Dieta w chorobach przewodu

pokarmowego

część I

Elżbieta Poniewierka

Dieta w chorobach przewodu pokarmowego

• Węglowodany
- Skrobia 60%, sacharoza 30%, inne cukry 10%
( laktoza, fruktoza, pentozy).
- Rozkład cukrów złożonych do prostych przy
udziale enzymów rozłożonych w całym układzie

pokarmowym.

α-amylaza śliny i soku trzustkowego, maltaza,
sacharaza, laktaza
Wchłanianie monosacharydów na zasadzie

transportu

ułatwionego

Dieta w chorobach przewodu pokarmowego

• Tłuszcze
- Triglicerydy, kwasy tłuszczowe, fosfolipidy,

sterole, woski, karoteny i inne

- Do przyswajania tłuszczów niezbędne są:

emulgacja, lipoliza, wydzielanioe żółci, tworzenie

micel, wchłanianie przez enterocyt, reestryfikacja

do triglicerydów, formowanie chylomikronów,

przejście do chłonki.

Lipaza żołądkowa, trzustkowa, mlekowa,
fosfolipaza,
Wchłanianie tłuszczów odbywa się przy pomocy

micel.

Dieta w chorobach przewodu pokarmowego

• Białka
- Trawienie rozpoczyna się w żołądku przy
udziale pepsyny.
- Rozkład do aminokwasów i oligopeptydów
- Enzymy proteolityczne trzustki i jelit

Trypsynogen, chymotrypsyna, proelastaza

- Uaktywnienie w wyniku działania enterokinazy

brzeżka szczoteczkowego

- Wchłanianie na drodze transportu aktywnego i

dyfuzji

Dieta w chorobach przewodu pokarmowego

• Trawienie i wchłanianie pokarmów
• Podstawowa funkcja jelita cienkiego
• Niezbędna odpowiednia czynność motoryczna

przewodu pokarmowego

• Kontrola jelitowego układu nerwowego ( komórki

Cajala )

• Kontrola hormonalnego układu jelitowego
• Składniki odżywcze nie ulegające trawieniu lecz

od- razu wchłanianie ( woda, cukry proste,

witaminy, związki mineralne )

• Wzajemny wpływ niektórych składników

pokarmowych na wchłanianie innych.

Dieta w chorobach przewodu pokarmowego

• Zaburzenia trawienia

1.

Zaburzenia w rozdrabnianiu i mieszaniu

pokarmów ( braki w uzębieniu, brak żołądka)

2.

Niedobory enzymów jelitowych

3.

Niewydolność trzustki ( pierwotna i wtórna)

4.

Zmniejszenie stężenia żółci ( choroby

wątroby, dróg żółciowych, zaburzenia

krążenia jelitowo wątrobowego ( resekcja

jelita krętego, choroba Crohna, kolonizacje

bakteryjne, leki)

Dieta w chorobach przewodu pokarmowego

• Zaburzenia wchłaniania

1. Zaburzenia powierzchni wchłaniania jelit (resekcje,

niedokrwienie )

2. Wrodzone zaburzenia wchłaniania i transportu
3. Zespoły o zmianach morfologicznych błony śluzowej

(celiakia, choroby tkanki łącznej, skrobiawica,

choroba Whipplea, zmiany po radiologiczne,

eozynofilowe zapalenie jelit, choroba Leśniowskiego

Crohna, niedobory immunologiczne

4. Nabyte zaburzenia wchłaniania ( zakażenia )
5. Zwiększone wydzielanie ( zaburzenia w układzie

chłonnym, zastój w układzie żylnym )

Dieta w chorobach przewodu pokarmowego

• Choroby przewodu pokarmowego w których dieta lub jej

elementy mają znaczenie terapeutyczne

1. Choroba trzewna
2. Przewlekłe zapalenie trzustki
3. Choroby wątroby

• Choroby przewodu pokarmowego w których dieta ma

znaczenie wspomagające ( indywidualna )

1. Choroby przełyku
2. Choroby żołądka
3. Choroby jelit

• Choroby przewodu pokarmowego w których dieta lub jej

elementy mają znaczenie profilaktyczne.

1. Choroby nowotworowe
2. Choroby wątroby

Choroby przełyku

• Zalecenia związane z dietą:

1. Redukcja masy ciała
2. Zmniejszenie objętości, zwiększenie częstości

spożywanych posiłków

3. Unikanie spożywania posiłków późno, przed snem.

Jedzenie nie później niż 2-3 godziny przed snem

4. Unikanie spożywania posiłków w pozycji leżącej
5. Unikanie wysiłków fizycznych po posiłku

(podnoszenie ciężkich przedmiotów, schylanie się)

6. Zaprzestanie palenia papierosów

Choroby przełyku

• Dieta

1.

Nie ma największego znaczenia

2.

Pokarmy prowokujące refluks: tłuste, smażone,

alkohol, kawa, napoje gazowane, czekolada, mięta,

czosnek, cebula, słodycze, ostre przyprawy

3.

Potrawy nasilające dolegliwości: owoce

cytrusowe, soki, pomidory i ich przetwory

4.

Nie wszystkie wymienione potrawy nasilają refluks

u wszystkich osób.

5.

Sens ma ograniczenie spożywania potraw

powodujących dolegliwości u konkretnego chorego.

Choroby żołądka i

dwunastnicy

• Ogólne zalecenia dietetyczne
1.

Unikanie potraw lub składników pokarmowych

pobudzających wydzielanie żołądkowe

2.

Preferowanie potraw zobojętniających treść

kwaśną: mleko, potrawy mleczne, jaja, ryby

3.

Tłuszcze zmniejszają wydzielanie kwasu

solnego i zwalniają motorykę żołądka

4.

Ograniczenie błonnika i owoców cytrusowych.

Mogą nasilać objawy dyspeptyczne: wzdęcia,

dyskomfort w jamie brzusznej

Choroby żołądka i

dwunastnicy

• Ogólne zalecenia dietetyczne
1.W chorobie wrzodowej żołądka i zapaleniu

zanikowym żołądka mamy do czynienia
raczej z niedokwaśnością

2.Pokarm powinien spełniać wówczas rolę

osłony dla żołądka: kisiele, budynie, galaretki

3.W przypadku braku łaknienia można

stosować naturalne kwasy ( soki z kiszonej
kapusty, ogórków, buraków, marchwi ), zupy
czyste.

 Unikanie alkoholu

(uszkodzenie bariery śluzówkowej,

wzrost dyfuzji zwrotnej jonów H+).

 Wykluczenie z diety pokarmów nasilających

dolegliwości.

 Zakaz palenia papierosów

(utrudnienie gojenia, ryzyko

nawrotów).

 Unikanie leków (NLPZ, aspiryna). Nie

udokumentowano wrzodotwórczego działania

sterydów kory nadnerczy.

Dieta: Indywidualna

Dieta: Indywidualna

 Brak dowodów, że jakakolwiek dieta nawet lekkostrawna

zmniejsza wydzielanie żołądkowe lub ułatwia gojenie

wrzodu. Może jedynie łagodzić objawy.

 Brak dowodów na szkodliwe działanie ostrych przypraw i

soków owocowych

(pozytywny wpływ na ukrwienie błony

śluzowej).

 Mleko i śmietana nie przyspieszają gojenia wrzodu

(pobudzają wydzielanie żołądkowe, zespół mleczno -

alkaliczny, nasilenie aterogenezy).

 Unikanie kawy również i bezkofeinowej

(wzrost wydzielania

żołądkowego).

Choroby żołądka i

dwunastnicy

Pacjenci po resekcji żołądka lub całkowitej
gastrektomii:
1. Zalecenia dietetyczne wynikają z braku wydzielania

żołądkowego kwasu solnego i pepsyny oraz z braku

samego żołądka w którym pokarmy stałe

przebywają ok 2-3 godzin

2. Ograniczenie ilości tłuszczu, cukrów prostych,

błonnika i soli, odpowiednie zaopatrzenie

kaloryczne ( pacjenci są zazwyczaj wyniszczeni)

3. Zaleca się spożywanie dania drugiego przed zupą ,

w pewnym oddaleniu czasowym, w pozycji

leżącej.

4. Biegunka- wymaga odpowiednich zaleceń

Choroby jelit

• Pokarmy przyspieszające

perystaltykę:

1.

Produkty bogatobłonnikowe

2.

