Metodologia nauk
społecznych

Konceptualizacja,
operacjonalizacja i pomiar w
naukach społecznych



Struktura zajęć:



1. RODZAJE ZMIENNYCH (podział Stevensa,

Lazarsfelda, Blumera, itp.)



2. POMIAR W NAUKACH SPOŁECZNYCH



Poziomy pomiaru



Kryteria jakości pomiaru



Rodzaje skal



Skala Bogardusa



Skala Likerta



Skala Thurstone’a

2. ZMIENNE



Zmienne (variables) to logicznie
powiązane zestawy wartości
(atrybutów).



Istnieje wiele rodzajów zmiennych ze
względu na przyjęte kryteria ich
podziału

I. Charakter uporządkowania -
Stevens



NOMINALNE - to cechy, których wartości mogą być

uporządkowane w dowolnej kolejności: (płeć - kobieta,

mężczyzna)



PORZĄDKOWE - cechy, którch wartości są

uporządkowane w oparciu o wyraźne kryterium

(wykształcenie - podstawowe, średnie, wyższe)



INTERWAŁOWE - cechy o wartościach, pomiędzy którymi

można określić odległość (czyli interwał) - np. zmienna

„aktywność społeczna”, która mierzona jest przez ilość

czasu ( godziny, dni) poświęconego pracy społecznej;



ILORAZOWE - (tzw, metryczne) - cechy, których wartości

pozostają do siebie w stosunku liczbowym (np. osoba 60-

letnia jest dwukrotnie starsza od osoby 30-letniej).



II. Zmienne jednostkowe i
grupowe



Zmienne jednostkowe



Absolutne - to cechy przysługujące poszczególnym

jednostkom niezależnie od relacji zachodzących pomiędzy tymi

jednostkami (płeć, wiek, wykształcenie, zainteresowania,

poglądy)



Relatywne - to wszystkie te cechy, które opisują powiązania

jednostek z ich otoczeniem społecznym



relacjonalne - np. struktura pokrewieństwa, gdzie nabywa się

cech poprzez relację z innymi (stosunki władzy, zależności,

popularności, prestiżu, sympatii, itp.)



porównawcze - to cechy absolutne jednostek (np. wzrost, waga,

inteligencja, wykształcenie) ujmowane w odniesieniu do innych

jednostek (np. poziom inteligencji x w stosunku do innych)



kontekstowe - nie orzekają bezpośrednio o jednostkach, lecz o ich

otoczeniu - np. zmienne ekologiczne (x mieszka w ubogiej dzielnicy

A)

II. Zmienne jednostkowe i
grupowe



Zmienne grupowe



analityczne - to proporcje, przeciętne, średnie (np.

średnia miesięcznych dochodów)



strukturalne - powstają w wyniku wykonania pewnych

przekształceń informacji dotyczących relacji każdego

członka zbioru do niektórych lub wszystkich pozostałych

członków tego zbioru (np. skład grupy ze względu na

płeć/wiek jej członków)



emergentne (globalne) - to charakterystyki zbiorów

nie oparte na cechach członków tych zbiorów - są

niesprowadzalne do cech jednostkowych (np.

„niedostępność miejscowości” (w wyniku braku drogi)

jest cechą globalną)

III. Zmienne
dwuwartościowe i
wielowartościowe -
P.Lazarsfeld



dwuwartościowe (dychotomiczne,
zero-jedynkowe) - zmienne powstaje
przez określenie, czy dany obiekt (lub
klasa obiektów) posiada cechę, czy jej
nie posiada



wielowartościowe

IV. Podział zmiennych ze
względu na ich stopień
ogólności - Blumer



historyczno-lokalne - mają sens tylko w

określonym kontekście czasowo -przestrzennym

- np. stosunek do partii republikańskiej w USA



abstrakcyjne kategorie socjologiczne - choć

wydają się uniwersalne, to nie są jednorodne i

nie mają jednoznacznych wskaźników (np.

zwartość grupy - ale czym innym będzie ona w

odniesieniu do grupy szkolnej, a czym innym w

przypadku grupy pracowniczej)



zmienne ogólne - czyli płeć, wiek, stan

cywilny, poziom wykształcenia

V. Zmienne
jednowymiarowe i
wielowymiarowe



jednowymiarowe - istnieje tylko jedno

continuum zmiennej (jednokierunkowość

przebiegu jej wartości) - są to wartości

malejące lub wzrastające (wzrost)



wielowymiarowe - istnieje kilka

wymiarów tej zmiennej - np. pozycja

społeczna wyznaczana jest przez takie

czynniki (zmienne cząstkowe), jak:

zawód, stanowisko pracy, wyksztacenie;

VI. Zmienne ilościowe i
jakościowe



ilościowe - ich wartości wyrażane są ilościowo
- (wzrost, wiek, zarobki). Co prawda zmienne te
można wyrażać w kategoriach jakościowych
(wysoki, starszy, dobrze zarabiający), ale
wartości te są nieprecyzyjnie



ilościowo-jakościowe - wartości, które mogą
być wyrażane zarówno ilościowo jak i
jakościowo (np. w badaniach psychologicznych -
pomiar poziomu inteligencji)



jakościowe - płeć, stan cywilny, zawód, kolor
oczu

VII. Zmienne zależne i
niezależne



zmienna zależna - (dependent variable) - zmienna,

co do której zakłada się, że jest powodowana

przyczynowo lub uzależniona od innej zmiennej

(zmiennej niezależnej). Np. dochód (zmienna zależna)

jest częściowo funkcją wykształcenia (zmienna

niezależna)



zmienna niezależna - (independent variable) -

zmienna, której wartości w analizie traktuje się jako

dane i nie próbuje sięich tłumaczyć. Zmienne niezależne

determinują wartości zmiennych zależnych lub wpływają

na nie. Np. religijność (zmienna zależna) jest

determinowana częściowo poprzez wiek (zmienna

niezależna).

VIII. Inne rodzaje
zmiennych



zmienna ciągła - zmienna, której
wartości zmieniają się płynnie (np. wiek,
dochód).



zmienna dyskretna (skokowa) -
zmienna, której wartości są wyraźnie od
siebie oddzielone (np. płeć - nie można
płynnie przejść między jej wartościami)
albo przynależność religijna.

POMIAR W NAUKACH
SPOŁECZNYCH



1. Poziomy pomiaru



2 .Kryteria jakości pomiaru



3. Rodzaje skal



Skala Bogardusa



Skala Likerta



Skala Thurstone’a

POZIOMY POMIARU



Poziomy pomiaru



Nominalny – zmienne, których wartości są
wzajemnie rozłączne i wyczerpujące, to miary
nominalne (płeć, wyznanie, kolor oczu, ukończona
szkoła wyższa)



Porządkowy – zmienne o wartościach, które można
logicznie uporządkować (np. w ten sposób możemy
mierzyć uprzedzenia, alienację, konserwatyzm)



Interwałowy – zmienne, pomiędzy których
wartościami możemy określić interwał (np. odległość
między IQ110 i IQ 90)



Ilorazowy – oparte są na prawdziwym punkcie
zerowym (np.. dochód)

Kryteria jakości pomiaru



Rzetelność – polega na tym, że dana technika,
stosowana do tego samego przedmiotu, daje
za każdym razem ten sam wynik



Trafność – odnosi się do zakresu, w jakim
miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla
prawdziwe znaczenie danego pojęcia



Dąży się to tego, by mierniki były zarówno
trafne jak i rzetelne

Rodzaje skal



Dzięki nim można mierzyć różne
natężenie zmiennej



Istnieje wiele rodzajów skal, ale warto
wymienić najważniejsze z nich:



Skala Bogardusa



Skala Likerta



Skala Thurstone’a



Dyferencjał semantyczny

Skala dystansu społecznego
Bogardusa



Bogardus w latach 20-tych wieku XX prowadził badania nad

stosunkiem Amerykanów do czterech mniejszości

etnicznych: Anglików, Szwedów, Polaków i Koreańczyków

(przykład E.Babbiego)



Jego lista pytań wyglądała następująco:



Czy zgodziłbyś się, by A/S/P/K mieszkali w Twoim kraju?



Czy zgodziłbyś się, by A/S/P/K mieszkali w Twojej

miejscowości?



Czy zgodziłbyś się, by A/S/P/K mieszkali w Twojej dzielnicy?



Czy zgodziłbyś się, by A/S/P/K był Twoim sąsiadem?



Czy zgodziłbyś się, by A/S/P/k dziecko poślubiło

Koreańczyka?

Skala dystansu społecznego
Bogardusa



Skala Bogardusa służyła do pomiaru
skłonności ludzi do uczestniczenia w
różnych stosunkach społecznych z
innymi grupami ludzi.

Skala Thurstone’a



Polega na przyporządkowaniu
ukazanym na continuum twierdzeń (od
najsilniejszego do najsłabszego)
punktów (1.to np.. postawa najmniej
przychylna, zaś 11 to postawa
najbardziej przychylna)

Skala Thurstone’a

|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

1

2 3 4 5

6

7

8 9 10 11

1.

Kiedy widzę kosmitę, wpadam w panikę

2.

Kiedy widzę kosmitę, zawiadamiam policję

3.

Kiedy widzę kosmitę, odpukuję w niemalowane drewno

…

1.

Kiedy widzę kosmitę spokojnie przechodzę obok niego

2.

Kiedy widzę kosmitę pozdrawiam go przyjaznym gestem

…

1.

Kiedy widzę kosmitę, zapraszam go na rodzinny obiad

Skala Likerta



Polega na jednoznacznym uporządkowaniu

kategorii odpowiedzi.



Likertowi zależało na określeniu

intensywności różnych pytań.



Np. pytanie: „Kobiety są gorszymi kierowcami

niż mężczyźni”



Możliwe odpowiedzi na skali Likerta:



„zdecydowanie się nie zgadzam”



„nie zgadzam się”



„zgadzam się”



„raczej się zgadzam”



„zdecydowanie się zgadzam”

Skala Likerta

Ilekroć widzę kosmitę przechodzę na drugą stronę ulicy:

|______________|_______________|_______________|______________|
Zawsze

Często

Czasem

Rzadko

Nigdy

Kosmici są sympatyczni
|______________|_______________|_______________|______________|
Całkowicie

Raczej

Nie mam

Raczej nie Całkowicie

się zgadzam

się zgadzam

zdania

zgadzam się Nie

zgadzam
się

Dyferencjał semantyczny



Podobnie jak w przypadku skali Likerta,
również i w tym przypadku prosimy
respondenta by kwestionariuszu wybrali
pomiędzy dwiema przeciwstawnymi
postawami, stosując przy tym
wyrażenia określające stopień
intensywności postawy między
przeciwieństwami

Dyferencjał semantyczny



Osiedle, na którym mieszkam jest:



bez życia 1 2 3 4 5
pełne życia



nieprzytulne 1

2

3

4

5

przytulne



zaniedbane

1 2

3

4

5

zadbane



nieatrakcyjne 1 2

3

4

5

atrakcyjne



niebezpieczne 1 2

3

4

5

bezpieczne



ponure 1 2 3 4 5
wesołe