Joanna Radoszewska
Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

1

Wykład 11.

Zaburzenia jedzenia u dzieci.

Część II.

Zaburzenia karmienia:

•

Zaburzenia karmienia wynikające z braku homeostazy (Disorders of Homeostasis)

•

Zaburzenia karmienia wynikające z zaburzenia więzi dziecko – matka (Disorders of
Attachment)

•

Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji (Disorders of Separation)

•

Zaburzenia karmienia/jedzenia będące efektem doświadczenia przeżyć traumatycznych
(Posttraumatic feeding / eating disorders)

(por. Chatoor, 1998, 1999, 2000, 2001).

Zaburzenia karmienia jako przejaw zaburzenia więzi.

•

Charakteryzuje się brakiem emocjonalnej wymiany, brakiem więzi pomiędzy matką a
dzieckiem

•

Początek zaburzenia między drugim a ósmym miesiącem życia dziecka.

•

U niemowlęcia występuje poważne/chroniczne niedożywienie.

•

Niemowlę przejawia opóźnienie w rozwoju poznawczym, motorycznym, społeczno-
emocjonalnym.

•

Występujące u matki zaburzenia psychiczne uniemożliwiają zapewnienie odpowiedniej opieki
dziecku.

•

Brak kontaktu, ubogi kontakt rodzic – dziecko podczas karmienia.

Zaburzenia karmienia wynikające z zaburzenia więzi (1)

•

Dziecko:

•

Może być wcześniakiem, doświadczać choroby wymagającej przedłużonej hospitalizacji i
separacji od matki

•

Choroba organiczna

•

Matka/rodzice:

•

Doświadcza traumy dotyczącej życia i stanu zdrowia dziecka

Zaburzenia karmienia wynikające z zaburzenia więzi (2)

•

Dziecko:

•

Pasywne, słabo reagujące na bodźce z otoczenia

•

Słabe bodźce wywołują u dziecka stan pobudzenia, nadwrażliwe

•

Matka/rodzice:

•

Brak dopasowania, rozumienia dziecka

•

Poczucie nieprzewidywalności zachowania dziecka

Zaburzenia karmienia wynikające z zaburzenia więzi (3)

•

Dziecko:

•

Obniżone napięcie mięśniowe

Joanna Radoszewska
Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

2

•

Opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym

•

Opóźnienie w rozwoju mowy

•

poważne / chroniczne niedożywienie.

•

Matka/rodzice:

•

Niepokój dotyczący poziomu rozwoju dziecka/zaprzeczanie /wycofanie

•

Chroniczna depresja/zaburzenie osobowości/

•

uzależnienie od alkoholu / narkotyków

Zaburzenia karmienia wynikające z zaburzenia więzi (4)

•

Dziecko:

•

Smutne, wycofane lub nadmiernie czujne

•

Matka/rodzice:

•

Wycofana, depresyjna, wroga

Zaburzenia karmienia wynikające z zaburzenia więzi (5)

•

Dziecko

•

Unika kontaktu wzrokowego

•

Nie wokalizuje; nie śmieje się; nie przytula się

•

Matka/rodzice:

•

Nie utrzymuje fizycznej bliskości z dzieckiem; nie odpowiada na komunikaty i potrzeby
dziecka

•

Spostrzega dziecko przez pryzmat własnych przypisanych dziecku potrzeb

Zaburzenia karmienia wynikające z zaburzenia więzi (6)

•

Dziecko

•

Pluje i wymiotuje; ulewa jedzenie; nie patrzy na matkę w toku karmienia

(por.Attie, Brooks – Gunn 1995; Chatoor,1998).

•

Matka/rodzice:

•

Nie poszukuje kontaktu wzrokowego w toku karmienia; nie przytula; nie mówi do dziecka; nie
zna potrzeb żywieniowych dziecka; zapomina o karmieniu

•

Pozostawia dziecko samotne z butelką

Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji

•

Anorexia wczesnodziecięca (infantile anorexia)

•

jest uważana za przejaw niepowodzenia w przebiegu procesu separacji – indywiduacji.

•

może wyrażać się w trudności lub niemożności dokonania emocjonalnej separacji od matki
oraz w trudności w określeniu siebie.

•

Sytuacja karmienia staje się polem walki pomiędzy matką a dzieckiem, które walczy o
utrzymanie kontroli i autonomii.

Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji(1)

•

Dziecko:

•

Trwała odmowa jedzenia utrzymująca się u dziecka ponad miesiąc.

Joanna Radoszewska
Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

3

•

Matka/rodzice:

•

Stała koncentracja rodziców na problemach dziecka związanych z karmieniem.

Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji(2)

•

Dziecko:

•

Pierwsze odmowy jedzenia występują zwykle w czasie zmiany sposobu karmienia dziecka: na
karmienie łyżeczką i samodzielne jedzenie pomiędzy 6 m.ż. a 3 r.ż.

