Blacharz_721[01]_Z1.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

0.75

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Bartłomiej Marcinkiewicz

Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy
metodami obróbki plastycznej i cieplnej 721[01].Z1.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inŜ. Radosław KrzyŜanowski

mgr inŜ. Sylwester Wesołowski

Opracowanie redakcyjne:

mgr inŜ. Bartłomiej Marcinkiewicz

Konsultacja:

mgr inŜ. Jolanta Skoczylas

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[01].Z1.05
Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy metodami obróbki plastycznej i cieplnej,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu blacharz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Obróbka plastyczna na zimno i na gorąco

4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

15
15
17

4.2. Procesy i operacje tłoczenia

4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

18
20
21
25

4.3 Prasy

4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Obróbka cieplna

4.4.1. Materiał nauczania
4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

26
26
27
28
29
29
32
33
35

4.5. Wpływ zabiegów cieplnych na właściwości i strukturę blach

4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

36
36
36
37
38

4.6. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciw poŜarowej oraz

ochrony środowiska
4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

39
39
40
40
42

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o metodach obróbki plastycznej

blach, zasadach tłoczenia elementów z blach oraz rodzajach pras, a takŜe ułatwi
Ci wykonywanie wyrobów blacharskich z zastosowaniem obróbki plastycznej na zimno
i na gorąco oraz ocenę ich jakości.

W poradniku zamieszczono:

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

−

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

−

Materiał  nauczania  (rozdział  4),  który  umoŜliwia  samodzielne  przygotowanie
się do wykonania  ćwiczeń  i  zaliczenia  sprawdzianów.  Obejmuje  on  równieŜ  ćwiczenia,
które zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Przed  ćwiczeniami  zamieszczono  pytania  sprawdzające  wiedzę  potrzebną  do  ich
wykonania.  Po ćwiczeniach  zamieszczony  został  sprawdzian  postępów.  Wykonując
sprawdzian  postępów  powinieneś  odpowiadać  na  pytania  tak  lub  nie,  co  oznacza,
Ŝ

e opanowałeś materiał albo nie.

−

Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została takŜe karta odpowiedzi.

−

Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umoŜliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.

JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Jednostka modułowa: Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy metodami

obróbki plastycznej i cieplnej, której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów modułu
721[01].Z1.05 „Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy metodami obróbki
plastycznej i cieplnej” i jest oznaczona na zamieszczonym schemacie na stronie 4.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

721[01].Z1

Technologie robót blacharskich

721[01].Z1.01

Posługiwanie się podstawowymi pojęciami

z zakresu blacharstwa

721[01].Z1.02

Wykonywanie elementów i przedmiotów

z blachy z zastosowaniem narzędzi ręcznych

721[01].Z1.04

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem operacji

mechanicznej obróbki

skrawaniem

721[01].Z1.03

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem maszyn

i urządzeń

721[01].Z1.05

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

metodami obróbki plastycznej

i cieplnej

721[01].Z1.06

Wykonywanie nierozłącznych

połączeń blach

721[01].Z1.07

Wykonywanie montaŜu

i demontaŜu elementów

i zespołów blacharskich

721[01].Z1.07

Wykonywanie konserwacji

i naprawy elementów

i konstrukcji z blachy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać podstawowe materiały budowlane,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa,

−

dobierać materiały i sprzęt do robót blacharskich,

−

odczytywać dane z dokumentacji technicznej,

−

sporządzać szkice robocze z obmiaru,

−

wykonywać podstawowe operacje blacharskie sposobem ręcznym,

−

wykonywać róŜne przedmioty z blachy z uŜyciem narzędzi ręcznych,

−

stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróŜnić procesy obróbki blachy na zimno i na gorąco,

–

scharakteryzować proces obróbki cieplnej blach,

–

określić właściwości blach przewidzianych do obróbki cieplnej,

–

dobrać narzędzia ręczne i mechaniczne, przyrządy pomiarowe, maszyny i urządzenia
do wykonywania prac blacharskich z wykorzystaniem obróbki plastycznej i cieplnej,

–

scharakteryzować budowę i działanie urządzeń do obróbki plastycznej,

–

zaplanować procesy kształtowania blach z zastosowaniem obróbki plastycznej,

–

przygotować blachy do obróbki plastycznej,

–

zorganizować stanowisko do wykonywania obróbki cieplnej i plastycznej zgodnie
z wymaganiami ergonomii,

–

wykonać prace blacharskie z zastosowaniem obróbki plastycznej,

–

dokonać konserwacji urządzenia do obróbki plastycznej,

–

dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywanej pracy,

–

określić zagroŜenia związane z wykonywaniem operacji obróbki cieplnej i plastycznej,

–

posłuŜyć się dokumentacją technologiczną,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej
i ochrony środowiska podczas wykonywania pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Obróbka plastyczna na zimno i na gorąco

4.1.1. Materiał nauczania

Definicja obróbki plastycznej.

Obróbka plastyczna polega na wywołaniu w materiale (blasze) odkształceń plastycznych

tzn. takich, które nie ustępują po ustaniu działania siły je wywołującej. Odkształcenia trwale
plastyczne powodują zmiany w strukturze materiału, a co za tym idzie zmianę jego
właściwości fizykochemicznych.

W procesie obróbki plastycznej wykonuje się blachy, naczynia blaszane, elementy osłon,

obróbki blacharskie w budownictwie, przemyśle samochodowym itp.
Zalety procesów obróbki plastycznej.

Do najwaŜniejszych zalet procesów obróbki plastycznej zaliczymy:

−

oszczędność materiału. Ilości materiału w półfabrykacie i gotowym elemencie
są praktycznie takie same,

−

wysokie własności mechaniczne i uŜytkowe elementów poddanych procesom obróbki

−

plastycznej,

−

krótki czas wykonania elementu,

−

oszczędność i trwałość narzędzi,

−

wysoka powtarzalność wyrobów.

Klasyfikacja procesów obróbki plastycznej.

W skład procesów obróbki plastycznej wchodzą:

−

walcownictwo,

−

ciągarstwo,

−

kuźnictwo,

−

prasownictwo.
Walcownictwo i kuźnictwo zaliczamy do procesów obróbki plastycznej na gorąco.
Kuźnictwo zwane inaczej kowalstwem polega na wykonywaniu przedmiotów
uŜytkowych ze stali lub innych metali metodą kucia.
WyróŜnimy następujące metody kucia:

−

swobodne,

−

kształtowe,

−

matrycowe.
Dodatkowo kucie dzielimy na ręczne – wykonywane za pomocą specjalnych młotów

na kowadłach i mechaniczne – wykonywane na specjalnych maszynach kuźniczych.

Kucie ręczne odbywa się najczęściej na gorąco. Po nagrzaniu materiału do odpowiedniej

temperatury nadaje mu się poŜądany kształt za pomocą rozmaitych narzędzi. Narzędzia
kowalskie przedstawia rysunek 1 oraz 2.

Do podstawowych operacji kowalskich zalicza się:

−

przecinanie – odbywa się na kowadle za pomocą przecinaków i podcinek,

−

przebijanie – odbywa się na kowadle lub dziurownicy,

−

wydłuŜanie – wykonuje się młotkiem lub Ŝłobnikiem,

−

spęczanie – polega na zwiększaniu przekroju poprzecznego elementu kosztem długości,

−

wyginanie,

−

odsadzanie – zmniejszenie grubości materiału na końcu,

−

zgrzewanie – łączenie stali o małej zawartości węgla.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe operacje kowalskie przedstawione zostały na rysunku 3 i 5.

Rys. 3. WydłuŜanie na kowadle z uŜyciem Ŝłobnika: a) wydłuŜanie za pomocą Ŝłobnika, b) poszerzanie za
pomocą Ŝłobnika, c) poszerzanie płaskownika rabem młotka, d) wygładzanie gładzikiem kowalskim [2 s. 330].

