Aktywacja



Ogólne zjawisko oznaczające intensywność

zachowania.



Pobudzenie polegające na wyzwoleniu energii,

uwarunkowane fizjologicznie.



Optymalny poziom aktywacji – wydajność

reakcji przy stymulacji o różnym natężeniu –>

niektóre osoby mają skłonność do

poszukiwania stymulacji, inne do jej unikania.



Pod względem poziomu aktywacji

(pobudzenia) zachodzą stałe różnice

indywidualne (niektóre jednostki mają z reguły

wyższy poziom aktywacji, a inne – niższy).



Fizjologiczne podstawy – twór siatkowaty pnia

mózgu.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

2

Aktywowalność



Aktywowalność (Gray, 1964) to cecha, od której
zależą różnice indywidualne w poziomie aktywacji.
Jednostki różnią się poziomem aktywowalności, tj.
chroniczną tendencją do utrzymywania
podwyższonego lub obniżonego poziomu aktywacji
(chroniczne reagowanie na bodźce lub sytuacje
podwyższonymi lub obniżonymi poziomami
aktywacji.



Gray wiązał aktywowalność z siłą procesu
pobudzenia wg Pawłowa (siła OUN).



Dla wystąpienia określonej reakcji i jej nasilenia
znaczenie ma nie tylko wielkość (siła bodźca), ale
także aktywacja początkowa organizmu (przed
bodźcem) oraz tendencja do bycia chronicznie
mniej lub bardziej pobudzonym.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

3

Hans J. Eysenck

Biologiczna teoria PEN

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

4

Rozwój teorii, inspiracje

1.

Teoria rozwijana była przez niemal 50 lat,

opisywana w setkach publikacji (od lat 1940tych).

2.

Typologia starożytnych Greków  podstawy

wymiaru ekstrawersji-introwersji i neurotyczności.

3.

Wundt  rozumienie temperamentu jako

„wymiaru”.

4.

Jung  terminologia ekstrawersji-introwersji.

5.

Gross  przyczynowe podejście do temperamentu

(neurofizjologiczna interpretacja funkcji pierwotnej-

wtórnej).

6.

Heymans i Wiersma  łączenie podejścia

psychometrycznego z eksperymentem

laboratoryjnym, obróbka statystyczna danych w

oparciu o przesłanki teoretyczne.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

5

Zasadnicze zręby teorii PEN

(czyli co się nie zmieniło, mimo wielu

modyfikacji teorii?)

1.

Temperament ma podłoże biologiczne.

2.

Cechy temperamentalne mają charakter
uniwersalny.

3.

Struktura temperamentu składa się z niezależnych
trzech czynników nadrzędnych:



Psychotyczności (P)



Ekstrawersji (E)



Neurotyczności (N)

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

6

Terminologia - definicje

„[…] osobowość, tak jak ją ujmujemy, posiada dwa

zasadnicze aspekty: temperament i inteligencję”

(Eysenck i Eysenck, 1985, s. VII). Jeśli usunąć z

obszaru osobowości inteligencję – pozostaje sam

temperament.

Używanie zamiennie pojęć: osobowowość i

temperament (synonimy wg Eysencka).

„Temperament, czyli pozapoznawcze aspekty

osobowości” – Eysenck i Eysenck, 1985.

„Z temperamentem należy utożsamiać biologiczne

aspekty osobowości” (Eysenck, 1994).

„Temperament determinuje charakterystyczny sposób

zachowania się jednostki, szczególnie wobec

innych ludzi” (Eysenck, 1994).

