Jan Strelau

2

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Z Wikipedii:
polski psycholog znany w skali międzynarodowej ze swoich badań nad
temperamentem. Od 1957 do 2001 jego kariera naukowa związana była z
Uniwersytetem Warszawskim, a od roku 2001 z Szkołą Wyższą Psychologii
Społecznej, gdzie był pierwszym dziekanem Wydziału Psychologii, a od
2002 pełni funkcję prorektora ds. nauki i współpracy międzynarodowej.
Założył w pierwszą w Polsce Katedrę Psychologii Różnic Indywidualnych
oraz stworzył Interdyscyplinarne Centrum Genetyki Zachowania. Był
pierwszym przewodniczącym Europejskiego Towarzystwa Psychologii
Osobowości (1984-1988), przewodniczył Międzynarodowemu Towarzystwu
Psychologii Różnic Indywidualnych (1993-1995).

Jan Strelau

3

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład



Był wiceprezydentem Międzynarodowej Unii Nauk Psychologicznych
(IUPsyS; 1996-2000) oraz wiceprezesem Polskiej Akademii Nauk
(2002-2006).



Jest członkiem Europejskiej Akademii Nauk, członkiem
rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i członkiem zagranicznym
Fińskiej Akademii Nauk i Literatury.



Otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego,
Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz Państwowego
Uniwersytetu Nauk Humanistycznych w Moskwie.



Jest laureatem wielu nagród, w tym:



Nagroda Prezesa Rady Ministrów w kategorii "za wybitny dorobek
naukowy”



Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk
humanistycznych i społecznych (tzw. polski Nobel)



Nagroda Fundacji Humboldta „Humboldt Research Award to Emitent
Foreign Academics” za wybitne osiągnięcia w zakresie badań nad
osobowością



Nagroda Towarzystwa Maxa Plancka (wraz z prof. Aloisem Angleitnerem)
za międzynarodowe wybitne osiągnięcia badawcze



Nagroda New Europe Prize 1997 fundowana przez sześć instytutów
badań zaawansowanych (Institutes for Advanced Study – Stanford,
Princeton, Chapel Hill, Uppsala i Wassenaar).

POSTULATY (1)

1.

Temperament przejawia się w formalnej
charakterystyce zachowania.

2.

Cechy formalne zachowania można opisać
w kategoriach energetycznych i
czasowych.

3.

Pod względem formalnych charakterystyk
zachowania istnieją względnie stałe
różnice indywidualne.

4

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

POSTULATY (2)

1.

Różnice indywidualne w temperamencie są

powszechne, tzn. odnoszą się do wszelkich

zachowań i reakcji.

2.

Cechy temperamentalne obecne są od

wczesnego niemowlęctwa.

3.

Temperament występuje zarówno u

człowieka, jak i u zwierząt.

4.

Temperament w swej pierwotnej formie jest

wynikiem ewolucji biologicznej, stąd czynnik

genetyczny, jak i określone mechanizmy

fizjologiczne i biochemiczne

współdeterminują różnice indywidualne w

temperamencie.

5

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

POSTULATY (3)

1.

Cechy temperamentalne, choć względnie
stałe, podlegają w ontogenezie powolnym
zmianom (pod wpływem zmian rozwojowych
oraz interakcji genotypu i środowiska).

2.

Temperament pełni funkcję regulacyjną;
polega ona na modyfikacji (moderowaniu)
wartości stymulacyjnej i temporalnej
zachowań i reakcji oraz sytuacji w jakiej
jednostka się znajduje.

3.

Rola temperamentu w regulacji stosunków ze
światem ujawnia się głównie w sytuacjach
i/lub zachowaniach ekstremalnych.

6

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

TEMPERAMENT



Zespół podstawowych, względnie stałych

czasowo cech osobowości, które manifestują się

w formalnej charakterystyce zachowania

(parametrach energetycznych i czasowych).



Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i

są wspólne dla człowieka i zwierząt.



Będąc pierwotnie zdeterminowany przez

wrodzone mechanizmy fizjologiczne,

temperament podlega zmianom zachodzącym

pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz

niektórych czynników środowiskowych.

7

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

CECHY FORMALNE

Dotyczą sposobu wyrażania się treści.

Każde zachowanie przebiega w
określony sposób i z tego punktu
widzenia zachodzą różnice
indywidualne.

