OKRES WCZESNEGO

DZIECIŃSTWA

Okres wczesnego

dzieciństwa:

• stadium noworodka – pierwszy

miesiąc życia

• wiek niemowlęcy – od 2 miesiąca do

1 roku

• wiek poniemowlęcy – od 2 do 3 roku

życia

Stadium noworodka

Noworodek donoszony to dziecko

urodzone
po upływie ciąży trwającej 270 dni.
Noworodek waży średnio 3370 g, mierzy
51,2 cm. Ciało noworodka nie zachowuje
proporcji ciała człowieka dorosłego -
duża głowa z małą twarzą obejmuje 30%
masy ciała, tułów jest długi, a kończyny
są krótkie.

Noworodek

ma

zakodowany

naturalny

rytm

aktywności

-

przeplatające się fazy snu i czuwania.

Gdy śpi głęboko, regularnie oddycha

i nie porusza oczami. Gdy śpi lekko,

jego oddech jest nieregularny a gałki

oczne wykonują szybkie ruchy. Kiedy

drzemie,

ma otwarte, lecz nieprzytomne oczy.

Kiedy czuwa, oczy są otwarte,

przytomne. Noworodki przesypiają

średnio 16 do 18 godzin na dobę.

Zachowaniem noworodka zawiadują ośrodki
podkorowe. Kora mózgowa nie jest jeszcze
na tyle rozwinięta, by pełnić rolę kontrolera
i łącznika między nimi.

Reakcjami

noworodka

na

bodźce

zewnętrzne

sterują

głównie

odruchy

bezwarunkowe.

Odruchy noworodka:

1)wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego:

odruch źreniczny,
mrugania,
ssania,
połykania,
wydalania;

2) występujące tylko u noworodków i/lub niemowlęcia, a

zanikające lub patologiczne u człowieka dorosłego:

 odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca podczas

drażnienia podeszwy stopy),

 toniczno-szyjny: jeśli głowę noworodka leżącego na plecach

skierujemy

w lewo, to dziecko wyprostuje lewą rękę, a prawą skuli;

 odruch Moro - odruch obejmowania; nagły silny bodziec (ostre

światło, głośny dźwięk, mocne szarpnięcie) spowoduje, że

noworodek wyprostuje ręce i przyciągnie je do tułowia;

 chwytny (zaciskanie dłoni na przedmiocie po podrażnieniu jej

wnętrza; uchwyt jest tak mocny, że można dziecko unieść

w powietrzu, podnosząc ów przedmiot),

 odruch oczno-karkowy Peipera: kiedy do oka noworodka dociera

silne światło, on cofa głowę;

 odruch marszu automatycznego: jeżeli stopy dziecka zetkną się

z jakimkolwiek podłożem, wykonuje ono rytmiczne ruchy

chodzenia.

 Poza odruchami bezwarunkowymi i na ich

podstawie dziecko rozwija odruchy warunkowe.

 Szybkość uczenia się zależy w tym wypadku

od

dojrzałości

analizatorów

mózgowych.

Odruchy warunkowe utrwalają się stopniowo.

 U niemowlęcia najczęściej przejawiają się jako

reakcje na bodźce negatywne.

 U dwutygodniowych dzieci występuje odruch

ssania przy ułożeniu ciała takim, jak do

karmienia. Później warunkowy odruch ssania

pojawi się w odpowiedzi na widok piersi matki

lub butelki z pokarmem.

 Reakcje warunkowe dziecka powstają na bazie

reakcji bezwarunkowych, wspomagają rozwój

mowy.

 W rozwoju myślenia faza noworodka odpowiada

stadium inteligencji zmysłowo-ruchowej. Dziecko

uczy się widzieć i słyszeć to, co je otacza.

Odbierane bodźce:

 równowagi - płacz ustaje, gdy bierzemy dziecko na ręce

(zmiana pozycji ciała);

 dotyku - dziecko nieruchomieje, gdy dotykamy okolicy jego ust;

 smaku - rozróżnia smak słodki (wyraźnie go preferuje), słony,

kwaśny i gorzki;

 węchu - reakcje na zapach niektórych pokarmów takie same,

jak

u dorosłego; rozpoznaje zapach mleka matki; umie

zlokalizować źródło zapachu; odwraca się od nieprzyjemnych

zapachów;

 słuchu - preferuje dźwięki o czystych tonach różnicuje niemal

wszystkie dźwięki mowy ludzkiej odwraca się w kierunku

dźwięku preferuje dźwięki wysokie wypowiedzi z wysoką

intonacją oraz głos swojej matki,

 wzroku - ograniczona akomodacja i ostrość wzroku; próbuje

śledzić poruszający się obiekt; widzenie kolorów nie do końca

rozwinięte.