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

7

Pierwsze badania…

…na żołnierzach (700) cierpiących na nerwicę – rok

1944, badanie psychometryczne



Wyodrębiono dwa niezależne czynniki:



neurotyczność



histeria (typowa reakcja na załamanie u
ekstrawertyków) versus dystymia (typowa reakcja
na załamanie u introwertyków)

W latach 1950tych Eysenck wspomina o

psychotyczności, ale szerzej zajmuje się nią
dopiero w latach 1970tych.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

8

Ostatecznie…

… w oparciu o analizy czynnikowe, wykonywane

wielokrotnie przez dziesięciolecia na
zróżnicowanych populacjach

… w oparciu o wyniki badań psychometrycznych

samoopisowych i oceny przez innych

… w oparciu o wyniki eksperymentów laboratoryjnych



Postawiono wniosek, że struktura temperamentu
jest trójczynnikowa (czynniki nadrzędne,
superczynniki, wymiary główne, wymiary
biologiczne, typy osobowości):
psychotyczność, ekstrawersja,
neurotyczność.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

9

Poziomy organizacji osobowości



poziom konstruktów teoretycznych (genotyp) (L1);



poziom zjawisk, które można zaobserwować w
laboratorium (w eksperymentach psychologii
ogólnej) (L2);



poziom cech będących wynikiem interakcji
genotypu i środowiska. Są to cechy pierwotne (np.
impulsywność, beztroska, aktywność) oraz cechy
ogólne (neurotyzm, ekstra-introwersja, psychotyzm)
(L3).

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

10

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

11

Wymiar ekstrawersji

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

12

składa się z takich czynników pierwszego rzędu, jak

towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność i
poszukiwanie doznań (w przeciwieństwie do
introwersji)

Typowy ekstrawertyk

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

13

Jest towarzyski, posiada wielu przyjaciół, odczuwa

potrzebę prowadzenia rozmów z innymi ludźmi, nie

lubi natomiast zajmować się czytaniem w samotności.

Potrzebuje podniet z zewnątrz, działa pod wpływem

sytuacji, w której aktualnie się znajduje. Ogólnie uważa

się go za jednostkę impulsywną i działającą bez

zastanowienia.

Lubi zajmować się działalnością praktyczną. Zawsze

posiada gotową odpowiedź na skierowane pod jego

adresem uwagi. Lubi zmiany. Nie przejmuje się nigdy

zbytnio z powodu doznanych niepowodzeń. Jest

optymistycznie nastawiony w stosunku do przyszłości.

Lubi być w ruchu, wykonywać prace ręczne.

Łatwo wpada w gniew, jest agresywny. Jego życie

uczuciowe nie jest poddane kontroli intelektu i

obowiązujących w danym środowisku, powszechnie

przyjętych zasad współżycia.

Freud powiedziałby, że ten człowiek w postępowaniu

swoim kieruje się przede wszystkim, lub nawet

wyłącznie, zasadą przyjemności.

Typowy introwertyk

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

14

Lubi zajmować się introspekcją, woli raczej czytać

książki niż przebywać w towarzystwie, jest

powściągliwy, przyjaciół ma niewielu, a w ich

doborze jest bardzo wymagający.

W działaniu nie jest impulsywny, można by

powiedzieć, że na co dzień kieruje się maksymą:

>>Sto razy pomyśl, a raz zrób<<.

Sprawy dnia powszedniego traktuje bardzo

poważnie i lubi wieść uporządkowany tryb życia.

Uczucia swe poddaje bardzo dokładnej kontroli. Z

przyjętych na siebie zobowiązań wywiązuje się

sumiennie i zwykle posiada opinię człowieka, na

którym można zawsze polegać. Dużą wagę

przywiązuje do wartości etycznych.

Jego stosunek do przyszłości zabarwiony jest

pesymizmem.

Podstawy biologiczne wymiaru

ekstrawersji (1)

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

15

Wymiar równowagi
procesów
pobudzenia-
hamowania
korowego

Podstawy biologiczne wymiaru

ekstrawersji (2)

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

16

Postulat lekowy:

-

Leki uspokajające, zwiększając poziom
hamowania i obniżając poziom pobudzenia,
prowadzą do ujawnienia ekstrawertywnych
wzorców zachowania;

-

Leki pobudzające, zmniejszając poziom
hamowania i podwyższając poziom
pobudzenia prowadzą do ujawnienia
introwertywnych wzorców zachowania.

