Rodzinne uwarunkowania

zaburzeń jedzenia

2

Uwarunkowania rodzinne

•

specyficzny rodzaj rodzinnej
organizacji ma ścisły związek z
pojawieniem się i
podtrzymywaniem objawu

•

objaw jest znaczącym czynnikiem
w utrzymywaniu homeostazy
rodzinnej

3

Chora

•

„... Jestem związana z domem rodzinnym i mocno

przeżywałam każdy kryzys małżeński rodziców. A między

nimi było coraz gorzej. W końcu przestali się do siebie

odzywać. Tylko ja ich łączyłam. (...) Ale ja dorastałam,

dobrze się uczyłam i nie sprawiałam kłopotów. Kiedyś

mama powiedziała, że jak pójdę na studia, to będą mogli się

rozwieść. A potem stało się coś, nad czym nie panowałam.

Anoreksja. I znów rodzice mieli wspólne sprawy - lekarze,

szpitale, terapia, długie godziny nad talerzem zupy...

Nareszcie znowu razem! Czułam się jak księżniczka.

Mogłam manipulować rodzicami, kierować ich życiem,

ponieważ przerażeni wizją mojej śmierci posłusznie

spełniali wszystkie moje prośby. Teraz już wiem, że moi

rodzice kochają mnie, ale nie pasują do siebie i męczą się

razem. Nie chcę im odbierać prawa do decydowania o

swoim życiu. Mam własne marzenia, pragnienia. Uczę się

zajmować sobą i sprawia mi to satysfakcję...”

•

B.Szurowska http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=180

4

Matka

•

„...Małgosia nie była zaplanowanym, wytęsknionym

dzieckiem. Oboje z mężem mieliśmy wtedy po 20 lat i

nie byliśmy gotowi na założenie rodziny. Pobraliśmy

się jednak z poczucia obowiązku. Po urodzeniu

dziecka od razu przelaliśmy na nie ogromne pokłady

miłości, której nie potrafiliśmy dać sobie. Ona czuła

tą naszą niechęć i cierpiała. Wiem, że powinniśmy z

nią o tym rozmawiać, tak jak robimy to teraz.

Dobrze, że nie było jeszcze za późno. Byliśmy tak

ślepi, że dopiero choroba pozwoliła nam dostrzec,

jak bardzo wciągnęliśmy ją w nasze konflikty.

Małgosia kocha mnie i męża, a często zmuszaliśmy ją

do dokonywania nieludzkich wyborów. Może gdyby

potrafiła wykrzyczeć nam całą prawdę...”

•

B.Szurowska http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=180

5

Ojciec

•

„... Nie kocham swojej żony, ale kocham córkę. To dla

niej zdecydowałem się na ślub. (...) Kolejne lata, zamiast

zbliżyć, tylko oddalały mnie i żonę od siebie. W końcu

porozumiewaliśmy się wyłącznie przez Małgosię:

„powiedz ojcu...”, „poproś matkę...” Na pewno cierpiała

z tego powodu, ale nie skarżyła się, a nam się

wydawało, że jeżeli w domu nie ma awantur i kłótni, to

wszystko jest w porządku. Jej choroba rzeczywiście

zbliżyła naszą rodzinę. Jako rodzice musieliśmy

zjednoczyć siły w walce o życie naszego jedynego

dziecka. Ale nie zdarzył się cud i nie pojawiła się między

nami miłość. Rozmawiamy o tym z Małgosią i mam

wrażenie, że ona już się z tym pogodziła (...).

•

B.Szurowska http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=180

6

Uwarunkowania rodzinne

•

Przecenianie społecznych
oczekiwań.

W rodzinach osób cierpiących na

zaburzenia jedzenia często
przeważa koncentracja na
społecznych wymaganiach kosztem
indywidualnych potrzeb
poszczególnych członków rodziny.

7

•

Wskaźnik rozwodów czy
występowania rodzin niepełnych
wśród rodzin chorych na
zaburzenia odżywiania się jest
niższy niż w ogólnej populacji.

8

Uwarunkowania rodzinne

•

Występowanie zaburzeń jedzenia w
rodzinie

. Z niektórych badań wynika, że w

rodzinach pacjentów anorektycznych i
bulimicznych znacząco częściej występują
zaburzenia odżywiania u bliskich członków
rodziny.