Materiał do nagrzewania nagrzewa się w ogniskach kowalskich lub w piecach.
Nowocześniejszą formą nagrzewanie jest nagrzewanie oporowe za pomocą prądu

elektrycznego. Stale narzędziowe nagrzewa się dwuetapowo.

Schemat ogniska kowalskiego pokazany jest na rysunku 4.

Rys. 4. Ognisko kowalskie [2 s. 332].

Temperaturą kucia nazywa się temperaturę powierzchni materiału w chwili jego wyjęcia

z pieca. Temperaturę kucia stali określa się w przybliŜeniu na podstawie barwy Ŝarzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Temperatury Ŝarzenia podstawowych metali podaje tabela 1.

Tabela 1. Graniczne temperatury nagrzewania i kucia [2 s. 335].

Graniczne temperatury w °C

Nagrzewanie

Kucie

Materiał

Temperatury

Barwa Ŝarzenia

Temperatury

Barwa Ŝarzenia

Stal
konstrukcyjna:

−

miękka

−

twarda

Stal
narzędziowa
węglowa:

−

N4E–N8

Brąz

700–750
680–700

680–700

550–600

wiśniowo-
czerwona
wiśniowa

wiśniowa

ciemnobrązowa

1150–850
1050–950

1050–850

ok. 500

jasnoŜółta
Ŝ

ółtoczerwona

czerwonoŜółta

jasnopomarańczowa

Rys. 5. Operacje kowalskie: a) spęczanie sworznia na końcu, b) spęczanie sworznia na środku, c) wyginanie na

rogu kowadła, d) wyginanie na krawędzi kowadła, e) zgrzewanie stykowe (doczołowe), f) zgrzewanie
krawędzi na zakładkę, g) zgrzewanie w klin [2 s. 331].

Kucie mechaniczne (maszynowe) polega na tym, Ŝe nacisk na materiał wywoływany

poprzez uderzenie części roboczej (ruchomej) maszyny. Do maszyn tych zaliczamy prasę,
kuźniarke, młot mechaniczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kucie na prasach nazywa się prasowaniem, jednak najczęściej do kucia mechanicznego

uŜywa się młotów mechanicznych o róŜnym napędzie. Na rysunku 6 przedstawiono schemat
młota spręŜynowego.

Rys. 6. Młot spręŜynowy [2 s. 333].

Kucie mechaniczne podzielić moŜna takŜe na swobodne i matrycowe. Swobodne polega

na  uderzaniu  w  materiał  niczym  nie  ograniczony  –  swobodnie  spoczywający  na  podstawie
maszyny,  natomiast  kucie  matrycowe  polega  na  uderzaniu  w  materiał,  który  spoczywa
w wykroju matrycy.

Matryca składa się z dwóch części oddającej kształt wyrobu. Część dolna matrycy

spoczywa na stole prasy natomiast część górna zamocowana jest do suwaka i jest ruchoma.

Kucie odbywa się poprzez uderzenie górnej części ruchomej w materiał. Kucie

matrycowe obrazuje rysunek 7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Kucie matrycowe [2 s. 333].

W odniesieniu do blachy ma zastosowanie proces prasowania (pozostałe procesy dotyczą brył).
Prasownictwo elementów płaskich (blaszanych) nazywamy tłocznictwem.
JeŜeli procesy tłoczenia naruszają spójność materiału wówczas mówimy o wykrawaniu,

ręcznym lub mechanicznym. Oba te rodzaje dzielimy na:

−

odcinanie,

−

wycinanie,

−

dziurowanie,

−

przycinanie,

−

okrawanie,

−

nacinanie,

−

rozcinanie.
Wykrawanie mechaniczne wykonuje się na prasach za pomocą wykrojników. Schemat

wykrojników pokazuje rysunek 8.

JeŜeli zaś proces nie narusza spójności materiału, to mamy do czynienia

z kształtowaniem.

Kształtowanie płytkie to gięcie, które z kolei dzieli się na:

−

wyginanie,

−

zaginanie,

−

zwijanie,

−

zawijanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Wykrojniki: a) bez prowadzenia, b) z prowadzeniem słupowym. 1 i 2 – słupy, 3 – głowica, 4 –stempel,

5 – płyta tnąca [2 s. 335].

Natomiast kształtowanie głębokie to ciągnienie, dzielące się na:

−

wytłaczanie,

−

przetłaczanie.

Ponadto do procesów kształtowania zaliczamy:

−

skręcanie,

−

profilowanie,

−

prostowanie,

−

wygniatanie,

−

dotłaczanie,

−

obciąganie,

−

wywijanie,

−

obciskanie,

−

rozpęczanie,

−

wybijanie,

−

wyoblanie,

−

zgniatanie.

Walcownictwo polega na nadawaniu kształtu stali za pomocą obracających się walców,

między którymi przechodzi kształtowany materiał.

W wyniku walcowania otrzymuje się taśmy, folie, blachy, pręty, rury, płaskowniki,

kształtowniki, koła zębate, gwinty, wielowypusty i inne elementy.

Proces walcowania moŜe odbywać się na zimno lub gorąco.

Sposoby walcowania gwintów pokazuje rysunek 9.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Walcowanie gwintu: a) szczękami, b) rolkami. [2 s. 339].

Dodatkowo obróbkę plastyczną dokonywaną w temperaturze niŜszej od temperatury

rekrystalizacji (odbudowy struktury materiału) nazywamy obróbką plastyczną na zimno.
JeŜeli temperatura materiału jest wyŜsza od temperatury rekrystalizacji, wówczas mamy
do czynienia z obróbką plastyczną na gorąco.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega obróbka plastyczna?
2.  Jak scharakteryzujesz odkształcenia plastyczne?
3.  Jakie znasz zalety obróbki plastycznej?
4.  Jakie podstawowe procesy wchodzą w skład obróbki plastycznej?
5.  Jak nazywamy prasownictwo elementów z blach?
6.  Jak dzielimy procesy tłoczenia?
7.  Jak nazywamy proces tłoczenia naruszający spójność materiału?
8.  Do jakiego rodzaju obróbki plastycznej zaliczymy kształtowanie?
9.  Przy jakiej temperaturze odbywa się obróbka plastyczna na zimo?
10.  Przy jakiej temperaturze odbywa się obróbka plastyczna na gorąco?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj w formie pisemnej nazwy poszczególnych operacji obróbki plastycznej

do odpowiedniej kategorii zawierającej dany rodzaj operacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  zapoznać się z zapisanymi nazwami operacji obróbki plastycznej,
5)  przyporządkować nazwom poszczególnych operacji kategorie, do której naleŜą,
6)  zapisać przyporządkowanie operacji na kartce papieru
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

arkusze z wypisanymi nazwami operacji obróbki plastycznej,

–

arkusze z wypisanymi nazwami kategorii operacji obróbki plastycznej,

–

przybory do pisania, notatnik,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca podziału operacji obróbki plastycznej.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj i nazwij poszczególne procesy obróbki plastycznej widoczne na filmie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film prezentujący róŜne procesy obróbki plastycznej,
2)  zapisać charakterystyczne operacje widoczne na filmie,
3)  nadać nazwy poszczególnym operacjom,
4)  nazwy operacji zapisać w notatniku,
5)  zaprezentować efekt swojej pracy,
6)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

film instruktaŜowy pokazujące róŜne procesy i operacje obróbki plastycznej,

–

instrukcja ze specyfikacją (krótka charakterystyką) poszczególnych procesów,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca procesów obróbki plastycznej.