Podstawy biologiczne wymiaru

ekstrawersji (3)

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

17

2. Teoria aktywacji (obecnie)
Pozycja jednostki na wymiarze ekstra-introwersji

zależy od poziomu aktywności pętli korowo-

siatkowatej, wyznaczającej poziom

aktywacji.

Introwertycy mają chronicznie wyższy (w por. z

ekstrawertykami) poziom pobudzenia

korowego, czyli poziom aktywacji.

Wniosek ten częściowo potwierdzono wynikami

badań EEG – charakterystyki fal alfa i

potencjałów wywołanych (wskaźniki poziomu

aktywacji korowej) są fizjologicznymi

korelatami wymiaru ekstra-introwersji.

Znaczenie funkcjonalne ekstrawersji

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

18

•

warunkowanie przebiega generalnie łatwiej

u introwertyków niż u

ekstrawertyków;

•

w warunkach eksperymentalnych, w których

wartość stymulacyjna bodźca (sytuacji) jest

wysoka, ekstrawertycy funkcjonują sprawniej niż

introwertycy;

•

ekstrawertycy wybierają takie formy aktywności

zawodowej, kierunki studiów i sposoby spędzania

wolnego czasu, które zapewniają im liczne

kontakty społeczne; introwertycy wybierają formy

aktywności ograniczające ich kontakty

społeczne;

•

ekstrawertycy są bardziej aktywni seksualnie

niż introwertycy;

•

introwertycy mają generalnie wyższe osiągnięcia

w nauce niż ekstrawertycy.

Wymiar neurotyczności

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

19

jej synonimem jest emocjonalność, składa się z

następujących czynników pierwszego rzędu: lęk,
przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena i
napięcie (w przeciwieństwie do równowagi
emocjonalnej)

Osoby neurotyczne

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

20

Są generalnie mało odporne na działanie stresu,

ponieważ ich autonomiczny układ nerwowy
jest szczególnie wrażliwy, co sprawia, że
powstałe emocje są silne i długotrwałe.

Neurotycy często uskarżają się na nieokreślone

dolegliwości somatyczne, skarżą się na ciągłe
kłopoty, łatwo ulegają nastrojom, są drażliwi,
skłonni do stanów lękowych i załamań
nerwowych, podatni na depresję i cierpiący na
bezsenność.

Podstawy biologiczne wymiaru

neurotyczności

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

21

1.

Początkowo Eysenck twierdził, że u podstaw

neurotyczności znajdują się różnice w

zakresie poziomu reaktywności

współczulnego układu nerwowego.

2.

Później – u podstaw neurotyczności znajdują

się różnice w reaktywności struktur OUN:

hipokampu, jądra migdałowatego, obręczy

półkuli mózgu, przegrody i podwzgórza

(układ limbiczny).

3.

Ostatecznie – w oparciu o wyniki wielu

badań Eysenck musiał przyznać, że nie

znaleziono wystarczających przesłanek do

łączenia N z psychofizjologicznymi

wskaźnikami aktywacji w układzie

limbicznym.

Znaczenie funkcjonalne

neurotyczności

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

22

1.

Między normą a patologią istnieje różnica
ilościowa.

2.

Skrajne położenie na wymiarze
neurotyczności prowadzi do zaburzeń i
patologii (mimo, że Eysenck wspominał też o
interakcji cecha-środowisko predysponujące
do zaburzeń).

3.

Istota przejawiania się neurotyczności jest
najwyraźniejsza w warunkach silnego stresu
(jednak dane na ten temat były
niejednoznaczne i nieliczne).

Wymiar psychotyczności

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

23

jeden biegun: altruizm, empatia, uspołecznienie;
drugi biegun: przestępczość, psychopatia,

schizofrenia.

Osoby psychotyczne

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

24

Są zimne, bezosobowe, nie potrafią współczuć,

nieprzyjazne, nieufne, dziwaczne, nieskore do

wzruszeń, nieszczęśliwe, antyspołeczne, bez

wglądu w siebie, z urojeniami prześladowczymi,

samotni, nie zważający na ludzi, często

sprawiający trudności, nigdzie nie zadomowieni.