•

Rodzice pacjentów bulimicznych, w
porównaniu z rodzicami pacjentów
anorektycznych częściej mają w historii
swojego życia otyłość.

9

Uwarunkowania rodzinne

•

Występowanie depresji i / lub
alkoholizmu w rodzinie

. Osoba chorująca

na depresję nie jest w stanie utrzymywać
związku, którego celem jest wymiana
emocjonalna, tym samym nie jest w stanie
satysfakcjonująco pełnić roli matki lub ojca (
jak każdej innej) z uwagi na koncentrację na
sobie i na własnych problemach.

•

nadużywanie alkoholu przez ojców
pacjentek.

10

Uwarunkowania rodzinne

•

relacje w rodzinie, które
utrudniają osobie osiąganie
autonomii w okresie
dorastania

. Wśród właściwości

sposobu funkcjonowania rodziny
wymienia się:

11

Uwarunkowania rodzinne

•

konflikty rodzinne

, które nie

zawsze są uzewnętrzniane
bezpośrednio, mogą ciągnąć się
latami, pozostając nierozwiązane.
Konflikty, które wymagają od
dziecka opowiedzenie się po jednej
ze stron: matki lub ojca;

12

Uwarunkowania rodzinne

•

nasiloną kontrolę

, wyrażającą się

w przekonaniu, że nie wolno
pozwalać sobie na przyjemności,
jak również należy panować nad
przeżywanymi emocjami. Należy
także dopasować się do norm
otoczenia, niezależnie od
ponoszonych kosztów.

13

•

brak granic pomiędzy
poszczególnymi członkami rodziny

,

wyrażający się w braku ustalonych ról
w rodzinie, w intensywnym byciu
razem, uniemożliwiającym
doświadczenie intymności i
prywatności. Rodzice chorych prawie
zawsze lepiej wiedzą, co dla ich dzieci
jest dobre, czego mogą potrzebować

14

•

ograniczenie autonomii

, w

rodzinie potencjalnego pacjenta
wszystkie sprawy traktowane są
jako wspólne, nie ma miejsca na
odrębne, prywatne troski. Choroba
jest jedynym możliwym sposobem
doświadczenia siebie, swojej
odrębności.

15

•

trudności w wyrażaniu uczuć

,

wspomniane wcześniej intensywne
bycie razem powoduje
przekonanie, że rozumiemy się bez
słów i nie ma potrzeby mówienia o
pewnych sprawach.

16

•

Anorexia nervosa

17

Właściwości funkcjonowania

rodziny osoby cierpiącej na

anoreksję psychiczną:

•

sztywne granice zewnętrzne

, zamknięte na

wymianę informacji z obszarem spoza
systemu rodzinnego i ingerencję z zewnątrz

•

granice wewnętrzne

– między

poszczególnymi członkami rodziny –

są

zatarte

•

rodziny splątane

, w których role

poszczególnych członków rodziny są niejasno
określone, nie istnieje klarowna hierarchia
rodziny

18

•

Członkowie rodziny są bardzo silnie ze
sobą związani

, wkraczają sobie

wzajemnie w myśli i uczucia

•

najważniejszą wartością w rodzinie jest
lojalność,

która wyraża się zarówno w

wierności innym członkom rodziny jak i
w poszanowaniu rodzinnych tradycji.

•

zasada rezygnacji z siebie na rzecz
innych

.

19

•

przekonanie o konieczności kontroli
impulsów

•

Rodzina stawia swoim członkom

wysokie

wymagania

•

istnieje przekazywana z pokolenia na
pokolenie

silna więź żałoby

. Związana jest

ona z dramatyczną utratą; odejściem jakiejś
osoby i wiąże się z dużym lękiem
rozstaniowym panującym w rodzinie, a także
z poczuciem winy

20

Geneza objawów:

•

W rodzinie anorektycznej

pacjentka nie może realizować
potrzeby indywiduacji i może
doświadczać konfliktu między
tendencją do uzyskania autonomii
a koniecznością pozostania w
rodzinie i podlegania jej.

21

Podsumowanie:

•

Silne, złożone mechanizmy wiążące

•

Słabość subsystemu małżeńskiego:
trudności w rozwiązywaniu
problemów, w negocjowaniu różnic,
brak plastyczności w
funkcjonowaniu, przedkładanie roli
rodzica nad bliskość małżeńską

22

•

Hierarchia ma charakter
dysfunkcjonalny, niejasna struktura
władzy, istnieją międzypokoleniowe
koalicje, dziecko włączone w
konflikt małżeński

•

Przekaz dotyczący roli kobiety:
poświęcenie, rezygnacja z własnych
potrzeb na rzecz innych

23

•

Delegacje rodzinne dla
anorektycznego dziecka zawierają
w sobie znaczenie pozycji
społecznej, zdobycie edukacji,
osiągnięcie sukcesu
( por.Józefik,2006)

24

•

Bulimia nervosa

25

Właściwości funkcjonowania rodziny

osoby cierpiącej na bulimię

psychiczną:

•

ograniczona autonomia
poszczególnych członków rodziny

;

•

spoistość i jedność rodziny

jest

wartością nadrzędną;

•

potrzeby emocjonalne

poszczególnych członków są

zaspokajane głównie w rodzinie

;

26

•

relacje rodziców

często

ukształtowane według

wzoru

dominacji/poddania się

;

•

potrzeby indywidualne i realizacja
własnego ja, są podporządkowane
realizacji ideałów i wartości
rodziny.

27

Obserwuje się także pośrednie konsekwencje

zamknięcia i splątania rodzin bulimicznych, które

towarzyszą objawom i być może się do nich

przyczyniają :

•

nadmierne uwikłanie emocjonalne;

•

nadopiekuńczość;

•

tendencja do samopoświęcania się;

•

trudności w rozwiązywaniu konfliktów
(częste burzliwe kłótnie, rozwody);

•

przywiązanie emocjonalne do ojca;

•

trudności w kształtowaniu tożsamości;

28

•

dyskwalifikowanie i
niedopuszczanie do rodziny
informacji nowych, nieznanych;

•

sztywne wzory funkcjonowania;

•

zaburzenia afektywne;

•

alkoholizm;

•

sprzeczne normy wartości i ideały;

29

•

pragnienie siły;

•

tajność, czyli z jednej strony istnienie
informacji, które nie są przepuszczane
poza granice rodziny, z drugiej strony
tendencje członków rodziny do nie
mówienia o rzeczach trudnych,
problemach, zagrożeniach (Józefik,
Ulasińska, 1999a, Józefik, Ulasińska,
1999b).

30

Geneza objawów:

•

Zachowania bulimiczne

pozwalają osobie na doświadczenie
poczucia autonomii i wyrażenie
buntu, dają możliwość
psychicznego zaistnienia i
określenia siebie, a także
umożliwiają jej doświadczenie
separacji psychicznej od rodziny.

31

Podsumowanie:

•

Zaburzenie procesu osiągani
autonomii przez pacjentki –
utrudnienia przebiegu procesu
separacji – indywiduacji

•

Rodziny dośrodkowe – ze
szczególnym znaczeniem więzi żałoby

•

Włączenie pacjentek w konfliktową
relację małżeńską

32

Rodzina anorektyczna

a rodzina bulimiczna

•

W rodzinach bulimicznych większe
nasilenie konfliktów małżeńskich i
rodzinnych

•

Impulsywność w relacjach

•

Trudności w komunikowaniu uczuć

•

Aktywna rola pacjentek w
rozwiązywaniu rodzinnych konfliktów

33

Chłopcy

•

Trudności w identyfikacji
psychoseksualnej

•

Orientacja homoseksualna

34

Matka

•

Mama Moniki:

•

„...Skrzywdziliśmy nasze dziecko. Nieświadomie, bo to

przecież nasza jedyna córka i życie byśmy za nią oddali.

Zawsze była grzeczna, posłuszna. Zaślepieni egoistyczną

miłością nie zastanawialiśmy się nad tym, co ona czuje. A

ona pogubiła się gdzieś wśród naszych chorych ambicji,

wymagań i pragnień. Potem przyszedł ten straszny

moment, gdy podczas rozmowy z terapeutą córki dotarło

do mnie, że w dużym stopniu jestem odpowiedzialna za

chorobę Moniki. Traktowałam ją jak tresowaną małpkę,

którą można się pochwalić. A ona potrzebowała miłości.