Okres niemowlęcy

Przyrost wzrostu wynosi około 50% do końca 3-4

miesiąca. Do końca 6 miesiąca życia trwa faza

bierności - parametry życiowe niemowlęcia (w tym

biochemiczne)

są wtedy takie, jak płodu. Między 5 i 7 miesiącem

dochodzi

do

"fizjologicznych

urodzin",

rozpoczynających fazę ekspansji - dziecko uczy się

kontrolować własne ciało, doskonali się mechanizm

fizjologicznej

i biochemicznej homeostazy. Następuje szybki rozwój

narządu ruchu (układu kostnego i mięśni). Z pierwotnej

kifozy wykształca się lordoza szyjna (podnoszenie

i utrzymywanie głowy prosto), a między 9 i 12

miesiącem - lordoza lędźwiowa (postawa ciała pionizuje

się).

Intensywnie

przyrasta

tkanka

tłuszczowa,

wspomagając procesy termoregulacji. W 6 miesiącu

zaczynają wyżynać się zęby mleczne (proces potrwa do

3 roku życia).

ROZWÓJ

PSYCHOMOTORYCZNY

• Rozwój postawy ciała zależy od rozwojowych zmian

napięcia mięśni i stopniowego poszerzania zdolności
ruchowych. Noworodek leży głównie w pozycji "na
wznak", a jego głowa chwieje się przy zmianie
ułożenia ciała.

• Mając 3 miesiące potrafi utrzymać sztywno głowę;

leżąc na brzuchu, unosi ją na chwilę. Sztukę
siadania,

utrzymywania

tułowia

w

pionie

i

poruszania nim opanowuje dopiero półroczne
niemowlę.

• Próby przechodzenia z pozycji siedzącej do stojącej

zostają uwieńczone sukcesem w 9-10 miesiącu życia.

• Zanim dziecko zacznie chodzić - raczkuje. Okres ten

jest wymuszony niedostatecznym rozwojem kończyn
dolnych, które nie utrzymałyby dziecka w pozycji
stojącej.

• Przyjmuje się, że w wieku 10 miesięcy zdrowe

dziecko potrafi samodzielnie siedzieć.

• Niemowlak uczy się przede wszystkim chwytać -

najpierw oburącz, potem każdą dłonią oddzielnie.

• 5-7-miesięczne dziecko chwyta przy pomocy całej

dłoni, kciuk nie przeciwstawia się pozostałym
palcom.

• W III kwartale chwyt doskonali się i jest

precyzyjny; kciuk jest przeciwstawny. Wtedy
dziecko już manipuluje chwytanymi przedmiotami,
obraca w rękach, wkłada mniejsze w większe,
rzuca przedmiotami. Po upływie roku, dziecko
potrafi posługiwać się przedmiotami w "dorosły"
sposób.

Rozwój procesów poznawczych

Noworodek posiada swoistą wrażliwość

na bodźce świetlne - jest zdolny
do krótkotrwałego fiksowania wzroku
na nich. Niektórzy psychologowie
rozwojowi twierdzą, że dziecko w 1
miesiącu życia różnie reaguje na różne
barwy.

Badania

wykazały,

że najdłużej przygląda się kartkom
niebieskim

i

zielonym,

krócej

czerwonym, najkrócej żółtym.

• Dwumiesięczny niemowlak przygląda się twarzy

matki w obrębie konturu i nawiązuje z matką

kontakt wzrokowy, gdy ona do niego mówi.

• W wieku 3 miesięcy potrafi odróżnić zamaskowaną

lub nie twarz matki.

• Gdy ma 4 miesiące rozróżnia twarze znajome i

obce.

• Mając 7 miesięcy różnicuje mimiczne wyrazy

gniewu

i radości, występujące u tej samej osoby.

• Pod koniec IV kwartału dziecko rozróżnia wzrokiem

przedmioty mu znane; zaczyna szukać wzrokiem

przedmiotów nazywanych przez osobę dorosłą.

