DIETA W CHOROBACH PRZEWODU POKARMOWEGO
CZĘŚĆ I
Elżbieta Poniewierka
Dieta w chorobach przewodu pokarmowego
Węglowodany
- Skrobia 60%, sacharoza 30%, inne cukry 10%
( laktoza, fruktoza, pentozy).
- Rozkład cukrów złożonych do prostych przy
udziale enzymów rozłożonych w całym układzie pokarmowym.
α-amylaza śliny i soku trzustkowego, maltaza,
sacharaza, laktaza
Wchłanianie monosacharydów na zasadzie transportu
ułatwionego
Dieta w chorobach przewodu pokarmowego
Tłuszcze
Triglicerydy, kwasy tłuszczowe, fosfolipidy, sterole, woski, karoteny i inne
Do przyswajania tłuszczów niezbędne są: emulgacja, lipoliza, wydzielanioe żółci, tworzenie micel, wchłanianie przez enterocyt, reestryfikacja do triglicerydów, formowanie chylomikronów, przejście do chłonki.
Lipaza żołądkowa, trzustkowa, mlekowa,
fosfolipaza,
Wchłanianie tłuszczów odbywa się przy pomocy micel.
Dieta w chorobach przewodu pokarmowego
Białka
- Trawienie rozpoczyna się w żołądku przy
udziale pepsyny.
Rozkład do aminokwasów i oligopeptydów
Enzymy proteolityczne trzustki i jelit
Trypsynogen, chymotrypsyna, proelastaza
Uaktywnienie w wyniku działania enterokinazy brzeżka szczoteczkowego
Wchłanianie na drodze transportu aktywnego i dyfuzji
Dieta w chorobach przewodu pokarmowego
Trawienie i wchłanianie pokarmów
Podstawowa funkcja jelita cienkiego
Niezbędna odpowiednia czynność motoryczna przewodu pokarmowego
Kontrola jelitowego układu nerwowego ( komórki Cajala )
Kontrola hormonalnego układu jelitowego
Składniki odżywcze nie ulegające trawieniu lecz od- razu wchłanianie ( woda, cukry proste, witaminy, związki mineralne )
Wzajemny wpływ niektórych składników pokarmowych na wchłanianie innych.
Dieta w chorobach przewodu pokarmowego
Zaburzenia trawienia
Zaburzenia w rozdrabnianiu i mieszaniu pokarmów ( braki w uzębieniu, brak żołądka)
Niedobory enzymów jelitowych
Niewydolność trzustki ( pierwotna i wtórna)
Zmniejszenie stężenia żółci ( choroby wątroby, dróg żółciowych, zaburzenia krążenia jelitowo wątrobowego ( resekcja jelita krętego, choroba Crohna, kolonizacje bakteryjne, leki)
Dieta w chorobach przewodu pokarmowego
Zaburzenia wchłaniania
Zaburzenia powierzchni wchłaniania jelit (resekcje, niedokrwienie )
Wrodzone zaburzenia wchłaniania i transportu
Zespoły o zmianach morfologicznych błony śluzowej (celiakia, choroby tkanki łącznej, skrobiawica, choroba Whipplea, zmiany po radiologiczne, eozynofilowe zapalenie jelit, choroba Leśniowskiego Crohna, niedobory immunologiczne
Nabyte zaburzenia wchłaniania ( zakażenia )
Zwiększone wydzielanie ( zaburzenia w układzie chłonnym, zastój w układzie żylnym )
Dieta w chorobach przewodu pokarmowego
Choroby przewodu pokarmowego w których dieta lub jej elementy mają znaczenie terapeutyczne
Choroba trzewna
Przewlekłe zapalenie trzustki
Choroby wątroby
Choroby przewodu pokarmowego w których dieta ma znaczenie wspomagające ( indywidualna )
Choroby przełyku
Choroby żołądka
Choroby jelit
Choroby przewodu pokarmowego w których dieta lub jej elementy mają znaczenie profilaktyczne.
