Choreotera

pia

Choreoterapia

to współczesna nazwa

dziedziny pochodzącej z kręgu
usprawniania leczniczego, a
zajmującej się terapeutycznymi
właściwościami tańca.

Rodowód choreoterapii

Poszukując korzeni omawianej

dyscypliny, dociera się zarówno do
historii tańca, jak i historii
psychologii oraz psychosomatyki. W
starożytnych społeczeństwach taniec
stanowił jeden z obrzędów rytualnych
potężnie oddziałujących na jego
uczestników. Początków choreoterapii
należy zatem poszukiwać już w
mistycznych tańcach plemiennych.

Taniec stanowił wtedy jedną z dróg

poszukiwania kontaktu ze światem

duchów. Tancerz w trakcie takiej

komunikacji przeżywał głęboką

integrację psychofizyczną, doznawał

częstokroć ozdrowieńczego duchowego

oczyszczenia.

Kultury Dalekiego Wschodu

w swym

zainteresowaniu tańcem i jego

walorami terapeutycznymi wyprzedziły

cywilizacje europejskie. Już ponad 4

tysiące lat temu, za panowania władcy

Jao, pojawiły się pierwsze pisane źródła

traktujące o chorobach.

W nowożytnej cywilizacji europejskiej

,

w epoce średniowiecza
również można się dopatrzyć aplikacji
tańca jako środka terapeutycznego,
powstrzymującego chorobę. W czasie
epidemii dżumy powstał na przykład
tzw.

Taniec świętego Wita

przybierający formę konwulsyjnego
ruchu wirowego, w którym pokładano
wiarę w powstrzymanie
rozprzestrzeniania się zarazy.

Koniec XIX i początek XX stulecia należy

uznać za okres, w którym zawiązały się
podstawy nowoczesnej choreoterapii

Pod wpływem

Isadory Duncan

klasyczne konwencje baletowe zostały
u niej zastąpione układami
choreograficznymi inspirowanymi przez
wewnętrzne uczucia tancerza.

Za człowieka, który jako pierwszy

rozpatrywał terapię tańcem w
kategoriach naukowych należy uznać

Rudolfa Lubana.

Dla Labana taniec stanowił środek

umożliwiający osiągnięcie
psychofizycznej harmonii, z czego z
kolei wypływało jego znaczenie jako
czynnika terapeutycznego.

Nowe wartości przenoszone były na

grunt choreoterapii nie tylko przez
osoby zawodowo związane z tańcem.
Równolegle do wspomnianych
inicjatywę wykazywali tutaj również
teoretycy, klinicyści i badacze w
dziedzinie psychologii.

Kolejnym znaczącym punktem w

budowaniu psychologicznych podstaw
choreoterapii była

schilderowska

koncepcja

,,body image”. Według

przekonań Schildera ruchy stymulują
zmysł kinestetyczny, który wraz ze
zmysłem dotyku stanowi element
decydujący do rozwoju naturalnego
wyobrażenia o własnym ciele,
wspomnianego wcześniej ,,body
image”.

,,Body image”

oprócz znakomitego

wkładu w rozwój indywidualnego ego,
wywiera również wpływ na postrzeganie
świata, funkcjonując jako podstawowa
norma odniesienia dla percepcji
przestrzeni oraz zdobywania
umiejętności motorycznych.

Po niewątpliwych sukcesach za oceanem

terapia tańcem zdobyła grunt
europejski. W Essen powstał Instytut
Dynamiki Tańca i Ruchu, uwaga jest
tutaj skupiona na improwizacji
ruchowej, symbolice ciała.

Polska choreoterapia

narodziła się w

połowie lat pięćdziesiątych ubiegłego
stulecia. Swych propagatorów znalazła
w osobach krakowskich profesorów: J.
Aleksandrowicza, J. Bogusza, A.
Kępińskiego. Taniec traktowany był
jako jeden z elementów
kompleksowego oddziaływania na
pacjenta w celu poprawy, zachowania
czy też ochrony jego stanu
psychofizycznego.

Założenia

Pierwszym i podstawowym założeniem

choreoterapii, wypływającym już z

twierdzeń starożytnych filozofów, a

później wielokrotnie powtarzanym, jest

uznanie kompleksowej integracji

i wielopłaszczyznowych

zależności na osi psyche – soma.

Określone stany psychiczne mogą

dawać swój wyraz zmianami napięcia

mięśni szkieletowych i gładkich,

modyfikacje rytmu oddechowego, a

przez to wpływać na postawę ciała.

Terapia tańcem uznaje, że ruch stanowi

czynnik o podstawowym znaczeniu
tak dla motorycznego, jak i
emocjonalnego rozwoju młodego
człowieka, który w prewerbalnej fazie
nabierania doświadczeń wiąże
wszystkie z nich z odczuciami ciała
znajdującego się w stanie ruchu.

W trakcie fizjologicznego, nie

zaburzonego rozwoju aktywność
ruchowa jest stopniowo integrowana z
procesami afektywnymi i
kognitywnymi, co prowadzi
w konsekwencji do kreacji
poruszającej się, czującej i myślącej
istoty, która jest w stanie doświadczyć
ludzkich emocji w ich pełnym
wymiarze.

Kolejnym z kluczowych założeń jest

uznanie ruchu ciała za podstawowy
przejaw i podstawowy stan
życia, a następnie, biorąc pod uwagę
pierwszą z opisywanych wcześniej
koncepcji, możliwość oceny zarówno
psychicznej, jak i fizycznej kondycji
pacjenta na podstawie jakości ruchów
jego ciała wraz z późniejszą introdukcją
właściwego postępowania
terapeutycznego. Analiza jakości ruchu
pacjenta jest elementem
uzupełniającym diagnozę lekarską

Choreoterapia proponuje tym samym

alternatywny, w stosunku do
tradycyjnie stosowanych przez
psychoanalityków interwencji
werbalnych, sposób zapobiegania i
leczenia zaburzeń emocjonalnych.

Uczucia hamowane przez konflikty

psychiczne są badane i uwalniane za
pomocą ruchów. Pacjenci pracują nad
wyobrażeniem swoich emocji poprzez
taniec, symbolikę ciała, mimikę
twarzy.

Zasady choreoterapii i

wykorzystywane w niej środki

Pierwszą z obowiązujących tutaj zasad

terapeutycznego oddziaływania jest
zasada indywidualnego podejścia do
pacjenta. Potrzeby, na przykład,
pacjentów psychotycznych różnią się
zdecydowanie od potrzeb pacjentów
neurotycznych. Terapia tańcem jest
jednak na tyle elastyczna, by dopasować
się do obu takich przypadków.

Zależnie od sytuacji i typu pacjenta

zmienia się także czynny udział

terapeuty w zajęciach.

Niektórzy z prowadzących ćwiczenia

przyjmują tylko rolę obserwatora,

uważając, że poprzez swoje ruchy

odwracaliby uwagę pacjenta od percepcji

impulsów pochodzących z ich własnego

ciała. Inni dzielą pozycję przyglądającego

się z pozycją tańczącego w proporcjach

zależnych od problemu pacjenta, jeszcze

inni szczególnie ci, pracujący z ciężko

poszkodowanymi, poruszają się ze swymi

podopiecznymi prawie zawsze.

Choreoterapia pracuje również nad

uświadomieniem pacjenta o jakości

ruchów jego ciała. Wykorzystywana

jest przy tym technika polegająca na

uchwyceniu przez terapeutę

typowych, charakterystycznych

ruchów chorego i odzwierciedleniu ich

we własnym tańcu. Pacjent widzi

swoje ruchy jak w lustrze. Sama

zresztą technika nazywana jest

lustrem Chase ( The Chase’s Mirror) –

od nazwiska amerykańskiej terapeutki

Marian Chase

, której wkład w rozwój

dziedziny został już nakreślony.

W zajęciach tanecznych można spotkać

się także z przestrzeganiem zasady
aktywizacji wyobraźni pacjenta.
Dokonuje się to przez rozwijanie
tematów ruchowych proponowanych i
inicjowanych przez terapeutę. Potem
na pierwszy plan wysuwa się osoba
chorego, którego zadaniem jest
kontynuacja rozpoczętego ćwiczenia
i prowadzenie go w dowolnie
wybranym przez siebie kierunku.

Jako ostatnia z zasad odnoszących się do

terapii tańcem pojawia się

zasada

holistycznego oddziaływania

na

wszelkie, wymienione już wcześniej,
sfery życiowej aktywności pacjenta.

Wpływ na motorykę, a tym samym na

psychikę i emocje chorego, nie wymaga
komentarza, gdyż na tej płaszczyźnie
został już kilkakrotnie podkreślony.
Trzeba dodać jednak, że taniec i
odpowiednio dobrana muzyka sprzyjają
medytacji w ruchu, wyciszeniu i
odzyskaniu własnego rytmu.

Ponadto sam ruch taneczny dążący,

w przypadku osób chorych, do
czasowej i przestrzennej
organizacji, ze swej natury estetyczny
pozwala na odzyskanie płynności i
gracji ruchów ciała. Można mówić
tutaj także o oddziaływaniu na sferę
kontaktów społecznych. Pacjenci w
trakcie takiej pracy z własnym ciałem,
jakiej wymaga choreoterapia,
odzyskują bowiem zdolność empatii.

Poruszając temat środków

wykorzystywanych przez
choreoterapię, należy powiedzieć, że
nie cechują się one szczególnym
wyszukaniem, niedostępnością czy
kosztownością, co dodatkowo powinno
zwiększać atrakcyjność tego kierunku
terapeutycznego.

Zalicza się do nich:

Muzyka ( melodia, rytm, natężenie

dźwięku)

Wolny ruch taneczny ( w nim

uniwersalne środki komunikacji, jak:
symbolika ciała, mimika, znaczenie
improwizacji)

Ćwiczenia muzyczno – ruchowe

(formalne, ścisłe struktury ruchowe)

Drobne rekwizyty ( zależne od tematu

zajęć)

Oddziaływanie choreoterapii

na pacjenta

Choreoterapia za jedną z wytycznych

stawia sobie jednoczesne
oddziaływanie na wiele sfer
aktywności pacjenta. Co za tym idzie,
skutki takich oddziaływań również
muszą zostać ujęte wieloaspektowo.
Wpływ terapii tańcem na organizm
pacjenta rozpatrywany jest, zgodnie z
propozycją Aleszki.

Następujące płaszczyzny wg. Aleszki:

 koordynacyjno – sprawnościowej
 fizjologiczno – higienicznej
 społecznej
 estetycznej

W płaszczyźnie koordynacyjno –

sprawnościowej

oddziaływanie

choreoterapii na organizm pacjenta

w znacznej mierze powiązane jest

z wpływem muzyki i rytmu na

pewne mechanizmy neurofizjologiczne

naszego ustroju. Niemal za pewnik

przyjąć można ścisły związek percepcji

rytmu i metrum ze stopniem aktywności

układu mięśniowego naszego organizmu.

Hipotetyczny model oddziaływania

materiału muzycznego na ustrój zakłada,

że stymulacja rytmiczna dociera poprzez

swoiste drogi słuchowe do ośrodków

słuchowych kory mózgu.

Stąd, w wyniku asocjacji, impulsy mogą

rozprzestrzenić się na inne pola

percepcyjne, m.in.. Na analizator

kinestetyczny, którego aktywizacja

zaowocuje z pewnością pobudzeniem

określonych ośrodków ruchowych. Na tej

drodze powstaje najpierw wyobrażenie

ruchu, a potem, w połączeniu

z pobudzeniem ośrodków

motywacyjnych, wyzwalane są ruchy

dowolne. Choreoterapia wykorzystując

zmienność tempa i metrum, doprowadza

zatem do poprawy jakości pracy części

ośrodkowego układu nerwowego.

Pozytywny wpływ może dotyczyć również

pamięci ruchowej.

Wyższy poziom sprawności

koordynacyjnej pojawia zatem się na

osiach wzrokowo – ruchowej, a także, po

uwzględnieniu tempa i rytmu, słuchowo

– wzrokowo – ruchowej.

Ćwiczenia równoważne i figury taneczne

doskonalą ponadto zmysł równowagi.

Koncentracja jak wiadomo, ułatwia

koordynację nerwowo – mięśniową,

można więc, jak z tego wynika, wyzwolić

samopodtrzymujący się mechanizm

doskonalący taką sprawność.

W płaszczyźnie fizjologiczno –

higienicznej

w modelu odzyskiwania

muzyki na ustrój warto zwrócić uwagę
na inną koncepcję. Zakłada ona, że nie
wszystkie, lecz większa część impulsów
akustycznych, zgodnie ze swym
przeznaczeniem, dociera drogami
swoistymi do pola słuchowego.

Niewielka ich część za pośrednictwem

układu siatkowego przełącza się jednak
na drogi nieswoiste, wywołując stan
pobudzenia w układzie
limbicznym.

Z drugiej strony układ limbiczny może być

wprowadzony w stan aktywności

poprzez impulsy pobudzające tzw. Korę

nową mózgu, a związane z pojawiającym

się u słuchacza poczuciem

napięcia bądź rozluźnienia nieuchronnie

wywoływanym określonymi formami

aranżacji utworów muzycznych.

