Aktywacja
Ogólne zjawisko oznaczające intensywność
zachowania.
Pobudzenie polegające na wyzwoleniu energii,
uwarunkowane fizjologicznie.
Optymalny poziom aktywacji – wydajność
reakcji przy stymulacji o różnym natężeniu –>
niektóre osoby mają skłonność do
poszukiwania stymulacji, inne do jej unikania.
Pod względem poziomu aktywacji
(pobudzenia) zachodzą stałe różnice
indywidualne (niektóre jednostki mają z reguły
wyższy poziom aktywacji, a inne – niższy).
Fizjologiczne podstawy – twór siatkowaty pnia
mózgu.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
2
Aktywowalność
Aktywowalność (Gray, 1964) to cecha, od której
zależą różnice indywidualne w poziomie aktywacji.
Jednostki różnią się poziomem aktywowalności, tj.
chroniczną tendencją do utrzymywania
podwyższonego lub obniżonego poziomu aktywacji
(chroniczne reagowanie na bodźce lub sytuacje
podwyższonymi lub obniżonymi poziomami
aktywacji.
Gray wiązał aktywowalność z siłą procesu
pobudzenia wg Pawłowa (siła OUN).
Dla wystąpienia określonej reakcji i jej nasilenia
znaczenie ma nie tylko wielkość (siła bodźca), ale
także aktywacja początkowa organizmu (przed
bodźcem) oraz tendencja do bycia chronicznie
mniej lub bardziej pobudzonym.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
3
Hans J. Eysenck
Biologiczna teoria PEN
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
4
Rozwój teorii, inspiracje
1.
Teoria rozwijana była przez niemal 50 lat,
opisywana w setkach publikacji (od lat 1940tych).
2.
Typologia starożytnych Greków podstawy
wymiaru ekstrawersji-introwersji i neurotyczności.
3.
Wundt rozumienie temperamentu jako
„wymiaru”.
4.
Jung terminologia ekstrawersji-introwersji.
5.
Gross przyczynowe podejście do temperamentu
(neurofizjologiczna interpretacja funkcji pierwotnej-
wtórnej).
6.
Heymans i Wiersma łączenie podejścia
psychometrycznego z eksperymentem
laboratoryjnym, obróbka statystyczna danych w
oparciu o przesłanki teoretyczne.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
5
Zasadnicze zręby teorii PEN
(czyli co się nie zmieniło, mimo wielu
modyfikacji teorii?)
1.
Temperament ma podłoże biologiczne.
2.
Cechy temperamentalne mają charakter
uniwersalny.
3.
Struktura temperamentu składa się z niezależnych
trzech czynników nadrzędnych:
Psychotyczności (P)
Ekstrawersji (E)
Neurotyczności (N)
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
6
Terminologia - definicje
„[…] osobowość, tak jak ją ujmujemy, posiada dwa
zasadnicze aspekty: temperament i inteligencję”
(Eysenck i Eysenck, 1985, s. VII). Jeśli usunąć z
obszaru osobowości inteligencję – pozostaje sam
temperament.
Używanie zamiennie pojęć: osobowowość i
temperament (synonimy wg Eysencka).
„Temperament, czyli pozapoznawcze aspekty
osobowości” – Eysenck i Eysenck, 1985.
„Z temperamentem należy utożsamiać biologiczne
aspekty osobowości” (Eysenck, 1994).
„Temperament determinuje charakterystyczny sposób
zachowania się jednostki, szczególnie wobec
innych ludzi” (Eysenck, 1994).