Ćwiczenie 3

Ustal rodzaj procesu zastosowanego do wykonania udostępnionego przez nauczyciela

wyrobu blacharskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  obejrzeć udostępniony wyrób blacharski (element tłoczony, zwinięty itp.),
5)  wypisać w notatniku, jakie operacje zastosowano do wykonaniu danego wyrobu,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

arkusz z wyszczególnionymi operacjami obróbki plastycznej,

–

przybory do pisania, notatnik

–

wyroby blacharskie wykonane z zastosowaniem jednej lub dwóch operacji obróbki
plastycznej,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca procesów obróbki plastycznej.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić definicję obróbki plastycznej?

2) wymienić rodzaje procesów obróbki plastycznej?

3) ustalić rodzaj procesu na podstawie gotowego wyrobu?

4) omówić klasyfikację procesów obróbki plastycznej?

5) określić temperaturę graniczną obróbki plastycznej na zimno

i gorąco?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Procesy i operacje tłoczenia

4.2.1. Materiał nauczania

Proces tłoczenia jest zaliczany do obróbki plastycznej i moŜe być wykonywany na zimno

lub na gorąco. Podczas tłoczenia poddaje się blachę naciskowi za pomocą specjalnych
urządzeń zamocowanych w prasach. Na skutek wywołanego nacisku blacha doznaje trwałych
odkształceń.

Proces tłoczenia dzieli się na operacje:

−

cięcie (wykrawanie),

−

kształtowanie.

Cięcie to operacja naruszająca spójność materiału. Cięcie wykonuje się na prasach.

W zaleŜności od układu wycinanego elementu w materiale moŜemy rozróŜnić

następujące operacje cięcia:

−

wykrawanie – cięcie blachy na prasach z uŜyciem wykrojników,

−

odcinanie – oddzielenie przedmiotu wzdłuŜ linii otwartej okalającej przedmiot,

−

dziurkowanie – oddzielenie materiału wzdłuŜ linii zamkniętej, przy czym odpad powstaje
wewnątrz linii cięcia,

−

wycinanie – oddzielenie materiału wzdłuŜ linii zamkniętej, przy czym odpad powstaje
na zewnątrz linii cięcia,

−

okrawanie – oddzielenie brzegowych skrawków materiału,

−

przycinanie – oddzielenie elementu od materiału, gdy linia cięcia nie jest zamknięta,
a oddzielona część jest odpadem,

−

nacinanie – przecinanie materiału bez całkowitego oddzielania,

−

rozcinanie – podział materiału na części,

−

wygładzanie – oddzielenie niewielkiego nadmiaru materiału od uprzednio wyciętego
elementu w celu utworzenia równych krawędzi i dokładnych wymiarów.
Operacja

cięcia

moŜe

być

wykonana

noŜycami

gilotynowymi,

stołowymi

lub krąŜkowymi. Ciąć moŜna takŜe na prasie z zamocowanymi wykrojnikami. Przebieg cięcia
na prasie pokazano na rysunku 10.

Rys. 10. Przebieg cięcia na prasie: 1 – stempel, 2 – matryca tnąca [1, s. 109].

Gięcie to kształtowanie blachy w jednej płaszczyźnie. RozróŜnia się cztery zasadnicze

rodzaje gięcia:

−

wyginanie – jest to zginanie materiału przy jego podparciu na dwóch krawędziach,
realizuje się je na prasach. Przy wyginaniu po cofnięciu nacisku prasy materiał wykazuje
pewne, niewielkie odgięcie powrotne – jest to spręŜynowanie materiału, dlatego teŜ, aby

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uzyskać załoŜony kąt zagięcia naleŜy materiał zgiąć pod katem mniejszym. Proces
wyginania obrazuje rysunek 11.

Rys. 11. Przebieg wyginania: I, II, III – kolejne etapy wyginania [1 s. 112].

−

zaginanie wykonuje się na materiale, który jest jednym końcem zamocowany.
W blacharstwie zaginanie moŜna wykonywać ręcznie w imadle lub na dwurogu dłuŜsze

elementy zaginamy na krawędziarce – długość linii gięcia do 3 m. Gięcie blachy za pomocą
krawędziarki pokazano na rysunku 12.

Rys. 12. Gięcie blachy na krawędziarce [1, s. 77].

−

zwijanie jest to zaginanie po okręgu na całej szerokości materiału. Blachę zwijamy
ręcznie lub za pomocą zwijarki trój- bądź czterowalcowej. Sposoby zwijania pokazano
na rysunku 13.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Sposoby zwijania blach: a), b), e) – ręczne na drewnianej belce, c) – na dwurogu, d) – na drewnianych

listwach (dotyczy blach grubych), f) – na zwijarce trójwalcowej [1 s. 79].

−

Zawijanie jest to gięcie kołowe na części szerokości materiału.
W wyniku zawijania powstaje zwój. W blacharstwie zwoje wykonuje się najczęściej przy

blacharskich obróbkach budowlanych, gdzie zwój najczęściej pełni funkcję kapinosa, a takŜe
usztywnia krawędź blachy. Wykonywanie zwojów odbywa się sposobem ręcznym
na zwojarkach. RóŜne rodzaje zwojów pokazano na rysunku 14.

Rys. 14. Rodzaje zwojów [1, s. 80].

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak scharakteryzujesz proces tłoczenia?
2. Na jakie podstawowe operacje dzieli się proces tłoczenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Jak scharakteryzujesz operację cięcia?
4. Jakie operacje cięcia moŜna wyróŜnić, w zaleŜności od układu wycinanego elementu

w materiale?

5.  Jakimi narzędziami wykonuje się operacje cięcia?
6.  Co określamy pod pojęciem gięcia?
7.  W jaki sposób wykonujemy wyginanie blachy?
8.  W jaki sposób wykonujemy zaginanie blachy?
9.  W jaki sposób wykonujemy zawijanie blachy?
10.  W jaki sposób wykonujemy zwijanie blachy?
11.  Jakimi narzędziami wykonujemy podstawowe operacje gięcia?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj odcięcie wyrobu blacharskiego, z arkusza blachy stalowej ocynkowanej

0,5 mm, według załączonej dokumentacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  zapoznać się z rysunkiem technicznym,
5)  wytrasować element na blasze,
6)  odciąć element,
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

rysunek techniczny przedstawiający wycinany element,

−

narzędzia traserskie (punktak, rysik, liniał, kątownik, cyrkiel),

−

młotek ślusarski 500 g,

−

noŜyce ręczne do blachy prawe i lewe,

−

przecinaki blacharskie (zwykłe i z poszerzonym ostrzem),

−

miara składana lub zwijana,

−

blacha stalowa ocynkowana,

−

przybory do pisania, notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca odcinania elementów z blachy.

Ćwiczenie 2

Wykonaj dziurkowanie w blasze stalowej czarnej 0,5 mm wg załączonego schematu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2) zorganizować stanowisko pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  pobrać blachę i narzędzia z miejsca składowania,
5)  zgodnie z dokumentacją, wytrasować miejsca wykonywania otworów,
6)  wykonać otwory o Ŝądanej średnicy,
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja techniczna do zadania (schemat rozmieszczenia otworów w arkuszu blachy
z podaniem odległości od krawędzi, rozstawu i średnic),

−

kleszcze do otworów,

−

przebijaki (komplet średnic),

−

narzędzia do trasowania (punktak, rysik, liniał, kątownik, cyrkiel),

−

młotek ślusarski 500 g,

−

blacha stalowa czarna 0,5 mm,

−

przybory do pisania, notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca dziurkowania elementów z blachy.