Temperament przejawia się we

wszystkich rodzajach zachowania, w
ich charakterystyce ENERGETYCZNEJ
(wielkość, intensywność, siła) i
CZASOWEJ (szybkość, ruchliwość,
trwałość).

8

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

CECHY WZGLĘDNIE

STAŁE



w porównaniu z innymi właściwościami

psychicznymi temperament należy do zjawisk

najbardziej stałych;



temperament może się zmieniać wraz z rozwojem

osobniczym: zmiany te mają charakter

progresywny (okres dojrzewania) lub regresywny

(okres starzenia się);



temperament może ulec zmianom będącym

wynikiem silnych bądź długotrwałych oddziaływań

środowiska fizycznego i społecznego: zmiany te

mogą wystąpić wtedy, gdy oddziaływania

wywołują zmiany w mechanizmach

fizjologicznych, leżących u podstaw

temperamentu (np. długotrwała choroba, urazy,

poważne zakłócenia w otoczeniu, sposób

odżywiania, wieloletnie oddziaływania

temperatury na organizm, warunki zamieszkania

czy permanentny hałas).

9

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

CECHY PIERWOTNIE

BIOLOGICZNIE

ZDETERMINOWANE



Są wynikiem ewolucji biologicznej;



Występują nie tylko u człowieka, ale i w

świecie zwierzęcym;



Jednostka od urodzenia ma właściwy sobie

temperament…



…zdeterminowany mechanizmem

fizjologicznym, kształtującym się w okresie
życia płodowego, na podłożu wyposażenia
genetycznego.

10

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład



CHARAKTERYSTYKA POZIOMU

ENERGETYCZNEGO ZACHOWANIA
Wszystkie te cechy, które są wyznaczane
różnicami indywidualnymi w mechanizmach
fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom
energetyczny organizmu, tzn. za
nagromadzenie, jak i rozładowanie
zmagazynowanej energii.



CHARAKTERYSTYKA POZIOMU

CZASOWEGO ZACHOWANIA
Dotyczy takich cech zachowania, jak:
utrzymywanie się reakcji, powtarzanie
reakcji, ruchliwość, regularność, szybkość i
tempo reakcji.

11

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

REAKTYWNOŚĆ



Cecha temperamentu determinująca

względnie stałą i charakterystyczną dla
jednostki intensywność reakcji. Ludzie różnią
się między sobą pod względem tej cechy, a te
różnice wyrażone być mogą ilościowo.



Próg wrażliwości – przy którym da się

zarejestrować najmniejsza reakcja na bodziec.
Różnimy się między sobą tym, jaki bodziec
(jak silny) musi być eksponowany, abyśmy na
niego zareagowali.



Wysoka reaktywność=duża wrażliwość i

mała wydolność; niska reaktywność=mała
wrażliwość i duża wydolność.

12

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

REAKTYWNOŚĆ:

mechanizm fizjologiczny

O wielkości reakcji decydują:



Receptory



Układ endokrynny



Inhibitor MAO jako czynnik

współdeterminujący przewodnictwo
synaptyczne



AUN: równowaga pomiędzy układem

sympatycznym a parasympatycznym



Ośrodki podkorowe: szczególnie układ

siatkowaty



Cechy kory mózgowej

13

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

WSPÓŁCZYNNIK

energetycznego przetwarzania

bodźców

Sn  O  Rn ± x , gdzie:

Sn – wartość stymulacji, O – organizm, Rn –
wielkość reakcji

Wzór dla wysokoreaktywnych: Sn  O  Rn

+ x

Bodźce wywołują wyższe reakcje, bo mechanizm fizjologiczny

wzmacnia stymulację – wysoki współczynnik energetycznego
przetwarzania bodźców (WEPB)

Wzór dla niskoreaktywnych: Sn  O  Rn - x

Bodźce wywołują słabsze reakcje, bo mechanizm fizjologiczny

tłumi stymulację – niski WEPB.

14

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

AKTYWNOŚĆ

Jest regulatorem zapotrzebowania na

stymulację – własna aktywność jednostki

stanowi bezpośrednie źródło stymulacji na

dwa sposoby:



Aktywność fizyczna: wszelkiego rodzaju ruchy

wywołujące stan pobudzenia w receptorach,

który przekazywany jest do wyższych

ośrodków nerwowych. Celem jest bądź

dostarczenie stymulacji, bądź rozładowanie

zbyt wysokiego pobudzenia.