Mogą być okrutni i nieludzcy, pozbawieni wszelkich

uczuć empatycznych, całkowicie nieczuli, bywają

złośliwi w stosunku do ludzi, nawet do przyjaciół i

krewnych, wykazują agresję, nawet do tych,

których kochają.

Bywają także zamiłowani w dziwacznych i

niezwykłych przygodach, nie bacząc na

niebezpieczeństwa, często bawią się kosztem

innych ludzi, specjalizując się w wyprowadzaniu

ich z równowagi [...].

Osoby psychotyczne (c.d.)

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

25

Od najwcześniejszego dzieciństwa mamy bardzo

klarowną psychologiczną sylwetkę dziwaka,
samotnika, sprawiającego szereg trudności w
życiu, zimnego jak lód, pozbawionego ludzkich
uczuć, zarówno w stosunku do innych jednostek
jak i do zwierząt, agresywnego i złego, nawet w
odniesieniu do swych bliskich i drogich.

Już jako dziecko wykazuje zanik uczuć. Nadmiernie

angażuje się w pełne napięcia, mrożące krew w
żyłach sytuacje, nie zwracając uwagi na
niebezpieczeństwa z tym związane.

Uspołecznienie jest sprawą bardzo odległą od tego

typu dzieci i dorosłych, empatia, poczucie winy i
wrażliwość na sprawy innych są czymś bardzo
obcym dla ich psychiki.

Podstawy biologiczne wymiaru

psychotyczności

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

26

1.

Brak żadnej fizjologicznej teorii psychotyczności.

2.

Dane nt odziedziczalności psychotyczności –
porównywalne z E i N: około 50%-60%.

3.

W wyniku badań zidentyfikowano kilka
biologicznych korelatów psychotyczności, np.
niski poziom aktywności oksydazy
monoaminowej (MAO) u psychotyków (jednak
występuje on także w związku z innymi
cechami, jak: impulsywność, poszukiwanie
doznań).

4.

Najprawdopodobniej psychotyczność należałoby
wiązać z dezorganizacją funkcjonowania OUN,
polegającą na zakłóceniu koordynacji między
autonomicznymi, motorycznymi i korowymi
składnikami aktywacji.

Znaczenie funkcjonalne wymiaru

psychotyczności

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

27

1.

Wysokie wyniki na wymiarze
psychotyczności otrzymują osoby będące w
kolizji z prawem, narkomani, psychopaci,
schizofrenicy, alkoholicy  skrajne nasilenie

psychotyczności prowadzi do zachowań
aspołecznych, zaburzeń psychicznych i
patologii.

2.

Psychotyczność jest związana też z
twórczością (niekonwencjonalność,
negatywizm, dezaprobata dla innych).

Zależności między E-I a N:

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

28

Zależności między E-I a N:

odniesienie do chorób i reagowania

na stres

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

29

N

iektórzy ludzie rodzą się z określoną skazą, tzn.
specyficzną słabością, która wspólnie z
niekorzystnymi oddziaływaniami środowiska (stres)
może prowadzić do patologii. Takimi skazami są
neurotyzm i psychotyzm, a także skrajne nasilenie
ekstrawersji i introwersji, które może prowadzić do
określonych zaburzeń nerwicowych.



wysokie wyniki na skali Neurotyzmu oraz
Ekstrawersji --> skłoności do nerwicy histerycznej



wysokie wyniki w zakresie Neurotyzmu i niskie
w skali Ekstrawersji (neurotyczni introwertycy)
skłonność do zachorowania na nerwicę dystymiczną
(lęk, depresja reaktywna, psychastenia, hipochondria i
inne cechy)

Neurotyzm

Zrównoważenie

emocjonalne

Typ B

Typ 4

Introwersja

Ekstrawersja

Histeria

Skłonność

do choroby

wieńcowej

Typ A

Typ 2

Dystymia
Skłonność do
nowotworów

Typ C
Typ 1

Typ C

Typy reagowania na stres (zob.

wykres)

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

31

1) Podminowanie - osoby tego typu sądzą, że obiekt

ważny dla nich emocjonalnie jest warunkiem ich

pomyślności i szczęścia. Brak obiektu bądź jego utrata

jest przeżywane jak traumatyczne zdarzenie. Takie osoby

nie są w stanie zdystansować się od obiektu i pozostają

od niego zależne. Przyczyną wielkiego stresu może być

niepowodzenie w zbliżeniu się do cenionego człowieka.