Ćwiczenie 3

W blasze miedzianej wytnij otwory o średnicy Φ 10 mm według udostępnionego przez

nauczyciela schematu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  pobrać blachę i narzędzia z miejsca składowania,
5)  wytrasować miejsca wykonywania otworów,
6)  wyciąć otwory o Ŝądanej średnicy,
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja techniczna do zadania (schemat rozmieszczenia otworów w arkuszu blachy
z podaniem odległości od krawędzi, rozstawu i średnic itp.),

−

wycinaki do otworów (komplet średnic)

−

narzędzia do trasowania (punktak, rysik, liniał, kątownik, cyrkiel),

−

młotek ślusarski 500 g,

−

blacha miedziana 0,5 mm,

−

przybory do pisania, notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania otworów w blasze miedzianej.

Ćwiczenie 4

Wykonaj okrawanie wcześniej wytrasowanego okręgu o średnicy Φ 200 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  pobrać blachę i narzędzia z miejsca składowania,
5)  wykonać operację okrawania,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

noŜyce ręczne do blachy prawe i lewe,

–

arkusz blachy (dowolnego rodzaju) o grubości 0,5 mm o wymiarach 200x200 mm
z wytrasowanym centralnie okręgiem o średnicy Φ 200 mm,

–

przybory do pisania, notatnik,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca okrawania elementów z blachy.

Ćwiczenie 5

Wykonaj zagięcie, do kąta prostego, na krawędziarce blachy stalowej ocynkowanej

0,5 mm wzdłuŜ wytrasowanej linii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  pobrać blachę i narzędzia z miejsca składowania,
5)  wytrasować linię prostą o długości ok. 50 cm (przez cały arkusz blachy)
6)  wykonać operację zaginania,
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

krawędziarka przelotowa,

–

arkusz blachy stalowej ocynkowanej o wymiarach ok. 500x250 mm i grubości 0,5 mm,

–

przybory do pisania, notatnik,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania zagięć na krawędziarce blachy stalowej
ocynkowanej.

Ćwiczenie 6

Wykonaj usztywnienie krawędzi blachy poprzez wykonanie zwoju (zwijanie).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2) zorganizować stanowisko pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  pobrać blachę i narzędzia z miejsca składowania,
5)  umieścić blachę w zawijarce,
6)  wykonać operację zaginania,
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

zwojarka stołowa,

–

przybory do pisania, notatnik,

–

arkusz blachy stalowej ocynkowanej o wymiarach ok. 500x550 mm i grubości 0,5 mm,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania zwojów.

Ćwiczenie 7

Z blachy stalowej ocynkowanej wykonaj odcinek rury spustowej o średnicy 100 mm

i długości 1000 mm (wg załączonej dokumentacji). Połączenie (wzdłuŜ tworzącej) wykonaj
jako zakład podwójny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  pobrać blachę i narzędzia z miejsca składowania,
5)  zapoznać się z dokumentacją do zadania,
6)  wyliczyć wymiary arkusza blachy potrzebnej do wykonania rury,
7)  wytrasować rozwinięcie rury spustowej,
8)  wykonać operację zwijania,
9)  brzegi rury ukształtować tak, aby moŜliwe było połączenie na rąbek leŜący pojedynczy,
10)  połączyć brzegi i zaklepać równomiernie rąbek,
11)  zaprezentować efekt swojej pracy,
12)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna dotycząca wykonania rury,

–

krawędziarka,

–

zwijarka trójwalcowa,

–

noŜyce stołowe,

–

młotek blacharski,

–

narzędzia do trasowania (punktak, rysik, liniał, kątownik, cyrkiel),

–

miara zwijana lub składana,

–

dwuróg,

–

arkusz blachy stalowej ocynkowanej o wymiarach ok. 500x1000 mm i grubości 0,5 mm,

–

przybory do pisania, notatnik,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania rur z blachy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 8

Sporządź zapotrzebowanie na materiał do wykonania pojemnika z blachy

przedstawionego w dokumentacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  uwaŜnie przestudiować dokumentację techniczną (rysunek),
4)  ustalić zewnętrzne gabaryty pojemnika w rozwinięciu,
5)  ustalić minimalny wymiar arkusza blachy,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna przedstawiająca sposób wykonania pojemnika,

–

notatnik, przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca sporządzania zapotrzebowania na materiały.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować proces tłoczenia?

2) dokonać podziału procesu tłoczenia?

3) omówić operacje cięcia?

4) wymienić rodzaje operacji cięcia?

5) scharakteryzować operacje gięcia?

6) wykonać operacje zaginania blachy?

7) wykonać operacje zwijania blachy?

8) wykonać operacje zawijania blachy?

9) rozróŜnić operacje zwijania i zawijania?

10) wykonać proste przedmioty z zastosowaniem operacji cięcia

i gięcia blachy?

11) ustalić ilość potrzebnego materiału do wykonania wyrobu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Prasy

4.3.1. Materiał nauczania

Wiadomości ogólne.

Prasy to maszyny słuŜące do plastycznej obróbki blachy poprzez wywieranie nacisku.

KaŜda prasa składa się z nieruchomego korpusu i części ruchomej – suwaka. Suwak

porusza się w prowadnicach korpusu w górę i w dół; przy czym ruchem roboczym jest
z reguły ruch w dół, w czasie, którego suwak wywiera nacisk na materiał.

W zaleŜności od rodzaju napędu prasy dzielimy na mechaniczne, hydrauliczne,

elektromagnetyczne i pneumatyczne.
Prasy mechaniczne ręczne i noŜne.

Ruch suwaka odbywa się za pomocą śrub lub przekładni poruszanych siłą mięśni:

−

ręczna prasa śrubowa – o sile nacisku 0,04–0,2 MN (4–20 ton). UŜywana jest do cięcia
i gięcia blachy o grubości do 1 mm,

−

ręczne prasy dźwigniowe – nacisk do 0,01 MN (1 tona). W robotach blacharskich
słuŜą do dziurkowania blach przed nitowaniem czy wyginania drobnych elementów
z cienkiej blachy,

−

prasy noŜne o nacisku do 0,01 MN (ok. 1 tony). UŜywane w blacharstwie do robót
pomocniczych.

Prasy mechaniczne silnikowe.

Ruch suwaka wywoływany jest poprzez silnik:

−

prasy mimośrodowe – o nacisku do 12 MN (1200 ton) przeznaczone są do operacji
wykrawania i gięcia,

−

prasy śrubowe (cierne) 0,15–5 MN (15–500 ton) – stosowane do gięcia, dotłaczania,
prostowania,

−

prasy podwójnego działania (prasy cięgnowe) – słuŜą do głębokiego tłoczenia elementów
o kształtach skomplikowanych,

−

prasy  kolanowe  –  0,75–4  MN  (75–400  ton)  mają  zastosowanie  wszędzie  tam,  gdzie
potrzebny  jest  duŜy  nacisk  przy  małym  skoku  suwaka,  a  więc  przy  operacjach
wymagających  precyzji.  Wykonuje  się  nimi  operacje  wybijania,  kalibrowania,
dotłaczania itp.,

−

prasy korbowe ramowe o nacisku do 16 MN (1600 ton), przeznaczone są do operacji
wykrawania, gięcia, ciągnienia itp.,

Prasy hydrauliczne.

Wykorzystują prawo Pascala. Ruch suwaka, nazywanego tu nurnikiem wywoływany jest

przez ciśnienie cieczy roboczej (wody lub oleju).

