Metodologia nauk
społecznych
wykład 1

WPROWADZENIE



P. Sztompka: socjologia to nowa nauka na bardzo stary

temat, czyli ma ona krótką historię ale bardzo długą

przeszłość.



Nazwa socjologia (która powstała w wyniku połączenia

łacińskiego socius =zbiorowość, społeczeństwo oraz

greckiego logos= mądrość wiedza) wprowadził w 1838 roku

„ojciec” socjologii - francuski myśliciel August Comte.



Skoro socjologia- niezależnie od swej młodości - stanowi

osobną dziedzinę naukową, to z faktem tym wiąże się

konieczność refleksji metanaukowej (naukowej reflekcji

nad nauką), a dokładniej nad tym, jaki jest przedmiot jej

badań oraz jakimi sposobami (metodami) możliwe jest owo

poznanie.

NATURA NAUKI

Czym się różni nauka od wiedzy?



Tylko pewną część sądów wchodzących w skład wiedzy

nazywamy nauką. Wiedza składa się zarówno z tego, co

nazywamy nauką, jak z tego, czego nauką określić nie

możemy. Wiedza jest zatem pojęciem szerszym

zakresowo w odniesieniu do nauki.



Wiedza - to kumulowanie się ludzkiego doświadczenia

zapisanego w tradycji, wzorach, i zazwyczaj

przekazywana jest międzygeneracyjnie.



Nauka - jest działaniem podlegającym pewnym

szczegółowym rygorom i procedurom.

NATURA NAUKI

Naukę wyróżnia:

a) obiektywność (która jest intersubiektywnie

sprawdzalna) - czyli polega na tym, że istnieje możliwość

sprawdzenia naszych sądów przez kogoś innego

b) zgodność z uznanymi metodami naukowymi
c) ścisłość i jednoznaczność formułowanych

twierdzeń w języku zapewniającym intersubiektywną

komunikację (czyli komunikację pomiędzy jednostkami)

d) posługuje się zdaniami dostatecznie

uzasadnionymi i powiązanymi w niesprzeczne systemy

e) ma odkrywczy charakter - czyli to, co twierdzimy o

rzeczywistości musi mieć charakter odkrywczy, twórczy,

nauka musi dążyć do poznania rzeczywistości

PIĘĆ ASPEKTÓW NAUKI



P. Sztompka: można wyróżnić kilka aspektów nauki o nauce:



1) historyczne aspekty nauki - można ją rozważać jako zbiór czy też

ciąg wydarzeń historycznych: odkryć, wynalazków, „rewolucji

naukowcych” itp.



2) socjologiczne aspekty nauki - można ją rozważać jako zbiór

zjawisk społecznych związanych z uprawianiem nauki: instytucji

naukowo - badawczych i dydaktycznych, ról społecznych, wzorów

osobowych, norm, wartości, „szkół naukowych”, konfliktów panujących w

środowiskach naukowych.



3) psychologiczne aspekty nauki - można pojmować ją jako zbiór

stanów psychicznych związanych z twórczością naukową - motywacji

badawczych, pomysłów, intuicji.



4) organizacyjne aspekty nauki - można rozważać ją jako zbiór

urządzeń, środków materialnych, personelu badawczego. Interesujące

będą zatem najbardziej efektywne formy organizacji, w jakich przebiega

działalność badawcza, kwestie przewidywania i planowania rozwoju

nauki a także optymalnych sposobów rekrutacji i kształcenia kadr

naukowych.



5) metodologiczne aspekty nauki - czyli czyniąc naukę przedmiotem

naukowej refleksji przyjąć można metodologiczny punkt widzenia. Jest to

więc zarówno nauka o metodzie, jak i szersze rozważania filozoficzne

(fundamenty ontologiczne i epistemologiczne)

RODZAJE NAUKI

1) kryterium uzasadniania podstawowych

twierdzeń naukowych



nauki aprioryczne - przyjmuje się istnienie

twierdzeń pierwotnych bezdowodowo, jako

aksjomat

- Aprioryczny - oznacza przyjęty z góry; nie oparty

na doświadczeniu lecz na rozumowaniu

(np.matematyka)



nauki aposterioryczne - takie, które

wyprowadzają twierdzenia z doświadczenia

- Aposterioryczny - nabyty poprzez doświadczenie

(socjologia)