•

Matka/rodzice:

•

W sytuacji karmienia dziecka występują rozmowy, zabawy utrudniające koncentrację na
jedzeniu. Namawianie dziecka żeby zjadło więcej; częste karmienie w nocy; proponowanie
różnych rodzajów jedzenia; wyrażanie smutku i frustracji i / lub karmienie „na siłę”.

Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji(3)

•

Dziecko:

•

Poważne i / lub chroniczne niedożywienie .

•

Opóźnienie rozwoju dotyczy wyłącznie funkcjonowania motorycznego/ czasami rozwoju mowy

•

Matka/rodzice:

•

Spostrzega dziecko jako osobliwe;

wymagające uwagi; o obniżonym apetycie; trudne i uparte w toku karmienia odrzucające

wysiłki rodziców dotyczące karmienia

Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji (4)

•

W trakcie interakcji matka – dziecko podczas karmienia ujawnia się intensywny konflikt
wyrażający się w odmowie jedzenia przez dziecko i negatywnymi uczuciami / uwagami
rodzica dotyczącymi odmowy jedzenia przez dziecko.

•

Rozmowy i zakłócenia wprowadzane przez rodzica w trakcie interakcji mają służyć uniknięciu
otwartego konfliktu. (por.Chatoor,1998, 2000).

•

Anoreksja najczęściej występuje u dziewcząt między 14 a 18 rokiem życia. (Attie, Brooks-
Gunn, 1995 ). Około 5 % osób zgłoszonych do leczenia z powodu anoreksji stanowią dzieci
w wieku od 9 do 11 lat .(Steiner,1998; Jacobi,2001).

Lask i Bryant – Waugh (1992) kryteria anorexia nervosa rozpoczynającej się w

okresie dzieciństwa, przed okresem dorastania.

•

1. nadmierną koncentrację na wadze i kształcie ciała, połączona z pragnieniem bycia
szczuplejszym;

•

2. poczucie dziecka, że jego ciało jest większe niż w rzeczywistości;

•

3. niską samoocena przejawiająca się w często doświadczanych problemach
interpersonalnych i perfekcyjnych działaniach;

•

4. częste występowanie depresji.

•

Anoreksja dziecięca może przejawiać się także: unikaniem jedzenia, utratą wagi lub brakiem
oczekiwanego przyrostu na wadze, które nie mogą być wyjaśniane występowaniem
somatycznej lub psychicznej choroby, nadmierną koncentracją na ilości spożywanego

Joanna Radoszewska
Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

4

jedzenia, lękiem przed otyłością, prowokowaniem wymiotów, intensywnym
gimnastykowaniem się, nadużywaniem środków przeczyszczających.

•

W przypadku dzieci chorujących na anoreksję, jej objawy są najczęściej mniej wyraziste niż u
dorosłych.

•

Spadek wagi może przebiegać w krótszym czasie i nie musi być on tak drastyczny

•

Anoreksję stwierdza się przy obniżeniu masy ciała do 75% wagi prawidłowej, jednak u
dziecka, wystarczający jest spadek do 85% i brak przyrostu na wadze w okresie wzrostu (sam
wzrost często zostaje znacznie spowolniony, bądź wręcz zahamowany) (Bryant-Waugh,
2000).

Anoreksja w okresie preadolescencji

•

dzieci cierpiących na anorexia nervosa kształtuje się w granicach 0,5-1% populacji, a
stosunek chorych dziewczynek do chłopców wynosi 10:1 (Silber, 2005).

•

zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja, są dużo częstsze wśród dziewczynek.

•

najczęściej u mieszkańców krajów zachodnich rasy białej

Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji: „NIEJADKI”

•

”bycie niejadkiem” jest zaburzeniem najmniej precyzyjnie określonym

•

wymaga szczegółowego różnicowania od wczesnodziecięcej anorexii.

•

niektórzy badacze uważają, że jest atypową, niepełnoobjawową postacią

wczesnodziecięcej anorexii.

Niejadek

•

Przez co najmniej miesiąc dziecko je tylko wybrane pokarmy lub bardzo małe ilości
wszystkich rodzajów pożywienia.

•

U dziecka nie stwierdza się stanu niedożywienia.

•

Rodzice na zmianę bagatelizują problemy związane z karmieniem i przesadnie koncentrują
się na nich.

Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji: „NIEJADKI”

•

Dziecko:

•

Przez co najmniej miesiąc u dziecka występuje wybiórcze jedzenie wszystkich rodzajów
jedzenia lub jedzenie tylko wybranych.

•

Brak niedożywienia u dziecka. (por.Benoit,1993; Chatoor,1998)

•

Matka/rodzice:

•

Brak stałej koncentracji rodziców na problemach dziecka związanych z karmieniem
(wahania od małej do bardzo dużej).