W związku z zaangażowaniem w ruch

taneczny wielu grup mięśniowych w

obrębie kory mózgowej aktywowane są

kolejno liczne ośrodki ruchowe,

połączone ze sobą antagonistycznymi

oraz agonistycznymi relacjami.

Ponadto taniec, jak każdą inną formę

ruchu, należy traktować jako swoisty
zabieg higieniczny wpływający na
funkcję narządów wewnętrznych.
Można nawet pokusić się o
stwierdzenie ogólnokondycyjnego
charakteru tańca, co jednak powinno
opierać się na odpowiednio wysokiej
dynamice ćwiczeń, a więc nie będzie
miało odniesienia do wszystkich
tańczących pacjentów.

Z innej strony wprowadzenie ciała w

spokojny ruch zsynchronizowany z
muzyką sprzyja medytacji i wyciszeniu
się, przynosząc w efekcie stan
odprężenia psychicznego oraz, biorąc
pod uwagę ścisłe koneksje między
psyche i soma, fizycznego.

W płaszczyźnie społecznej

należy

zaznaczyć, że udział w zbiorowym tańcu

pomaga pacjentowi wyzbyć się poczucia

izolacji, gdyż grupa współćwiczących

stanowi małą społeczność.

Niesie to konsekwencje w postaci

tworzenia się różnorodnych wzajemnych

relacji miedzy uczestnikami zajęć, jak

na przykład rywalizacja w grupie,

postrzeganie własnej osoby na tle

grupy.

Uzewnętrznia się stosunek ćwiczących do

własnego ciała oraz umiejętność

panowania nad nim.

Przyjemność tańczenia wynika

z towarzyskiego obcowania, z
poruszania się w formach
niecodziennych, zsynchronizowanych
z ruchami partnera czy również innych
osób. Podczas tańczenia dochodzi do
konfrontacji osób tańczących co budzi
ambicje w dążeniu do poprawności
ruchu, estetycznego trzymania się i
poruszania.

Taniec jako ogólnie akceptowany wyraz

towarzyskości odgrywa rolę
wspierającą w próbach zmiany
postawy życiowej, np.. U osób
z zaburzeniami osobowości.

Poprzez wyrażenie w ruchu swoich

emocji pacjentowi łatwiej dotrzeć do
ich źródła, wychwycić uczucia o
charakterze negatywnym, a w końcu
usunąć ich skutki warunkujące poziom
upośledzenia tak emocjonalnego, jak i
cielesnego.

Niejako ubocznym, zdecydowanie

pozytywnym efektem tańca, jest
osiągnięcie i doskonalenie w trakcie
zajęć

estetyki ruchu

, podniesienie

wrażliwości estetycznej ( płaszczyzna
estetyczna ).

Nabyta podczas tańca elegancja

ruchowa ma szanse ujawnienia się w
innych sytuacjach życiowych, dając
pacjentowi wiele przyjemnych doznań
i motywując go do dalszego udziału w
terapii.

Możliwości zastosowania

choreoterapii

Choreoterapię należy traktować jako

bardzo atrakcyjną formę
postępowania terapeutycznego, która
ze względu na swą elastyczność z
łatwością może być dostosowywana
do potrzeb i wymagań szerokiego
kręgu pacjentów.

Stosowanie terapii tańcem jest wskazane

we wszystkich grupach wiekowych

chorych z zaburzeniami

psychicznymi o różnym stopniu nasilenia.

Szczególną wartość ma praca z dziećmi

autystycznymi. Stosowanie rekwizytów

podczas początkowych sesji z

tymi dziećmi jest bardzo pożytecznym

rozwiązaniem, gdyż łatwiej nawiązują one

kontakt z przedmiotem niż z osobą. Także

u dzieci z trudnościami w nauce taniec

dostarcza stymulacji motorycznej

pozwalającej na wzmocnienie ,,body

image” i pełniejszą integrację

doświadczeń sensorycznych.

Dużym uznaniem cieszy się

wykorzystanie tej metody w pracy z
hospitalizowanymi pacjentami
psychotycznymi. Terapeuci mają tu
szansę wzmocnienia więzi pacjenta z
innymi osobami i konkretną
rzeczywistością. Poprzez
wykorzystanie formalnych struktur
ruchowych dochodzi do organizacji
wewnętrznych impulsów, mobilizacji
emocjonalnych i cielesnych
potencjałów.

W pracy z pacjentami neurotycznymi

terapeuta dąży do pełniejszego
zrozumienia przez nich przeżywanych
napięć emocjonalnych ujawniających
się w indywidualnym stylu
poruszania.