RODZAJE NAUKI

2) Kryterium uzasadnia twierdzeń wtórnych:



nauki dedukcyjne - wyprowadzające z

aksjomatu (twierdzenia ogólnego) twierdzeń

szczegółowych (wtórnych)

-

Dedukcyjny - przechodzący od ogółu do

szczegółu - wyprowadzanie z jakiegoś ogólnego

aksjomatu twierdzeń szczegółowych



nauki indukcyjne - wyprowadzanie twierdzeń

ogólnych z pewnych szczegółowych przesłanek

- Indukcyjny - przechodzenie od twierdzeń

szczegółowych do ogólnych (socjologia)

RODZAJE NAUKI

3) Czy przedmiot nauki istnieje zależnie czy

też niezależnie od tej nauki:



nauki formalne - ich przedmiot tworzony
jest przez nie same (logika, matematyka)



nauki empiryczne - ich przedmiot
istnieje niezależnie od danej nauki
(socjologia, biologia, astronomia,
fizjologia)

RODZAJE NAUKI

4) Do czego dążą nauki poprzez swoje działanie



nauki deskrypcyjne - opisujące
(idiograficzne)



nauki eksplanacyjne – wyjaśniające

(nomotetyczne)

Socjologia więcej opisuje niż wyjaśnia. Ważne jest
jednak to, że przy wyjaśnianiu zawsze musi

pojawić

się pytanie „dlaczego”.

RODZAJE NAUKI

5) możliwości poznawcze człowieka



nauki przyrodnicze - przedmiot nauk

istnieje niezależnie od możliwości

poznawczych człowieka. My sami

jesteśmy częścią przyrody.



nauki humanistyczne - to grupa nauk,

gdzie przedmiotem nauki jest człowiek.

Będzie to zatem ogół wytworów ludzkich

(socjologia, ekonomia, prawo, politologia)

SOCJOLOGIA JAKO NAUKA



Socjologia jest nauką aposterioryczną, indukcyjną i

empiryczną; podejmuje się wyjaśniania i opisu.



W refleksji nad metodologicznymi podstawami socjologii

ważne jest założenie, iż istotny jest nie tylko zewnętrzny,

pobieżny ogląd rzeczywistości (co badają uczeni, jakimi

metodami się posługują i jakie osiągają wyniki). Niezwykle

istotne jest zajrzenie pod powierzchnię zjawisk i ujawnienie

ich struktury głębinowej. Ważne jest zatem odnalezienie

odpowiedzi na pytania:
a) czym jest rzeczywistość społeczna (czyli właściwy

przedmiot socjologii)
b) jaka jest istota metod badawczych socjologii
c) jaka jest struktura rezultatów badawczych socjologii.
Owe założenia to metodologiczne podstawy

socjologii.

SOCJOLOGIA JAKO NAUKA



W obrębie tych trzech pytań rysuje się grupa dylematów i problemów, z

którymi borykają się badacze w naukach społecznych:



ad. a) WŁAŚCIWY PRZEDMIOT SOCJOLOGII:

spór między zwolennikami stanowiska indywidualistycznego i

holistycznego, wyrażony w pytaniu: czy społeczeństwa to tylko suma

jednostek czy też rzeczywistość swoista (Durkheim - sui generis),

ponadjednostkowa, nieredukowalna do sumy jednostek.



ad. b) METODY SOCJOLOGII:
pytanie, czy badając społeczeństwo należy posługiwać się taką metodą

jak w przyrodoznawstwie, czy też jakąś metodą swoistą dla socjologii.

Jest to zatem spór między stanowiskiem naturalistycznym oraz

antynaturalistycznym;



ad. c) REZULTATY BADAWCZE SOCJOLOGII:
spór rysuje się między zwolennikami stanowiska obiektywistycznego

oraz wartościującego, który wyraża się pytaniem: czy wyniki badań

socjologicznych są wolne od ocen wartosciujących czy też nie.

SPECYFIKA SOCJOLOGII



Wieloparadygmatyczność socjologii



PARADYGMAT - to zespół
podstawowych założeń, hipotez, modeli,
które w danej dziedzinie nauki, w
danym czasie uważane są za
obowiązujące, standardowe.



Thomas Kuhn – struktura rewolucji
naukowych

SPECYFIKA SOCJOLOGII



Charles Taylor: Zwrotne oddziaływanie
teorii na praktykę



Robert Merton: samospełniające się
przepowiednie



Karl Popper: teoria naukowa