−

Pojedynczego działania o nacisku 0,5–50 MN (50–5000 ton) słuŜą do płytkiego tłoczenia
blach na zimno,

−

Podwójnego działania o nacisku suwaka ciągowego 0,75–30 MN, gdzie nacisk suwaka
dociskowego wynosi zwykle 20–100% nacisku suwaka ciągowego. SłuŜą do tłoczenia
blach na zimno, kiedy zachodzi wymóg unieruchomienia obrzeŜa blachy.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Do czego słuŜą prasy?
2.  Z jakich elementów składa się kaŜda prasa?
3.  Jak nazywa się element ruchomy kaŜdej prasy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.  Jak nazywa się element nieruchomy kaŜdej prasy?
5.  Jak dzielimy prasy w zaleŜności od rodzaju napędu?
6.  Co wywołuje ruch suwaka w prasach mimośrodowych?
7.  Co wprawia w ruch suwak prasy mechanicznej ręcznej?
8.  Jaką nazwę nosi suwak prasy hydraulicznej?
9.  Jaką zasadę wykorzystują w działaniu prasy hydrauliczne?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz rodzaj prasy do wykonywanej za jej pomocą operacji tłoczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  zapoznać się z rodzajami procesów tłoczenia,
4)  zapoznać się z rodzajami pras,
5)  zapoznać się z listą blach (rodzaj i grubość),
6)  dobrać rodzaj prasy do odpowiedniego procesu,
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

notatnik, przybory do pisania

–

lista procesów tłoczenia np. „tłoczenie głębokoprofilowe”

–

lista rodzajów blach,

–

lista pras,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zastosowania poszczególnych typów pras.

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj poszczególne prasy do odpowiednich kategorii, z uwagi na sposób

wywoływania ruchu suwaka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  zapoznać się z rodzajami pras,
4)  zapoznać się z klasyfikacją pras,
5)  dokonać przyporządkowania pras do kategorii,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

lista pras,

–

zestaw kategorii podziału pras, np. prasy hydrauliczne, mechaniczne ręczne itp.,

–

notatnik, przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zastosowania poszczególnych typów pras.

Ćwiczenie 3

Uszereguj prasy pod względem siły wywieranego przez suwak nacisku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  zapoznać się z listą pras,
4)  zapoznać się z listą sił wywieranych przez suwak,
5)  przyporządkować nacisk rodzajowi prasy,
6)  uszeregować prasy rosnąco pod względem siły wywieranego nacisku,
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

lista pras,

–

uszeregowanie nacisków, np. od wartości najmniejszej do największej,

–

notatnik, przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zastosowania poszczególnych typów pras.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować cel stosowania pras?

2) wyszczególnić podstawowe elementy budowy kaŜdej prasy?

3) wymienić rodzaje pras w zaleŜności od zastosowanego

w nich napędu?

4) dokonać doboru prasy do procesu technologicznego?

5) omówić zasadę działania prasy hydraulicznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Obróbka cieplna

4.4.1. Materiał nauczania

Wiadomości ogólne.

Obróbka cieplna jest procesem technologicznym polegającym na nagrzaniu

(jednorazowym lub kilkukrotnym) metalu do wymaganej temperatury, a następnie na jego
ochłodzeniu.

Na skutek zabiegów obróbki cieplnej dochodzi do zmiany struktury metalu, co pociąga

za sobą zmianę właściwości fizycznych i mechanicznych próbki.

Do głównych rodzajów obróbki cieplnej zaliczamy: wyŜarzanie, hartowanie,

odpuszczenie, przesycanie i starzenie.
Obróbka cieplna blach.

Podstawowym zabiegiem stosowanym przy obróbce blach jest wyŜarzanie. Przeprowadza

się je w celu:

−

nadania plastyczności blachom twardym i spręŜystym np. po walcowaniu lub tłoczeniu,

−

pozbawienia gotowych wyrobów blaszanych napręŜeń wewnętrznych powstających
w procesach obróbki plastycznej lub cieplnej.

Powrót do pierwotnych własności materiału nazywamy zdrowieniem (nawrotem).

W stosunku do blach stalowych stosujemy następujące rodzaje wyŜarzania:

−

wyŜarzanie  zmiękczające  –  polega  na  nagrzaniu  blachy  do  temperatury  600–650˚C
i utrzymaniu  w  tej  temperaturze  przez  dłuŜszy  czas  lub  podgrzewa  się  blachę  do  temp.
740˚C,  chłodzi  do  680˚C  i  ponownie  nagrzewa  do  740˚C.  NiezaleŜnie  od  sposobu
podgrzewania chłodzi się blachę wraz ze stygnącym piecem, a potem na powietrzu,

−

wyŜarzanie normalizujące – polega na podgrzaniu do temperatury 770–920˚C,
przetrzymaniu w tej temperaturze (wygrzaniu) i powolnym studzeniu na powietrzu,

−

wyŜarzanie rekrystalizujące – polega na nagrzaniu blachy do temperatury 600–700˚C
wygrzaniu przez krótki czas a następnie chłodzeniu z dowolną szybkością,
Zmiany zachodzące w ziarnistej strukturze stali podczas wyŜarzania rekrystalizującego
uwidacznia rysunek 15.

Rys. 15. Wpływ wyŜarzania rekrystalizującego na strukturę materiału poddanego zgniotowi: a) materiał

zgnieciony, b) faza przejściowa rekrystalizacji, c) odbudowanie komórki rekrystalizacji [2, s. 221].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wyŜarzanie odpręŜające – polega na podgrzaniu stali do temperatury 400–500˚C
wygrzaniu w tej temperaturze przez kilka godzin i ochłodzeniu (zwykle ze stygnącym
piecem).

WyŜarzanie blach miedzianych i mosięŜnych przeprowadza się w celu usunięcia skutków

zgniotu i umoŜliwienia dalszej obróbki. WyŜarzanie blach mosięŜnych i miedzianych
przeprowadza się w temperaturze 600–700˚C i wygrzewa przez 0,5–1 godz. Blachy
miedziane chłodzi się w wodzie (aby usunąć zgorzelinę) a mosięŜne na powietrzu.

Blachy ze stopów aluminium poddaje się wyŜarzaniu zmiękczającemu, które polega

na nagrzaniu do temperatury 330–450˚C, wygrzaniu w tej temperaturze i ochłodzeniu
lub utwardzaniu dyspersyjnym, polegającym na zastosowaniu operacji przesycania i starzenia.

Hartowanie polega na nagrzaniu stali do temperatury ok. 900˚C, wygrzaniu w celu

osiągnięcia temperatury przez cały przekrój materiału, a następnie szybkim ochłodzeniu
w wodzie, oleju lub strumieniu spręŜonego powietrza. W wyniku hartowania otrzymuje się
stal o wysokiej twardości. Sposób chłodzenia hartowanych wyrobów pokazuje rysunek 16.

Rys. 16. Zanurzanie i poruszanie przedmiotów podczas hartowania [2, s. 216].

Miedź nie podlega procesowi hartowania.

Odpuszczanie stosuje się do przedmiotów uprzednio zahartowanych w celu usunięcia

napręŜeń powstających w materiale podczas hartowania. Odpuszczenie polega na nagrzaniu
przedmiotu do temperatury nie wyŜszej niŜ 723˚C, wygrzaniu w tej temperaturze, a następnie
powolnym chłodzeniu na powietrzu, w oleju lub w wodzie. W zaleŜności od temperatury
nagrzania rozróŜniamy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

odpuszczanie niskie – 150–250˚C,

−

odpuszczanie średnie – 250–500˚C,

−

odpuszczanie wysokie – 500–650˚C.

Urządzenia do obróbki cieplnej.

Do nagrzewania elementów poddawanych obróbce cieplnej słuŜą piece hartownicze.

Z uwagi na rodzaj czynnika grzejnego rozróŜniamy piece gazowe, elektryczne i z kąpielą.

Schemat urządzenia do nagrzewania elementów w kąpieli solnej pokazuje rysunek 17.

Rys. 17. Schemat urządzenia do nagrzewania przedmiotów w kąpieli solnej [2, s. 215].