Czynności wywołujące emocje, które z kolei

powodują pobudzenie, np. podejmowanie

zachowań ryzykownych, przyjemnych,

zagrażających.

15

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

AKTYWNOŚĆ

Może mieć swoje źródło też na zewnątrz

organizmu, np.

otoczenie, sytuacje, zadania, bodźce o różnym

stopniu zmienności, nowości, intensywności,
złożoności, znaczenia.

16

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

17

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

E

N

E

R

G

E

T

Y

C

Z

N

Y

P

O

Z

IO

M

Z

A

C

H

O

W

A

N

IA

(E

P

Z

)

WRAŻ-

LIWOŚ

Ć

SENSO

-

RYCZN

A (WS)

REAKTYWNOŚ

Ć

EMOCJONALN

A (RE)

WYTRZYMAŁO

ŚĆ (WT)

AKTYWNOŚĆ

(AK)

18

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

C

Z

A

S

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

Z

A

C

H

O

W

A

N

IA

(C

C

Z

)

ŻWAWOŚĆ (ŻW)

PERSEWERATYWNO

ŚĆ (PE)

WRAŻLIWOŚĆ
SENSORYCZNA

Zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o

małej wartości stymulacyjnej.



w nocy dostrzegam płynące po niebie chmury;



czuję nawet delikatny zapach kwiatów;



zwraca moją uwagę zmiana smaku wody, gdy

przebywam w nowym miejscu;



zwykle czuję zapach używanych przez kogoś

kosmetyków;



łatwo dostrzegam zapadający zmierzch;



zwykle czuję zapach kawy w pomieszczeniu.

19

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

REAKTYWNOŚĆ
EMOCJONALNA

Tendencja do intensywnego reagowania na

bodźce wywołujące emocje, wyrażająca

się w dużej wrażliwości i niskiej

odporności emocjonalnej.



wyprowadza mnie z równowagi trzaskanie drzwiami;



niepowodzenia i trudności zwykle zniechęcają mnie do pracy;



często brakuje mi słów, jeśli muszę powiedzieć coś bez

przygotowania wobec dużej grupy osób;



tracę pewność siebie, gdy ktoś mnie krytykuje;



bardzo się denerwuję przed egzaminami czy ważnymi

spotkaniami;



bardzo przeżywam drastyczne sceny filmowe;



drażnią mnie ostre dźwięki, np. pisk opon, dzwonki do drzwi;



popełniam błędy, jeśli pracuję w dużym napięciu;



często załamuję się w ciężkich chwilach

20

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

WYTRZYMAŁOŚĆ

Zdolność do adekwatnego reagowania w

sytuacjach wymagających długotrwałej

lub wysoko stymulującej aktywności i/lub

w warunkach silnej stymulacji

zewnętrznej.



zachowuję świeżość i siły nawet po długiej

podróży;



jestem w stanie kontynuować pracę pomimo

zmęczenia;



w czasie upałów mogę intensywnie pracować;



potrafię pracować w hałasie;



potrafię się obyć bez środków przeciwbólowych,

nawet przy silnym bólu;



potrafię intensywnie pracować po nie przespanej

nocy;

21

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

AKTYWNOŚĆ

Tendencja do podejmowania zachowań

o dużej wartości stymulacyjnej lub do

zachowań dostarczających stymulacji

zewnętrznej (z otoczenia).



staram się tak zorganizować sobie wakacje, żeby mieć dużo

wrażeń;



często odwiedzam swoich znajomych;



często ryzykuję dla samej przyjemności ryzyka;



staram się korzystać z każdej okazji poznania ciekawych

osób;



często zmieniam styl pracy, aby uniknąć znudzenia;



często angażuję się w zajęcia wymagające kontaktów z

wieloma ludźmi;



korzystam z każdej okazji do zmiany otoczenia, np. poprzez

wyjazdy do rodziny lub znajomych, wyjazdy turystyczne;



lubię brać udział w dyscyplinach sportowych wymagających

rywalizacji;



moje życie jest pełne wrażeń.

