1

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny

finansów publicznych

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponoszą

pracownicy sektora finansów publicznych i inne osoby dysponujące

środkami publicznymi. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych

jest m. in.:

• zaniechanie ustalenia należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu

terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, a także

pobranie, ustalenie lub dochodzenie jej w wysokości niższej niż

wynikająca z prawidłowego obliczenia oraz niezgodne z przepisami jej

umorzenie lub dopuszczenie do jej przedawnienia,

• przekroczenie zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze

środków publicznych.

• Przekroczenie uprawnień do dokonania zmian w budżecie lub w planie

jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa

pomocniczego jednostki budżetowej lub funduszu celowego

• Niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków publicznych

otrzymanych z rezerwy budżetowej oraz dotacji z budżetu lub z

funduszu celowego.

• niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków funduszu

celowego,

• naruszenie zasady lub trybu postępowania przy udzieleniu zamówienia

publicznego,

• wypłacenie wynagrodzeń w jednostce sektora finansów publicznych bez

jednoczesnego pobrania, odprowadzenia lub opłacenia świadczeń lub

składek.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
11.1

2

Kary za naruszenie dyscypliny finansów

publicznych

1) Upomnienie,

2) nagana,

3) kara pieniężna,

4) zakaz

pełnienia

funkcji

kierowniczych

związanych

z

dysponowaniem środkami publicznymi na okres od roku do pięciu

lat od dnia uprawomocnienia orzeczenia.

Karę pieniężną wymierza się w wysokości od jednomiesięcznego do

trzymiesięcznego przeciętnego wynagrodzenia (wg GUS).

Ukaranie karą przewidzianą w pkt. 4) wyklucza, przez czas określony

w orzeczeniu o ukaraniu, możliwość pełnienia funkcji: (1)
kierownika, zastępcy kierownika lub dyrektora generalnego, (2)
członka zarządu, (3) skarbnika, głównego księgowego lub zastępcy
głównego księgowego, (4) kierownika lub zastępcy kierownika
komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wykonywanie budżetu
lub planu finansowego jednostki sektora finansów publicznych.

Kara zakazu pełnienia funkcji kierowniczych ma jednak charakter

raczej symboliczny, mimo bowiem wielu poważnych naruszeń
dyscypliny finansów publicznych, o ile wiadomo, nikogo jeszcze nią
nie ukarano.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
11.2

3

System kontroli finansowej w Polsce

System kontroli finansowej w Polsce formalnie składa się z:

kontroli zewnętrznej – w stosunku do administracji państwowej i

samorządowej oraz innych podmiotów gospodarujących środkami

publicznymi, sprawowanej przez Sejm, Najwyższą Izbę Kontroli

oraz

kontroli wewnętrznej, która jest niezależna funkcjonalnie od

jednostek kontrolowanych i jest sprawowana przez

instytucjonalnie wyodrębnione organy państwa, takie jak

administracja skarbowa i celna, kontrola skarbowa, inspekcja

celna i regionalne izby obrachunkowe.

Instytucjonalną kontrolę finansową sprawują wyodrębnione organy,

powołane wyłącznie w celu wykonywania kontroli bądź

wyposażone w określony przepisami prawnymi zakres uprawnień

kontrolnych w stosunku do całokształtu kontrolowanej

działalności.

Należą do nich:

 Najwyższa Izba Kontroli (NIK),

 regionalne izby obrachunkowe (RIO),

 organy kontroli resortowej,

 biegli rewidenci,

 organy kontroli skarbowej.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
11.3

4

Najwyższa Izba Kontroli

Najwyższa Izba Kontroli
• podlega Sejmowi,
• kontroluje działalność organów administracji rządowej,

NBP, państwowych osób prawnych, państwowych
jednostek organizacyjnych, organów samorządu
terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych
jednostek w zakresie, w jakim wykorzystują majątek
państwowy albo wykonują zadania zlecone przez państwo
lub wywiązują się ze zobowiązań finansowych na rzecz
państwa.

• NIK bada w szczególności: wykonanie budżetu państwa,

realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie
działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-
administracyjnej tych jednostek.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
11.4

5

Regionalne Izby Obrachunkowe

Regionalne Izby obrachunkowe
• sprawują nadzór nad działalnością jednostek samorządu

terytorialnego w zakresie spraw finansowych oraz

• dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień

publicznych:

– jednostek samorządu terytorialnego,
– związków międzygminnych,

– stowarzyszeń gmin, powiatów, samorządowych jednostek

organizacyjnych mających osobowość prawną

– i innych podmiotów

w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z
budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Nadzór nad działalnością Regionalnych Izb Obrachunkowych –
co do zgodności ich działań z prawem – sprawuje Prezes Rady
Ministrów.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
11.5

6

Finansowa kontrola wewnętrzna, biegli

rewidencie i organy kontroli skarbowej

Finansowa kontrola wewnętrzna jest powoływana w państwowych

jednostkach budżetowych będących dysponentami środków
budżetowych i w ich jednostkach organizacyjnych. Funkcjonuje w
oparciu o przepisy lub regulaminy wewnętrzne, a jej celem jest
badanie zagadnień dotyczących wydatkowania środków
publicznych.

Biegli rewidenci dokonują niezależnej oceny prawidłowości

sporządzania rocznych bilansów w podmiotach gospodarczych na
podstawie dokumentów źródłowych, ewidencji księgowej i
sprawozdań finansowych. Wobec wysokich kosztów badania
bilansów z tego obowiązku wyłączono małe firmy. Biegli rewidenci
nie kontrolują sektora publicznego, chyba, że z inicjatywy danej
jednostki lub parlamentu.