Produkty wywołujące fermentację (miód,

syropy owocowe, dżemy, śliwki suszone)

3.

Fermentujące przetwory mleczne (kefir,

maślanka, jogurt)

4.

Napoje gazowane

5.

Dania zimne, pikantne

6.

Tłuszcze

7.

Kawa

Choroby jelit

• Pokarmy zwalniające perystaltykę
1.Napoje garbnikowe ( np. herbata )
2.Czerwone wino
3.Napoje gorące
4.Mąka ziemniaczana, kisiel, ryż, żelatyna
5.Warzywa i owoce bogate w błonnik tzw

rozpuszczalny

6.Pektyny
7.Suche pożywienie

Choroby jelit

Techniki kulinarne zalecane w chorobach
jelit:
1.Gotowanie tradycyjne
2.Gotowanie na parze
3.Pieczenie beztłuszczowe
4.Pieczenie naruszcie
5.Duszenie bez dodatku tłuszczu lub

uprzedniego obsmażania

Choroby jelit

• Błonnik
Jest to węglowodan złożony, zaliczany do
tzw ciał balastowych.
Włókno pokarmowe, podstawowy materiał
tkanki roślinnej. Nadaje kształt, strukturę
i wytrzymałość roślinie.
W czystej postaci występuje w bawełnie,

włóknach

lnu, juty, konopii.
W ponad 50% stanowi masę drewna

Choroby jelit

• Błonnik
1.

Nie jest trawiony przez enzymy

2.

Może ulegać fermentacji w jelicie grubym

3.

Błonnik rozpuszczalny (wzrost wydalania kwasów

żółciowych i cholesterolu, miękki stolec)

4.

Błonnik nierozpuszczalny (przyspiesza

perystaltykę)

5.

Zwiększenie masy i objętości stolca

6.

Wspomaganie zatrzymania wody

7.

Przyspiesza przesuwanie się kału przez jelito grube

8.

Zmniejszenie apetytu

Choroby jelit

• Błonnik

1.Rozpuszcalny – grejfruty, pomarańcze, jabłka,

marchew, ziemniaki, fasola, chleb pszenno-żytni,

mąka pszenna, ryz brązowy, jęczmień, owies,

otręby owsiane

2.Nierozpuszczalny – ziarna zbóż, skórki owoców i

warzyw, otręby pszenne

3.Niektóre pokarmy bogatobłonnikowe mogą

powodować tworzenie się nadmiernej ilości

gazów, co nie powinno stanowić powodu do

rezygnacji z nich.

Choroby jelit

• Zaparcie – wypróżnienie rzadziej niż

3 razy w tygodniu

• Konsystencja stolca
• Bolesne wypróżnianie
• Uczucie niepełnego wypróżnienia

Choroby jelit

• Zaparcie
1.

Przyczyny: pierwotne – upośledzenie pasażu przez

jelito grube, zaburzenia czynnościowe (zwolnienie

perystaltyki), IBS, niewłaściwe żywienie, siedzący

tryb życia, osłabienie mięśni tłoczni brzusznej,

wydłużenie okrężnicy, zaparcia nawykowe.

2.

Wtórne: choroby współistniejące (np cukrzyca,

niedoczynność tarczycy), leki ( NLPZ, leki

psychotropowe, antycholinergiczne, preparaty Fe i

Ca

3.

Zaparciom sprzyja: nieregularne żywienie, dieta

ubogobłonnikowa, niedostateczna ilość wypijanych

płynów, nadużywanie leków, stosowanie środków

przeczyszczających np. w celu odchudzania sie

Choroby jelit

• Zaparcie cd
1.Rodzaje zaparć

- Atoniczne ( dieta bogatoresztkowa,

bogatobłonnikowa, otręby pszenne,

zwiększona ilość płynów)

- Spastyczne ( dieta lekkostrawna, błonnik w

postaci ugotowanej, zwiększona podaż

tłuszczu, odpowiednia podaż płynów,

ograniczenie białka zwierzęcego, mogą

szkodzić grube kasze, pieczywo razowe,

warzywa i owoce wzdymające)