22

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

ŻWAWOŚĆ

Tendencja do szybkiego reagowania, do

utrzymywania wysokiego tempa aktywności

i do łatwej zmiany z jednego zachowania

(reakcji) w inne, odpowiednio do zmian w

otoczeniu.



zwykle pracuję szybko, nawet jeśli mam dużo

czasu;



bez większego trudu potrafię wykonywać kilka

czynności równocześnie;



zwykle zdążam odskoczyć, aby nie ochlapał mnie

samochód;



szybko chodzę po schodach;



zwykle udaje mi się złapać rzucone w moim

kierunku przedmioty, np. pudełko zapałek, klucze,

piłkę;



potrzebuję niewiele czasu na przebranie się (np. w

przymierzalni w sklepie).

23

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

PERSEWERATYWNOŚĆ

Tendencja do kontynuowania i powtarzania

zachowań po zaprzestaniu działania bodźca

(sytuacji), które to zachowanie wywołał.



Często przed zaśnięciem przypominam sobie rozmowy, które

prowadziłem w ciągu dnia;



przez długi czas nie potrafię zapomnieć o doznanych

upokorzeniach;



zdarza mi się nucić przez cały dzień tę samą melodię;



jeśli wieczorem pokłócę się z kimś, to rano budzę się z myślą

o tym;



w stanach napięcia często powtarzam pewne czynności, np.

poprawiam włosy, pocieram twarz;



długo nie potrafię się pogodzić ze stratą, np. zgubieniem czy

zniszczeniem jakiegoś przedmiotu;



długo przechowuję przedmioty (pamiątki, listy), z którymi

wiążą się miłe przeżycia;



jeśli usłyszę niepochlebną uwagę o sobie, to ciągle o tym

myślę.

24

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Wrażliwość Sensoryczna

(???)

Nie koreluje z innymi cechami „energetycznymi”

(EPZ) – dlaczego!?



Hipoteza: WS wykazuje oczekiwane związki (ujemny z
WT i AK oraz dodatni z RE) tylko we wczesnej
ontogenezie, później ulegając zmianom wraz ze
zmianami fizjologicznymi mechanizmu przetwarzania
stymulacji



Prawdopodobnie zmiany WS mają odmienny kierunek u
osób różniących się możliwościami przetwarzania
stymulacji, zależnie od stopnia efektywności regulacji
stymulacji, np.:

•

U osób o dMPS (duża WT i mała RE) i efektywnie
regulujących stymulacje (duża AK) kształtuje się duża WS,
odzwierciedlająca „głód” stymulacji i tendencję do jej
poszukiwania;

•

U osób o dMPS i nieefektywnie regulujących stymulacje
(mała AK) owa mała aktywność może prowadzić do
stępienia WS.

25

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Pomiar cech RTT



Formalna Charakterystyka

Zachowania – Kwestionariusz
Temperamentu (FCZ-KT) – dla
dorosłych (Zawadzki i Strelau, 1997)



Kwestionariusz Temperamentu dla

Dzieci (KTD) (Oniszczenko i
Radomska, 2002)

26

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

REGULACJA stymulacji

Jeśli jest efektywna  dopasowanie

docierającej do organizmu stymulacji
do indywidualnej możliwości jej
przetwarzania.

Jeśli nie jest efektywna brak

dopasowania: stymulacja nadmierna
lub za słaba z punktu widzenia
możliwości jej przetwarzania przez
organizm i niezgodna z optimum
funkcjonowania.

27

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Efektywna regulacja

stymulacji

Duża wytrzymałość + niska

reaktywność emocjonalna +
wysoka aktywność

Lub

Mała wytrzymałość + wysoka

reaktywność emocjonalna + niska
aktywność

28

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Nieefektywna regulacja

stymulacji

Duża wytrzymałość + niska

reaktywność emocjonalna + mała
aktywność

(tendencja do niedostymulowania)

Lub

Mała wytrzymałość + wysoka

reaktywność emocjonalna +
wysoka aktywność

(tendencja do przestymulowania)

29

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Struktury cech

temperamentalnych

1)

Zharmonizowana:



duże możliwości przetwarzania
stymulacji



małe możliwości przetwarzania
stymulacji

2)

Niezharmonizowana:



duże możliwości przetwarzania
stymulacji



małe możliwości przetwarzania
stymulacji

30

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Struktura

zharmonizowana (1)

a) Wskazująca na duże możliwości

przetwarzania stymulacji, oznacza:



efektywną regulację stymulacji



nastawienie na poszukiwanie stymulacji



duże możliwości przystosowawcze



typ sangwiniczny

Przykłady układów cech:

•

Duża WT, mała RE, duża AK

•

Duża WS, duża ŻW, mała PE

31

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Struktura

zharmonizowana (2)

b) Wskazująca na małe możliwości

przetwarzania stymulacji, oznacza:



efektywną regulację stymulacji



nastawienie na rozładowanie pobudzenia i
unikanie stymulacji



małe możliwości przystosowawcze, lepsze
funkcjonowanie w sytuacjach o małej wartości
stymulacyjnej



typ melancholiczny

Przykłady układów cech:

•

Mała WT, duża RE, mała AK

•

Mała WS, mała ŻW, duża PE

32

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Struktura

niezharmonizowana (1)

a) Wskazująca na duże możliwości

przetwarzania stymulacji, oznacza:



nieefektywną regulację stymulacji



nastawienie na ograniczenie zachowań
rozładowujących w efekcie niskiego
(nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego
pobudzenia



bez tendencji do poszukiwania stymulacji



typ flegmatyczny

Przykłady układów cech:

•

Duża WT, mała RE, mała AK

•

Mała lub przeciętna WS, ŻW, PE

33

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Struktura

niezharmonizowana (2)

b) Wskazująca na małe możliwości

przetwarzania stymulacji, oznacza:



nieefektywną regulację stymulacji



nastawienie na rozładowanie wysokiego
(nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego pobudzenia



bez tendencji do unikania stymulacji



skłonność do zachowań impulsywnych, wybuchowości
i reagowania gniewem



typ choleryczny

Przykłady układów cech:

•

Mała WT, duża RE, duża AK

•

Duża lub przeciętna WS, ŻW, PE

34

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Badania nad

reaktywnością



Odporność na nacisk grupowy: r>R



Rozbieżność między „ja” realnym i idealnym: r<R



Postawa makiaweliczna (syndrom oziębłości): r>R



Realistyczny poziom aspiracji: r



Zawyżony lub zaniżony poziom aspiracji: R



Tendencja do preferowania abstrakcyjnego stylu
poznawczego u dzieci 7-14 lat: r>R



Tendencja do preferowania konkretnego stylu
poznawczego u dzieci 7-14 lat: r<R



Tendencja do preferowania abstrakcyjnego lub
konkretnego stylu poznawczego u dorosłych: brak
różnic



Orientacja na działanie: r>R

35

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Reaktywność a styl

działania (1)

Styl działania – rozwija się pod wpływem

oddziaływania środowiska na gruncie
wyposażenia temperamentalnego, jest
jednym z regulatorów zapotrzebowania na
stymulację.

Podział czynności (wg Tomaszewskiego):



Zasadnicze (CzZ) versus Pomocnicze (CzP)

(przygotowawcze, zabezpieczające,
kontrolne, korekcyjne)



Ciągłe (CzC) versus Przerywane (CzPr)



Jednorodne (CzJ) versus Różnorodne (CzR)

36

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Reaktywność a styl

działania (2)

Jednostki wysokoreaktywne: CzZ<CzP
Jednostki niskoreaktywne: CzZ≥CzP

Wykonując czynności pomocnicze osoby

wysokoreaktywne unikają napięć, które
mogłyby obniżyć efektywność działania czy
wydajność. Dzięki temu osiągają podobny
poziom wykonania co jednostki
niskoreaktywne.

37

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Reaktywność a styl

działania (3)

Jednostki wysokoreaktywne: CzC<CzPr
Jednostki niskoreaktywne: CzC≥CzPr

Osoby wysokoreaktywne przy wykonywaniu

długich czynności organizują czas w ten
sposób, że stosują więcej przerw.

UWAGA. Może zachodzić zależność odwrotna w

sytuacji monotonnej, kiedy wykonywana czynność
jest mało stymulująca i/lub wykonywana w mało
stymulujących warunkach.

38

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Reaktywność a styl

działania (4)

Jednostki wysokoreaktywne: CzJ<CzR
Jednostki niskoreaktywne: CzJ≥CzR

Osoby wysokoreaktywne preferują

wykonywanie czynności różnorodnych –
wolą zmianę czynności na inną, pomimo nie
wykonania poprzedniej.