Często spotykanym rodzajem pieca jest piec gazowy o budowie muflowej. Mufla jest

to zamknięta komora, ogrzewana od zewnątrz, w której umieszcza się przedmiot poddawany
nagrzewaniu. Schemat pieca muflowego pokazuje rysunek 18.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj proces wyŜarzania międzyoperacyjnego przy tłoczeniu wyrobów z blachy

stalowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  zapoznać się z rodzajem obróbki plastycznej wyrobu (opisem),
4)  ustalić rodzaj wyŜarzania,
5)  zapisać ustalenia w notatniku,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

opis przedmiotu (sposób uŜytkowania) i opis sposobu przeprowadzenia obróbki
za pomocą tłoczenia (instrukcja),

–

wykaz operacji wyŜarzania,

–

notatnik, przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca planowania procesu wyŜarzania.

Ćwiczenie 2

Wykonaj hartowanie przygotowanego wcześniej przedmiotu (np.: przecinaka, punktaka).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  zapoznać się z instrukcją obsługi pieca,
5)  przeprowadzić operację nagrzewania,
6)  przeprowadzić operację studzenia,
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

stanowisko do hartowania (piec, wanna),

–

szczypce hartownicze,

–

rodki ochrony osobistej (fartuch i rękawice skórzane, okulary),

–

elementy do hartowania,

–

przybory do pisania, notatnik,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca hartowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj odpuszczenie uprzednio zahartowanego elementu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

stanowisko do hartowania (piec),

–

szczypce hartownicze,

–

rodki ochrony osobistej (fartuch i rękawice skórzane, okulary),

–

hartowane wyroby,

–

przybory do pisania, notatnik,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca hartowania.

Ćwiczenie 4

Dokonaj oceny jakości zahartowanego i odpuszczonego przedmiotu, poprzez dokonanie

szeregu prób, a następnie wypełnij dokumentację opisową wg otrzymanego od nauczyciela
wzoru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  dokonać próby zarysowania przedmiotu (np. pilnikiem),
5)  kilkakrotnie uŜyć przedmiotu zgodnie z jego przeznaczeniem,
6)  ocenić stan przedmiotu po dokonaniu prób,
7)  zakwalifikować przedmiot jako wykonany prawidłowo, bądź nieprawidłowo,
8)  sporządzić dokumentację opisową przedmiotu wg załączonego wzoru,
9)  zaprezentować efekt swojej pracy,
10)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

stół warsztatowy z imadłem,

−

pilniki do metalu, twarde rysiki(najlepiej widiowe),

−

młotek ślusarski,

−

wzór dokumentacji opisowej (wypełniona karta)

−

czysty blankiet dokumentacji opisowej (niewypełniony),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wzór dokumentacji opisowej (wypełniony),

−

notatnik, przybory do pisania,

−

zahartowany przedmiot np. punktak, rysik, przecinak itp.,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca oceny przedmiotów hartowanych.

Ćwiczenie 5

Wykonaj obróbkę cieplną drutu stalowego polegającą na przeprowadzeniu wyŜarzania

zmiękczającego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  zapoznać się z instrukcją obsługi pieca,
5)  przeprowadzić operację nagrzewania,
6)  przeprowadzić operację studzenia,
7)  ocenić skuteczność wykonanego wyŜarzania,
8)  zaprezentować efekt swojej pracy,
9)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

stanowisko do hartowania (piec),

–

szczypce hartownicze,

–

rodki ochrony osobistej (fartuch skórzany, rękawice, okulary),

–

drut stalowy Φ 1–3 mm (sztywny, spręŜysty).

–

notatnik, przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca wyŜarzania.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) omówić cel stosowania obróbki cieplnej?

2) rozróŜnić rodzaje obróbki cieplnej?

3) dobrać odpowiedni rodzaj obróbki cieplnej, w zaleŜności

od poŜądanego efektu?

4) ocenić skuteczność zastosowanych zabiegów obróbki cieplnej?

5) wykonać operację hartowania stali?

6) wykonać operację odpuszczania zahartowanego elementu?

7) wykonać operację wyŜarzania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Wpływ zabiegów cieplnych na właściwości i strukturę blach

4.5.1. Materiał nauczania

Podczas obróbki plastycznej na zimno (np. tłoczenia) materiał doznaje szeregu zmian

strukturalnych. Tłoczenie lub prasowanie powoduje zmniejszenie przekroju materiału,
a to z kolei odbywa się poprzez zgniecenie ziaren tworzących strukturę stali.

Stal utwardza

się, staje się spręŜysta (mniej plastyczna) i w związku z tym mniej podatna na dalsze zabiegi
obróbki  plastycznej.  Stal  poddana  zgnieceniu  wykazuje  większą  twardość.  Operacje  obróbki
plastycznej  wprowadzają  do  wnętrza  struktury  ziarnistej  stali  napręŜenia  wewnętrzne.
W skrajnych  przypadkach  powstające  wewnątrz  materiału  napręŜenia  powodują  krzywienie
się blach, a nawet ich pękanie podczas dalszej obróbki. Zmiany w budowie wewnętrznej stali
pod wpływem obróbki plastycznej na zimno nazywa się umocnieniem.

Bezpośrednią przyczyną umocnienia jest zgniot, którego miarą wielkości jest stopień

zgniotu. Określa się go jako względny ubytek wielkości przekroju, co zapisuje się wzorem:

(1)

gdzie: Z – stopień zgniotu;

– przekrój początkowy;

– przekrój końcowy.

NiepoŜądane cechy umocnienia, takie jak utwardzenie blach czy napręŜenia wewnętrzne,

usunąć moŜna poprzez odpowiednią obróbkę cieplną. Zabiegi obróbki cieplnej wywołują
róŜnorodne zmiany w strukturze materiału, a to z kolei pociąga za sobą poŜądane zmiany cech
fizycznych.

Zabiegi usuwania skutków umocnienia nazywamy zdrowieniem lub nawrotem,

Zdrowienie osiąga się poprzez wyŜarzanie odpręŜające lub rekrystalizujące.

W przypadku stali, której ziarna zostały zgniecione poprzez prasowanie lub tłoczenie

stosuje  się  wyŜarzanie  rekrystalizujące.  NaleŜy  jednak  pamiętać,  Ŝe  wyŜarzanie
rekrystalizujące ma zastosowanie do blach o stopniu zgniotu nie przekraczającym 5% (zwykle
ok.  3%),  poniewaŜ  prowadzi  ono  do  gwałtownego  rozrostu  uprzednio  zgniecionych  ziaren,
co pogarsza  właściwości  plastyczne  stali.  Dlatego  teŜ  ten  rodzaj  obróbki  cieplnej
ma zastosowanie do materiału, którego struktura wewnętrzna nie odgrywa większej roli.

JeŜeli zgniot nie przekracza 2% lub w materiale utrzymują się napręŜenia (np. wskutek

zbyt szybkiego ochładzania po wyŜarzaniu rekrystalizującym) wówczas stosuje się
wyŜarzanie odpręŜające. Stosuje się je do blach posiadających napręŜenia wewnętrzne
(głównie od operacji blacharskich klepania, odsadzania itp.)

W czasie hartowania naleŜy ściśle przestrzegać temperatury nagrzewania, która zaleŜy

ciśle od rodzaju stali. Zbytnie nagrzanie stali (przegrzanie) powoduje powstanie struktury

gruboziarnistej, natomiast niedogrzanie jest przyczyną niecałkowitego zahartowania
(przedmioty takie są zbyt miękkie). Przedmioty zahartowane są zbyt kruche, aby moŜna je było
uŜytkować zgodnie z przeznaczeniem, dlatego naleŜy je poddać zabiegowi odpuszczania.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakich odkształceń doznają ziarna materiału pod wpływem zabiegów obróbki plastycznej

na zimno?