Teraz już wiem, że ani ja, ani mąż (wychowani w rozbitych

rodzinach) nie potrafiliśmy stworzyć normalnego, ciepłego

domu, ponieważ nie mieliśmy odpowiednich wzorców.

Chcieliśmy mieć idealne dziecko i prawie zabiliśmy je

naszą chorą miłością. Terapia Moniki objęła całą naszą

rodzinę i nadal jest nam trudno. Wszyscy uczymy się

kochać, wybaczać, żyć swoim życiem...”

•

B.Szurowska http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=180

35

Matka

•

„...Nie uważam się za złą matkę. Terapeuci mówią, że

zbyt ingeruję w życie córki, nie pozwalam się jej

usamodzielnić, ale oni nie wiedzą, co to znaczy być matką

anorektyczki. To kara boska. (...) Kocham Kasię i zawsze

starałam się dać jej wszystko, co najlepsze. Jeżeli ktoś

jest winny, to nie ja, ale ojciec Kasi. Mąż odszedł od nas,

gdy córka miała 3 latka. Założył nową rodzinę. Ja

musiałam zastąpić jej ojca. Zrezygnowałam z własnego

życia - dla niej. Może, gdyby Kasia była inna -

zdecydowana, zaradna, odważna - nie musiałabym się nią

tak zajmować. Ale ona nigdy nie umiała postawić na

swoim, dokonywać słusznych wyborów. Tylko w sprawie

odchudzania jest nieugięta. Moje życie od 10 lat to ciągła

walka z chorobą córki, szpitale, terapie. (...) Jej cały świat

kręci się wokół jedzenia. Do szału doprowadzają mnie

słowa lekarzy: „Musi pani jej pomóc, zmienić swoje

zachowanie”. To ja mam się zmienić?? Przecież to moja

córka jest chora!...”

•

B.Szurowska http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=180

36

Matka

•

Matka oferująca dziecku jedzenie bez radości
przekazuje mu niezdolność do rozkoszowania się
podstawowymi, naturalnymi aspektami życia.

•

satysfakcja oralna jest odczuwana jako
niezgodna z potrzebą bezpieczeństwa i
autonomii (Ruszkowska 1991). Tego rodzaju
doświadczenia zwiększają prawdopodobieństwo
regresji do tej fazy w okresie adolescencji, a w
konsekwencji odtworzenia patologicznego
sposobu zaspokajania potrzeby pokarmowej i
nienaturalnego stosunku do jedzenia.

37

Matka

dziewcząt
zdrowych

wyrozumiały,
- stanowczy,
- odważny,
- towarzyski,
- spokojny,
- jasno myślący,
- zręczny,
- wymagający,
- zdecydowany,
- radosny,
- pełen godności,
- przedsiębiorczy,
- nie jest

samolubny.

Matka dziewcząt
Z anoreksją

-

miły,

- uprzejmy,
- dojrzały,
- godny zaufania,
- inteligentny,
- uczynny,
- o szerokich

zainteresowaniach,
- kulturalny,
- wytrwały,
- dokładny.

Matka dziewcząt
Z bulimią

aktywny,
- czujny,
- z dystansem,
- przewrażliwiony,
- systematyczny,
- podejrzliwy,
- taktowny,
- ostrożny,

-

zamartwiający się.

( Radoszewska,
Karpińska,2005).

38

Matka osoby chorej na

anoreksję

•

miły,

•

- uprzejmy,

•

- dojrzały,

•

- godny zaufania,

•

- inteligentny,

•

- uczynny,

•

- o szerokich

zainteresowaniach,

•

- kulturalny,

•

- wytrwały,

•

- dokładny.

•

nie ma żadnej cechy

negatywnej

•

chroni córkę przed

konfrontacją z agresją w

odniesieniu do matki.

•

anoreksję jako przejaw

złości wymierzonej

przeciwko matce

•

Idealizacja matki,

pozwala anorektyczce

także na ochronę siebie

przed wrogimi emocjami,

których źródłem jest nie

radząca sobie w relacji z

córką, matka

•

( Radoszewska,

Karpińska,2005).

