Metodologia nauk
społecznych

WYBRANE METODY
BADAWCZE W SOCJOLOGII



Struktura wykładu:



Metody, techniki i narzędzia badawcze – aspekt

definicyjny



Podział na metody ilościowe i jakościowe



Wybrane metody badawcze w naukach społecznych



Obserwacja



Eksperyment



Metoda badań terenowych



Analiza dokumentów osobistych



Wywiad



Focus-group



Socjometria



Analiza treści

Metody, techniki i narzędzia
badawcze



Podział na metody, techniki i narzędzia
badawcze



METODA BADAWCZA – to ustalony i
powtarzalny sposób postępowania
badawczego oraz pewien zbiór założeń o
charakterze filozoficznym (ontologicznym,
epistemologicznym, oraz metodologicznym)

Metody ilościowe i
jakościowe



Metody ilościowe - za ich pomocą mierzymy

pewne zjawiska społeczne, zadając pytania

„ILE czegoś jest”





Metody jakościowe - polegają na próbie

poznania istoty rzeczy - za ich pomocą nie

staramy się czegoś zmierzyć, lecz

odpowiedzieć na pytanie „CO TO JEST”



Na podstawie badań jakościowych nie

możemy nic powiedzieć na temat natężenia

zjawiska, ale możemy dowiedzieć się, na

czym to zjawisko polega, jaka jest jego istota.

OBSERWACJA



1) obserwacja zewnętrzna - gdy badacz z zewnątrz

obserwuje interesujące go zjawiska, grupy, zbiorowości



2) obserwacja uczestnicząca - badacz nie tylko obserwuje

jak zachowują się inni, ale sam wchodzi w środowisko, w jakim

obserwowani żyją. Badacz włącza się w badany system

społeczno-kulturowy, biorąc na siebie jedną lub kilka ról

społecznych. Celem takiego postępowania jest nawiązanie

bezpośredniego kontaktu i dzięki niemu uzyskanie wglądu w

konkretne (naturalne) zachowania ludzi w różnych sytuacjach.

Chodzi też o zrozumienie subiektywnego sensu tych ludzkich

zachowań;



Obserwacja uczestnicząca może być



a) jawna - gdy badacz występuje jako badacz (nie kryje się z

faktem przeprowadzania obserwacji)



b) ukryta - gdy badacz wtapia się w badaną grupę, staje się

„jednym z członków” na podstawie „kamuflażu”; tutaj problem

etyki;

EKSPERYMENT



Eksperyment polega na obserwowaniu danego zjawiska

czy procesu w warunkach, które są zazwyczaj

kontrolowane przez badacza:



1) Eksperyment w warunkach naturalnych - gdy

obserwujemy zjawiska przebiegające w warunkach

nietypowych dla danej zbiorowości (np. zachowania w

sytuacji kataklizmu). Badacza interesować będzie, jak

zachowują się ludzie, jak wyłaniają się przywódcy, jakie

procedury działania zostaną ustalone;



2) Eksperyment laboratoryjny - przeprowadzany

najczęściej w małych grupach;

METODA BADAŃ
TERENOWYCH



METODA BADAŃ TERENOWYCH - tzw.

studium przypadku, badania monograficzne

(case study)



Są to badania, w których badacz wchodzi w kontakt z

określoną rzeczywistością, np. społecznością lokalną (są

to najczęściej małe zbiorowości, często przedpiśmienne

kultury, pierwotne). Metoda ta rozwinięta została przez

antropologów społecznych (np. Bronisław Malinowski);



zalety takiej metody - możemy bardzo gruntownie

poznać daną zbiorowość z wielu punktów widzenia;



wady - trudno jest generalizować zdobyte spostrzeżenia

na inne, nawet podobne zbiorowości;

METODA DOKUMENTÓW
OSOBISTYCH



METODA DOKUMENTÓW OSOBISTYCH - zwana jest

METODĄ POLSKĄ. Stworzona została przez Floriana

Znanieckiego oraz W.Thomasa w University of

Chicago, latach 20-tych XX wieku. Oparta jest o tzw.

zasadę współczynnika humanistycznego (jest to główne

założenie filozoficzne tej metody).



Współczynnik humanistyczny - widzenie

rzeczywistości oczyma ludzi, poprzez ich doświadczenie i

emocje; wejście w ich świat;



Słynne dzieło Znanieckiego i Thomasa wykorzystujące

ową metodę - „Chłop polski w Europie i Ameryce”, albo

praca Znanieckiego „Miasto Poznań i jego mieszkańcy”; Z

kolei Chałasiński wykorzystał ową metodę do zbadania

młodego pokolenia na wsi.



Badacz analizuje często dokumenty osobiste (listy,

pamiętniki, dokumenty urzędowe)

WYWIAD SOCJOLOGICZNY



Metodą wywiadu zbiera się dane
jednostkowe, aby następnie uzyskać z
nich dane zagregowane. Znaczy to, że
pytania zadaje się wprawdzie
pojedynczym osobom, ale badacza
interesują cechy zbiorcze klas, grup bądź
typów ludzkich. Celem tej metody jest
nie tylko opis, ale też ujawnienie lub
sprawdzenie występowania określonych
relacji.