39

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Temperamentalny czynnik

ryzyka chorób

somatycznych

Badano związek między temperamentem i

syndromami osobowości a chorobą – 329
osób, FCZ-KT, IWO i ankieta z pytaniem
m.in. o palenie tytoniu.

-135 osób chorych na raka płuca (39K i 96M,

27-72 lat)

-74 osób po pierwszym zawale serca (24K i

50M, 31-74 lat; 44 0s0by palące)

-120 osób w ogólnie dobrym stanie zdrowia

(41K i 79M, 30-77 lat; 63 osoby palące)

40

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Związki pomiędzy osobowościowymi czynnikami ryzyka raka płuca i zawału serca

a cechami temperamentu oraz wyniki analizy regresji syndromów osobowości na

podstawie wszystkich cech temperamentu oraz dwóch cech podstawowych

(reaktywności emocjonalnej i aktywności)

Skala

Wzór A

Typ
1

Typ
2

Typ
4

Depresyjn
ość

Wrogość
(wrog.
skor)

Uległoś
ć

ŻW

0,25

-0,30 -0,27 0,31

-0,42

-0,19
(0,00)

-0,13

PE

0,28

0,26

0,48

-0,48 0,52

0,41(0,20)

0,13

WS

0,26

-0,07 0,00

-0,01 -0,03

-0,04(-
0,03)

-0,10

RE

0,14

0,46

0,50

-0,61 0,71

0,52(0,19)

0,09

WT

0,02

-0,31 -0,33 0,40

-0,44

-0,40(-
0,21)

-0,10

AK

0,29

-0,29 0,03

0,26

-0,46

-0,04(0,22) -0,37

R

0,52

0,51

0,59

0,65

0,77

0,57(0,42)

0,42

R2

0,27

0,26

0,35

0,42

0,59

0,32(0,17)

0,18

Predykto
-ry

ŻW+AK
+RE+W
S

RE+
AK-

PE+
RE+
AK+

RE-
PE-

RE+ AK-
ŻW-

AK+ RE+
(AK+)

AK-

R

0,38

0,49

0,53

0,62

0,74

0,55(0,38)

0,37

R2

0,14

0,24

0,28

0,39

0,54

0,30(0,14)

0,14

Predykto
-ry

AK+RE

RE+
AK-

RE+
AK+

RE-

RE+ AK-

RE+AK+
(AK+RE+)

AK-

Wniosek

Reaktywność emocjonalna i aktywność

stanowią pośredni czynnik ryzyka raka
płuca:

RE i AK  poziom depresyjności i uległości +

palenie tytoniu  choroba

42

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Inne dane dot.

temperamentu



RE zwiększa wpływ stresorów na ogólny

stan zdrowia psychicznego, intensywność
symptomów neurotycznych i dobrostan
jednostki



Pacjenci z zespołami depresyjnymi

charakteryzują się obniżoną ŻW, WT i AK
oraz podwyższoną RE i PE (w porównaniu z
grupą kontrolną)



Najtrafniejszymi predyktorami PTSD są RE

(+) i AK (-) (w oparciu o badania powodzian
z 1997r.)

43

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Temperament

a wyniki procesu kształcenia

Badania Barclay’a pozwoliły na zbudowanie

typologii temperamentu odnoszącej się do
specyfiki temperamentu ucznia:

1)

Typ myśliciela: wysokoreaktywny, często

stymulowany wewnętrznie przez procesy
myślowe, mało odporny na ciągłe działanie
bodźców, których dostarcza klasa.

2)

Typ przywódcy: niskoreaktywny, skłaniający

się w kierunku ekstrawersji, o dużej tolerancji
dwuznaczności sytuacji społecznych, lubiący
stymulację społeczną, o wysokim progu
stymulacji, wytrzymały.

44

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Temperament

a wyniki procesu kształcenia

1)

Typ podporządkowany – reaguje bardziej
biernie na stymulację ze strony klasy, ogólnie
wysokoreaktywny, nie przejawiający dużej
energii ani aktywności.

2)

Typ agitatora – niskoreaktywny, o zmiennym
poziomie energii, z dużą potrzebą silnej
stymulacji, a zarazem mało wytrzymały.

Wniosek: temperament jest jednym z

najważniejszych wyznaczników adaptacji
szkolnej, zarówno społecznej jak i
intelektualnej, która decyduje o
osiągnięciach.

45

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład