Plan wykładu

1.

Poznawcze mechanizmy
inteligencji.

2.

Triarchiczna teoria inteligencji
Sternberga.

3.

Formalna koncepcja inteligencji
Nęcki.

2

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Ogólna idea teorii

poznawczych inteligencji

(informacyjnych)

Jakie jest poznawcze podłoże cech

intelektualnych?

Co znaczy być osobą inteligentną

lub nieinteligentną w
odniesieniu do funkcjonowania
procesów poznawczych, np.
uwagi czy pamięci?

3

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Poszukiwanie korelatów (1)

-

Badania z wykorzystaniem
elementarnych zadań poznawczych.

-

Pionier - Earl Hunt:

-

Czy ludzie różnią się między sobą
czasem, jaki jest im potrzebny na
identyfikację semantycznych aspektów
liter?

-

Co znaczy być osobą uzdolnioną
werbalnie?

4

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Poszukiwanie korelatów (2)

Czy litery znaczą to

samo?

A A

A a

5

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Poszukiwanie korelatów (3)



Porównywanie liter różnych pod
względem fizycznym wymaga
dodatkowego etapu
przetwarzania - dotarcia do
leksykonu mentalnego (pamięć
długotrwała)

-

Wyniki pierwszych badań: osoby o
wyższej inteligencji werbalnej
szybciej identyfikują znaczenie liter
-> krótszy czas dostępu do
magazynu leksykalnego.

6

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Poszukiwanie korelatów (4)

-

Korelacja między zdolnościami

werbalnymi (poziom molarny cechy) a

czasem identyfikacji znaczenia liter

(poziom molekularny) wynosi ok. -0,30.

-

Jaki jest kierunek tej zależności?????



Czy rzeczywiście poziom inteligencji

jest uwarunkowany sprawnością

procesu identyfikacji? (bottom-up)



Czy może procesy z poziomu

molekularnego przebiegają szybciej z

powodu wyższej inteligencji? (top-

down)

7

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Poszukiwanie korelatów (5)

Ogólny schemat kolejnych (wielu) badań:

pomiar parametrów wykonania

elementarnych zadań poznawczych

(czas i poprawność reagowania) * wynik

testu inteligencji (zwykle Wechslera lub

Ravena).

Ciekawy wynik: osoby inteligentne lepiej

weryfikują treść zadań, podejmują

właściwe decyzje semantyczne i mają

szybsze tempo rotacji mentalnej

(pamięć krótkotrwała i uwaga).

Czas reakcji - nie tylko jest wskaźnikiem

ogólnego tempa przetwarzania, ale też

radzenia sobie z różnymi modelami

zadań.

8

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Poszukiwanie korelatów (6)

9

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

1.

Obchodzenie w

myślach kształtu

blokowego

(figury/litery).

2.

Naciskanie

odpowiedniego

klawisza w momencie

obchodzenia figury w

prawo lub w lewo.

3.

Pomiar czasu

naciśnięcia klawiszy.

Poszukiwanie korelatów (7)

10

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Wskaźniki (

badania Nęcki i Rychlickiej)

:

a)

akceleracji: czy przemierzanie dłuższych

odcinków prowadzi do przyspieszenia tempa

procesu poznawczego?

b)

zwrotności: ilość czasu przeznaczanego na

ostry zakręt (kąty ostre wymagają go więcej);

c)

inercji: czas przeznaczany na wykonanie

innego zakrętu niż seria poprzednich (np.

zakręt w lewo po serii zakrętów w prawo);

d)

antycypacji: czas skracania zakrętu po serii

tych samych zakrętów (np. kolejny zakręt w

lewo po serii zakrętów w lewo).

Poszukiwanie korelatów (8)

11

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Wnioski (

badania Nęcki i Rychlickiej)

:

1.

Osoby o wyższym IQ (t.Ravena) – mniejszy

wskaźnik inercji.

2.

Wskaźnikiem inteligencji może być łatwość

zmiany sposobu reagowania w elementarnych
zadaniach poznawczych (giętkość).

Poszukiwanie komponentów

(1)

12

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

…czyli o dekompozycji procesu poznawczego…

(Sternberg, 1977)

Zadania dotyczące zdolności rozumowania

indukcyjnego: wymagające uzupełnienia serii,

kategoryzowania, logicznego uzupełniania

wzorców oraz dostrzeganie i wykorzystanie

analogii, np.:

WRÓBEL FIOŁEK JABŁKO DĄB
Który z powyższych wyrazów logicznie uzupełnia

relację:

pojazd do samochodu ma się tak, jak owoc

do…?

Z jakich etapów składa się proces rozwiązywania

tego zadania???

Poszukiwanie komponentów

(2)

13

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Etapy procesu poznawczego wg Sternberga:

1)

Kodowanie składników analogii.

2)

Wnioskowanie o relacji między dwoma

pierwszymi składnikami (np. pojazd 

samochód).

3)

Umiejscowienie trzeciego składnika (owoc) w

strukturze logicznej.

4)

Wykorzystanie wykrytej wiedzy w celu

wybrania odpowiedzi.

5)

Udzielenie odpowiedzi.

Poszukiwanie komponentów

(3)

14

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Analiza komponentowa – badania nad

modelem dotyczącym wyróżnionych etapów
procesu poznawczego (weryfikacja trafności
modelu)  mierzenie czasu potrzebnego na

wykonanie różnych wariantów zadania (np.
dopiero po wykonaniu kroku nr 2).

Zasadniczy wniosek: choć osoby inteligentne

ogólnie reagują szybciej, to dłuższy jest u nich
wstępny etap analizy zadania 

sprawności intelektualnej nie można wyjaśniać
jedynie ogólnym tempem reakcji!

Poszukiwanie komponentów

(4)

15

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Różnice indywidualne w odniesieniu do ujęcia

komponentowego dotyczą:

1)

Liczba i rodzaj komponentów

2)

Reguła ich zestawiania w proces poznawczy

3)

Kolejność komponentów

4)

Reguła kończenia aktywności

5)

Czas i poprawność działania

6)

Rodzaj reprezentacji poznawczej w jakiej

działają komponenty

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (1)

Jaki układ elementarnych składników

procesu przetwarzania informacji
(komponentów) jest
charakterystyczny dla zadań
decydujących o ludzkiej inteligencji?

17

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (2)

Istnieją 3 obszary ludzkiej inteligencji,

odpowiadające trzem perspektywom jej

analizowania:

1.

subteoria kontekstu – dot. relacji w

stosunku do zewnętrznego otoczenia;

2.

subteoria doświadczenia – dot. relacji do

indywidualnego doświadczenia jednostki ze

światem zewnętrznym, czyli indywidualnych

zasobów wiedzy, pamięci, nawyków;

3.

subteoria składników (komponentów) –

dot. relacji do świata wewnętrznego

jednostki, tzn. jej procesów psychicznych.

18

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (3)

19

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (4)

1.

subteoria kontekstu

Znaczenie kontekstu środowiskowego dla

zachowań inteligentnych – inteligencja
jest celową adaptacją do realnie
istniejącej rzeczywistości.

W przypadku braku możliwości adaptacji:
a) Kształtowanie (zmiana) rzeczywistości;
b) Selekcja środowiska odpowiadającego

zdolnościom adaptacyjnym

20

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (5)

1.

subteoria kontekstu

Przyjmuje relatywizm społeczno-kulturowy

w zakresie badań nad inteligencją i trafne

ekologicznie kryteria oceny intelektu (które

zachowanie, kiedy, gdzie i dla kogo można

uznać za inteligentne).

Człowiek inteligentny, to ten, który potrafi

celowo przystosowywać się do środowiska,

adekwatnie wybiera swoje środowisko i

zmienia go wedle własnych możliwości i

preferencji.

Wyodrębnienie subteorii kontekstu

zaowocowało analizą inteligencji

społecznej i praktycznej.

21

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (6)

1.

subteoria doświadczenia

Nie wszystkie zadania poznawcze w równym

stopniu wymagają inteligencji (nie wszystkie

testy w równym stopniu ją mierzą).

Najlepsze pod tym względem są zadania,

które wymagają radzenia sobie z nowością

lub szybkiego automatyzowania procesów

poznawczych.

Inteligencja odnosi się do dwóch

podstawowych zdolności:



zdolność radzenia sobie z nowym zadaniem

(udział ogólnego systemu przetwarzania

informacji),



zdolność automatyzacji procesów

informacyjnych (udział lokalnego systemu

informacyjnego).

22

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (7)

1.

subteoria doświadczenia

W ogólnym systemie przetwarzania

informacji procesy przetwarzania informacji

mają strukturę hierarchiczną, przebiegają w

sposób kontrolowany i świadomy. Zadania

nowe, charakteryzujące się brakiem lub

małym stopniem doświadczenia angażują

wiedzę i ogólny system przetwarzania

informacji.

Lokalny system informacyjny działa

wybiórczo i nie ma struktury hierarchicznej.

Bierze udział przy rozwiązywaniu zadań

znanych i w znanych sytuacjach.

Wykonywanie takich zadań wymaga

zautomatyzowanych procesów

informacyjnych.

23

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (8)

1.

subteoria doświadczenia

Nowość i automatyzacja stanowią dwa

bieguny wymiaru doświadczenia.
Uzupełniają się.

W miarę nabywania doświadczenia coraz

większe porcje informacji przekazywane
są do systemu lokalnego. Im bardziej
efektywne są procesy informacyjne w
jednym z systemów, tym większe zasoby
ma osoba w drugim z nich.

24

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (9)

1.

subteoria doświadczenia

Człowiek inteligentny to ten, który

skutecznie wykonuje zadania
wymagające adaptacji do nowości
(zadania polegające na rozwiązywaniu
problemów) lub automatyzacji
wykonywanych czynności (zadania, w
których mierzy się czas i szybkość
wykonywania uprzednio nabytych reakcji
werbalnych i motorycznych).

25

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (10)

1.

subteoria składników

Składniki – to elementarne procesy

przetwarzania informacji, przebiegające
na wewnętrznych reprezentacjach
przedmiotów i symboli.

W zależności od pełnionych funkcji można

wyodrębnić trzy rodzaje składników:

1.

metaskładniki,

2.

składniki wykonawcze,

3.

składniki nabywania wiedzy.

26

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (11)

1.

subteoria składników

Metaskładniki – procesy przetwarzania informacji

wyższego rzędu występujące w czynnościach

planowania, kontroli i podejmowania decyzji.

Nadzorują one przebieg procesów niższego

rzędu (składników wykonawczych i składników

nabywania wiedzy). Są to:



decyzja, co do problemu, który należy rozwiązać,



wybór składników niższego rzędu,



selekcja sposobu organizacji informacji,



selekcja strategii porządkowania składników niższego

rzędu,



decyzja dotycząca angażowania zasobów uwagi,



kontrola rozwiązania zadania,



wrażliwość na zewnętrzne sprzężenie zwrotne;

27

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (12)

1.

subteoria składników

Składniki wykonawcze – procesy

przetwarzania informacji

uczestniczące w wykonywaniu zadań

na etapie

(1)

kodowania bodźców,

(2)

strukturalizacji i porównywania

bodźców,

(3)

reakcji.

Najbardziej złożony jest etap drugi

(wnioskowanie, przekształcanie,

zastosowanie, porównywanie i

wyjaśnianie).

28

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (13)

1.

subteoria składników

Składniki nabywania wiedzy –

procesy przetwarzania informacji
obecne w czynnościach uczenia się i
nabywania wiedzy.