WYWIAD SOCJOLOGICZNY



Rodzaje wywiadów wg stopnia ich standaryzacji

(ustrukturyzowania):



- wywiad swobodny - jest to swobodna rozmowa z

respondentem, przy czym rola osoby prowadzącej polega

jedynie na wtrącaniu od czasu do czasu pytania albo prośby o

bliższe sprecyzowanie wypowiedzi, itp. Taki rodzaj wywiadu ma

charakter rozpoznawczy - pomaga w sprecyzowaniu problemu,

uporządkowaniu głównych wątków badania;



- wywiad pogłębiony - składa się z szeregu pytań, ale nie są

one standaryzowane. O kolejności i sposobie zadawania pytań

decyduje osoba prowadząca wywiad.



-wywiad standaryzowany - prowadzony jest na podstawie

kwestionariusza, który przesądza o sposobie sformułowania

oraz kolejności pytań. To znacznie ogranicza swobodę

respondenta, zmusza go do wypowiadania się tylko na ściśle

określone tematy, ale za to gwarantuje dokładność i

porównywalność odpowiedzi oraz policzalność wyników.

WYWIAD SOCJOLOGICZNY



Inne typologie



- wywiad ustny



- wywiad pisemny



- wywiad grupowy - (ustny lub pisemny) -

„efekt audytorium”



- wywiad prowadzony z pojedynczymi

osobami (ustny lub pisemny)



- wywiad jednorazowy - ukazuje obraz

badanych zjawisk w danym momencie (np.

rolnicy Polscy w 2000 roku)



- wywiad panelowy - ukazujący zmiany

dokonujące się w ciągu pewnego czasu.

(ANALIZA TRENDU)

FOCUS GROUP



FOCUS - GROUP (czyli tzw. zogniskowany wywiad

grupowy)



Jest to metoda jakościowa, łącząca wywiad grupowy z

metodą obserwacji. W grupie fokusowej zbiera się na

ogół 12-15 osób, w celu nawiązania moderowanej

dyskusji na jakiś temat. Rolą moderatora jest tutaj takie

ukierunkowanie dyskusji, by rezultaty były jak najbardziej

przydatne z punktu widzenia badań (udziela głosu,

zadaje pytania, ale też pozwala naturalnie rozwijać się

dyskusji).



Uczestnicy badania nie są dobrani najczęściej w sposób

losowy, lecz celowy, dlatego też nie są oni statystyczną

reprezentacją żadnej populacji.

FOCUS GROUP



Zalety metody:



elastyczność



niskie koszty



szybkie wyniki



Zaletą takich badań jest to, że często w grupowych

dyskusjach ujawniają się takie problemy, które nie

mogłyby wystąpić w wywiadach z jednostkami.



Wady metody:



moderator nie ma takiej mocy sprawowania kontroli nad

dyskusją jak w przypadku wywiadów z jednostkami



analiza danych jest dość złożona i pracochłonna



trudne jest zebranie grupy



często pojawiają się różnice pomiędzy grupami (które

trudno zestawić, porównać)

SOCJOMETRIA



Metoda socjometryczna służy do badania

określonych aspektów struktury stosunków

społecznych w grupie. Zapoczątkował ją w

1934 roku Jacob L. Moreno.



Socjometria zajmuje się głównie pewnymi

spontanicznymi, nieformalnymi relacjami w

grupach (np. w klasie albo w grupie

pracowników).



Badaczy interesuje, w jaki sposób wyłaniają się

np. liderzy w grupach, czy wskazywany jest

tzw. kozioł ofiarny, kto jest bardziej lub mniej

lubiany i popularny.

SOCJOMETRIA



Test socjometryczny służy do rozpoznawania

następujących typów relacji:



1. sympatii i antypatii (kto kogo najbardziej lubi w grupie)



2. subiektywnych preferencji w sferze interakcji - chodzi o

to, kto z kim najchętniej (lub mniej chętnie) wchodzi w

określonego rodzaju kontakty (w klasie - pytanie, z kim

chciałbyś siedzieć w ławce, w pracy - kogo najchętniej

gościłbyś w domu)



3. rzeczywistych interakcji - chodzi o ustalenie

rzeczywistych relacji między badanymi jednostkami (kto z

kim chodzi do bufetu, kto od kogo zasięga rady, itp.)



Wyniki przeprowadzonych badań przedstawia się w

postaci socjogramu

ANALIZA TREŚCI



Metoda wywodzi się z USA, z lat 30-tych XX
wieku. Starano się wówczas za pośrednictwem
tej metody zbadać, czy hitlerowskie Niemcy nie
przekazują za pośrednictwem prasy pewnych
ukrytych treści.



Metoda ta polega na systematycznej analizie
tekstu (prasowego, dokumentów, itp.) by dotrzeć
do jawnych i niejawnych sposobów przekazu
informacji. Szczególnie ważna jest umiejętność
wnioskowania o niejawnych właściwościach
tekstu na podstawie treści jawnych.

ANALIZA TREŚCI



Dzięki analizie treści można dokonywać systematycznych

badań programów wyborczych, wypowiedzi w

kampaniach wyborczych. Tu szczególnie dobrze rozwinęła

się dziedzina badań nad propagandą polityczną -

jawną i ukrytą (pytanie, czy tekst rzeczywiście mówi to,

co nam się wydaje, czy też istnieją jakieś treści ukryte, za

pomocą których pewne fakty są sugerowane,

zniekształcane, oddziałują na podświadomość);



Analiza treści może mieć zarówno charakter ilościowy jak

i jakościowy. To znaczy - można zarówno policzyć, ile razy

występuje dane słowo i ukazać go procentowo na tle

innych słów. Można też dokonać opisu jakościowego - w

jaki sposób mówi się o danym problemie