Joanna Radoszewska

Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

Wykład 5:

Indywidualne

uwarunkowania zaburzeń jedzenia

Otyłość

• brak akceptacji dla własnej otyłości i podjęcie działań, których celem jest usunięcie nadmiaru

ciała. Utrzymywanie się otyłości u osoby może pozostawać w związku z zaburzeniami w sferze

doświadczania własnego ciała. Polegaj ą one na niedocenianiu lub przecenianiu rozmiaru

własnego ciała.

• Badacze zajmujący się problematyką otyłości, dość zgodnie wyrażają opinię, że obraz ciała

stanowi podstawowy wymiar różnicujący osoby otyłe od osób o prawidłowej masie ciała.

• Różnice dotyczące obrazu ciała ujawniają się w wynikach badań osób leczących się z powodu

otyłości oraz otyłych, którzy nie korzystają z pomocy specjalistycznej.

• Osoby, które znacząco utyły po okresie dorastania mogą częściej aniżeli otyli od wczesnego

dzieciństwa, doświadczać zaburzeń w obszarze obrazu ciała. Zaburzenia w obszarze obrazu

ciała są także udziałem dzieci i adolescentów (Radoszewska, w druku).

Otyłość

• Połowa dorosłych mieszkańców państw uprzemysłowionych ma problemy z nadmierną mas ą

ciała.

• Połowa to ludzie z nadwag ą, a pozostała połowa - z otyłości ą.

• Ludzie o prawidłowej masie ciała, połowa nie tyje, mimo że nie liczy kalorii i je, ile chce.

• Pozostała 1/2 ludzi szczupłych to tacy, którzy muszą stale uważać, by nie przekroczyć

pewnego limitu kalorycznego. Są szczupli, bo całe życie o to dbają i gdyby jedli tyle, na ile

mają ochotę, zwiększyłaby się populacja ludzi z nadwagą i otyłością.

• tylko 25% ludzi dorosłych nie ma skłonności do tycia. Aż 75% albo liczy kalorie, albo poddało

się i dźwiga zbędne kilogramy.

Dieta i odchudzanie.

Motywy

• Stan zdrowia

• Obawa przed konsekwencjami zdrowotnymi

• Negatywne postawy wobec otyłych osób

• Wpływ otyłości na relacje interpersonalne

Dieta

• Częściej kobiety aniżeli mężczyźni

• Częściej adolescenci aniżeli dorośli

• w grupie dziewcząt, w której 25% cierpia ło na otyło ść, a ż 50% postrzegało się jako wa

żące zbyt dużo.

1

Joanna Radoszewska

Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

• w grupie chłopców, w której równie ż 25% cierpiało na otyłość, mniej ni ż 25% określiło

siebie jako osoby ważące zbyt dużo (Dwyer, Feldman, Mayer, 1970).

• u chłopców decyzja o odchudzaniu podyktowana jest głównie chęcią osiągnięcia większej

sprawności fizycznej i zwiększeniem możliwości uprawiania sportów, co może być utrudnione

przez nadmierną wagę ciała (Dwyer, Feldman, Mayer, 1970).

• U dziewcząt podejmowanie diety i poprawa wyglądu ciała, a co za tym idzie atrakcyjności

wiąże się z poczuciem sukcesu w życiu. Sukces ten związany jest z tym jak są one

postrzegane przez siebie oraz przez innych

• Wobec kobiet i mężczyzn stawiane są inne wymagania dotyczące ich sylwetki oraz narzucane

inne wzorce związane z jej wyglądem. Od kobiet wymaga się szczupłej i raczej drobnej

sylwetki (Dwyer, Feldman, Mayer, 1970).

• sposób ubierania ma silny wpływ na to, jak kobiety postrzegają swoje ciało.

• Wśród kobiet popularne są ubrania obcisłe, podkreślające pewne części ciała i wymagające

określonych proporcji i czasem idealnej sylwetki.

• U mężczyzn ubrania są częściej luźnie i pozwalają zatuszować ewentualne niedoskonałości

wyglądu. Ponadto u mężczyzn wprost przeciwnie, pożądana jest duża, rozrośnięta sylwetka,

która wskazuje na siłę i zdrowie (Dwyer, Feldman, Mayer, 1970).

Pragnienie bycia szczupłym

• 42% dziewczynek w wieku m łodszym szkolnym nie jest zadowolonych ze swojej figury

(Collins,1991)

• 81% 10- latków doświadcza lęku przed otyłością(Mellin,1991)

• Wi ększo ść znanych modelek jest szczuplejszych od 98 % Amerykanek(Smolak,1996)

• Amerykanie wydaj ą oko ło 40 milionów $ na produkty dietetyczne i na diety (Smolak,1996)

Jakie może być psychologiczne znaczenie odchudzania i kontroli wagi?

• Pozwala na realizowanie społecznych oczekiwań dotyczących atrakcyjności ( rodziców;

bliskich; rówieśników); żyjemy w świecie, w, którym atrakcyjną osobą jest osoba szczupła –

na podstawie fizycznej atrakcyjności ludzie wnioskują o atrakcyjnym wyposażeniu

intelektualnym, społecznym i moralnym osoby;

Znaczenie odchudzania i kontroli wagi

• Nastolatkom pozwala na upodobnienie si ę do s ławnej osoby, która jest szczup ła lub stosuje

diet ę, poczucie wi ęzi z idolem gruntuje cz ęsto pozytywn ą ocen ę siebie;

• Umożliwia doświadczenie bliskościz rówieśnikami ( jestem taka jak inni, robię to, co inni),

• daje poczucie przynależności do grupy, chroni przed odrzuceniem;

• Umożliwienie do świadczenia kontroli nad sob ą i w łasnym życiem, daje poczucie panowania

nad w łasnymi pragnieniami i ograniczeniami;

• Umożliwia do świadczenie niezale żno ści i autonomii w relacji z bliskimi, jest niezale żn ą

decyzj ą osoby, daje cz ęsto mo żliwo ść do świadczenia odr ębno ści i indywidualno ści;

2

Joanna Radoszewska

Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

Znaczenie odchudzania i kontroli wagi

• Umożliwia ekspresj ę emocji w relacji, niejedzenie mo że by ć wyrazem wrogo ści w stosunku

do bliskich, niejedzenie mo że umo żliwi ć ukaranie bliskich;

• Pozwala na zamanifestowanie siebie w relacji z innymi, stanowi często jedyny dostępny

sposób na zwrócenie na siebie uwagi;

• Jest często źródłem motywacji do dzia łania, mo że dawa ć wymierne efekty – utrata wagi w

kilogramach, daje poczucie sukcesu i sprawstwa;

• Chroni przed do świadczeniem trosk i problemów, koncentruje uwag ę na wygl ądzie i wadze,

staje si ę cz ęsto problemem zast ępczym, przys łaniaj ącym bie żące k łopoty lub wr ęcz

chroniącym przed ich u świadomieniem;

• Gdy odchudzanie staje si ę chorob ą, umo żliwia do świadczenie troski i opieki ze strony

bliskich.

• Odchudzanie staje się chorobą, gdy osoba, która się odchudza, traci kontrolę nad

zachowaniami związanymi z jedzeniem oraz skutkami odchudzania.

Odchudzanie staje się chorobą, kiedy:

• Osoba po osiągnięciu planowanej wagi, nie porzuca diety, za to obni a planowan ą wag ę

idealn ą, ma sta łe poczucie, że jeszcze nie jest wystarczaj ąco szczup ła;

• Koncentracja na jedzeniu i odchudzaniu przeszkadza w realizowaniu zamierzeń życiowych;

• Wahania na wadze zaczynaj ą wp ływa ć zagra żaj ąc na stan zdrowia osoby. Na przyk ład

zwi ększona m ęczliwo ść w pocz ątkowej fazie, nast ępnie utrata odporno ści, omdlenia.