Improwizacje ruchowe pozwalają na

ujawnienie się tych stanów psychiki
pacjenta, które wymagają dalszej i
głębszej eksploracji. Taniec służy tutaj
do rozbudowy różnych tematów
ruchowych oraz do późniejszego
rozwikłania ich znaczenia.

Terapia tańcem daje również bardzo dobre

wyniki u osób z opóźnieniem umysłowym,
z zaburzeniami łaknienia o podłożu
psychicznym ( anoreksja, bulimia ) oraz
wszędzie tam, gdzie istnieje
zniekształcenie obrazu własnego ciała i
osobowości.

Choreoterapia sprzyja leczeniu pacjentów

nerwicowych. U nich bowiem uwidacznia
się stan zwiększonego napięcia
mięśniowego, zahamowanie ekspresji
ruchowej w postaci sztywności, zaburzeń
koordynacyjnych, nadmiernej nieśmiałości.

Terapia poprzez ruch połączona z pewną

dozą doznać estetycznych daje dobre
efekty zarówno w stanach
depresyjnych, jak i przy zwiększonej
aktywności psychoruchowej – na
zasadzie zaangażowania lub
wyładowania psychomotorycznego
podczas wykonywania zadania
ruchowego. Poprzez dostrojenie
dynamiki ruchu, rytmu i treści muzyki
do stopnia psychicznego napięcia
można niejednokrotnie doprowadzić
pacjenta do stanu równowagi.

Interesujące wydają się być również

doniesienia o włączeniu choreoterapii
do metod stosowanych w leczeniu
osób chorych na nowotwory. Taniec
jest tutaj dopełnieniem kwestii
psychologicznej, socjalnej oraz
duchowej

Jako uzupełnienie programu kinezyterapii

choreoterapię stosuje się u pacjentów
z dysfunkcjami narządu ruchu.
Odpowiednio, pod względem struktury
i intensywności, dobrany ruch
taneczny jest doskonałym ćwiczeniem
dla stawów. Taniec jest również
atrakcyjnym ćwiczeniem o wpływie
ogólnokondycyjnym. Subiektywne
oceny badanych wykazują mniejsze
zmęczenie ćwiczeniami w formie
tanecznej, co pozwala na zwiększenie
dawki obciążeń.

Choreoterapia łączy w sobie elementy

leczenia ruchem oraz psychoterapii, a

także właśnie połączenie stanowi

punkt wyjściowy skutecznego leczenia

pacjentów cierpiących na dolegliwości

psychosomatyczne. Z jednej strony

oddziaływania nakierowane są na

normalizację napięcia mięśni, z drugiej

na rozchwiany układ nerwowy i

problemy emocjonalne. W praktyce ma

to na celu przywrócenie stanu eutonii –

optymalnej dystrybucji napięcia mięśni

i wprowadzenie na nowo ładu w życie

emocjonalne człowieka.

Podsumowanie

Terapia tańcem z uwagi na swój

charakter musi zostać uznana za
niezmiernie atrakcyjną i mało nużącą
dla pacjenta formę oddziaływania
leczniczego, dającą tym samym duże
szanse wytrwania chorego na drodze
do wyleczenia. Swymi początkami
sięga starożytności wtedy już
zaobserwowano kojące i
oczyszczające działanie ruchów
tanecznych.

Prostota wykorzystywanych ośrodków

oraz bardzo szeroki wachlarz
zastosowań czynią z choreoterapii
metodę możliwą do powszechnego
wykorzystania, łatwą, postrzegającą
organizm pacjenta w sposób
holistyczny, a w związku z tym nie
powodującą rozdrobnienia procesu
rehabilitacji na szereg aplikowanych
etapami kierunków usprawniania.

Nie należy traktować jej jednak jako

jedynego środka prowadzącego do
odzyskania sprawności pacjenta, lecz
jako metodę, która ze względu na
walory terapeutyczne i
rekreacyjne stanowi formę
postępowania wspomagającego
farmakoterapię oraz inne środki
konwencjonalnego leczenia ruchem.

Względy ekonomiczne związane z

niskimi wymogami sprzętowymi
wpływają faworyzująco na obraz całej
metody. Najważniejsze i niezbędne to:
terapeuta, pacjent i muzyka.

Zachęca się zatem fizjoterapeutów od

zgłębiania teoretycznej wiedzy i
nabierania doświadczenia w dziedzinie
choreoterapii oraz ujmowania tej
formy oddziaływania we własnych
programach usprawniania pacjentów.

Dziękuje za uwagę