2) Nadmierne pobudzenie - ten typ spostrzega ważne

obiekty jako przyczyny swoich stresów i nieszczęść.

Odrzucenie przez obiekt lub niepowodzenie w

osiągnięciu obiektu stanowi w tym wypadku

traumatyczne zdarzenie. Zależność od obiektu stale się

powiększa, gdyż ludzie tego typu pozostają w ciągłym

kontakcie z zaburzającymi ich funkcjonowanie osobami i

sytuacjami. Podczas gdy pierwszy typ szuka bliskości z

obiektem i pragnie jej, reagując beznadziejnością i

bezradnością na niepowodzenia, typ drugi nie może

uwolnić się od obiektu i przeżywa złość, agresję i

pobudzenie.

Typy reagowania na stres (zob.

wykres)

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

32

3) Ambiwalencja - jest to typ reagujący na przemian jak

osoby typu pierwszego i drugiego. Raz spostrzegają

obiekt jako główną przyczynę swoich nieszczęść, innym

razem - uważają go za niezbędny warunek swego

szczęścia. Oscylują między beznadziejnością i

bezradnością oraz gniewem i pobudzeniem. Ponieważ

reakcje tych osób podlegają ciągłym zmianom i nie

utrwalają się w postaci niekorzystnego wzorca

zachowania, dlatego są one do pewnego stopnia

chronione przed chorobą, tj. rakiem lub chorobą

wieńcową serca.

4) Autonomia osobista - dla tego typu istotnym

warunkiem szczęścia i pomyślności jest własna

autonomia a także autonomia osób, z którymi pragnie

być w kontakcie. Realistycznie ocenia zachowania tych

osób (dążenie i unikanie), akceptując ich autonomię.

Osoby typu czwartego potrafią sobie radzić z

niekorzystnymi sytuacjami, potrafią unikać stresu, co

pozwala im zachować zdrowie.

Konfiguracja wymiarów –

pozostałe wyniki badań

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

33

1.

Wysokie natężenie wszystkich wymiarów P,
N i E  zachowania przestępcze.

2.

Introwertycy mają wyższe osiągnięcia w
nauce, neurotycy preferują bezpieczne
strategie uczenia, zrównoważeni
emocjonalnie lubią strategie
poszukujące.

Konfiguracja wymiarów –

pozostałe wyniki badań

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

34

1.

Ekstrawertycy są bardziej aktywni
seksualnie niż introwertycy, osoby
neurotyczne częściej zaspokajają swoje
potrzeby seksualne w sposób zastępczy
(masturbacja, pornografia), psychotycy lubią
seks oralny.

2.

Libido (ogólny popęd seksualny:
podejmowanie zachowań seksualnych +
tolerancja dla zachowań niezwykłych)
najsilniej wiąże się z psychotycznością, zaś
zadowolenie (przeciwieństwo trudności i
deprywacji w życiu seksualnym) najczęściej
występuje u zrównoważonych emocjonalnie.

Pomiar PEN

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

35

1.

Maudsley Personality Inwentory (MPI)
(1956) – pomiar ekstrawersji i
neurotyczności.

2.

The Eysenck Personality Inventory (EPI)
(1964) –pomiar ekstrawersji i neurotyczności
oraz kłamstwa.

3.

The Eysenck Personality Questionnaire
(EPQ) (1975) - pomiar ekstrawersji,
neurotyczności, psychotyczności oraz
kłamstwa.