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
7
Pierwsze badania…
…na żołnierzach (700) cierpiących na nerwicę – rok
1944, badanie psychometryczne
Wyodrębiono dwa niezależne czynniki:
neurotyczność
histeria (typowa reakcja na załamanie u
ekstrawertyków) versus dystymia (typowa reakcja
na załamanie u introwertyków)
W latach 1950tych Eysenck wspomina o
psychotyczności, ale szerzej zajmuje się nią
dopiero w latach 1970tych.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
8
Ostatecznie…
… w oparciu o analizy czynnikowe, wykonywane
wielokrotnie przez dziesięciolecia na
zróżnicowanych populacjach
… w oparciu o wyniki badań psychometrycznych
samoopisowych i oceny przez innych
… w oparciu o wyniki eksperymentów laboratoryjnych
Postawiono wniosek, że struktura temperamentu
jest trójczynnikowa (czynniki nadrzędne,
superczynniki, wymiary główne, wymiary
biologiczne, typy osobowości):
psychotyczność, ekstrawersja,
neurotyczność.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
9
Poziomy organizacji osobowości
poziom konstruktów teoretycznych (genotyp) (L1);
poziom zjawisk, które można zaobserwować w
laboratorium (w eksperymentach psychologii
ogólnej) (L2);
poziom cech będących wynikiem interakcji
genotypu i środowiska. Są to cechy pierwotne (np.
impulsywność, beztroska, aktywność) oraz cechy
ogólne (neurotyzm, ekstra-introwersja, psychotyzm)
(L3).
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
10
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
11
Wymiar ekstrawersji
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
12
składa się z takich czynników pierwszego rzędu, jak
towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność i
poszukiwanie doznań (w przeciwieństwie do
introwersji)
Typowy ekstrawertyk
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
13
Jest towarzyski, posiada wielu przyjaciół, odczuwa
potrzebę prowadzenia rozmów z innymi ludźmi, nie
lubi natomiast zajmować się czytaniem w samotności.
Potrzebuje podniet z zewnątrz, działa pod wpływem
sytuacji, w której aktualnie się znajduje. Ogólnie uważa
się go za jednostkę impulsywną i działającą bez
zastanowienia.
Lubi zajmować się działalnością praktyczną. Zawsze
posiada gotową odpowiedź na skierowane pod jego
adresem uwagi. Lubi zmiany. Nie przejmuje się nigdy
zbytnio z powodu doznanych niepowodzeń. Jest
optymistycznie nastawiony w stosunku do przyszłości.
Lubi być w ruchu, wykonywać prace ręczne.
Łatwo wpada w gniew, jest agresywny. Jego życie
uczuciowe nie jest poddane kontroli intelektu i
obowiązujących w danym środowisku, powszechnie
przyjętych zasad współżycia.
Freud powiedziałby, że ten człowiek w postępowaniu
swoim kieruje się przede wszystkim, lub nawet
wyłącznie, zasadą przyjemności.
Typowy introwertyk
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
14
Lubi zajmować się introspekcją, woli raczej czytać
książki niż przebywać w towarzystwie, jest
powściągliwy, przyjaciół ma niewielu, a w ich
doborze jest bardzo wymagający.
W działaniu nie jest impulsywny, można by
powiedzieć, że na co dzień kieruje się maksymą:
>>Sto razy pomyśl, a raz zrób<<.
Sprawy dnia powszedniego traktuje bardzo
poważnie i lubi wieść uporządkowany tryb życia.
Uczucia swe poddaje bardzo dokładnej kontroli. Z
przyjętych na siebie zobowiązań wywiązuje się
sumiennie i zwykle posiada opinię człowieka, na
którym można zawsze polegać. Dużą wagę
przywiązuje do wartości etycznych.
Jego stosunek do przyszłości zabarwiony jest
pesymizmem.
Podstawy biologiczne wymiaru
ekstrawersji (1)
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
15
Wymiar równowagi
procesów
pobudzenia-
hamowania
korowego
Podstawy biologiczne wymiaru
ekstrawersji (2)
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
16
Postulat lekowy:
-
Leki uspokajające, zwiększając poziom
hamowania i obniżając poziom pobudzenia,
prowadzą do ujawnienia ekstrawertywnych
wzorców zachowania;
-
Leki pobudzające, zmniejszając poziom
hamowania i podwyższając poziom
pobudzenia prowadzą do ujawnienia
introwertywnych wzorców zachowania.
Podstawy biologiczne wymiaru
ekstrawersji (3)
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
17
2. Teoria aktywacji (obecnie)
Pozycja jednostki na wymiarze ekstra-introwersji
zależy od poziomu aktywności pętli korowo-
siatkowatej, wyznaczającej poziom
aktywacji.
Introwertycy mają chronicznie wyższy (w por. z
ekstrawertykami) poziom pobudzenia
korowego, czyli poziom aktywacji.
Wniosek ten częściowo potwierdzono wynikami
badań EEG – charakterystyki fal alfa i
potencjałów wywołanych (wskaźniki poziomu
aktywacji korowej) są fizjologicznymi
korelatami wymiaru ekstra-introwersji.
Znaczenie funkcjonalne ekstrawersji
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
18
•
warunkowanie przebiega generalnie łatwiej
u introwertyków niż u
ekstrawertyków;
•
w warunkach eksperymentalnych, w których
wartość stymulacyjna bodźca (sytuacji) jest
wysoka, ekstrawertycy funkcjonują sprawniej niż
introwertycy;
•
ekstrawertycy wybierają takie formy aktywności
zawodowej, kierunki studiów i sposoby spędzania
wolnego czasu, które zapewniają im liczne
kontakty społeczne; introwertycy wybierają formy
aktywności ograniczające ich kontakty
społeczne;
•
ekstrawertycy są bardziej aktywni seksualnie
niż introwertycy;
•
introwertycy mają generalnie wyższe osiągnięcia
w nauce niż ekstrawertycy.
Wymiar neurotyczności
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
19
jej synonimem jest emocjonalność, składa się z
następujących czynników pierwszego rzędu: lęk,
przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena i
napięcie (w przeciwieństwie do równowagi
emocjonalnej)
Osoby neurotyczne
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
20
Są generalnie mało odporne na działanie stresu,
ponieważ ich autonomiczny układ nerwowy
jest szczególnie wrażliwy, co sprawia, że
powstałe emocje są silne i długotrwałe.
Neurotycy często uskarżają się na nieokreślone
dolegliwości somatyczne, skarżą się na ciągłe
kłopoty, łatwo ulegają nastrojom, są drażliwi,
skłonni do stanów lękowych i załamań
nerwowych, podatni na depresję i cierpiący na
bezsenność.
Podstawy biologiczne wymiaru
neurotyczności
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
21
1.
Początkowo Eysenck twierdził, że u podstaw
neurotyczności znajdują się różnice w
zakresie poziomu reaktywności
współczulnego układu nerwowego.
2.
Później – u podstaw neurotyczności znajdują
się różnice w reaktywności struktur OUN:
hipokampu, jądra migdałowatego, obręczy
półkuli mózgu, przegrody i podwzgórza
(układ limbiczny).
3.
Ostatecznie – w oparciu o wyniki wielu
badań Eysenck musiał przyznać, że nie
znaleziono wystarczających przesłanek do
łączenia N z psychofizjologicznymi
wskaźnikami aktywacji w układzie
limbicznym.
Znaczenie funkcjonalne
neurotyczności
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
22
1.
Między normą a patologią istnieje różnica
ilościowa.
2.
Skrajne położenie na wymiarze
neurotyczności prowadzi do zaburzeń i
patologii (mimo, że Eysenck wspominał też o
interakcji cecha-środowisko predysponujące
do zaburzeń).
3.
Istota przejawiania się neurotyczności jest
najwyraźniejsza w warunkach silnego stresu
(jednak dane na ten temat były
niejednoznaczne i nieliczne).
Wymiar psychotyczności
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
23
jeden biegun: altruizm, empatia, uspołecznienie;
drugi biegun: przestępczość, psychopatia,
schizofrenia.
Osoby psychotyczne
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
24
Są zimne, bezosobowe, nie potrafią współczuć,
nieprzyjazne, nieufne, dziwaczne, nieskore do
wzruszeń, nieszczęśliwe, antyspołeczne, bez
wglądu w siebie, z urojeniami prześladowczymi,
samotni, nie zważający na ludzi, często
sprawiający trudności, nigdzie nie zadomowieni.
Mogą być okrutni i nieludzcy, pozbawieni wszelkich
uczuć empatycznych, całkowicie nieczuli, bywają
złośliwi w stosunku do ludzi, nawet do przyjaciół i
krewnych, wykazują agresję, nawet do tych,
których kochają.
Bywają także zamiłowani w dziwacznych i
niezwykłych przygodach, nie bacząc na
niebezpieczeństwa, często bawią się kosztem
innych ludzi, specjalizując się w wyprowadzaniu
ich z równowagi [...].
Osoby psychotyczne (c.d.)
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
25
Od najwcześniejszego dzieciństwa mamy bardzo
klarowną psychologiczną sylwetkę dziwaka,
samotnika, sprawiającego szereg trudności w
życiu, zimnego jak lód, pozbawionego ludzkich
uczuć, zarówno w stosunku do innych jednostek
jak i do zwierząt, agresywnego i złego, nawet w
odniesieniu do swych bliskich i drogich.
Już jako dziecko wykazuje zanik uczuć. Nadmiernie
angażuje się w pełne napięcia, mrożące krew w
żyłach sytuacje, nie zwracając uwagi na
niebezpieczeństwa z tym związane.
Uspołecznienie jest sprawą bardzo odległą od tego
typu dzieci i dorosłych, empatia, poczucie winy i
wrażliwość na sprawy innych są czymś bardzo
obcym dla ich psychiki.
Podstawy biologiczne wymiaru
psychotyczności
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
26
1.
Brak żadnej fizjologicznej teorii psychotyczności.
2.
Dane nt odziedziczalności psychotyczności –
porównywalne z E i N: około 50%-60%.
3.
W wyniku badań zidentyfikowano kilka
biologicznych korelatów psychotyczności, np.
niski poziom aktywności oksydazy
monoaminowej (MAO) u psychotyków (jednak
występuje on także w związku z innymi
cechami, jak: impulsywność, poszukiwanie
doznań).
4.
Najprawdopodobniej psychotyczność należałoby
wiązać z dezorganizacją funkcjonowania OUN,
polegającą na zakłóceniu koordynacji między
autonomicznymi, motorycznymi i korowymi
składnikami aktywacji.
Znaczenie funkcjonalne wymiaru
psychotyczności
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
27
1.
Wysokie wyniki na wymiarze
psychotyczności otrzymują osoby będące w
kolizji z prawem, narkomani, psychopaci,
schizofrenicy, alkoholicy skrajne nasilenie
psychotyczności prowadzi do zachowań
aspołecznych, zaburzeń psychicznych i
patologii.
2.
Psychotyczność jest związana też z
twórczością (niekonwencjonalność,
negatywizm, dezaprobata dla innych).
Zależności między E-I a N:
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
28
Zależności między E-I a N:
odniesienie do chorób i reagowania
na stres
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
29
N
iektórzy ludzie rodzą się z określoną skazą, tzn.
specyficzną słabością, która wspólnie z
niekorzystnymi oddziaływaniami środowiska (stres)
może prowadzić do patologii. Takimi skazami są
neurotyzm i psychotyzm, a także skrajne nasilenie
ekstrawersji i introwersji, które może prowadzić do
określonych zaburzeń nerwicowych.
wysokie wyniki na skali Neurotyzmu oraz
Ekstrawersji --> skłoności do nerwicy histerycznej
wysokie wyniki w zakresie Neurotyzmu i niskie
w skali Ekstrawersji (neurotyczni introwertycy)
skłonność do zachorowania na nerwicę dystymiczną
(lęk, depresja reaktywna, psychastenia, hipochondria i
inne cechy)
Neurotyzm
Zrównoważenie
emocjonalne
Typ B
Typ 4
Introwersja
Ekstrawersja
Histeria
Skłonność
do choroby
wieńcowej
Typ A
Typ 2
Dystymia
Skłonność do
nowotworów
Typ C
Typ 1
Typ C
Typy reagowania na stres (zob.
wykres)
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
31
1) Podminowanie - osoby tego typu sądzą, że obiekt
ważny dla nich emocjonalnie jest warunkiem ich
pomyślności i szczęścia. Brak obiektu bądź jego utrata
jest przeżywane jak traumatyczne zdarzenie. Takie osoby
nie są w stanie zdystansować się od obiektu i pozostają
od niego zależne. Przyczyną wielkiego stresu może być
niepowodzenie w zbliżeniu się do cenionego człowieka.