2. Jakie cechy wykazuje stal poddana zgniotowi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Jak nazywają się zmiany w budowie wewnętrznej stali powstające pod wpływem obróbki

plastycznej na zimno?

4.  Co to jest zgniot?
5.  Jak określa się stopień zgniotu?
6.  Jak usuwa się niepoŜądane skutki zgniotu?
7.  Jak nazywa się usuwanie skutków umocnienia?
8.  Jaki  największy  stopień  zgniotu  moŜe  wykazywać  stal  poddana  zabiegowi  wyŜarzania

rekrystalizującego?

9. Jakie zmiany w budowie ziarnistej stali wywołuje wyŜarzanie rekrystalizujące?

10. Jaki rodzaj wyŜarzania stosuje się w celu usunięcia napręŜeń wewnętrznych w materiale?
11. Co stanie się ze stalą, która podczas hartowania zostanie nagrzana do zbyt wysokiej

temperatury?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj proces technologiczny wyŜarzania w zaleŜności od rodzaju obróbki plastycznej,

jakiej został poddany wyrób z blachy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  zapoznać się z rodzajem obróbki plastycznej na zimno,
4)  na podstawie rysunku ustalić stopień zgniotu,
5)  zaproponować rodzaj procesu wyŜarzania elementu,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

opis techniczny wyrobu z blachy,

–

rysunek techniczny wyrobu z blachy,

–

kalkulator,

–

przybory do pisania, notatnik,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca planowania procesu wyŜarzania.

Ćwiczenie 2

Określ, czy zastosowano prawidłowy rodzaj wyŜarzania wyrobu blacharskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy – plan zapisać w notatniku,

2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  zapoznać się z procesem technologicznym wykonania wyrobu,
4)  na podstawie rysunku technicznego obliczyć stopień zgniotu,
5)  ustalić, czy zastosowano właściwy rodzaj wyŜarzania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) zaprezentować efekt swojej pracy,
7) dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

opis techniczny wykonanego przedmiotu,

–

rysunek techniczny wykonanego przedmiotu,

–

kalkulator,

–

przybory do pisania, notatnik,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca planowania procesu wyŜarzania.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zmiany, jakie zachodzą w stali pod wpływem zgniotu?

2) omówić, jakich cech nabiera umocniona stal?

3) omówić w jakim celu wykonuje się operacje wyŜarzania?

4) dobrać rodzaj wyŜarzania do rodzaju obróbki plastycznej na zimno?

5) scharakteryzować pojęcie zgniotu?

6) obliczyć wielkość zgniotu?

7) wyjaśnić przyczynę powstania napręŜeń wewnętrznych w blasze?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciw

poŜarowej oraz ochrony środowiska

4.6.1. Materiał nauczania

Przepisy bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony przeciw poŜarowej, jak równieŜ

ochrony środowiska, określają sposób prowadzenia robót w taki sposób, aby zapobiec
niebezpiecznym wypadkom zagraŜającym pracownikom, mieniu oraz środowisku
naturalnemu.

Podczas posługiwania się prasami zachodzi konieczność zmiany lub demontaŜu

tłoczników. Czynności te wykonują specjalnie do tego przeszkoleni pracownicy nazywani
ustawiaczami.

Aby zapewnić maksymalne bezpieczeństwo ustawiaczowi naleŜy wyłączyć prasę

i zabezpieczyć suwak przed przypadkowym uruchomieniem. Niewłaściwe ustawienie
tłocznika moŜe być przyczyną uzyskania wyrobów o niewłaściwej jakości (np. z zadziorami
na krawędziach) oraz moŜe spowodować uszkodzenie lub szybkie zuŜycie tłocznika.

Podczas pracy na prasach naleŜy bezwzględnie przestrzegać instrukcji obsługi prasy.

NaleŜy

równieŜ

stosować

urządzenia

zwiększające

bezpieczeństwo

pracownika

obsługującego prasę. Do urządzeń takich zalicza się osłonę, która uniemoŜliwia ruch suwaka
dopóki nie zostanie opuszczona – eliminuje to niebezpieczeństwo podłoŜenia rąk pod
opadający suwak prasy.

Drugim

urządzeniem

zwiększającym

bezpieczeństwo

pracownika

poprzez

zminimalizowanie kontaktu z niebezpieczną strefą prasy jest urządzenie mechanicznie
podające (i odbierające) blachę pod tłocznik – do wykorzystania przy produkcji seryjnej.

Prasa ręczna śrubowa powinna mieć na obciąŜnikach przymocowaną obręcz

z płaskownika,  uniemoŜliwi  to  uderzenie  w  głowę  obciąŜnikiem.  Wszelkie  zabiegi
konserwacyjne,  takie  jak  smarowanie,  czyszczenie  czy  regulowanie  naleŜy  wykonywać  przy
wyłączonej  i  zabezpieczonej  prasie.  Pracownik  przystępujący  do  pracy  na  prasie  powinien
zawsze być wypoczęty i posiadać kompletne ubranie robocze, które nie moŜe posiadać luźno
powiewających  fragmentów.  Powinno  być  takŜe  dokładnie  dopasowane  i  zapięte.
Niewskazane jest posiadanie biŜuterii.

Podczas walcowania zachodzi powaŜne niebezpieczeństwo pochwycenia dłoni przez

obracające się walce, w związku z tym naleŜy zachować szczególną ostroŜność i podawać
blachę między walce w sposób uwidoczniony na rysunku 19.

Rys. 19. Podawanie blachy do walców [2 s. 339]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZuŜyte do czyszczenia szmaty, resztki smarów itp. naleŜy zawsze umieszczać

w pojemniku przeznaczonym na tego rodzaju odpady.

Szczególną ostroŜność naleŜy zachować podczas pracy z piecem hartowniczym. Bardzo

wysoka  temperatura  stwarza  szczególne  zagroŜenie.  Elementy  poddane  nagrzewaniu  naleŜy
przenosić  z  pomocą  specjalnych  cęgów.  Oprócz  zwykłego  ubrania  roboczego  konieczny  jest
skórzany  fartuch  i  rękawice.  Niedopuszczalne  jest  stosowanie  rękawic  gumowanych  tzw.
„wampirek”  –  kontakt  gumy  z  wysoka  temperaturą  powoduje  stopienie  się  jej  na  dłoni
i w efekcie  cięŜkie  poparzenie.  Podczas  hartowania  naleŜy  zachować  szczególną  ostroŜność
przy  zanurzaniu  gorącego  przedmiotu  w  cieczy  chłodzącej.  Przedmiot  naleŜy  zanurzyć
zdecydowanym  ruchem  na  duŜą  głębokość.  Pozostawienie  przedmiotu  hartowanego  tuŜ  pod
powierzchnią  lub  częściowo  ponad  powierzchnią  cieczy  spowoduje  jej  gwałtowne
odparowanie,  a  nawet  rozpryskiwanie  gorących  kropel.  Przedmioty  stygnące  po  wyŜarzaniu
pozostawia  się  w piecu  (stygnięcie  wraz  z piecem)  lub  w  specjalnie  do  tego  przeznaczonym
miejscu,  które  powinno  być  wyraźnie  oznaczone  i  oddzielone  od  ciągów  komunikacyjnych.
Pomieszczenie  hartowni  powinno  być  wyposaŜone  w dodatkową  wentylację  (oprócz
grawitacyjnej) mechaniczną.

Pomieszczenia produkcyjne powinny być wyposaŜone w gaśnice pianowe (przeznaczone

do gaszenia ludzi), a tam gdzie istnieje niebezpieczeństwo poŜaru instalacji elektrycznej
-gaśnice proszkowe. Niebezpieczne strefy hali produkcyjnej naleŜy wyłączyć z ciągów
komunikacyjnych i oznaczyć Ŝółtymi pasami na posadzce oraz umieszczonymi w widocznym
miejscu tablicami informacyjnymi.