4.

The Eysenck Personality Questionnaire –
Revised (EPQ-R) (1985, Polska - 1995) -
pomiar ekstrawersji, neurotyczności,
psychotyczności (zmodyfikowanej) oraz
kłamstwa.

Krytyka

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

36

1.

Gray: procesy warunkowania łatwiej zachodzą u

introwertyków niż u ekstrawertyków wtedy, gdy

bodźcem bezwarunkowym jest kara. Jeśli jest

nim nagroda, wówczas szybciej warunkowanie

przebiega u ekstrawertyków.

2.

Zmienność dobowa poziomu aktywacji:

introwertycy są bardziej pobudzeni rano,

ekstrawertycy – wieczorem (czy istnieje więc

chroniczny poziom aktywacji?).

3.

Wyłączenie impulsywności ze struktury

ekstrawersji powinno wiązać się z modyfikacją

teorii fizjologicznych podstaw ekstrawersji.

4.

Psychotyczność – skala ma wady (rozkład

prawoskośny), dane dot. odziedziczalności są

sprzeczne, cecha ta może być wypadkową

niskiej ugodowości i sumienności.

Jeffrey Gray (1934-2004)



Najwybitniejszy uczeń
Eysencka, autor
dogłębnej krytyki jego
teorii.



Autor neurofizjologicznej
teorii
temperamentu/osobowoś
ci, popartej wynikami
badań
neurofizjologicznych,
biochemicznych,
farmakologicznych (ale
wykonanych na
szczurach).

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

37

Początek badań



Silny wpływ Eysencka, Tiepłowa, Niebylicyna.



Interpretacja SPP Pawłowa w kategoriach

aktywacji i aktywowalności.



Badania nad warunkowaniem klasycznym i

instrumentalnym (związek z zachowaniem i

zaburzeniami).



Wyjaśnienie wpływu kary i nagrody na proces

uczenia się oraz związek z indywidualną

wrażliwością na te wzmocnienia (szczury).



Zakwestionowanie podstaw fizjologicznych

ekstrawersji i neurotyczności oraz podatności

na warunkowanie, postulowanych przez

Eysencka.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

38

Warunkowanie/uczenie się

1.

Introwertycy – wrażliwi na kary i brak nagród,
ekstrawertycy – wrażliwi na nagrody i brak kar.

2.

Neurotyczność – może być opisana jako ogólna
wrażliwość na wzmocnienia (kary i nagrody).

Wnioski te oparł m.in. na wynikach badań:

podawanie barbituranów i alkoholu prowadzi
do zachowań ekstrawertywnych.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

39

Podstawowe wymiary

temperamentu

Ekstrawersja i neurotyczność nie są podstawowymi

wymiarami temperamentu – są one kombinacją

lęku i impulsywności (określonej wrażliwości na

warunkowe wzmocnienia).

Neurotyczność: wysoki lęk i impulsywność.
Ekstrawersja: niski lęk, wysoka impulsywność.

Wysoka impulsywność – najwyższa wrażliwość na

nagrody.

Wysoki lęk – najwyższa wrażliwość na kary.
Wysoka neurotyczność – wysoka wrażliwość zarówno

na kary jak i nagrody.

Obronność (najnowsze publikacje) – obronna agresja i

ucieczka (podatność na bezwarunkowe bodźce

awersyjne).

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

40

Mechanizmy biologiczne cech

temperamentalnych

Założenie: emocje to stany OUN.

Zachowaniem emocjonalnym sterują w mózgu trzy

odrębne hipotetyczne układy:

1.

Behawioralny układ hamujący (BIS)

2.

Behawioralny układ aktywacyjny (BAS)

3.

Układ walki/ucieczki (F/FLS)

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

41

Behawioralny układ hamujący

(Behavioral Inhibition System - BIS)

Układ warunkujący wrażliwość i reakcje na sygnały

kary, braku nagrody lub nowości  hamowanie

zachowania, wzrost aktywacji, wytężona uwaga.