Choroby nowotworowe
Choroby wątroby
Choroby przełyku
Zalecenia związane z dietą:
Redukcja masy ciała
Zmniejszenie objętości, zwiększenie częstości spożywanych posiłków
Unikanie spożywania posiłków późno, przed snem. Jedzenie nie później niż 2-3 godziny przed snem
Unikanie spożywania posiłków w pozycji leżącej
Unikanie wysiłków fizycznych po posiłku (podnoszenie ciężkich przedmiotów, schylanie się)
Zaprzestanie palenia papierosów
Choroby przełyku
Dieta
Nie ma największego znaczenia
Pokarmy prowokujące refluks: tłuste, smażone, alkohol, kawa, napoje gazowane, czekolada, mięta, czosnek, cebula, słodycze, ostre przyprawy
Potrawy nasilające dolegliwości: owoce cytrusowe, soki, pomidory i ich przetwory
Nie wszystkie wymienione potrawy nasilają refluks u wszystkich osób.
Sens ma ograniczenie spożywania potraw powodujących dolegliwości u konkretnego chorego.
Choroby żołądka i dwunastnicy
Ogólne zalecenia dietetyczne
Unikanie potraw lub składników pokarmowych pobudzających wydzielanie żołądkowe
Preferowanie potraw zobojętniających treść kwaśną: mleko, potrawy mleczne, jaja, ryby
Tłuszcze zmniejszają wydzielanie kwasu solnego i zwalniają motorykę żołądka
Ograniczenie błonnika i owoców cytrusowych. Mogą nasilać objawy dyspeptyczne: wzdęcia, dyskomfort w jamie brzusznej
Choroby żołądka i dwunastnicy
Ogólne zalecenia dietetyczne
W chorobie wrzodowej żołądka i zapaleniu zanikowym żołądka mamy do czynienia raczej z niedokwaśnością
Pokarm powinien spełniać wówczas rolę osłony dla żołądka: kisiele, budynie, galaretki
W przypadku braku łaknienia można stosować naturalne kwasy ( soki z kiszonej kapusty, ogórków, buraków, marchwi ), zupy czyste.
Dieta: Indywidualna
Unikanie alkoholu (uszkodzenie bariery śluzówkowej, wzrost dyfuzji zwrotnej jonów H+).
Wykluczenie z diety pokarmów nasilających dolegliwości.
Zakaz palenia papierosów (utrudnienie gojenia, ryzyko nawrotów).
Unikanie leków (NLPZ, aspiryna). Nie udokumentowano wrzodotwórczego działania sterydów kory nadnerczy.
Dieta: Indywidualna
Brak dowodów, że jakakolwiek dieta nawet lekkostrawna zmniejsza wydzielanie żołądkowe lub ułatwia gojenie wrzodu. Może jedynie łagodzić objawy.
Brak dowodów na szkodliwe działanie ostrych przypraw i soków owocowych (pozytywny wpływ na ukrwienie błony śluzowej).
Mleko i śmietana nie przyspieszają gojenia wrzodu (pobudzają wydzielanie żołądkowe, zespół mleczno -
alkaliczny, nasilenie aterogenezy).
Unikanie kawy również i bezkofeinowej (wzrost wydzielania żołądkowego).
Choroby żołądka i dwunastnicy
Pacjenci po resekcji żołądka lub całkowitej
gastrektomii:
Zalecenia dietetyczne wynikają z braku wydzielania żołądkowego kwasu solnego i pepsyny oraz z braku samego żołądka w którym pokarmy stałe przebywają ok 2-3 godzin
Ograniczenie ilości tłuszczu, cukrów prostych, błonnika i soli, odpowiednie zaopatrzenie kaloryczne ( pacjenci są zazwyczaj wyniszczeni)
Zaleca się spożywanie dania drugiego przed zupą , w pewnym oddaleniu czasowym, w pozycji leżącej.
Biegunka- wymaga odpowiednich zaleceń
Choroby jelit
Pokarmy przyspieszające perystaltykę:
Produkty bogatobłonnikowe
Produkty wywołujące fermentację (miód, syropy owocowe, dżemy, śliwki suszone)
Fermentujące przetwory mleczne (kefir, maślanka, jogurt)
Napoje gazowane
Dania zimne, pikantne
Tłuszcze
Kawa
Choroby jelit
Pokarmy zwalniające perystaltykę
Napoje garbnikowe ( np. herbata )
Czerwone wino
Napoje gorące
Mąka ziemniaczana, kisiel, ryż, żelatyna
Warzywa i owoce bogate w błonnik tzw rozpuszczalny
Pektyny
Suche pożywienie
Choroby jelit
Techniki kulinarne zalecane w chorobach
jelit:
Gotowanie tradycyjne
Gotowanie na parze
Pieczenie beztłuszczowe
Pieczenie naruszcie
Duszenie bez dodatku tłuszczu lub uprzedniego obsmażania
Choroby jelit
Błonnik
Jest to węglowodan złożony, zaliczany do
tzw ciał balastowych.
Włókno pokarmowe, podstawowy materiał
tkanki roślinnej. Nadaje kształt, strukturę
i wytrzymałość roślinie.
W czystej postaci występuje w bawełnie, włóknach
lnu, juty, konopii.
W ponad 50% stanowi masę drewna
Choroby jelit
Błonnik
Nie jest trawiony przez enzymy
Może ulegać fermentacji w jelicie grubym
Błonnik rozpuszczalny (wzrost wydalania kwasów żółciowych i cholesterolu, miękki stolec)
Błonnik nierozpuszczalny (przyspiesza perystaltykę)
Zwiększenie masy i objętości stolca
Wspomaganie zatrzymania wody
Przyspiesza przesuwanie się kału przez jelito grube
Zmniejszenie apetytu
Choroby jelit
Błonnik
1.Rozpuszcalny - grejfruty, pomarańcze, jabłka, marchew, ziemniaki, fasola, chleb pszenno-żytni, mąka pszenna, ryz brązowy, jęczmień, owies, otręby owsiane
2.Nierozpuszczalny - ziarna zbóż, skórki owoców i warzyw, otręby pszenne
3.Niektóre pokarmy bogatobłonnikowe mogą powodować tworzenie się nadmiernej ilości gazów, co nie powinno stanowić powodu do rezygnacji z nich.
Choroby jelit
Zaparcie - wypróżnienie rzadziej niż 3 razy w tygodniu
Konsystencja stolca
Bolesne wypróżnianie
Uczucie niepełnego wypróżnienia
Choroby jelit
Zaparcie
Przyczyny: pierwotne - upośledzenie pasażu przez jelito grube, zaburzenia czynnościowe (zwolnienie perystaltyki), IBS, niewłaściwe żywienie, siedzący tryb życia, osłabienie mięśni tłoczni brzusznej, wydłużenie okrężnicy, zaparcia nawykowe.
