Metodologia Nauk
Społecznych
wykład 3

Teorie naukowe



Struktura wykładu:



1. Rodzaje teorii naukowych



2.Kryteria oceny teorii naukowych



3. Teorie w paradygmatach naukowych



4. Sprzężenie zwrotne między teorią i
badaniami



5. Funkcje socjologii jako nauki

Rodzaje teorii naukowych



BUDOWA TEORII



Teoria naukowa to wszelki zespół:



1) założeń ontologicznych, epistemologicznych i

metodologicznych,



2) abstrakcyjnych pojęć



3) ogólnych twierdzeń o rzeczywistości społecznej, mający

dostarczać wyjaśnienia dostępnej wiedzy opisowej na jej

temat oraz ukierunkowywać dalsze badania



RODZAJE TEORII



1. teorie ogólne (tzw. wielkie teorie) –T.Parsons



2. teorie średniego zasięgu – R.Merton



3. teorie szczegółowe

Czy teoria jest potrzebna?



1) pytanie o sens wszelakiej refleksji
teoretycznej



2) pytanie o sens teorii ogólnej,
przeciwstawianej teoriom średniego
zasięgu



Mocniejsze i słabsze zarzuty w odniesieniu do
tych pytań



Dwa kryzysy w socjologii:



lata 60-te XX w – zwrot ku refleksji teoretycznej
(odrzucenie pozytywizmu)



Lata 70 - te XX w - kryzys wielkiej teorii

Typy teorii w ramach dwóch
paradygmatów –
naturalistycznego i
subiektywistycznego (wg
P.Sztompki)

TEORIA WOLUNTARYSTYCZNA

(aktywizm, indeterminizm)

TEORIA MECHANISTYCZNA
(pasywizm, determinizm)

Założenia ontologiczne

TEORIA KRYTYCZNA
(zaangażowanie wartościujące)

TEORIA OBIEKTYWISTYCZNA

(neutralizm aksjologiczny)

Założenia epistemologiczne

TEORIA HUMANISTYCZNA

(antynaturalizm i
antyredukcjonizm)

TEORIA SCJENTYSTYCZNA
(naturalizm i redukcjonizm)

Założenia metodologiczne

Paradygmat

subiektywistyczny

Paradygmat naturalistyczny

Karl Popper - wiedza
obiektywna jako przynależna do
tzw. „trzeciego świata”



Zdaniem Poppera istnieją trzy światy:



1. świat przedmiotów i obiektów
fizycznych



2. świat stanów psychicznych
(subiektywny)



3. świat obiektywnych treści myślenia
(obiektywny)

Kryteria oceny teorii
naukowych



1. sceptycyzm - nie istnieją żadne

kryteria, za pomocą których możemy

oceniać teorie naukowe



2. demarkacjonizm - istnieją

obiektywne kryteria oceny teorii

naukowych



3. elitaryzm - naukowe jest to, co uzna

za naukowe wąska grupa badaczy

Po co nam teoria w
socjologii?



Aby w prawidłowy sposób opisać, zdiagnozować

i wyjaśnić lub też zrozumieć rzeczywistość

społeczną, badacz zawsze potrzebuje jakąś

teorię. Teoria jest koniecznym narzędziem

badawczym - umożliwia kodyfikację i

systematyzację wiedzy, ujawnia związki między

informacjami, które pozornie wydają się odległe,

ułatwia kumulację wyników badań

empirycznych.



Tak więc, myślenie teoretyczne pozwala

socjologowi na uwolnienie się od balastu

potocznych oczywistości i odsłonięcie ukrytych

mechanizmów życia społecznego. Myślenie

teoretyczne jest więc niezbędne dla poznania i

wyjaśniania społecznej rzeczywistości.

Funkcje socjologii



Typologia Z.Baumana:



Funkcja poznawcza



Funkcja prometejska



Funkcja socjotechniczna

Funkcje socjologii



Typologia A.Podgóreckiego:



Funkcja teoretyczna



Funkcja diagnostyczna



Funkcja apologetyczna



Funkcja demaskatorska



Funkcja socjotechniczna

Funkcje socjologii



Socjologia powinna wnikać pod
powierzchnię zjawisk, ujawniając ukryte
struktury życia społecznego,
niedostrzegalne dla myślenia potocznego.



Tylko takie postępowanie można uznać za
naukowe



Czyli zadaniem socjologii jest badanie
struktury społecznej w jej czterech
wymiarach

Funkcje socjologii



STRUKTURA (wg def. P.Sztompki) to
ukryta sieć trwałych i regularnych
powiązań między składnikami jakiejś
rzeczywistości społecznej, która istotnie
wpływa na przebieg obserwowalnych
zjawisk w tej dziedzinie

Funkcje socjologii



Cztery wymiary struktury społecznej:



WYMIAR NORMATYWNY (sieci norm, wartości, instytucji.
Szczególnie na ten wymiar zwracał uwagę E.Durkheim).



WYMIAR IDEALNY (sieć idei, przekonań, poglądów
obowiązujących w danym społeczeństwie. Na ten wymiar
zwracali uwagę np. przedstawiciele fenomenologii)



WYMIAR INTERAKCYJNY (sieć wzajemnie ukierunkowanych
i zorientowanych działań. Ten aspekt podnoszony przez
Simmla, interakcjonistów, teorię wymiany)



WYMIAR INTERESÓW (sieć powiązanych i zróżnicowanych
interesów, rozkład dostępu do społecznie ważnych dóbr.
Na ten wymiar zwracali uwagę w szczególności np.. Max
Weber, Karol Marks, Ralf Dahrendorf).