Są to: selektywne kodowanie,

selektywne łączenie, selektywne
porównywanie.

29

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (14)

1.

subteoria składników

Istota subteorii składników polega na

analizowaniu inteligencji jako procesu

rozwiązywania rozmaitych zadań

poznawczych przy pomocy właściwych

składników wykonawczych, pod

nadzorem metaskładników i przy

„zasilaniu” ze strony składników

nabywania wiedzy.

Inteligencja ogólna (czynnik g) przejawia

się w różnicach indywidualnych w

efektywności wykorzystywania

składników, w tym głównie

metaskładników.

30

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Triarchiczna teoria

inteligencji Sternberga (15)

Zarzuty:

„Omnibusowy” charakter teorii (niczego nie wyjaśnia, a

jedynie porządkuje wiedzę na temat inteligencji).

Brak ekonomiczności – wyjaśnia zjawisko inteligencji w

sposób bardziej skomplikowany niż inne teorie.

Ignoruje rolę czynnika biologicznego (nie zajmuje się

ewolucją inteligencji, pomija podstawy

neurofizjologiczne, nie dostrzega roli czynnika

genetycznego).

Pomija problem indywidualnego rozwoju inteligencji.
Nie definiuje niektórych pojęć (zwłaszcza w subteorii

kontekstu, takich jak, kultura, środowisko).

IQ traktuje jako arbitra, czym jest inteligencja, a czym

nie jest.

Relatywnie ubogie badania empiryczne w stosunku do

rozbudowanej teorii.

31

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Inteligencja a uwaga (1)

32

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Zasoby uwagi (Hunt i Lansman, 1982) – wielkość

mocy przetworzeniowej systemu poznawczego,

energia determinująca zdolność do kontroli

czynności poznawczych (zwłaszcza tych

wykonywanych jednocześnie).

Deficyt zasobów wynikać może z konieczności ich

rozdysponowania pomiędzy konkurencyjnymi

czynnościami lub ze stopnia złożoności zadania,

jakie trzeba wykonać.

Wielkość zasobów jest stała, indywidualnie

zróżnicowana – im więcej zasobów ktoś posiada,

tym więcej może ich przydzielić czynnościom i

tym mniejsze są negatywne skutki deficytu.

Inteligencja a uwaga (2)

33

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Badania nad zasobami uwagi (Stankow, 1988)

wykazały, że poziom wykonania zadań
poznawczych wyżej korelował z IQ, jeśli
prezentowano równolegle dwa zadania (a nie
jedno). Korelacje te były silniejsze przy pomiarze
inteligencji płynnej.

Nęcka (1994, 1996) w swoim badaniu sprawdzał

takie cechy uwagi, jak: selektywność, wielkość
zasobów, wytrzymałość, odporność na dystrakcję.
Okazało się, że wszyscy gorzej wykonywali dwie
czynności niż jedną, ale osoby bardziej
inteligentne traciły mniej. Lepiej też radziły sobie
ze wzrostem poziomu trudności zadania
pierwszego (ocena wykonania obu zadań) 

zwiększona pula zasobów uwagi.

Inteligencja a uwaga (3)

34

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Przełączanie zasobów uwagi (Nęcka, 1994, 1996)

z jednej czynności na inną polega na chwilowym

zignorowaniu czynności A po to by móc

skoncentrować się na czynności B. Czynność A nie

traci przy tym całkowicie zasobów, ale nie ma

pierwszeństwa w dostępie do nich, dlatego poziom

wykonania może być gorszy.

Osoba o mniejszej ogólnej puli zasobów mniej

może przeznaczyć na czynność A niż osoba o

większej puli zasobów, dlatego gorzej radzi sobie

zarówno w zadaniach eksperymentalnych, jak i w

złożonych zadaniach intelektualnych,

wymagających dużych zasobów.

Pytanie tylko, czy tak naprawdę przedmiotem

pomiaru jest pula zasobów, czy może plastyczność i

mobilność samej uwagi, a może cechy

temperamentu (np. neurotyczność).

Inteligencja a pamięć

robocza (1)

35

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Pojemność pamięci krótkotrwałej jest także

ograniczona, co wpływa zarówno na poziom
wykonania zadań polegających na
zapamiętywaniu, ale także takich, jak
rozwiązywanie problemów, analiza tekstu,
rozumienie dyskursu.

Baddeley (1986): informacje przechowywane

są chwilowo w pętli artykulacyjnej (lub
szkicowniku wzrokowo-przestrzennym) i
wykorzystywane w odpowiednim momencie
przez centralny system wykonawczy.

Inteligencja a pamięć

robocza (2)

36

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Wyniki badań:



Badania 2144 rekrutów (Kyllonen i Christal,

1990), 4 rodzaje testów (i.płynna,
i.skrystalizowana, pojemność pamięci roboczej,
szybkość przetwarzania informacji): czynnik
inteligencji płynnej koreluje z czynnikiem
pamięci roboczej (0,80), pozostałe korelacje
były niższe (0,35 – 0,51).



Miller i Vernon (1992): i.ogólna * pamięć

robocza = 0,46; i.ogólna * szybkość
przetwarzania = 0,26.

Inteligencja a pamięć

robocza (3)

37

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Wyniki badań:



Nęcka (1992): o inteligencji może decydować

nie tylko pojemność pamięci roboczej, ale też
wolne tempo samoistnego zanikania
przechowywanej informacji.

Inteligencja a strategie

poznawcze

38

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Strategie poznawcze – swoisty sposób wykonania

pewnej grupy zadań poznawczych.

Strategie: werbalna vs wyobrażeniowa,

analityczna vs globalna.

Wysoki poziom inteligencji:

-

Strategia analityczna (szeregowe przetwarzanie
kolejnych elementów zdania).

-

Łatwiejsze zmiany strategii w odpowiedzi na
wymagania.

Niski poziom inteligencji: niedobór myślenia

strategicznego – posługiwanie się nieadekwatną
strategią lub nieumiejętność przenoszenia
wyuczonej strategii z jednej klasy zadań na inną.

Formalna teoria inteligencji

Nęcki (1)

39

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Dwa podejścia w jednej koncepcji inteligencji:



procesualne - typowe dla psychologii poznawczej



dyspozycyjne - charakterystyczne dla psychologii

różnic indywidualnych

Teoria uwzględnia zarówno:

-

czynniki poznawcze (wielkość zasobów uwagi,

pojemność pamięci krótkotrwałej);

-

czynniki niepoznawcze, tj. pobudzenie

(pobudzenie typu A [energetyczne, czuwaniowe i

kortykalne] oraz pobudzenie typu B [napięciowe i

wisceralne]). Pobudzenie energetyczne pełni

funkcje mobilizujące, zwykle zwiększa zasoby, a

pobudzenie napięciowe (lękotwórcze) zmniejsza

pojemność zasobów.

Formalna teoria inteligencji

Nęcki (2)

40

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

Istnieją trwałe różnice międzyosobnicze, których źródło

tkwi w indywidualnie zróżnicowanej wielkości zasobów

uwagi oraz indywidualnie zróżnicowanej pojemności

pamięci krótkotrwałej.

Proces inteligencji to szczególny układ operacji

intelektualnych, odpowiadających za zmaganie się z

zadaniem o określonych wymaganiach co do uwagi i

pamięci, przez system o określonych możliwościach i

ograniczeniach, w konkretnych warunkach

sytuacyjnych.

Aktualny stan pobudzenia organizmu (sytuacja)

zdeterminowany może być przez stresory (np. hałas),

ale też przez cechy temperamentu (ekstrawersja,

neurotyczność).

Nie mówi o inteligencji, ale o inteligentnym

zachowaniu – są to kompetencje osoby w zakresie

rozwiązywania klasy zadań.