Okres wczesnego dzieciństwa, zwany także wiekiem przedszkolnym, trwa od 3 do 6 roku życia. Jego tradycyjna nazwa wywodzi się stąd, że okres ten poprzedza podjęcie przez dziecko obowiązku szkolnego. Niektóre dzieci uczęszczają w tych latach życia do przedszkola, a w 6 roku życia do klasy „zerowej” w przedszkolu lub w szkole, co stanowi w naszym systemie oświatowym pierwszy szczebel nauczania.

Okres wczesnego dzieciństwa stanowi względnie jednolity okres rozwojowy z uwagi na dominującą w nim formę działalności, jaką jest dla dziecka zabawa, na sposób poznawania rzeczywistości – w procesie swobodnego zdobywania doświadczeń i mimowolnego, okolicznościowego uczenia się oraz na specyfikę środowiska wychowawczego, którym jest nadal głównie rodzina oraz dopełniające jej funkcje przedszkole.

„Rozwój społeczny można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:

1) jako integrowanie się dzieci w grupę społeczną, często określane mianem socjalizacji,

2) jako kształtowanie się jednostki w grupie, czyli proces dochodzenia do unikatowych wzorów przeżywania, myślenia i działania w różnych sytuacjach” (Trempała, 2000).

Uspołecznienie dziecka, tzn. przystosowanie form jego zachowania do wymagań środowiska społecznego, stanowi ważne osiągnięcie rozwojowe okresu przedszkolnego. W toku wczesnego dzieciństwa dzieci poszerzają swoje społeczne horyzonty, stają się bardziej niezależne i autonomiczne. Przekraczając wcześniejsze ograniczenia społeczne i zależności, coraz głębiej wchodzą w swoje środowisko oraz odważniej podejmują próby sprostania wyzwaniom, jakie niosą ze sobą społeczne kontakty z rówieśnikami i dorosłymi.

Dziecko, które w 3 roku życia jest jeszcze egocentryczne i ledwie uporało się z odróżnieniem siebie od otoczenia – przechodzi w następnych kilku latach głęboką ewolucję, staje się istotą na tyle społecznie dostosowaną do otoczenia, że jest zdolne do uczestnictwa we wspólnych zabawach i zajęciach oraz przygotowane do włączenia się w najbliższej przyszłości w szerszą społeczność klasy szkolnej.

W miarę rozwoju dzieci integrują doświadczenia wyniesione z najbliższego otoczenia, przedszkola (szkoły), a także innych uspołeczniających sytuacji. Te doświadczenia nadają sens ich życiu i pomagają w rozwoju osobowości i społecznej świadomości.

Rozwijające się społeczno-poznawcze możliwości oddziaływania na innych ludzi pozwala dzieciom dojść do przekonania, że inni też mają prawa i przywileje. Te społeczne interakcje pomagają dzieciom w doskonaleniu pojęcia „ja”, tzn. tego, jak postrzegają je inni (Turner, Helms, 1999).

Rozwój społeczny dziecka, tak jak inne aspekty rozwoju, pozostaje pod silnym wpływem środowiska, w którym przebiega. W pierwszych latach życia najważniejszym środowiskiem jest rodzina. Rodzina nie tylko przekazuje dzieciom sposoby właściwego postępowania, wartości i wiedzę, ale tworzy też takie otoczenie emocjonalne, w którym mogą czuć się kochane i akceptowane.

Bardzo ważne jest to, czy dziecko otrzymuje od rodziców wsparcie, porady, zrozumienie, zaufanie i poczucie bezpieczeństwa. Również ważne są relacje z rodzeństwem oraz formy stosowanej przez rodziców dyscypliny.

Dyscyplina polega na uczeniu akceptowanych form postępowania czy zachowania. Celem dyscypliny jest wychowanie dzieci na odpowiedzialnych ludzi i doprowadzenie do tego, aby zdawały sobie sprawę z konsekwencji własnego zachowania (Turner, Helms, 1999).

Stosunki między rodzeństwem wywierają bardzo ważny wpływ na rozwijającą się osobę. Reprezentują bliskie związki międzyludzki, uczą umiejętności dzielenia się przywilejami i uczuciami.

Dzieci w wieku 3-6 lat znacznie rozszerzają stosunki z rówieśnikami. Interakcje w obrębie grup rówieśniczych stwarzają szanse na pełniejsze rozumienie zachowań i ich wpływu na inne osoby. Umożliwiają też pogłębianie się niezależności, kompetencji i emocjonalnego wsparcia. Oferują także nowe modele, z którymi dzieci mogą się identyfikować. Wpływają też na rozwój pojęcia „ja” oraz zmieniają charakter dziecięcych zabaw.

Różnice między grupami rówieśniczymi można zauważyć, odwołując się do kryterium płci. Jest to bardzo istotna zmiana w porównaniu do okresu poniemowlęcego, dla którego płeć nie stanowiła kryterium podziału na grupy. Dzieci w wieku przedszkolnym preferują rówieśników tej samej płci.

We wczesnym dzieciństwie coraz częściej ujawnia się postawa współpracy, wzajemności oraz umiejętność rozwiązywania problemów wewnątrzgrupowych. Grupa jest też w stanie wymyślić więcej zajęć dla wszystkich członków.

W ciągu całego dzieciństwa zabawa jest ważną społecznie aktywnością. Dzięki niej dzieci mogą lepiej zrozumieć siebie i swój stosunek do innych. Grupowe zabawy w okresie wczesnego dzieciństwa wzmagają wrażliwość na potrzeby innych oraz uczą współpracy.

Zabawa grupowa stopniowo uczy dzieci, iż pewne zachowania są oczekiwane i konieczne jest postępowanie według pewnych reguł. Środowisko, w którym dziecko się bawi, uczy je, że ważne jest dzielenie się i praca ukierunkowana na osiągnięcie celów grupowych. Dzieci uczą się tych procesów społecznych poprzez wzajemne oddziaływania oraz w trakcie kontaktowania się z dorosłymi w sytuacjach wymagających nadzoru i porad dorosłych.

Częste przejawianie przez rodziców inicjatywy w czasie aktywności zabawowej z dziećmi w wieku przedszkolnym łączy się z wyższym poziomem prospołecznego zachowania tych dzieci, niższym poziomem ich aspołecznych zachowań oraz z wyższą akceptacją rówieśników (Turner, Helms, 1999).

Podsumowując można stwierdzić, iż podstawową cechą procesu socjalizacji jest wrastanie dziecka w środowisko, w jakim żyje i rozwija się, połączone z jednoczesnym kształtowaniem się jego osobowości. Należy pamiętać, że ważną rolę odgrywa w tym procesie rodzina, a także przedszkole (szkoła).