Rozgrzane do bardzo wysokiej temperatury przedmioty stalowe emitują bardzo jasne

wiatło, dlatego naleŜy patrzeć na nie poprzez specjalne przyciemniane okulary. Pozwoli

to uniknąć podraŜnień oczu.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Dlaczego naleŜy przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy?
2.  Kto moŜe dokonywać zmiany tłoczników w prasach?
3.  Jakie urządzenia zapewniają bezpieczeństwo pracownika obsługującego prasę?
4.  Jakie warunki powinno spełniać ubranie robocze?
5.  Gdzie naleŜy wyrzucać odpadki poprodukcyjne?
6.  Jak naleŜy przenosić gorące przedmioty?
7.  W jaki sposób zabezpiecza się strefy niebezpieczne?
8.  Jaki rodzaj gaśnicy słuŜy do gaszenia instalacji elektrycznej?
9.  Jak zabezpieczyć oczy przed podraŜnieniem jaskrawym światłem?

10. Jaki rodzaj wentylacji naleŜy zapewnić w pomieszczeniach hartowni?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród zgromadzonych środków ochrony osobistej wybierz te, które niezbędne

są podczas hartowania wyrobów stalowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z instrukcją obsługi pieca hartowniczego,
2)  zaplanować poszczególne czynności,
3)  dobrać środki ochrony osobistej do zaplanowanych czynności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  zgromadzić środki ochrony osobistej na stanowisku pracy,
5)  wskazać na zagroŜenia powstające przy procesie hartowania stali,
6)  zaprezentować efekty swojej pracy,
7)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

instrukcja obsługi pieca hartowniczego,

–

kartka, przybory do pisania,

–

rodki ochrony osobistej: (fartuch skórzany, rękawice skórzane, rękawice powlekane,

okulary spawalnicze, okulary przyciemniane, kask, szelki ochronne itp.),

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca doboru środków ochrony indywidualnej.

Ćwiczenie 2

Określ zagroŜenia występujące podczas poszczególnych operacji obróbki plastycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami obróbki plastycznej,
2) wyodrębnić zagroŜenia powstające podczas poszczególnych procesów obróbki

plastycznej,

3)  określić sposoby zapobiegania poszczególnym rodzajom zagroŜeń,
4)  zapisać w notatniku zagroŜenia i sposoby zapobiegania im,
5)  zaprezentować efekty swojej pracy,
6)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

lista procesów obróbki plastycznej na zimno i na gorąco (np. tłoczenie, hartowanie itp.),

–

notatnik, przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zagroŜeń zdrowia pracowników, powstających podczas
operacji obróbki plastycznej.

Ćwiczenie 3

Określ sposób likwidacji zagroŜenia oraz podaj metodę postępowania podczas

zauwaŜenia wypadku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z listą sytuacji zagraŜających Ŝyciu lub zdrowiu pracownika,
2)  ustalić sposoby likwidacji zagroŜenia, lub metody postępowania,
3)  zapisać w notatniku spostrzeŜenia dotyczące sposobów likwidacji zagroŜeń,
4)  zaprezentować efekty swojej pracy,
5)  dokonać oceny ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

notatnik, przybory do pisania,

–

lista zagroŜeń i sytuacji wypadkowych (np. poparzenie, źle zamocowany tłocznik
w prasie, niedomknięty piec hartowniczy, pracownik poraŜony prądem elektrycznym
itp.),

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca metod likwidacji i unikania zagroŜeń na stanowisku
pracy podczas wykonywania operacji obróbki plastycznej blach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać środki ochrony indywidualnej?

2) zastosować przepisy bhp podczas pracy?

3) określić zagroŜenia występujące na poszczególnych stanowiskach pracy?

4) opisać sposób transportu przedmiotów gorących?

5) omówić sposób zabezpieczania stref niebezpiecznych?

6) dobrać rodzaj gaśnicy do typu poŜaru?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań o róŜnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5.  Za kaŜdą poprawną odpowiedź moŜesz uzyskać 1 punkt.
6.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla kaŜdego zadania podane

są cztery moŜliwe odpowiedzi: a), b), c), d). Tylko jedna odpowiedź jest poprawna;
wybierz ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. JeŜeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uwaŜasz
za poprawną.

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

10. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie

odpowiedzi.

11. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Obróbka plastyczna wywołuje w blasze odkształcenia

a)  doraźne.
b)  spręŜyste.
c)  krytyczne.
d)  plastyczne.

2. Prasownictwo wyrobów blaszanych nazywa się

a)  kuźnictwem.
b)  tłocznictwem.
c)  ciągownictwem.
d)  walcownictwem.

3. Proces tłoczenia naruszający spójność materiału nazywa się

a)  tłoczeniem.
b)  wyoblaniem.
c)  odsadzaniem.
d)  wykrawaniem.

4. Kształtowanie płytkie nazywa się

a)  gięciem.
b)  ciągnieniem.
c)  profilowaniem.
d)  przetłaczaniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Proces tłoczenia jest rodzajem obróbki

a)  cieplnej.
b)  spręŜystej.
c)  podzerowj.
d)  plastycznej.

6. Oddzielenie przedmiotu wzdłuŜ linii otwartej okalającej przedmiot to

a)  odcinanie.
b)  okrawanie.
c)  obrębianie.
d)  dziurkowanie.

7. Podział materiału na części to

a)  nacinanie.
b)  rozcinanie.
c)  okrawanie.
d)  przecinanie.

8. Cięcie na prasie wykonuje się przy uŜyciu

a)  suwaków.
b)  tłoczników.
c)  wzorników.
d)  wykrojników.

9. Gięcie kołowe na części szerokości materiału to

a)  zwijanie.
b)  owijanie.
c)  zawijanie.
d)  skręcanie.

10. Część ruchoma prasy nazywa się

a)  posuw.
b)  suwak.
c)  korpus.
d)  tłocznik.

11. Nurnik posiadają prasy

a)  ręczne.
b)  silnikowe.
c)  mechaniczne.
d)  hydrauliczne.

12. Który z wymienionych rodzajów obróbki nie zalicza się do obróbki cieplnej?

a)  hartowanie.
b)  prasowanie.
c)  wyŜarzanie.
d)  odpuszczanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. W wyniku hartowania otrzymuje się stal

a)  odpręŜoną.
b)  umocnioną.
c)  utwardzoną.
d)  zmiękczoną.

14. W którym z wymienionych ośrodków nie hartuje się stali?

a)  olej.
b)  woda.
c)  powietrze.
d)  para wodna.

15. Stal umocniona wykazuje cechy

a)  spręŜyste.
b)  plastyczne.
c)  magnetyczne.
d)  lepko plastyczne.

16. Zmiany w budowie wewnętrznej stali pod wpływem obróbki plastycznej na zimno

nazywa się
a)  odpręŜeniem.
b)  zdrowieniem.
c)  umocnieniem.
d)  stabilizowaniem.

17. Bezpośrednią przyczyną umocnienia jest

a)  ucios.
b)  zgniot.
c)  posuw.
d)  wgniot.

18. Kto ma prawo zmieniać tłoczniki w prasach?

a)  kaŜdy.
b)  ustawiacz.
c)  wytłaczacz.
d)  wymieniacz.

19. Jakimi rękawicami posługujemy się podczas hartowania?

a)  skórzanymi.
b)  wełnianymi.
c)  gumowanymi.
d)  drelichowymi.

20. Jaki rodzaj gaśnicy słuŜy do gaszenia instalacji elektrycznej?

a)  wodna.
b)  pianowa.
c)  śniegowa.
d)  proszkowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy metodami obróbki
plastycznej i cieplnej.

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: