenie podkładek na stole,
9) zamocować podkładki na stole magnetycznym,
10) ustawić parametry szlifowania,
11) wykonać operacje szlifowania,
12) stępić ostre krawędzie,
13) odmagnesować podkładki,
14) wyczyścić obrabiarkę,
15) dokonać konserwacji szlifierki według wykazu punktów smarowania,
16) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
17) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
18) zaprezentować efekty swojej pracy,
19) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−

szlifierka do płaszczyzn,

−

stół magnetyczny z zasilaczem,

−

tarcza szlifierska lub głowica z segmentami ściernymi,

−

osprzęt do mocowania, ustawiania i profilowania tarczy lub segmentów,

−

zbiornik z instalacją chłodziwa,

−

podkładki z blachy do szlifowania,

−

pilnik skrobak,

−

urządzenie do odmagnesowania przedmiotów po szlifowaniu,

−

zmiotka, olejarka,

−

instrukcja obsługi szlifierki,

−

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa szlifierki z instrukcją smarowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Bezpieczeństwo i higiena pracy na stanowiskach z obróbką

skrawaniem

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj i oceń zagrożenia podczas wykonywania obróbki skrawaniem oraz dobierz

rodki ochrony osobistej.

Uzupełnij tabele wpisując:
a) w kolumnie pierwszej – zagrożenia dla zdrowia, występujące podczas wykonywania

robót obróbki skrawaniem.

b) w kolumnie drugiej – środki ochrony osobistej lub zabezpieczenia chroniące

człowieka przed tymi zagrożeniami.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) wymienić i wpisać do tabeli zagrożenia zdrowia przy robotach obróbki skrawaniem,
5) wpisać do odpowiedniej tabeli środki ochrony indywidualnej lub zabezpieczenia,
6) wymienić środki ostrożności, jakie należy zachować podczas wykonywania tych robót,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

dyskusja dydaktyczna,

–

metoda projektów.

rodki dydaktyczne:

−

arkusz ćwiczeniowy,

−

instrukcje obsługi używanych maszyn i urządzeń,

−

literatura dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. Kalkulacja usługi wykonania elementu lub przedmiotu za

pomocą skrawania

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź zapotrzebowanie na materiał do wykonania elementu przy użyciu mechanicznej

obróbki skrawaniem na podstawie rysunków dostarczonych przez nauczyciela.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) wypisać rodzaje materiałów wykazanych na rysunkach,
5) obliczyć ilość materiału przewidzianą na jedną sztukę,
6) obliczyć ilość materiału na wykonanie serii wyrobów,
7) podać ilość w odpowiednich jednostkach,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

dyskusja dydaktyczna,

–

metoda projektów.

rodki dydaktyczne:

−

katalogi wyrobów metalowych,

−

poradniki,

−

kalkulator,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Określ pracochłonność (czas wykonania) 10 sztuk podkładek stalowych o grubości

10 mm i średnicy zewnętrznej 110 mm, wykonanych z blachy.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) odczytać z tabeli czas jednostkowy tj na wykonanie jednej podkładki,
5) odczytać z tabeli czas przygotowawczo-zakończeniowy tpz,
6) określić czas wykonania Tw dla 10 sztuk podkładek,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

dyskusja dydaktyczna,

–

metoda projektów.

rodki dydaktyczne:

−

normatywy na wykonanie elementów metodą obróbki skrawaniem,

−

poradniki,

−

kalkulator,

−

literatura z rozdziału 7 dotycząca kalkulacji usług wykonania elementów lub
przedmiotów za pomocą skrawania,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Sporządź kalkulację kosztu wykonania 10 sztuk podkładek stalowych o grubości 10 mm

i średnicy zewnętrznej 110 mm wykonanych z blachy (z ćwiczenia 2).

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) obliczyć ilość blachy potrzebnej do wykonania 10 sztuk podkładek,
5) określić cenę jednostkową materiału użytego do wykonania podkładek,
6) obliczyć koszt materiału Km potrzebnego do wykonania podkładek,
7) przeanalizować koszty transportu blachy,
8) przypomnieć pracochłonność wykonania Tw podkładek (z ćwiczenia 2),
9) określić wartość R jednej godziny pracy,
10) obliczyć koszt robocizny Kr dla 10 sztuk podkładek,
11) obliczyć całkowity koszt wykonania 10 sztuk podkładek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12) obliczyć cenę wyrobu Cw uwzględniając zysk i podatek VAT,
13) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
14) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
15) zaprezentować efekty swojej pracy,
16) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

dyskusja dydaktyczna,

–

metoda projektów.

rodki dydaktyczne:

−

cenniki materiałów,

−

kalkulator,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.6. Kontrola jakości elementów i przedmiotów wykonanych

za pomocą skrawania

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj kontroli na podstawie rysunków, wykonanych w poprzednich ćwiczeniach

elementów lub przedmiotów pod kątem zgodności wymiarów, kształtu i chropowatości
powierzchni obrabianych. Określ czy wymiary mieszczą się w żądanej tolerancji wykonania.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) dobrać przyrządy pomiarowe,
5) zmierzyć wymiary podane na rysunku,
6) odczytać z poradnika wielkości odchyłek tolerancji dla poszczególnych wymiarów,
7) określić czy wymiary mieszczą się w wymaganej tolerancji,
8) określić zgodność kształtu wykonanego elementu z rysunkiem,
9) porównać chropowatość powierzchni z wzornikami chropowatości,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne,

–

metoda projektów.

rodki dydaktyczne:

−

rysunki techniczne sprawdzanych części,

−

narzędzia pomiarowe,

−

tabele odchyłek tolerancji,

−

wzorniki chropowatości,

−

kalkulator,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy z zastosowaniem operacji mechanicznej obróbki
skrawaniem”

Test składa się z 22 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1–4, 7–12, 14, 16–22 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 5, 6, 13, 15, są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 20 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu

ponadpodstawowego,

−

celujący – za rozwiązanie wszystkich zadań.

Klucz odpowiedzi: 1.d, 2.d, 3.b, 4.d, 5.c, 6.d, 7.a, 8.b, 9.a, 10.c, 11.c, 12.d,

13.d, 14.b, 15.d, 16.d, 17.a, 18.a, 19.a, 20.d, 21.d, 22.a.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Scharakteryzować proces skrawania
blachy

Określić właściwości materiałów
stosowanych w skrawaniu blachy,

Scharakteryzować materiały metalowe
poddawane obróbce skrawaniem,

Określić materiał wymiennych płytek
wieloostrzowych

5. Określić pojęcie głębokości skrawania

6. Określić pojęcie posuwu

Określić nazwę uchwytu do mocowania
noży tokarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określić sposób mocowania wiertła
z chwytem walcowym

9. Przygotować materiał do wiercenia

10. Rozpoznać powiercanie

11.

Dobrać narzędzie do wykonania
nakiełków

12. Rozpoznać rodzaj frezowania

13. Określić jednostki prędkości skrawania

14. Określić rodzaj toczenia

15.

Rozpoznać wzór na prędkość
skrawania

16.

Określić zastosowanie tulejek
rozprężnych stożkowych

17.

Określić zastosowanie klina przy
wierceniu

18.

Określić zdolność materiałów do
mocowania na stole magnetycznym

19.

Ocenić jakość i prawidłowość elementu
lub przedmiotu wykonanego
z zastosowaniem obróbki skrawaniem

20.

Zlokalizować punkty smarowania
obrabiarek do metalu

21. Bezpiecznie obsługiwać tokarkę

22.

Bezpiecznie obsługiwać wiertarkę

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Ustal zakres wiadomości objętych sprawdzianem.
3. Określ jednoznacznie kryteria wymagań na poszczególne oceny.
4. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
5. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
6. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi oraz podaj czas

przeznaczony na udzielanie odpowiedzi.

7. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

8. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
9. Określ wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
10. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 22 pytania o różnym stopniu trudności. Dla każdego zadania podane są

cztery możliwe odpowiedzi: a), b), c), d). Tylko jedna odpowiedź jest poprawna. Są to
pytania wielokrotnego wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż

jego rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.

Powodzenia !

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Obróbka skrawaniem polega na

a) zeskrobaniu śladów korozji skrobakiem.
b) oczyszczeniu powierzchni szczotką drucianą.
c) wyrównaniu powierzchni płaskiej przez skrobanie.
d) usunięciu nadmiaru materiału narzędziem skrawającym.

2. Przed obróbką skrawaniem blachy nie powinny być poddawane wstępnej obróbce

a) cięcia.
b) tłoczenia.
c) wypalania.
d) hartowania.

3. Materiały metalowe poddawane obróbce skrawaniem powinny mieć twardość

a) podobną do twardości ostrza.
b) mniejszą od twardości ostrza o około 25° HRC.
c) mniejszą od twardości ostrza o około 2° HRC.
d) większą o 20 do 30° HRC od twardości ostrza.

4. Płytki wymienne wieloostrzowe w narzędziach wykonane są z(e)

a) żeliwa szarego.
b) stali narzędziowej.
c) stali konstrukcyjnej.
d) węglików spiekanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Głębokość skrawania przy toczeniu jest to

a) długość krawędzi skrawającej noża.
b) odległość na jaką może wysunąć się narzędzie.
c) odległość powierzchni obrabianej od obrobionej.
d) droga, którą przebywa narzędzie w jednostce czasu.

6. Posuwem przy wierceniu nazywamy

a) maksymalne zagłębienie wiertła.
b) odległość pomiędzy sąsiednimi otworami.
c) drogę jaką przebywa wiertło w czasie 1 sekundy.
d) wartość zagłębienia się narzędzia podczas jednego obrotu wiertła.

7. Jak nazywa się uchwyt, w którym mocuje się noże tokarskie?

a) imak.
b) konik.
c) pryzma.
d) trzpień.

8. Do mocowania wiertła z chwytem walcowym stosuje się

a) pokrętło.
b) uchwyt wiertarski.
c) tulejkę redukcyjną.
d) otwór stożkowy wrzeciona.

9. Środek otworu przed wierceniem należy zaznaczyć

a) punktakiem.
b) przecinakiem.
c) pogrubioną rysą.
d) ciemnym flamastrem.

10. Obróbka otworu przedstawiona na rysunku, nazywa się

a) wierceniem.
b) pogłębianiem.
c) powiercaniem.
d) rozwiercaniem.

11. Do wykonania nakiełków w wałkach należy zastosować

a) wiertło.
b) punktak.
c) nawiertak.
d) nóż tokarski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Na rysunku pokazane jest frezowanie

a) czołowe.
b) współbieżne.
c) obwiedniowe.
d) przeciwbieżne.

13. Prędkość skrawania podaje się najczęściej w

a) m/s.
b) m/h.
c) km/h.
d) m/min.

14. Toczenie w kierunku prostopadłym do osi obrotu nazywamy

a) wytaczaniem.
b) planowaniem.
c) pogłębianiem.
d) roztaczaniem.

15. Wskaż, który z podanych wzorów określa prędkość skrawania.

a) v =

1000

⋅

b) v =

⋅

c) v =

⋅

d) v =

1000

⋅

16. Tulejki rozprężne stożkowe służą do mocowania frezów

a) piłkowych.
b) tarczowych.
c) walcowo-czołowych.
d) palcowych i trzpieniowych.

17. Przy pracy na wiertarce klin stosuje się do

a) wybijania wiertła.
b) osadzania wiertła.
c) prostowania wiertła.
d) hamowania wrzeciona.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. Na stole magnetycznym można mocować przedmioty z(e)

a) stali.
b) brązu.
c) miedzi.
d) aluminium.

19. Ocenę jakości i prawidłowości wykonania elementu lub przedmiotu wykonanego

z zastosowaniem obróbki skrawaniem dokonuje się na podstawie
a) rysunku technicznego.
b) zaleceń kierownictwa robót.
c) doświadczenia operatora obrabiarki.
d) wskazówek pracownika kontroli jakości.

20. Informacja o punktach smarowania w obrabiarce znajduje się w

a) książce usterek maszyny.
b) procesie technologicznym.
c) przewodniku warsztatowym.
d) dokumentacji techniczno ruchowej.

21. Bezpośrednio po zamocowaniu materiału w uchwycie tokarskim należy

a) opuścić osłonę na uchwyt.
b) dosunąć nóż do materiału.
c) włączyć obroty wrzeciona.
d) wyjąć klucz z gniazda uchwytu.

22. Podczas obsługi wiertarki niedopuszczalne jest używanie

a) rękawic.
b) chłodziwa.
c) nakrycia głowy.
d) okularów ochronnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy z zastosowaniem operacji
mechanicznej obróbki skrawaniem.

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadanie typu próba pracy

Instrukcja testowania

Próba pracy ma w zamierzeniu spełnić dwa zadania:
1) sprawdzić stopień opanowania umiejętności praktycznych, jakie uczniowie powinni

zdobyć przy realizacji tego modułu.

2) przygotować uczniów do zdawania części praktycznej egzaminu zewnętrznego

potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie blacharz.

Zadanie praktyczne w tym rozdziale zostało przygotowane w takiej formie, z jaką

uczniowie spotkają się na egzaminie. Opracowane zostało w sposób umożliwiający
kryterialne ocenianie wykonywanych przez ucznia czynności w czterech obszarach:
planowania, organizowania, wykonywania i prezentowania.

Test powinien być oceniony w kategorii:

−

zaliczony,

−

niezaliczony.
Uwzględniając

jednak

wewnętrzne

szkolne

systemy

oceniania,

możemy

przyporządkować odpowiednie oceny do sumy punktów uzyskanych przez ucznia.

W tabeli podano propozycje zależności między uzyskaną liczbą punktów a oceną.
Uczeń może przystąpić do testu praktycznego po wcześniejszym zaliczeniu wszystkich

wiczeń, z programu jednostki modułowej.

Skala ocen

Lp.

Liczba punktów

Ocena

Wynik testu

0–25

0–73

Niedostateczny

Test niezaliczony

ponad 25–27

73–79

Dopuszczający

ponad 27–29

79–85

Dostateczny

ponad 29–31

85–91

Dobry

ponad 31–33

91–97

Bardzo dobry

ponad 33–34

97–100

Celujący

Test zaliczony

Uczeń przystępujący do sprawdzianu musi mieć możliwość skorzystania, w razie

potrzeby, z odpowiednich norm i poradników.

Konieczne będzie wcześniejsze przygotowanie płaskowników i wygięcie ich w postaci

dwóch połówek obejmy według rysunku. Najlepszym rozwiązaniem będzie wykonanie gięcia
płaskowników jako próba pracy w jednostce modułowej 721[01].Z1.02 „wykonywanie
elementów i przedmiotów z blachy z zastosowaniem narzędzi ręcznych”.

Na obecnym etapie kształcenia zaleca się pominięcie roznitowania końcówki pręta przy

łączeniu go z płaskownikiem, gdyż kształtowanie łbów nitów będzie przedmiotem szkolenia
w module: 721[01].Z1.06 „połączenia nierozłączne”, w rozdziale: „nitowanie”.

Zaleca się tak dobrać wymiary pręta, aby uczeń z pobranego materiału miał do toczenia

na końcach choćby kawałek. Ma to na celu sprawdzenie umiejętności toczenia poprzecznego
oraz daje możliwość wyrównania końców pręta i ustalenie jego długości.

Karta zadania (dla nauczyciela)
Należy wykonać pręt i obejmy do uchwytu mocującego rurę spustową rynny dachowej

według załączonego rysunku.

Zadanie obejmuje:

−

wykonanie 4 otworów Ø 8,5 mm na śruby łączące w obu połówkach obejmy,

−

wykonanie otworu Ø 9 mm z pogłębieniem 90° w jednej połówce obejmy,

−

toczenie powierzchni stożkowej pręta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

odcięcie pręta na długość 150 ± 2,5 mm i planowanie czoła,

−

toczenie na pręcie powierzchni walcowej Ø 9

– 0,1

mm na długości 4,5 do 5 mm.

Czas wykonania zadania nie dłuższy niż 180 minut.

Do wykonania zadania potrzebne są następujące narzędzia, urządzenia i sprzęt:

−

przymiar taśmowy zwijany,

−

suwmiarka,

−

rysik do trasowania,

−

kątownik ze stopką,

−

punktak, młotek,

−

komplet wierteł do metalu o średnicach do Ø 10 mm,

−

uchwyt wiertarski, (tulejki redukcyjne),

−

imadło maszynowe,

−

wiertarka stołowa,

−

tokarka uniwersalna,

−

noże tokarskie,

−

haczyk do wiórów,

−

zmiotka,

−

olejarka,

−

pilnik.

Materiały pomocnicze:

−

olej maszynowy,

−

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa tokarki i wiertarki,

−

kalka biurowa.

Sprzęt ochrony indywidualnej:

−

ubranie i buty robocze,

−

nakrycie głowy,

−

okulary ochronne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek roboczy do testu praktycznego

Materiał

ST 3 s

Nazwa

Pręt

Sztuk

Materiał

ST 3 s

Nazwa

Obejma

Sztuk

1 + 1

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karta obserwacji dla nauczyciela

Kategorie

Kryteria oceniania

Liczba

punktów do

uzyskania

Liczba

punktów

uzyskanych

Dobór narzędzi oraz sprzętu do trasowania
i wiercenia

0–1

Dobór narzędzi i sprzętu do toczenia

0–1

Określenie kolejności przeprowadzenia prac

0–1

Planowanie

Dobór sprzętu ochrony osobistej

0–1

Przygotowanie narzędzi i sprzętu do wykonania zadania

0–1

Zorganizowanie stanowiska do trasowania

0–1

Zorganizowanie stanowiska do wiercenia

0–1

Zorganizowanie stanowiska do toczenia

0–1

Organizowanie

Składowanie materiałów na stanowisku

0–1

Wytrasowanie środków otworów na obejmach

0–1

Zapunktowanie środków otworów

0–1

Zamocowanie wierteł w uchwycie wiertarki

0–1

Zamocowanie obejmy w imadle w czasie wiercenia

0–1

Wywiercenie 5 otworów zgodnie z rysunkiem

0–1

Pogłębienie stożkowe otworu według rysunku

0–1

Stępienie ostrych krawędzi otworów

0–1

Uporządkowanie stanowiska wiercenia

0–1

Zakonserwowanie wiertarki

0–1

Zamocowanie pręta w uchwycie tokarki

0–1

Ustawienie i zamocowanie noży w imaku tokarki

0–1

Wytoczenie stożka na pręcie według rysunku

0–1

Przemocowanie pręta w uchwycie tokarki

0–1

Zmierzenie i zaznaczenie żądanej długości pręta

0–1

Splanowanie czoła pręta zachowując żądaną długość pręta

0–1

Przetoczenie powierzchni walcowej na żądaną długość według
rysunku

0–1

Sprawdzenie pasowania przetoczonej powierzchni walcowej
do otworu w obejmie

0–1

Uporządkowanie stanowiska toczenia

0–1

Zakonserwowanie tokarki

0–1

Posługiwanie się sprzętem pomiarowym

0–1

Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy

0–1

Zachowanie kolejności operacji

0–1

Wykonanie

Zakończenie zadania w wyznaczonym czasie

0–1

Prezentacja wykonanej pracy

0–1

Prezentowanie

Samodzielna ocena jakości wykonanej pracy

0–1

Razem punktów

Instrukcja testowania dla ucznia
1. Sprawdź czy otrzymałeś kompletny arkusz do wykonania zadania:

−

treść zadania i rysunek roboczy,

−

plan działania.

Ewentualne braki stron lub inne usterki zgłoś nauczycielowi.
2. Na arkuszu PLAN DZIAŁANIA wpisz swój numer ewidencyjny PESEL, datę urodzenia

i numer stanowiska.
Plan działania należy wypełnić w pierwszej fazie zadania przez kalkę i oddać oryginał
nauczycielowi, pozostawiając sobie kopię. Na tej podstawie zorganizujesz proces
wykonania zadania, a następnie zrealizujesz go.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Zapoznaj się z treścią zadania praktycznego, rysunkiem, instrukcją do jego wykonania,

stanowiskiem roboczym i jego wyposażeniem. Masz na to 20 minut.

4. Czas rozpoczęcia i zakończenie zadania nauczyciel zapisze w widocznym dla Ciebie

miejscu (czas wykonania zadania wynosi 180 minut).

Pamiętaj, że podczas wykonywania zadania jesteś oceniany przez nauczyciela, który
obserwuje wykonywane przez Ciebie czynności i nie będzie udzielał Ci żadnych
wskazówek. Nauczyciel interweniuje tylko w przypadku naruszenia przez Ciebie
przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i może w takim przypadku przerwać
wykonywanie zadania.

Powodzenia!

Skala ocen

Lp.

Liczba punktów

Ocena

Wynik testu

0–25

0–73

Niedostateczny

Test niezaliczony

ponad 25–27

73–79

Dopuszczający

ponad 27–29

79–85

Dostateczny

ponad 29–31

85–91

Dobry

ponad 31–33

91–97

Bardzo dobry

ponad 33–34

97–100

Celujący

Test zaliczony

Zadanie

Wykonaj pręt i obejmy do uchwytu mocującego rurę spustową rynny dachowej według

załączonych rysunków. Otrzymasz wygięte wcześniej z płaskownika połówki obejmy. Twoim
zadaniem będzie wykonanie otworów w obu połówkach obejmy, toczenie powierzchni
stożkowej i walcowej na pręcie uchwytu oraz sprawdzenie pasowania średnicy przetoczonej
powierzchni walcowej pręta do otworu obejmy. Zwróć uwagę na różnicę w ilości otworów
w obu połówkach obejmy.

Instrukcja wykonania zadania
Aby bezpiecznie i poprawnie wykonać zadanie:
1. Przeanalizuj dokładnie treść zadania.
2. Zapisz w formularzu PLAN DZIAŁANIA:

−

wykaz narzędzi pomiarowych i traserskich,

−

wykaz narzędzi do wiercenia,

−

wykaz narzędzi do toczenia,

−

czynności związane z wykonaniem zadania, w kolejności ich wykonywania.

3. Czas przeznaczony na wypełnienie PLANU DZIAŁANIA wynosi 20 minut.
4. Przystąp do zorganizowania stanowiska pracy:

a) zgromadź i rozmieść na stanowisku pracy narzędzia, sprzęt kontrolno pomiarowy

i instrukcje niezbędne do wykonania zadania.

b) sprawdź stan techniczny maszyn, urządzeń i narzędzi, którymi będziesz się

posługiwał w czasie wykonywania zadania.

c) dobierz środki ochrony indywidualnej wymagane do bezpiecznego wykonania

zadania.

5. Odczytaj z rysunku średnice otworów i ich rozmieszczenie na płaskowniku.
6. Wytrasuj i wywierć otwory zgodnie z rysunkiem.
7. Wykonaj toczenie pręta zaczynając od powierzchni stożkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Wykonaj zaplanowane czynności zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ochrony przeciwpożarowej.

9. Po zakończeniu pracy oczyść obrabiarki i zakonserwuj je według instrukcji obsługi.
10. Zgłoś przez podniesienie ręki gotowość do prezentacji.
11. Podczas prezentacji:

a) omów sposób wykonania zadania, kolejność operacji i użyte narzędzia,
b) oceń jakość wykonanych przez siebie prac na podstawie rysunku.

Zawód: blacharz
Symbol cyfrowy zawodu 721[01]

PESEL

Data urodzenia

Numer stanowiska

1. Do wykonania zadania określonego w temacie potrzebne będą następujące narzędzia

pomiarowe i traserskie:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

2. Do wykonania zadania określonego w temacie potrzebne będą następujące narzędzia do

wiercenia:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

3. Do wykonania zadania określonego w temacie potrzebne będą następujące narzędzia do

toczenia:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

4. Uporządkuj operacje technologiczne związane z wykonaniem zadania, wpisując

do prawej kolumny tabeli liczbę od 1 do 5 (wiercenie) i od 1 do 6 (toczenie).
Liczby te określają kolejność operacji w procesie wykonania elementów.

Operacje wiercenia

Kolejność

Wiercenie otworów

Pogłębienie otworu 90°

Punktowanie środków otworów

Stępienie ostrych krawędzi

Trasowanie środków otworów

Operacje toczenia

Kolejność

Sprawdzenie pasowania średnicy przetoczonej powierzchni walcowej pręta do
otworu obejmy.

Toczenie powierzchni walcowej na żądaną długość

Toczenie powierzchni czołowej pręta

Toczenie powierzchni stożkowej

Odcięcie naddatku długości pręta

Zmierzenie i zaznaczenie żądanej długości pręta

W czasie wykonywania zadania wykonuj operacje zgodnie z ustaloną kolejnością.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Chmielewski H. (red): Encyklopedia techniki – budowa maszyn. WNT Warszawa 1969
2. Darmochwał L.: Technologia budowy maszyn. PWSZ, Warszawa 1963
3. Dmochowski J., Uzarowicz A.: Obróbka skrawaniem i obrabiarki. PWN Warszawa 1980
4. Godlewski M.: Poradnik dla mechaników. PWSZ Kraków 1972
5. Górecki A.: Podstawy technologii mechanicznej. WSiP Warszawa 1995
6. Kawecki J., Świdziński J., Zgorzelski S.: Blacharstwo. PWSZ Warszawa 1971
7. Mac S.: Obróbka metali z materiałoznawstwem. WSiP Warszawa 996
8. Okoniewski S.: Technologia maszyn, WSiP Warszawa 1996
9. Okoniewski S.: Technologia metali cz. IV. WSiP Warszawa 1980
10. Potyński A. Podstawy technologii i konstrukcji mechanicznych. WSiP Warszawa 1983
11. Surowiak W. (red): Poradnik warsztatowca mechanika. WNT, Warszawa 1962
12. Wrotny L.: Obrabiarki skrawające do metali. WNT, Warszawa 1979
13. Katalog wyrobów Bison-Bial, Wydawnictwo Skaner, Warszawa 2000
14. Program produkcji narzędzi ściernych ze spoiwem ceramicznym i poliuretanowym –

Fabryka Tarcz Ściernych. Zakład Poligraficzny MADAS Warszawa 2006