Obraz ciała

• Termin „obraz ciała” (body image) definiowany jest najczęściej jako wyobrażenie jakie ma

osoba o swojej fizycznej powierzchowności i/albo postawa, jaką w stosunku do niej

przejawia. Wskazuje się na dwa elementy obrazu ciała: percepcję ciała (body percept) oraz

pojęcie ciała (body concept) (Slade, Dewey, Newton, Brodie, Kliiemle, 1990; Jupp, Collins,

McCabe,Walker,Diment,1983

Zaburzony obraz ciała

• mo że przejawia ć si ę utrzymywaniem si ę u osoby tendencji do zawy żania masy cia ła i

postrzegania cz ęści cia ła jako wi ększych i grubszych ni ż s ą w rzeczywisto ści. Zniekszta

łcenie obrazu cia ła mo że polega ć na ci ąg łym niezadowoleniu z w łasnego wygl ądu i stale

utrzymuj ącym si ę poczuciu oty ło ści.

Obraz siebie

• Pewna nieadekwatność w ocenie siebie znajduje także wyraz w niskiej samoocenie, często

zupełnie niespójnej z realnymi możliwościami i osiągnięciami osoby.

3

Joanna Radoszewska

Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

• W przypadku kobiet porównywanie własnego ciała z obrazem prezentowanym w mediach

częściowo lub całkowicie pośredniczy między samooceną, nastrojem depresyjnym, stylem

odżywiania znajomych, czytaniem magazynów oraz BMI a poczuciem niezadowolenia z ciała.

Porównywanie ciała z obrazem prezentowanym w mediach nie jest istotnym wskaźnikiem

niezadowolenia z własnego wyglądu u mężczyzn.

• Patricia van den Berg, Susan J. Paxton, Helene Keery, Melanie Wall, Jia Guo, Dianne

Neumark-Sztainer, „Body dissatisfaction and body comparison with media images in males

and females", str. 257-268,

Trudności w autonomicznym funkcjonowaniu

• wyra żaj ące si ę w problemach z samodzielnym podejmowaniem decyzji, w sta łej potrzebie

aprobaty ze strony innych dla w łasnych dzia ła ń. Osoba, która ma trudno ści w

autonomicznym funkcjonowaniu doświadcza lęku i niepewności w sytuacji podjęcia decyzji i

działa ń nieakceptowanych przez osoby znaczące.

Chroniczna choroba somatyczna

• skutkiem, której jest koncentracja na w łasnym ciele jego budowie, wygl ądzie i

funkcjonowaniu. Utrzymuj ąca si ę koncentracja na w łasnej cielesno ści mo że pozostawa ć

w zwi ązku z wi ększ ą wrażliwo ści ą na ocen ę w łasnego cia ła, mo że sprzyja ć

powstawaniu zniekształce ń w doświadczaniu cia ła.

Utrzymywanie się zaburzeń jedzenia w okresie niemowlęcym i w czasie wczesnego dzieciństwa

• Występowanie niejedzenia, jedzenia substancji niejadalnych, odrzucania jedzenia lub

nadmiernego jedzenia we wczesnym okresie rozwojowym może prowadzić do ukształtowania

się tendencji do reagowania na stres oraz inne trudności nieprawidłowymi zachowaniami

dotyczącymi jedzenia.

Pro - ana

• Ana

• Mia

• Bella

• Pro-ana (pro-anorexia = "za anoreksją") – ideologia, w której dążenie do bycia chudym jest postrzegane jako droga do ideału I'm Starving For Perfection – Głoduję dla perfekcji). Jest to

styl życia, który traktuje zaburzenia odżywiania jako lecz jako alternatywny sposób

odchudzania będący po części świadomym wyborem.

• Jednym z haseł ruchu pro-ana jest zdanie Christophera Marlowe, quod me nutrit me destruit

– "to, co mnie żywi, niszczy mnie".

• Pro – ana jest ruchem wspierającym aktywność anorektyków i ukazuję ją w pozytywnym

świetle.

• Pro – mia jest ruchem wspierającym aktywność bulimików ukazuję ją w pozytywnym świetle

4

Joanna Radoszewska

Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

• chore otrzymują pewnego rodzaju wsparcie społeczne i przyzwolenie na zachowania, które

zwolenniczki ruchu pro-anowskiego nazywają stylem życia, a nie chorobą (Zaczyński, 2005).