Choroby jelit

• Biegunka – zwiększenie zawartości

wody w stolcu, zwiększenie objętości
stolca, zwiększenie częstości
wypróżnień

• Oddawanie płynnego, półpłynnego lub

papkowatego stolca częściej niż trzy
razy na dobę

• Biegunka czynnościowa
• Biegunka organiczna

Choroby jelit

• Biegunka – zalecenia dietetyczne,

indywidualne, zależne od przyczyny

• Ograniczenie pokarmów

przyspieszających perystaltykę jelit

Choroby jelit

• IBS
1. Brak opartych na dowodach wytycznych

postępowania dietetycznego w IBS

2. Ograniczona rola diet eliminacyjnych
3. Przejście z diet bogatych w błonnik do diet o

zmienianej frakcji błonnika

4. Zwiększenie błonnika w diecie może nasilać

dolegliwości. Zwiększanie stopniowe, zaprzestanie

suplementacji w przypadku narastania dolegliwości

5. Dieta bogatobłonnikowa, polisacharydy, fruktoza i

sorbitol, kofeina mogą nasilać dolegliwości w postaci

biegunkowej choroby ( wzdęcia, nadprodukcja

gazów)

Choroby jelit

• IBS
1.

Regularne odżywianie

2.

Ograniczenie kawy

3.

Pokarmy zawierające rozpuszczalne polisacharydy

(morele, banany, wiśnie, śliwki, mandarynki) mogą

nasilać dolegliwości w postaci wzdęć i bólów.

Fermentacja

4.

Nie zaleca się dodatku otrąb, zaleca się

ograniczenie spożywania błonnika rozpuszczalnego

5.

Picie dużej ilości płynów

6.

Zmniejszenie zawartości tłuszczów i zjadanie

mniejszych posiłków( odruch żołądkowo-okrężniczy)

Choroby jelit

• IBD

1. Dieta wysokobiałkowa, minerały, witaminy, 40

kcal/kg/dobę

2. Jeść wszystko co jest dobrze tolerowane
3. Potrawy bogatoresztkowe z wyjątkiem zaostrzeń

choroby

4. Zmniejszenie produktów z białej mąki
5. Wyłączenie mleka w przypadku nietolerancji
6. Zmniejszenie ilości tłuszczów stałych
7. Regularne spożywanie ryb

Choroby jelit

Choroba uchyłkowa jelita grubego –
zalecenia dietetyczne
1.

Dbałość o regularne wypróżnienie

2.

Dieta bogatobłonnikowa, otręby
wprowadzane stopniowo

3.

Odpowiednia podaż płynów

4.

Zapalenie uchyłka – dieta ścisła,
dieta płynna

Nowotwory przewodu

pokarmowego

•

O rozwoju nowotworu decydują:

1.

Styl życia np. palenie tytoniu

2.

Stan środowiska

3.

Sposób żywienia

4.

Jakość konsumowanej żywności

5.

Wydolność systemu obronnego

6.

Czynniki nieznane

80-90% nowotworów wywodzi się z uwarunkowań
środowiskowych związanych ze stylem życia,
żywieniem, zanieczyszczeniem środowiska (żywności,
wody). Tylko niektóre i nieliczne formy raka są dziedziczne

i występują tylko u pewnego odsetka członków danej
rodziny np. FAP, HNPCC

Nowotwory przewodu

pokarmowego

•

Model żywieniowy zalecany przez World Cancer

Research Found ( prewencja chorób

nowotworowych)

1. 400-800g warzyw i owoców na dobę przez cały rok
2. 600-800g produktów zbożowych

( gruboziarniste kasze ciemne pieczywo)

3. Ograniczenie spożycia czerwonego mięsa 80g/dobę
4. Zwiększenie spożycia ryb
5. Ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych kosztem

tłuszczów roślinnych

6. Okazjonalne spożywanie potraw pieczonych,

wędzonych i grilowanych. Pokarmy źle przechowywane

7. Ograniczenie ilości soli kuchennej do 6g/dobę
8. Ograniczenie picia alkoholu

Nowotwory przewodu

pokarmowego

• Nowotwory złośliwe są drugą po

chorobach serca przyczyna zgonów na
świecie i odpowiadają za 18-20%
umieralności

• Kobiety – rak piersi, rak jelita

grubego, odbytnicy, płuca

• Mężczyźni – rak płuca, rak jelita

grubego odbytnicy, żołądka,
gruczołu krokowego

Nowotwory przewodu

pokarmowego

• Żywienie jest drugim, po paleniu tytoniu,

czynnikiem mającym ponad 30% udział w

rozwoju nowotworów.

• Obserwuje się wzrost zachorowania na

nowotwory, wynikający z nieprawidłowego

żywienia.

• Wzrasta zachorowalność na nowotwory

płuca, jelita grubego, odbytnicy, piersi,

gruczołu krokowego

• Spadek zachorowania na nowotwory

żołądka

Nowotwory przewodu

pokarmowego

• Czynniki rakotwórcze występujące w pożywieniu
( zanieczyszczenia i dodatki):
aflatoksyny, nitrozaminy i inne nitrozwiązki, pestycydy,

metale, hormony, alkohol, składniki dymu, sacharyna,

chlorek winylu

• Składniki pokarmowe:
tłuszcze ( smażone, zjełczałe), niektóre składniki kawy,

żywność przypalona,

• Tylko w nielicznych przypadkach jedna substancja ma

wpływ na powstanie nowotworu.

• Substancje rakotwórcze działają synergistycznie
• Na rozwój raka maja wpływ również: obronny system

immunologiczny człowieka, substancje antyrakowe, czas

narażenia

Nowotwory przewodu

pokarmowego

• Badania nad karcinegenezą w raku jelita

grubego obejmują:

1. Błonnik
2. Tłuszcze
3. Wolne rodniki
4. Kwasy żółciowe
5. Enzymy bakteryjne
6. Diafenolowe fitoestrogeny ( soja, ziarna,

nasiona, orzechy

7. Inhibitory proteaz
8. Karotenoidy

Nowotwory przewodu

pokarmowego

• Błonnik a nowotwory jelita grubego

1.Badania przeprowadzone w populacji 591 978

osób wykazały, że spożywanie większych ilości
błonnika redukuje ryzyko zachorowania na raka
jelita grubego i odbytnicy o 40% w porównaniu

z dieta niskobłonnikową
2. Badania Fuchsa: 90 tys kobiet,wiek 34-59 lat,

czas obserwacji 16 lat, 787 przypadków raka

jelita grubego, brak związku między

błonnikiem a ryzykiem raka jelita grubego

( 1999 rok)

Nowotwory przewodu

pokarmowego

• Probiotyki
1.Przywrócenie prawidłowej mikroflory jelita

grubego

2. W badaniach na zwierzętach wykazano wpływ

niektórych probiotyków na zmniejszenie
częstości występowania raka jelita grubego

3. W badaniach u ludzi wykazano korzystny

wpływ bakterii L.casei na zmniejszenie ryzyka
zachorowania na raka pęcherza moczowego

4. Dalsze badania kliniczne

Nowotwory przewodu

pokarmowego

• Wpływ stylu życia na ryzyko rozwoju

niektórych nowotworów (WHO 2002):

1.

Udowodnione zmniejszenie ryzyka:

aktywność fizyczna – rak jelita grubego

2.

Prawdopodobne zmniejszenie ryzyka: owoce,

warzywa- rak jamy ustnej, żołądka, jelita

grubego i odbytnicy

3.

Możliwe zmniejszenie ryzyka, choć dowody

niewystarczające: błonnik, soja ryby, kwasy

omega 3, karotenoidy, witaminy:

B,C,D,E,foliany, cynk selen, flawonidy,

izoflawony ( nieodżywcze składniki

pokarmów roślinnych)

Nowotwory przewodu

pokarmowego

•

Wpływ stylu życia na ryzyko rozwoju niektórych nowotworów (WHO 2002):

Zwiększenie ryzyka

1. Udowodnione
- nadwaga otyłość: rak przełyku, jelita grubego, piersi, endometrium, nerek
- alkohol: rak jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, wątroby i piersi
- aflatoksyny: rak wątroby
- solone, wędzone ryby:rak jamy nosowo-gardłowej

2.

Prawdopodobne

- konserwy mięsne: rak przełyku, jelita grubego, odbytnicy
- sól: rak żołądka
- gorące pokarmy: rak jamy ustnej, gardła, przełyku

3.

Możliwe, lecz niewystarczające dowody: tłuszcz pochodzenia

zwierzęcego, heterocykliczne aminy, węglowodory aromatyczne,
nitrozaminy