Wtórne: choroby współistniejące (np cukrzyca, niedoczynność tarczycy), leki ( NLPZ, leki psychotropowe, antycholinergiczne, preparaty Fe i Ca
Zaparciom sprzyja: nieregularne żywienie, dieta ubogobłonnikowa, niedostateczna ilość wypijanych płynów, nadużywanie leków, stosowanie środków przeczyszczających np. w celu odchudzania sie
Choroby jelit
Zaparcie cd
1.Rodzaje zaparć
Atoniczne ( dieta bogatoresztkowa, bogatobłonnikowa, otręby pszenne, zwiększona ilość płynów)
Spastyczne ( dieta lekkostrawna, błonnik w postaci ugotowanej, zwiększona podaż tłuszczu, odpowiednia podaż płynów, ograniczenie białka zwierzęcego, mogą szkodzić grube kasze, pieczywo razowe, warzywa i owoce wzdymające)
Choroby jelit
Biegunka - zwiększenie zawartości wody w stolcu, zwiększenie objętości stolca, zwiększenie częstości wypróżnień
Oddawanie płynnego, półpłynnego lub papkowatego stolca częściej niż trzy razy na dobę
Biegunka czynnościowa
Biegunka organiczna
Choroby jelit
Biegunka - zalecenia dietetyczne, indywidualne, zależne od przyczyny
Ograniczenie pokarmów przyspieszających perystaltykę jelit
Choroby jelit
IBS
Brak opartych na dowodach wytycznych postępowania dietetycznego w IBS
Ograniczona rola diet eliminacyjnych
Przejście z diet bogatych w błonnik do diet o zmienianej frakcji błonnika
Zwiększenie błonnika w diecie może nasilać dolegliwości. Zwiększanie stopniowe, zaprzestanie suplementacji w przypadku narastania dolegliwości
Dieta bogatobłonnikowa, polisacharydy, fruktoza i sorbitol, kofeina mogą nasilać dolegliwości w postaci biegunkowej choroby ( wzdęcia, nadprodukcja gazów)
Choroby jelit
IBS
Regularne odżywianie
Ograniczenie kawy
Pokarmy zawierające rozpuszczalne polisacharydy (morele, banany, wiśnie, śliwki, mandarynki) mogą nasilać dolegliwości w postaci wzdęć i bólów. Fermentacja
Nie zaleca się dodatku otrąb, zaleca się ograniczenie spożywania błonnika rozpuszczalnego
Picie dużej ilości płynów
Zmniejszenie zawartości tłuszczów i zjadanie mniejszych posiłków( odruch żołądkowo-okrężniczy)
Choroby jelit
IBD
Dieta wysokobiałkowa, minerały, witaminy, 40 kcal/kg/dobę
Jeść wszystko co jest dobrze tolerowane
Potrawy bogatoresztkowe z wyjątkiem zaostrzeń choroby
Zmniejszenie produktów z białej mąki
Wyłączenie mleka w przypadku nietolerancji
Zmniejszenie ilości tłuszczów stałych
Regularne spożywanie ryb
Choroby jelit
Choroba uchyłkowa jelita grubego -
zalecenia dietetyczne
Dbałość o regularne wypróżnienie
Dieta bogatobłonnikowa, otręby wprowadzane stopniowo
Odpowiednia podaż płynów
Zapalenie uchyłka - dieta ścisła, dieta płynna
Nowotwory przewodu pokarmowego
O rozwoju nowotworu decydują:
Styl życia np. palenie tytoniu
Stan środowiska
Sposób żywienia
Jakość konsumowanej żywności
Wydolność systemu obronnego
Czynniki nieznane
80-90% nowotworów wywodzi się z uwarunkowań
środowiskowych związanych ze stylem życia,
żywieniem, zanieczyszczeniem środowiska (żywności,
wody). Tylko niektóre i nieliczne formy raka są dziedziczne
i występują tylko u pewnego odsetka członków danej
rodziny np. FAP, HNPCC
Nowotwory przewodu pokarmowego
Model żywieniowy zalecany przez World Cancer Research Found ( prewencja chorób nowotworowych)
400-800g warzyw i owoców na dobę przez cały rok
600-800g produktów zbożowych ( gruboziarniste kasze ciemne pieczywo)
Ograniczenie spożycia czerwonego mięsa 80g/dobę
Zwiększenie spożycia ryb
Ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych kosztem tłuszczów roślinnych
Okazjonalne spożywanie potraw pieczonych, wędzonych i grilowanych. Pokarmy źle przechowywane
Ograniczenie ilości soli kuchennej do 6g/dobę
Ograniczenie picia alkoholu
Nowotwory przewodu pokarmowego
Nowotwory złośliwe są drugą po chorobach serca przyczyna zgonów na świecie i odpowiadają za 18-20% umieralności
Kobiety - rak piersi, rak jelita grubego, odbytnicy, płuca
Mężczyźni - rak płuca, rak jelita grubego odbytnicy, żołądka, gruczołu krokowego
Nowotwory przewodu pokarmowego
Żywienie jest drugim, po paleniu tytoniu, czynnikiem mającym ponad 30% udział w rozwoju nowotworów.