• uzyskują konkretną pomoc, w odniesieniu do aktualnie przeżywanych problemów, np. z

ukrywaniem choroby, na co dostają konkretne wskazówki, co do zachowania (jak ukrywać

jedzenie; jak zachowywać się przy stole, żeby wyglądało, że osoba coś jadła; sposoby na

zagłuszanie wymiotów w łazience; w co się ubrać tak żeby nikt nie zauważył, że osoba bardzo

schudła itd.).

• Internet umożliwia osobom chorym na anoreksję (i nie tylko) „spotkania” w bezpiecznej

przestrzeni.

• To, czego nie mogą lub nie są w stanie powiedzieć najbliższym, mogą być w stanie

powiedzieć w bezpiecznej i mniej konfrontującej anonimowej przestrzeni.

• To „pozytywne miejsce” do dzielenia się swoim doświadczeniem i odnoszenia wewnętrznych

korzyści, z dala od osądzania, natarczywych spojrzeń obcych osób i bycia pod kontrolą

rodziców, chłopców, mężów i specjalistów (Fox, Ward, O'Rourke, 2005).

• komputerowe grupy wsparcia: pomagają one osobom chorym lepiej radzić sobie z poczuciem

odrzucenia przez środowisko, które napiętnowuje je ze względu na chorobę.

Anorexia jest przedstawiana jako atrakcyjny styl życia – nie jako zaburzenie

Pro-ana czyli stowarzyszenie, ruch wspierający działania proanorektyczne. Według zapewnień

członkiń, bycie szczupłą jest ważniejsze niż zdrowie, a chudość i niejedzenie są oznakami

sukcesu i prawdziwie silnej woli. Anoreksja jest pożądanym stanem ciała i umysłu, a

możliwość wyboru niemal tak ważna jak wolność słowa.

•

Anna Gruszczyńska

Stowarzyszenie umarłych dziewcząt

www.efka.org.pl

Bulimia jest przedstawiana jako atrakcyjny styl życia – nie jako zaburzenie

Pro-mia

• podgrupa stowarzyszenia, skupiająca się na promocji bulimii, w nieformalnym rankingu

choroby stojącej na zdecydowanie niższej pozycji wobec anoreksji. Mimo wszystko bulimia

jest przedstawiana jako opcja dla osób obdarzonych nie dość silną wolą, które poszukują

skutecznego sposobu na szybkie pozbywanie się niechcianego jedzenia.

Anna Gruszczyńska

Stowarzyszenie umarłych dziewcząt

www.efka.org.pl

Silna wola

• Silna wola - wszelkie zachowania, działania i myśli wskazuj ące na to, że osi ągnięcie jak

najniższej, wymarzonej wagi staje si ę coraz bardziej realne. Podstawowym przejawem

wskazuj ącym na posiadanie tej że cechy jest g łodowanie.

Anna Gruszczyńska

Stowarzyszenie umarłych dziewcząt

www.efka.org.pl

5

Joanna Radoszewska

Otyłość i zaburzenia jedzenia w psychologii klinicznej

• Thinspiracje to wszystko, co może nakłonić do odchudzania i utwierdzać w mocnym

postanowieniu trwania w chorobie, na dobre i na złe. Zaleca się założyć proanorektyczny

zeszyt i umieszczać w nim inspirujące artykuły (wystarczy dowolnie zaczerpnięty z

jakiegokolwiek pisma kobiecego,), zdjęcia modelek - na większości blogów króluje Kate Moss,

wraz z krótkim przeglądem wygłodzonych gwiazd ekranu.

Anna Gruszczyńska

Stowarzyszenie umarłych dziewcząt

www.efka.org.pl

• Istnieje poważne zagrożenie, jakie niosą ze sobą blogi osób chorych na anoreksję

i strony pro-anowskie.

• przyzwolenie na różnego rodzaju zachowania związane z chorobą podtrzymuje tylko objawy u

chorych.

• pokazywanie fałszywego obrazu choroby (jako stylu życia) może być niebezpieczne dla

młodych dziewcząt poszukujących szybkiego sposobu na schudnięcie, a w szczególności jeśli

mają one niską samoocenę i są podatne na wpływy otoczenia (Richardson, Cherry, 2005).

6