2) Nadmierne pobudzenie - ten typ spostrzega ważne
obiekty jako przyczyny swoich stresów i nieszczęść.
Odrzucenie przez obiekt lub niepowodzenie w
osiągnięciu obiektu stanowi w tym wypadku
traumatyczne zdarzenie. Zależność od obiektu stale się
powiększa, gdyż ludzie tego typu pozostają w ciągłym
kontakcie z zaburzającymi ich funkcjonowanie osobami i
sytuacjami. Podczas gdy pierwszy typ szuka bliskości z
obiektem i pragnie jej, reagując beznadziejnością i
bezradnością na niepowodzenia, typ drugi nie może
uwolnić się od obiektu i przeżywa złość, agresję i
pobudzenie.
Typy reagowania na stres (zob.
wykres)
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
32
3) Ambiwalencja - jest to typ reagujący na przemian jak
osoby typu pierwszego i drugiego. Raz spostrzegają
obiekt jako główną przyczynę swoich nieszczęść, innym
razem - uważają go za niezbędny warunek swego
szczęścia. Oscylują między beznadziejnością i
bezradnością oraz gniewem i pobudzeniem. Ponieważ
reakcje tych osób podlegają ciągłym zmianom i nie
utrwalają się w postaci niekorzystnego wzorca
zachowania, dlatego są one do pewnego stopnia
chronione przed chorobą, tj. rakiem lub chorobą
wieńcową serca.
4) Autonomia osobista - dla tego typu istotnym
warunkiem szczęścia i pomyślności jest własna
autonomia a także autonomia osób, z którymi pragnie
być w kontakcie. Realistycznie ocenia zachowania tych
osób (dążenie i unikanie), akceptując ich autonomię.
Osoby typu czwartego potrafią sobie radzić z
niekorzystnymi sytuacjami, potrafią unikać stresu, co
pozwala im zachować zdrowie.
Konfiguracja wymiarów –
pozostałe wyniki badań
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
33
1.
Wysokie natężenie wszystkich wymiarów P,
N i E zachowania przestępcze.
2.
Introwertycy mają wyższe osiągnięcia w
nauce, neurotycy preferują bezpieczne
strategie uczenia, zrównoważeni
emocjonalnie lubią strategie
poszukujące.
Konfiguracja wymiarów –
pozostałe wyniki badań
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
34
1.
Ekstrawertycy są bardziej aktywni
seksualnie niż introwertycy, osoby
neurotyczne częściej zaspokajają swoje
potrzeby seksualne w sposób zastępczy
(masturbacja, pornografia), psychotycy lubią
seks oralny.
2.
Libido (ogólny popęd seksualny:
podejmowanie zachowań seksualnych +
tolerancja dla zachowań niezwykłych)
najsilniej wiąże się z psychotycznością, zaś
zadowolenie (przeciwieństwo trudności i
deprywacji w życiu seksualnym) najczęściej
występuje u zrównoważonych emocjonalnie.
Pomiar PEN
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
35
1.
Maudsley Personality Inwentory (MPI)
(1956) – pomiar ekstrawersji i
neurotyczności.
2.
The Eysenck Personality Inventory (EPI)
(1964) –pomiar ekstrawersji i neurotyczności
oraz kłamstwa.
3.
The Eysenck Personality Questionnaire
(EPQ) (1975) - pomiar ekstrawersji,
neurotyczności, psychotyczności oraz
kłamstwa.