Leży u podstaw lęku – stanu, „w którym jednostka

reaguje na zagrożenie bądź niepewność reakcją

typu zatrzymaj się, przypatrz się uważnie,

posłuchaj i przygotuj się do działania” (Gray,

1991).

Struktury: układ przegrody hipokampa (hipokamp,

okolice przegrody, pierścień Papeza).

Za różnice indywidualne dot. cechy lęku

odpowiada reaktywność parametrów działania

układu BIS.

Podanie alkoholu, barbituranów, benzodiazepin

zmniejsza wrażliwość BIS (i lęk).

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

42

Behawioralny układ

aktywacyjny

(Behavioral Activation System - BAS)

Układ warunkujący wrażliwość i reakcje na sygnały

nagrody lub braku kary. Jego wrażliwość może

mieć też związek z pozytywną emocjonalnością

(nadzieja, szczęście, uniesienie).

Leży u podstaw impulsywności.
Struktury: zwoje podstawy mózgu, włókna

dopaminergiczne wstępujące, jądra wzgórza,

kora nowa (ruchowa, czuciowo-ruchowa,

przedczołowa)  dwa układy ruchowe:

ogoniasty i accumbens.

U.ogoniasty – kodowanie związków między

bodźcami a reakcjami, tworzenie programu

reakcji motorycznych.

U.accumbens – włączanie kolejnych kroków

programu motorycznego.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

43

Układ walki/ucieczki

(Fight/Flight System – F/FLS)

Układ warunkujący różnice indywidualne w

zakresie obronności przejawiającej się w
postaci złości. Odpowiada za reakcje na
bezwarunkowe bodźce awersyjne –
bezwarunkową agresję lub ucieczkę.

Leży u podstaw obronności.
Struktury: jądro migdałowate, podwzgórze

przyśrodkowe i istota szara.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

44

Główne zarzuty



Badania prowadzono wyłącznie na
zwierzętach, a ich wyniki odnoszono do
ludzi.



Ograniczenie badań do takich właściwości
zachowania jak habituacja, warunkowanie i
uczenie się ze wzmocnieniem.



Brak satysfakcjonującego psychometrycznie
narzędzia do pomiaru cech temperamentu.



Brak zgody ekspertów co do odpowiedzi na
pytanie o neurofizjologiczne mechanizmy
leżące u podstaw lęku.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

45

Marvin Zuckerman (1928 - )



Psycholog kliniczny.
Pracował w USA, jednak
kontaktował się z
Eysenckiem i Grayem.



Teoria jednego wymiaru
temperamentalnego
oparta na badaniach
ludzi i zwierząt, poparta
wskaźnikami
biochemicznymi i
psychofizjologicznymi.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

46

Początek badań



Deprywacja sensoryczna – różne
zachowanie ludzi w tej sytuacji, od
odporności po odczucia silnego stresu.



W celu zbadania różnic między ludźmi w
zakresie zapotrzebowania na stymulację,
skonstruował wraz ze współpracownikami
skalę poszukiwania doznań (sensation
seeking).



Opierał się na pojęciu optymalnego poziomu
aktywacji.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

47

Poszukiwanie doznań (1)



Początkowo rozumiane jako prosta „potrzeba
sensoryczna oparta na optymalnym poziomie
stymulacji”.



Istnieje optymalny poziom stymulacji i aktywacji
(różny u różnych ludzi) odnoszący się do
zachowań poznawczych i motorycznych.
Warunkiem odczuwania pozytywnych emocji
jest osiągnięcie tego poziomu.



Różnice: wiek, aktualny poziom stymulacji,
przebieg uczenia się, wymogi zadania, cykl
dobowy, cechy konstytucjonalne, czyli m.in.
reaktywność OUN i AUN na określone rodzaje
bodźców, siła procesu pobudzenia i hamowania
w OUN.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

48

Poszukiwanie doznań (2)

Na cechę zwaną poszukiwaniem doznań

składają się potrzeba doznawania
zróżnicowanych, nowych, złożonych wrażeń
i doświadczeń oraz gotowość do
podejmowania ryzyka fizycznego i
społecznego w celu dostarczenia sobie tego
typu doznań (Zuckerman, 1979, s. 10, za:
Strelau, 1998).