Pod koniec pierwszego miesiąca
życia dziecko staje się wrażliwe
na głos ludzki, a około 6-8
tygodnia zaczynają pojawiać się
pierwsze reakcje mimiczne,
np. uśmiech w odpowiedzi na
dźwięk matczynego głosu.

Rozwój mowy przebiega etapami:

 Niemowlę 2-3-miesięczne grucha, czyli wydaje

dźwięki artykułowane, zabarwione pozytywnymi

emocjami. Gruchanie służy wyćwiczeniu aparatu

artykulacyjnego.

 W 4-5 miesiącu dziecko zaczyna wymawiać proste

sylaby, najczęściej: ma, la, ta, pa, ba. Półroczne

dziecko zaczyna łączyć proste sylaby w bezsensowne

łańcuchy sylab.

 W IV kwartale gaworzy i wypowiada pierwsze słowa,

zbudowane z powtarzanych (przez siebie i innych)

i powtarzających się sylab: ba-ba, ma-ma, la-la, pa-

pu. Słowa te są nazwami osób, rzeczy lub prostych

czynności.

 Słownik rocznego dziecka to od 3 od 5 sensownych

wyrazów.

Zdobyte doświadczenia niemowlę
uogólnia w pierwsze schematy
rzeczy
i czynności. Myślenie niemowlaka
jest integralną częścią systemu
wrażeń zmysłowych i aktywności
motorycznej.

Rozwój emocjonalny, społeczny i
moralny

Niemowlę 2-3 miesięczne reaguje żywo
na specyficznie ludzkie bodźce: twarz,
ton głosu, uśmiech. Jeżeli jest syte i
suche, kontakt z życzliwą mu osobą
dorosłą

wywołuje

u

niego

stan

radosnego ożywienia, niezwykle istotny
dla rozwoju psychicznego, a przede
wszystkim emocjonalnego i społecznego
dziecka.

W wieku 3 miesięcy uśmiecha się
do znajomych osób, bez antycypowania
ich wyrazu mimicznego.

W 4 miesiącu okazuje radość z widoku
matki; gdy widzi osobę obcą najczęściej
reaguje płaczem - jest to świadectwo
zarówno precyzji różnicowania wrażeń
wzrokowych,
jak i pojawienia się zalążków uczuć.

• W piątym - przejawia strach na widok

obcej osoby.

• Między siódmym i ósmym stara się

skupić na sobie uwagę otoczenia,
płacząc lub gaworząc.

• W 10 miesiącu naśladuje zachowania

dorosłych (pierwotne poczucie
odrębności fizycznej).

Mimika:

• w 1 miesiącu radość i zadowolenie wyraża

w uśmiechu,

• w 3 i 4 miesiącu wyraża mimicznie złość i

smutek,

• w 7 miesiącu strach
• w 12 miesiącu nieśmiałość i wstyd

Dziecko

samodzielnie

wzmacnia

emocje

pozytywne, wyrażając je częściej niż inne.

W 6 miesiącu rozpoznaje emocje dorosłych

obserwując ich mimikę.

Wyróżnia się trzy etapy rozwoju

przywiązania

1) lękowo-unikające - rozstanie z matką nie wzbudza w

dziecku emocji negatywnych, a gdy matka wraca, dziecko

jej unika;

2) ufne (zdrowe) - rozstanie z matką wzbudza w dziecku

emocje negatywne, a jej powrót budzi radość;

3) lękowo-ambiwalentne - rozstanie z matką wzbudza w

dziecku silne emocje negatywne, a jej powrót budzi agresję.

Reakcja na inne dziecko:
- w 6 miesiącu życia obserwuje i uśmiecha się,
- w 3 kwartale gaworzy, naśladuje, obdarowuje zabawką,

reaguje na odebranie zabawki,

- pod koniec 1 roku życia gaworzy, przejawia złość, gdy

rówieśnik się oddala, traktuje go przedmiotowo: pcha,

ciągnie, "bada" dotykiem; co ciekawe, w tym samym czasie

osoby dorosłe traktuje podmiotowo.

WIEK PONIEMOWLĘCY

ROZWÓJ MOTORYCZNY

• Sylwetka wyszczupla się, postawa stojąca w pełni

wykształcona, chód automatyczny.

• Charakterystyczna aktywność motoryczna:

• - w 15 miesiącu wchodzenie po schodach na

czworakach, samodzielne chodzenie (upada rzadko);

• - w 18 miesiącu ciągnięcie zabawek na sznurku,

wchodzenie po schodach z pomocą osoby dorosłej;

• - w 25-30 miesiącu schodzenie po schodach bez

poręczy (stawia nogi naprzemiennie), skakanie,

bieganie;

• - w 36 miesiącu jazda na trójkołowym rowerku,

stawanie na palcach;

• - u dwulatka wydłuża się krok, poprawia się

koordynacja ruchów, zanikają ruchy zbędne,

podczas chodzenia nogi unoszone są niżej.

W drugim roku życia rozwija się manipulacja

specyficzna - dziecko powoli dopasowuje ruchy

do kształtu przedmiotu, jego wielkości i

oddalenia; ruchy są coraz bardziej precyzyjne.
Zachodzące zmiany rozwojowe dobrze oddaje

zabawa klockami:

- na początku dziecko buduje z klocków wieżę

(układa je jedne na drugim): w 18 miesiącu z

3-4 klocków, w 21 miesiącu z 5 klocków, w 24

miesiącu z 6 klocków, w 30 miesiącu z 8

klocków;

- następnie około 21 miesiąca buduje pociągi

(układa je jeden obok drugiego w jednej linii);

- wreszcie około 30 miesiąca zaczyna budować

obiekty trójwymiarowe, na przykład mosty.

Dziecko w wieku poniemowlęcym uczy się

posługiwać przedmiotami codziennego

użytku, naśladując osoby dorosłe.

W drugim roku życia posługuje się łyżka

i ołówkiem;

W wieku 2,5 lat potrafi przenieść szklankę

pełną płynu, fragmenty garderoby;

W wieku 3 lat myje twarz i ręce, wyciera je

w ręcznik.

ROZWÓJ POZNAWCZY

• Etap inteligencji sensoryczno-

motorycznej według Piageta -

różnicowanie schematów czynności.

• Podstawowe metody utrwalania nowych

umiejętności:

• - powtarzanie reakcji,
• - powtarzanie reakcji w odpowiedzi na

inne niż pierwotny bodźce,

• - różnicowanie reakcji zależnie od

kontekstu.

Wrażenia i spostrzeżenia

• Doświadczenia fizycznych cech obiektów

i zjawisk są uzupełniane lub zastępowane
(odkrycie, że cytryna jest kwaśna, a piłka
kulista). Modyfikowane są także doświadczenia
logiczno-matematyczne

(zasady

stałości,

obiektywności)
i

semiotyczne

(element

oznaczający-

oznaczany).

• W wieku 12 miesięcy rozumie niektóre

symbole, opanowuje kilka wyrazów.

• Wiek poniemowlęcy to okres fascynacji

symbolami,

dziecko

bardzo

szybko

przyswaja zasady posługiwania się nimi.

• Do końca 3 roku życia dziecko opanowuje

język

w stopniu elementarnym: zna około 2

tysięcy słów i najprostsze zasady gramatyki;

porozumiewa się w codziennych sprawach,

rozumie proste historie, opowiada o

zdarzeniach, których było uczestnikiem;

rozumie

także

i niekiedy potrafi się posługiwać innymi

systemami symboli - rysunkiem, muzyką,

gestami, cyframi.

Wyobraźnia

Rodzaje zabaw:

- manipulacyjne - są podstawą zabaw konstrukcyjnych,

wywodzą

się

z

zabaw

funkcjonalnych;

polegają

na

swobodnych

działaniach dziecka na przedmiocie wywołujących przyjemne

doznania; przykłady: potrząsanie grzechotką, wkładanie

klocków do pojemnika, przenoszenie i przewożenie klocków;

- konstrukcyjne - polegają na dążeniach dziecka do

wytworzenia dostrzegalnego rezultatu swoich działań, na

przykład

wieży

z klocków, rysunku, zamku z piasku, ale bardziej niż

rezultatem dziecko jest zainteresowane samą czynnością

tworzenia;

- symboliczne - są podstawą zabaw tematycznych, przykład:

zabawa w udawanie.