4.
The Eysenck Personality Questionnaire –
Revised (EPQ-R) (1985, Polska - 1995) -
pomiar ekstrawersji, neurotyczności,
psychotyczności (zmodyfikowanej) oraz
kłamstwa.
Krytyka
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
36
1.
Gray: procesy warunkowania łatwiej zachodzą u
introwertyków niż u ekstrawertyków wtedy, gdy
bodźcem bezwarunkowym jest kara. Jeśli jest
nim nagroda, wówczas szybciej warunkowanie
przebiega u ekstrawertyków.
2.
Zmienność dobowa poziomu aktywacji:
introwertycy są bardziej pobudzeni rano,
ekstrawertycy – wieczorem (czy istnieje więc
chroniczny poziom aktywacji?).
3.
Wyłączenie impulsywności ze struktury
ekstrawersji powinno wiązać się z modyfikacją
teorii fizjologicznych podstaw ekstrawersji.
4.
Psychotyczność – skala ma wady (rozkład
prawoskośny), dane dot. odziedziczalności są
sprzeczne, cecha ta może być wypadkową
niskiej ugodowości i sumienności.
Jeffrey Gray (1934-2004)
Najwybitniejszy uczeń
Eysencka, autor
dogłębnej krytyki jego
teorii.
Autor neurofizjologicznej
teorii
temperamentu/osobowoś
ci, popartej wynikami
badań
neurofizjologicznych,
biochemicznych,
farmakologicznych (ale
wykonanych na
szczurach).
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
37
Początek badań
Silny wpływ Eysencka, Tiepłowa, Niebylicyna.
Interpretacja SPP Pawłowa w kategoriach
aktywacji i aktywowalności.
Badania nad warunkowaniem klasycznym i
instrumentalnym (związek z zachowaniem i
zaburzeniami).
Wyjaśnienie wpływu kary i nagrody na proces
uczenia się oraz związek z indywidualną
wrażliwością na te wzmocnienia (szczury).
Zakwestionowanie podstaw fizjologicznych
ekstrawersji i neurotyczności oraz podatności
na warunkowanie, postulowanych przez
Eysencka.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
38
Warunkowanie/uczenie się
1.
Introwertycy – wrażliwi na kary i brak nagród,
ekstrawertycy – wrażliwi na nagrody i brak kar.
2.
Neurotyczność – może być opisana jako ogólna
wrażliwość na wzmocnienia (kary i nagrody).
Wnioski te oparł m.in. na wynikach badań:
podawanie barbituranów i alkoholu prowadzi
do zachowań ekstrawertywnych.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
39
Podstawowe wymiary
temperamentu
Ekstrawersja i neurotyczność nie są podstawowymi
wymiarami temperamentu – są one kombinacją
lęku i impulsywności (określonej wrażliwości na
warunkowe wzmocnienia).
Neurotyczność: wysoki lęk i impulsywność.
Ekstrawersja: niski lęk, wysoka impulsywność.
Wysoka impulsywność – najwyższa wrażliwość na
nagrody.
Wysoki lęk – najwyższa wrażliwość na kary.
Wysoka neurotyczność – wysoka wrażliwość zarówno
na kary jak i nagrody.
Obronność (najnowsze publikacje) – obronna agresja i
ucieczka (podatność na bezwarunkowe bodźce
awersyjne).
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
40
Mechanizmy biologiczne cech
temperamentalnych
Założenie: emocje to stany OUN.
Zachowaniem emocjonalnym sterują w mózgu trzy
odrębne hipotetyczne układy:
1.
Behawioralny układ hamujący (BIS)
2.
Behawioralny układ aktywacyjny (BAS)
3.
Układ walki/ucieczki (F/FLS)
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
41
Behawioralny układ hamujący
(Behavioral Inhibition System - BIS)
Układ warunkujący wrażliwość i reakcje na sygnały
kary, braku nagrody lub nowości hamowanie
zachowania, wzrost aktywacji, wytężona uwaga.
Leży u podstaw lęku – stanu, „w którym jednostka
reaguje na zagrożenie bądź niepewność reakcją
typu zatrzymaj się, przypatrz się uważnie,
posłuchaj i przygotuj się do działania” (Gray,
1991).
Struktury: układ przegrody hipokampa (hipokamp,
okolice przegrody, pierścień Papeza).
Za różnice indywidualne dot. cechy lęku
odpowiada reaktywność parametrów działania
układu BIS.
Podanie alkoholu, barbituranów, benzodiazepin
zmniejsza wrażliwość BIS (i lęk).
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
42
Behawioralny układ
aktywacyjny
(Behavioral Activation System - BAS)
Układ warunkujący wrażliwość i reakcje na sygnały
nagrody lub braku kary. Jego wrażliwość może
mieć też związek z pozytywną emocjonalnością
(nadzieja, szczęście, uniesienie).
Leży u podstaw impulsywności.
Struktury: zwoje podstawy mózgu, włókna
dopaminergiczne wstępujące, jądra wzgórza,
kora nowa (ruchowa, czuciowo-ruchowa,
przedczołowa) dwa układy ruchowe:
ogoniasty i accumbens.
U.ogoniasty – kodowanie związków między
bodźcami a reakcjami, tworzenie programu
reakcji motorycznych.
U.accumbens – włączanie kolejnych kroków
programu motorycznego.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
43
Układ walki/ucieczki
(Fight/Flight System – F/FLS)
Układ warunkujący różnice indywidualne w
zakresie obronności przejawiającej się w
postaci złości. Odpowiada za reakcje na
bezwarunkowe bodźce awersyjne –
bezwarunkową agresję lub ucieczkę.
Leży u podstaw obronności.
Struktury: jądro migdałowate, podwzgórze
przyśrodkowe i istota szara.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
44
Główne zarzuty
Badania prowadzono wyłącznie na
zwierzętach, a ich wyniki odnoszono do
ludzi.
Ograniczenie badań do takich właściwości
zachowania jak habituacja, warunkowanie i
uczenie się ze wzmocnieniem.
Brak satysfakcjonującego psychometrycznie
narzędzia do pomiaru cech temperamentu.
Brak zgody ekspertów co do odpowiedzi na
pytanie o neurofizjologiczne mechanizmy
leżące u podstaw lęku.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
45
Marvin Zuckerman (1928 - )
Psycholog kliniczny.
Pracował w USA, jednak
kontaktował się z
Eysenckiem i Grayem.
Teoria jednego wymiaru
temperamentalnego
oparta na badaniach
ludzi i zwierząt, poparta
wskaźnikami
biochemicznymi i
psychofizjologicznymi.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
46
Początek badań
Deprywacja sensoryczna – różne
zachowanie ludzi w tej sytuacji, od
odporności po odczucia silnego stresu.
W celu zbadania różnic między ludźmi w
zakresie zapotrzebowania na stymulację,
skonstruował wraz ze współpracownikami
skalę poszukiwania doznań (sensation
seeking).
Opierał się na pojęciu optymalnego poziomu
aktywacji.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
47
Poszukiwanie doznań (1)
Początkowo rozumiane jako prosta „potrzeba
sensoryczna oparta na optymalnym poziomie
stymulacji”.
Istnieje optymalny poziom stymulacji i aktywacji
(różny u różnych ludzi) odnoszący się do
zachowań poznawczych i motorycznych.
Warunkiem odczuwania pozytywnych emocji
jest osiągnięcie tego poziomu.
Różnice: wiek, aktualny poziom stymulacji,
przebieg uczenia się, wymogi zadania, cykl
dobowy, cechy konstytucjonalne, czyli m.in.
reaktywność OUN i AUN na określone rodzaje
bodźców, siła procesu pobudzenia i hamowania
w OUN.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
48
Poszukiwanie doznań (2)
Na cechę zwaną poszukiwaniem doznań
składają się potrzeba doznawania
zróżnicowanych, nowych, złożonych wrażeń
i doświadczeń oraz gotowość do
podejmowania ryzyka fizycznego i
społecznego w celu dostarczenia sobie tego
typu doznań (Zuckerman, 1979, s. 10, za:
Strelau, 1998).