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

49

Poszukiwanie doznań (3)

1) Poszukiwanie grozy i przygód –

zamiłowanie do aktywności na świeżym

powietrzu i zajęć fizycznie ryzykownych,

chęci uprawiania ekscytujących sportów

(bungee, spadochroniarstwo, wyścigi

motocyklowe/samochodowe).

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&

v=4B36Lr0Unp4

2) Poszukiwanie przeżyć – szukanie

aktywacji przez umysł i zmysły, wybór

nonkonformistycznego stylu życia (nie

planowane podróże, narkotyki, towarzystwo

ludzi nieprzeciętnych).

http://www.youtube.com/watch?v=Ztftrxh6lB0
http://www.youtube.com/watch?v=I9TXa4lOg-U

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

50

Poszukiwanie doznań (4)

3) Rozhamowanie – tendencja do

rozładowywania się i poszukiwania
odprężenia poprzez tzw. hedonistyczną
pogoń za przyjemnością: takie zachowania
jak picie alkoholu, imprezowanie, hazard,
seks.

http://www.youtube.com/watch?v=TKt3uiTniXk&
feature=related

4) Podatność na nudę – awersja do

powtarzalności doświadczeń, rutynowej
pracy, nudnych ludzi, reagowanie
niepokojem na monotonię.

http://www.youtube.com/watch?v=xC6ukrWHz
GM

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

51

Mechanizmy biologiczne (1)

-

Pętla kora-układ siatkowaty:
poszukiwacze doznań potrzebują więcej
stymulacji aby osiągnąć optymalny poziom
aktywacji.

-

Wskaźnikami poziomu aktywacji są:
amplituda (siła) i odruch orientacyjny w
zakresie aktywności elektrodermalnej i
sercowo-naczyniowej oraz zjawisko
wzmacniania-tłumienia potencjałów
wywołanych.

-

Poszukiwacze doznań – silniejszy odruch
orientacyjny; wzrostowi poziomu stymulacji
towarzyszy wzrost amplitudy potencjałów
wywołanych.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

52

Mechanizmy biologiczne (2)

Cecha poszukiwania doznań jest po części

funkcją poziomu katecholamin –
noradrenaliny i dopaminy – w obszarach
nagrody układu limbicznego oraz
neuroregulatorów sterujących
dostępnością tych katecholamin na
synapsach znajdujących się w tych
ośrodkach nerwowych (Zuckerman, 1979,
za: Strelau, 1998, s. 167).

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

53

Mechanizmy biologiczne (3)

Wysoki wynik na skali rozhamowania = wysoki

poziom testosteronu, estronu i estradiolu.

Wysokie poszukiwanie doznań = niski poziom

oksydazy monoaminowej (MAO).

Odziedziczalność poszukiwania doznań = 0,60.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

54

Poszukiwanie doznań & różne rodzaje

zachowań

Poszukiwacze doznań preferują podejmowanie

dużego ryzyka, co pozwala im na
doświadczenie silnej stymulacji – bez
względu na normy społeczne.

Większy procent alkoholików, narkomanów,

przestępców, psychopatów, ludzi łamiących
prawo.. wśród poszukiwaczy doznań w
porównaniu z unikającymi wrażeń.

Poszukiwacze doznań poszukują zmian,

nowości.

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

55

Zmiana…

W życiu ludzi o dużej skłonności do

poszukiwania doznań występuje tylko jeden
czynnik stały – zmiana. Jeżeli zmusimy tych
ludzi do dłuższego oglądania telewizji, będą
stale przeskakiwać z jednego kanału na
drugi. W analogiczny sposób zmieniają
rodzaj aktywności, partnerów seksualnych i
małżeńskich oraz narkotyki (Zuckerman,
1994, za: Strelau, 1998, s. 170).

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

56