Między 18 i 24 miesiącem rozwija się umiejętność

udawania - dzieci odgrywają sytuacje "na niby"

i rozumieją, kiedy udają inni, na przykład mama

posługująca się bananem jako słuchawką telefonu.

Wyróżniamy trzy odmiany zabawy w udawanie:
• udawania substytucyjnego - przedmiot jest tym,

czym w rzeczywistości nie jest (klocek jest

filiżanką);

• prawdy - przedmiot posiada cechy, których w

rzeczywistości nie posiada (suche ubranie jest

mokre);

• istnienia - przedmiot jest, chociaż tak naprawdę go

nie ma (tata ma kapelusz na głowie, ale go nie

ma).

Myślenie konkretno-

obrazowe

W połowie drugiego roku życia -
nabywanie wiedzy o stanach mentalnych.
Dziecko potrafi myśleć o przedmiotach
ukrytych, nieobecnych (szuka ich) i
wyobrażonych, możliwych sytuacjach.
Wspomina przeszłość, planuje przyszłość;
okazuje zadowolenie, jeśli plan zadziałał,
niezadowolenie, jeśli nie zadziałał.

Mowa:

• W wieku 2 lat dziecko posługuje się słowami

nieprecyzyjnie (nadprodukcja znaczeń),

używa wielu wyrazów

dźwiękonaśladowczych, przy wymawianiu

słów popełnia błędy fonetyczne.

• W wieku 3 lat słownik dziecka zawiera od

1000 do 1500 wyrazów, ich znaczenia są

precyzyjnie zdefiniowane, brak błędów

fonetycznych, budowane zdania są poprawne

gramatycznie, składają się średnio z 3-4 słów,

ale zdarzają się także wypowiedzi 20-

zdaniowe.

Przed 3 rokiem życia uwypuklają się
różnice między płciami - dziewczęta
budują dłuższe zdania i wypowiedzi.
Po 18 miesiącu systematycznie
wzrasta liczba wypowiadanych zdań,
ich forma rozwija się na pograniczu
wczesnego i średniego dzieciństwa.

ROZWÓJ EMOCJONALNY I

SPOŁECZNY

• W wieku 2 lat dziecko lubi przebywać z osobami

dorosłymi, które budzą w nim pozytywne emocje.

Uczestniczy w wykonywaniu prac domowych -

naśladuje

zachowania

dorosłych.

Rozumie

pragnienia własne i innych, o swoich potrzebach

mówi wprost.

• W wieku 3 lat dziecko mówi o potrzebach

własnych

i innych; chętnie mówi o swoich emocjach, dzieli

się refleksjami na ich temat; rozumie emocje

innych. Te wszystkie umiejętności pomagają

nawiązywać kontakty społeczne i dzielić się

doświadczeniem.

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

• Dzięki

rozumieniu

zasady

stałości

i

rosnącej

samodzielności dziecka (poczucie sprawstwa - jestem

źródłem zmian i wydarzeń), kształtuje się jego odrębność

psychiczna i poczucie tożsamości. Pierwszym przejawem

poczucia własnego "ja" jest umiejętność rozpoznania

siebie w lustrze, nabywana między 15 i 24 miesiącem

życia.

• Bardzo ważnym źródłem wiedzy o siebie jest dla dziecka

tak zwane lustro społeczne, czyli opinie innych osób. W

ukształtowaniu odrębności pomagają dziecku rozmowy o

przyczynach

wydarzeń,

o emocjach i potrzebach oraz powtarzany dźwięk

własnego imienia. Poczucie tożsamości i odrębności jest

również wzmacniane przez używanie zaimka "ja",

dziecięcy negatywizm (wyraźny sprzeciw wobec próśb,

odmowa wykonania, upór). Trzy lata to wiek przekory.

Dziecko uniezależnia się od rodziców. A przynajmniej się

stara, wahając się między potrzebą autonomii a

zwątpieniem w swoją niezależność.

DZIĘKUJEMY ZA
UWAGĘ

Opracowali:
Joanna Liżewska
Mirosław Potaś
Sylwester Kozikowski

Literatura:
1. Strelau J., Psychologia Podręcznik Akademicki t.1-2, GWP, Sopot 2007
2. Birch A., Malim T., Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do

dorosłości., PWN, Warszawa 1997

3. Calvin S. Hall, Lindzey G. Teorie osobowości,PWN, Warszawa 2001