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
49
Poszukiwanie doznań (3)
1) Poszukiwanie grozy i przygód –
zamiłowanie do aktywności na świeżym
powietrzu i zajęć fizycznie ryzykownych,
chęci uprawiania ekscytujących sportów
(bungee, spadochroniarstwo, wyścigi
motocyklowe/samochodowe).
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&
2) Poszukiwanie przeżyć – szukanie
aktywacji przez umysł i zmysły, wybór
nonkonformistycznego stylu życia (nie
planowane podróże, narkotyki, towarzystwo
ludzi nieprzeciętnych).
http://www.youtube.com/watch?v=Ztftrxh6lB0
http://www.youtube.com/watch?v=I9TXa4lOg-U
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
50
Poszukiwanie doznań (4)
3) Rozhamowanie – tendencja do
rozładowywania się i poszukiwania
odprężenia poprzez tzw. hedonistyczną
pogoń za przyjemnością: takie zachowania
jak picie alkoholu, imprezowanie, hazard,
seks.
http://www.youtube.com/watch?v=TKt3uiTniXk&
feature=related
4) Podatność na nudę – awersja do
powtarzalności doświadczeń, rutynowej
pracy, nudnych ludzi, reagowanie
niepokojem na monotonię.
http://www.youtube.com/watch?v=xC6ukrWHz
GM
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
51
Mechanizmy biologiczne (1)
-
Pętla kora-układ siatkowaty:
poszukiwacze doznań potrzebują więcej
stymulacji aby osiągnąć optymalny poziom
aktywacji.
-
Wskaźnikami poziomu aktywacji są:
amplituda (siła) i odruch orientacyjny w
zakresie aktywności elektrodermalnej i
sercowo-naczyniowej oraz zjawisko
wzmacniania-tłumienia potencjałów
wywołanych.
-
Poszukiwacze doznań – silniejszy odruch
orientacyjny; wzrostowi poziomu stymulacji
towarzyszy wzrost amplitudy potencjałów
wywołanych.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
52
Mechanizmy biologiczne (2)
Cecha poszukiwania doznań jest po części
funkcją poziomu katecholamin –
noradrenaliny i dopaminy – w obszarach
nagrody układu limbicznego oraz
neuroregulatorów sterujących
dostępnością tych katecholamin na
synapsach znajdujących się w tych
ośrodkach nerwowych (Zuckerman, 1979,
za: Strelau, 1998, s. 167).
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
53
Mechanizmy biologiczne (3)
Wysoki wynik na skali rozhamowania = wysoki
poziom testosteronu, estronu i estradiolu.
Wysokie poszukiwanie doznań = niski poziom
oksydazy monoaminowej (MAO).
Odziedziczalność poszukiwania doznań = 0,60.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
54
Poszukiwanie doznań & różne rodzaje
zachowań
Poszukiwacze doznań preferują podejmowanie
dużego ryzyka, co pozwala im na
doświadczenie silnej stymulacji – bez
względu na normy społeczne.
Większy procent alkoholików, narkomanów,
przestępców, psychopatów, ludzi łamiących
prawo.. wśród poszukiwaczy doznań w
porównaniu z unikającymi wrażeń.
Poszukiwacze doznań poszukują zmian,
nowości.
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
55
Zmiana…
W życiu ludzi o dużej skłonności do
poszukiwania doznań występuje tylko jeden
czynnik stały – zmiana. Jeżeli zmusimy tych
ludzi do dłuższego oglądania telewizji, będą
stale przeskakiwać z jednego kanału na
drugi. W analogiczny sposób zmieniają
rodzaj aktywności, partnerów seksualnych i
małżeńskich oraz narkotyki (Zuckerman,
1994, za: Strelau, 1998, s. 170).
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
56