Obserwuje się wzrost zachorowania na nowotwory, wynikający z nieprawidłowego żywienia.
Wzrasta zachorowalność na nowotwory płuca, jelita grubego, odbytnicy, piersi, gruczołu krokowego
Spadek zachorowania na nowotwory żołądka
Nowotwory przewodu pokarmowego
Czynniki rakotwórcze występujące w pożywieniu
( zanieczyszczenia i dodatki):
aflatoksyny, nitrozaminy i inne nitrozwiązki, pestycydy, metale, hormony, alkohol, składniki dymu, sacharyna, chlorek winylu
Składniki pokarmowe:
tłuszcze ( smażone, zjełczałe), niektóre składniki kawy, żywność przypalona,
Tylko w nielicznych przypadkach jedna substancja ma wpływ na powstanie nowotworu.
Substancje rakotwórcze działają synergistycznie
Na rozwój raka maja wpływ również: obronny system immunologiczny człowieka, substancje antyrakowe, czas narażenia
Nowotwory przewodu pokarmowego
Badania nad karcinegenezą w raku jelita grubego obejmują:
Błonnik
Tłuszcze
Wolne rodniki
Kwasy żółciowe
Enzymy bakteryjne
Diafenolowe fitoestrogeny ( soja, ziarna, nasiona, orzechy
Inhibitory proteaz
Karotenoidy
Nowotwory przewodu pokarmowego
Błonnik a nowotwory jelita grubego
1.Badania przeprowadzone w populacji 591 978
osób wykazały, że spożywanie większych ilości
błonnika redukuje ryzyko zachorowania na raka
jelita grubego i odbytnicy o 40% w porównaniu
z dieta niskobłonnikową
2. Badania Fuchsa: 90 tys kobiet,wiek 34-59 lat, czas obserwacji 16 lat, 787 przypadków raka jelita grubego, brak związku między błonnikiem a ryzykiem raka jelita grubego ( 1999 rok)
Nowotwory przewodu pokarmowego
Probiotyki
1.Przywrócenie prawidłowej mikroflory jelita grubego
2. W badaniach na zwierzętach wykazano wpływ niektórych probiotyków na zmniejszenie częstości występowania raka jelita grubego
3. W badaniach u ludzi wykazano korzystny wpływ bakterii L.casei na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka pęcherza moczowego
4. Dalsze badania kliniczne
Nowotwory przewodu pokarmowego
Wpływ stylu życia na ryzyko rozwoju niektórych nowotworów (WHO 2002):
Udowodnione zmniejszenie ryzyka: aktywność fizyczna - rak jelita grubego
Prawdopodobne zmniejszenie ryzyka: owoce, warzywa- rak jamy ustnej, żołądka, jelita grubego i odbytnicy
Możliwe zmniejszenie ryzyka, choć dowody niewystarczające: błonnik, soja ryby, kwasy omega 3, karotenoidy, witaminy: B,C,D,E,foliany, cynk selen, flawonidy, izoflawony ( nieodżywcze składniki pokarmów roślinnych)
Nowotwory przewodu pokarmowego
Wpływ stylu życia na ryzyko rozwoju niektórych nowotworów (WHO 2002):
Zwiększenie ryzyka
1. Udowodnione
- nadwaga otyłość: rak przełyku, jelita grubego, piersi, endometrium, nerek
- alkohol: rak jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, wątroby i piersi
- aflatoksyny: rak wątroby
- solone, wędzone ryby:rak jamy nosowo-gardłowej
Prawdopodobne
- konserwy mięsne: rak przełyku, jelita grubego, odbytnicy
- sól: rak żołądka
- gorące pokarmy: rak jamy ustnej, gardła, przełyku
Możliwe, lecz niewystarczające dowody: tłuszcz pochodzenia
zwierzęcego, heterocykliczne aminy, węglowodory aromatyczne,
nitrozaminy
1