39

Matka osoby chorej na

bulimię

•

aktywny,

•

- czujny,

•

- z dystansem,

•

- przewrażliwiony,

•

- systematyczny,

•

- podejrzliwy,

•

- taktowny,

•

- ostrożny,

•

- zamartwiający się

( Radoszewska, Karpińska,2005).

•

matka jako osoba pełną

lęku, która przez

działanie (aktywność) i

systematyczność próbuje

go redukować.

•

matka osoby chorej na

bulimię deleguje do

relacji z córką niepokój i

brak stabilnego wsparcia.

•

Chora może doświadczać

matki jako zmiennej i

nieprzewidywalnej.

40

•

Matka zaczyna być doświadczana jako bardzo

kontrolująca i dominująca, ale pacjentka szuka u

niej wsparcia i podporządkowuje się jej. Agresja

wobec matki wyrażana jest odmową jedzenia

(Nogas, 1999, Goryniak, 2000).

•

anoreksja jako bunt niejawny i nieświadomy

przeciwko nadopiekuńczej matce i próbę

oddzielenia się od niej. Dziewczyna nie je, bo nie

chce być podobna do matki; nie chce – tak jak

ona – być kobietą. Autorzy podkreślają także

aspekt rywalizacyjny relacji – córka nieświadomie

rywalizuje z matką o miejsce u boku ojca

41

Gry

•

M. Selvini Palazzoli

•

Relacje między małżonkami w rodzinach

osób z anoreksją określa mianem „gry”.

Podczas rozgrywającego się bezustannie

konfliktu, dziecko zachęcane jest do zajęcia

strony matki bądź ojca.

•

Niezależnie od tego, po której ze stron

opowie się córka i jak, w związku z tym,

potoczy się konflikt, odmawianie jedzenia

przez młode dziewczęta jest częścią działań

związanych z prowadzoną grą.

42

•

Objawy są narzędziem w konflikcie, próbą

prowokowania matki tudzież wyrażaniem

odcięcia się od wszelkich wartości przez nią

przekazywanych, w zależności od tego, jaką

pozycję córka zajmuje w początkowej fazie

zaangażowania w konflikt.

•

Zwrócenie przez rodziców uwagi w stronę

objawów córki i fakt, że konflikt zaczyna

toczyć się wokół nich daje dziewczynie

poczucie kontroli nad sytuacją i sprawowania

władzy nad przebiegiem konfliktu przyczynia

się do podtrzymywania objawów.

43

Przekazy

międzypokoleniowe

•

Weber i Stierlin wysunęli przypuszczenie, iż

czynnikiem wiążącym jest przede

wszystkim troska o dzieci i ich wychowanie

oraz obowiązujący model poświęcania się

na rzecz pozostałych członków rodziny.

•

To wiązanie przez żałobę zacieśnia więzi

między członkami rodziny i zobowiązuje ich

do wzajemnej lojalności. Oprócz tego,

obserwuje się proces delegowania, który

polega na przekazywaniu w sposób

nieświadomy dzieciom pewnych życzeń czy

misji do spełnienia.

44

•

White wskazuje na fakt istnienia „credo”

rodzinnego o powyższej treści, które

kumuluje się z każdym kolejnym pokoleniem.

•

Model poświęcania się zostaje podjęty przez

córkę, u której w ramach starań realizacji

wzorców występują zachowania i przeżycia

typowe dla objawów anoreksji.

•

Bardziej niż rodzeństwo rezygnuje z troski o

siebie na rzecz innych czym wygrywa nie

wyrażaną wprost rywalizację i potwierdza

uznanie i względy rodziców wobec siebie.

45

•

Anorektyczka rezygnację z
własnych potrzeb manifestuje
przede wszystkim poprzez
odmawianie spożywania
pokarmów.

•

Gdy realizacja powziętych reguł
jest zagrożona pojawia się wstyd i
poczucie winy.

46

•

Córkom z rodzin anorektycznych
najczęściej przekazany zostaje
wzór rezygnacji i wyrzekania się
własnych potrzeb na rzecz
spełniania oczekiwań innych oraz
zaspokajania potrzeb pozostałych
członków rodziny.