Organy kontroli skarbowej są wyodrębnionym funkcjonalnie i

organizacyjnie aparatem Ministra Finansów. Podstawowym celem
kontroli skarbowej jest ochrona interesów i praw majątkowych
Skarbu Państwa (w takim stopniu, w jakim nie czyni tego
Prokuratoria Generalna).

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
11.6

7

System kontroli zarządczej

W 2002 r. wprowadzono w Polsce system kontroli

finansowej,

obejmujący

gromadzenie

i

rozdysponowanie środków publicznych oraz

gospodarowanie mieniem.

Jednocześnie wprowadzono pojęcie tzw. audytu

wewnętrznego, tj. systemu kontroli zarządczej

działania

danej

jednostki,

zwłaszcza

dysponowania majątkiem, pozwalającego na

obiektywną i niezależną ocenę jej funkcjonowania

pod kątem legalności, gospodarności, celowości i

rzetelności, a także przejrzystości i jawności.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
11,7

8

Audyt wewnętrzny w jednostkach sektora

finansów publicznych

Audyt wewnętrzny obejmuje m. in. badanie dowodów księgowych oraz

zapisów w księgach rachunkowych, ocenę systemu gromadzenia

środków publicznych, dysponowania nimi i gospodarowania mieniem

oraz ocenę efektywności i gospodarności zarządzania finansowego.

Do prowadzenia audytu wewnętrznego są zobowiązane m. in.:

• naczelne organy władzy państwowej nie podlegające rządowi,

• ministerstwa,

• Kancelaria Prezesa Rady Ministrów,

• urzędy centralne, urzędy przewodniczących komitetów wchodzących

w skład Rady Ministrów, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych i

Rządowe Centrum Legislacyjne oraz urzędy wojewódzkie,

• urzędu celne i urzędy skarbowe

• fundusze celowe stanowiące wyodrębnione jednostki organizacyjne

oraz

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia

Społecznego i zarządzane przez nie fundusze.

Audyt wewnętrzny musi być prowadzony także w jednostkach sektora

finansów

publicznych,

w

tym

w

jednostkach

samorządu

terytorialnego, jeżeli gromadzą one znaczne środki publiczne lub

dokonują znacznych wydatków publicznych.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
11,8

9

Działalność kontrolna NIK

•

NIK bada w szczególności wykonanie budżetu Państwa oraz realizację ustaw i
innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i
organizacyjno-administracyjnej jednostek sektora finansów publicznych.

•

Ponadto NIK kontroluje wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątkową
naczelnych organów państwa nie podlegających rządowi.

•

Niezależnie od kontroli wykonania budżetu na zlecenie Sejmu Najwyższa Izba
Kontroli kontroluje działalność Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu,
Kancelarii Senatu, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora
Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz Państwowej Inspekcji Pracy, oraz
działalność organów i jednostek sektora finansów publicznych, pod względem
legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. .

•

Kontrolę działalności Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, tak jak
działalności organów i jednostek sektora finansów publicznych NIK przeprowadza
również na wniosek Prezydenta RP, a Kancelarii Senatu na wniosek Senatu.
Kontrolę działalności samorządu terytorialnego NIK przeprowadza pod względem
legalności, gospodarności i rzetelności, a kontrolę innych jednostek
organizacyjnych i podmiotów gospodarczych (przedsiębiorców) w zakresie, w jakim
wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się
z zobowiązań finansowych na rzecz Państwa, NIK przeprowadza tylko pod
względem legalności i gospodarności (art. 203 Konstytucji RP oraz art. 5 Ustawy o
NIK)

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
11.9

10

Działalność kontrolna NIK (cd)

Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi co rocznie między

innymi:
1)

analizę wykonania budżetu Państwa i założeń polityki

pieniężnej,
2)

opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów,

3)

informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego

organy oraz informacje o wynikach kontroli przeprowadzonych na
wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady
Ministrów oraz innych ważniejszych kontroli.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli podaje do wiadomości publicznej, po

przedłożeniu Sejmowi, analizę wykonania budżetu Państwa i
założeń polityki pieniężnej oraz sprawozdanie z działalności
Najwyższej Izby Kontroli. W ten sposób zapewnione są podstawy
społecznej kontroli wykonania budżetu Państwa.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
11.10

11

Parlamentarna kontrola wykonania ustawy

budżetowej

• Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego

przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz

z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm po rozpatrzeniu tego

sprawozdania i zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli w ciągu

90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania podejmuje uchwałę o

udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium

(Konstytucja RP, art. 226)

• Sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej (i innych planów

finansowych państwa) Sejm rozpatruje w pierwszym czytaniu na

posiedzeniu plenarnym, po czym kieruje je do rozpatrzenia do Komisji

Finansów Publicznych. Poszczególne części sprawozdania rozpatrują

także właściwe komisje sejmowe, które otrzymują zarazem uwagi NIK do

sprawozdania z wykonania poszczególnych części ustawy budżetowej i

innych planów finansowych państwa. W posiedzeniach właściwych

komisji sejmowych, na których rozpatrywane są części sprawozdania,

uczestniczą przedstawiciele Komisji Finansów Publicznych.

• Komisja Finansów Publicznych, po rozpatrzeniu przy udziale

przedstawicieli poszczególnych komisji sprawozdania o wykonaniu

ustawy budżetowej oraz stanowisk przekazanych przez właściwe komisje,

przedstawia Sejmowi sprawozdanie wraz z wnioskami w sprawie jego

przyjęcia lub odrzucenia oraz w przedmiocie absolutorium.

• Uchwałę w przedmiocie absolutorium Sejm podejmuje po wysłuchaniu

opinii NIK przedstawionej przez jej Prezesa. Odmowa udzielenia

absolutorium Radzie Ministrów nie jest równoznaczna z udzieleniem jej

wotum nieufności.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne,
11.11