Niejadki

•

W łagodnej postaci dziecko może mieć preferencje co do grup lub formy (np. płyny, papki)
pożywienia, posiłki są z reguły małe, często wiążą się ze zmaganiami rodzica i niejadka,
dziecko nie jest niedożywione.

•

W ekstremalnej postaci dziecko odmawia spożywania kilku grup pożywienia, może mieć silne
preferencje co do formy podawanych posiłków, możliwa jest także całkowita odmowa
jedzenia.

•

Istnieje ryzyko problemów zdrowotnych tj. niedożywienie, większa podatność na infekcje,
jednak choroba rzadko zaburza rozwój dziecka (Budd, Kedesdy, 2003).

Joanna Radoszewska
Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

5

•

Odmowa jedzenia jest najczęściej diagnozowana u dzieci między 12 a 24 miesiącem życia, ale
może pojawić się w każdym wieku (Benoit, 1993).

•

iż matki niejadków, które nie ukończyły jeszcze pierwszego roku życia opisują swoje dzieci
jako: łatwo irytujące się, spięte oraz drażliwe. W porównaniu do matek dzieci zdrowych
częściej doświadczają one negatywnych emocji w sytuacji karmienia.

•

Rodzice odmawiających jedzenia czterolatków, częściej niż rodzice dzieci zdrowych zgłaszają
problemy związane z zachowaniem swoich dzieci. Również opisują je jako łatwo irytujące się,
ale także nieśmiałe (Budd, Kedesdy, 2003) .

Zaburzenia karmienia/jedzenia wynikające z przeżyć traumatycznych

•

Odmowa jedzenia jest rezultatem traumatycznego doświadczenia, związanego z jamą ustną,
gardłem; przełykiem: zadławieniem; podduszeniem; wymiotowaniem; refluksem; karmieniem
„na siłę”.

•

Pourazowe zaburzenie karmienia może być udziałem dziecka w każdym wieku.

Pourazowe zaburzenie karmienia okresu wczesnodziecięcego – kryteria diagnostyczne:

•

Dziecko odmawia jedzenia po wydarzeniu (wydarzeniach) urazowym związanym z jamą
ustną, gardłem lub przełykiem: zadławieniu, podduszeniu, wymiotowaniu, refluksie, ssaniu ,
karmieniu „na siłę”.

•

Wydarzenie to (wydarzenia) wywołuje negatywne przeżycia i emocje.

•

Dziecko doświadcza negatywnych emocji w sytuacji oczekiwania na jedzenie, na przykład
kiedy jest sadzane do karmienia, widzi butelkę lub naczynia z jedzeniem.

•

Dziecko opiera się karmieniu i staje się coraz bardziej nieszczęśliwe, kiedy jest namawiane
do jedzenia.

Zaburzenia karmienia/jedzenia wynikające z przeżyć traumatycznych

(1)

•

Dziecko:

•

Dziecko doświadcza negatywnych emocji w sytuacji oczekiwania na jedzenie np. kiedy jest
sadzane do karmienia; kiedy widzi butelkę lub naczynia z jedzeniem;

•

Matka/rodzice:

•

Niepokój/ lęk dotyczący stanu zdrowia dziecka

•

Niepokój dotyczący konsekwencji niejedzenia dziecka

Zaburzenia karmienia/jedzenia wynikające z przeżyć traumatycznych(2)

•

Dziecko:

•

przeżycie intensywnych, negatywnych emocji

•

Dziecko opiera się karmieniu i staje się coraz bardziej nieszczęśliwe kiedy jest namawiane do
jedzenia.

(por. Benoit,1993; Chatoor, 2001).

•

Matka/rodzice:

•

Przebieg i utrzymywanie się zaburzenia w znacznej mierze zależy od właściwości
psychicznego funkcjonowania dziecka, obecnych przed urazem.

•

Istotną determinantę stanowi sposób w jaki uraz dziecka przeżyją jego rodzice i jak sobie z
nim poradzą

Joanna Radoszewska
Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

6

Psychiczne uwarunkowania odmowy jedzenia u małych dzieci

•

Zdaniem Chatoor (2000)

anorexia nervosa

występująca zarówno w niemowlęctwie,

dzieciństwie jak i w okresie dorastania jest zaburzeniem rozwoju, którego geneza ma
związek z nieprawidłowym przebiegiem fazy separacji i indywiduacji.

•

Konsekwencją patologii tego okresu jest odmowa jedzenia, będąca jedynym przejawem
doświadczanej potrzeby autonomii i kontroli

•

Matka uruchamia treści dotyczące własnych fantazji i oczekiwań w odniesieniu do dziecka.

•

Dziecko zaczyna doświadczać siebie nie takim, jakie jest, ale jakim chciałaby widzieć je
matka.

•

Problemy matki wpływają także na zdolność dziecka w odróżnianiu doświadczenia
somatycznego (głodu) od emocjonalnego (przeżyć)(Attie, Brooks-Gunn, 1995).

•

Intensywny konflikt przeżywany przez niemowlę w trakcie karmienia wzmaga doświadczanie
głodu. Dziecko jednocześnie doznaje głodu i intensywnych emocji, może zatem nauczyć się
kojarzyć intensywne emocje z karmieniem.

•

Doświadczane przez nie intensywne emocje mogą maskować doznania głodu i sytości
(Chatoor, 2000).

•

Dziecko cierpiące na anoreksję „karmi się” przeżywanymi, wynikającymi z konfliktu
emocjami.( Radoszewska, 2002).

•

Podobnie jak anoreksja doświadczana przez osoby w wieku dojrzewania, symptomy
jadłowstrętu będące udziałem dzieci pozostają w związku z: nierozwiązanymi konfliktami
rodzinnymi, nieadekwatnymi granicami w relacji rodzic – dziecko, nadmierną kontrolą rodzica,
trudnościami w komunikowaniu się, występowaniem zaburzeń psychicznych u bliskich.

•

Zaburzenia, relacji matka – dziecko, uniemożliwiające dziecku doświadczenie emocjonalnej
wymiany, często stanowią jedną z najbardziej podstawowych przyczyn zaburzeń jedzenia.
Specyficzne cechy osobowego wyposażenia matek, takie jak zaburzenia afektywne, poczucie
samotności i wyobcowania utrudniają kontakt z dzieckiem i uniemożliwiają zapewnienie mu
wystarczająco dobrej opieki (Attie i Brooks-Gunn, 1995; Chatoor, 1998, Radoszewska, 2005).

•

matki mają trudności w wyrażaniu pozytywnych emocji podczas interakcji ze swoimi dziećmi
odmawiającymi jedzenia.

•

czują bezradność, smutek, rozpacz, złość, frustrację lub zobojętnienie emocjonalne (Ammaniti
i inni, 2004), a odczucia te zostają odzwierciedlone w zachowaniu dziecka (odmowa jedzenia,
płacz, negatywizm, upór) (Chatoor, 1989).

•

matki częściej używają negatywnych wokalizacji (krytyka, groźby) skierowanych do swego
dziecka (Benoit, 1993).

•

Objadanie u dzieci

Kryteria diagnostyczne

zespołu kompulsywnego objadania

u dzieci

A. Występują powtarzające się epizody - napadów jedzenia. Epizod charakteryzuje się:
1. Poszukiwaniem jedzenia, przy braku doświadczania głodu ( np. po sutym posiłku).
2. Poczuciem braku kontroli nad jedzeniem w trakcie trwania epizodu ( Kiedy zaczynam jeść, nie

mogę przestać).

Joanna Radoszewska
Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

7

B. Napady jedzenia współwystępują z jednym lub więcej, wymienionych poniżej:

•

Poszukiwaniem jedzenia w odpowiedzi na negatywne przeżycia ( smutku, znudzenia,
zmęczenia)

•

Poszukiwaniem jedzenia jako nagrody

•

Kradzieżą i ukrywaniem jedzenia

C. Objawy utrzymują się ponad trzy miesiące
D. Jedzenie nie pozostaje w związku ze stosowaniem nieodpowiednich zachowań

kompensacyjnych ( przeczyszczaniem, poszczeniem, intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi) i
nie stanowi objawu anoreksji i/ lub bulimii psychicznej (
Marcus,Kalarchian, 2003, s.555)

•

Chłopcy częściej od dziewcząt przyznają się do epizodów objadania - 33% vs. 7%

•

Chłopcy częściej od dziewcząt przyznają się do powtarzających się epizodów objadania – 19
% - 6 %

•

Dziewczynki częściej od chłopców wstydzą się objadania, boją się, że objadanie stanie się
bezwiednym nawykiem, mają depresję i oskarżają siebie po napadzie jedzenia

Uwarunkowania ryzyka dla BED

u dzieci i młodzieży

•

Dieta

•

Nacisk na posiadanie szczupłej sylwetki

•

Przecenianie znaczenia wyglądu zewnętrznego

•

Niezadowolenie z ciała

•

Symptomy depresji

•

Emocjonalne objadanie się

7. Waga ciała
8. Niska samoocena
9. Brak społecznego wsparcia
10. Powielanie nieprawidłowych zachowań jedzeniowych
( Stice, Presnell, Spangler,2002)

„Sekretne jedzenie” 18,1 %

•

Głód

•

Niezadowolenie z ciała

•

BMI

•

Otyłość rodzica ( Stice, Agras, Hammer,1999)

Objadanie się u dziecka

•

Dieta ograniczająca jedzenie u matki

•

Pragnienie szczupłej sylwetki

•

BMI dziecka