Przedmiot psychologii

• Przedmiotem zainteresowania psychologii

jest szeroko rozumiane zachowanie się
człowieka.

• Zachowanie się – zorganizowane i celowe

działanie, będące szczególnym rodzajem
czynności, oparte na sumie procesów
związanych z przebiegiem podstawowych
funkcji neuropsychicznych, mające swój
cel,

strukturę,

organizację

oraz

regulujące

stosunki

człowieka

otoczeniem. (T. Tomaszewski, 1982)

Psychologia kliniczna

Dziedzina psychologicznych badań

i zastosowań, która zajmuje się opisem,
wyjaśnianiem zdrowych i zaburzonych
form

zachowania,

przeżywania

funkcjonowania

somatycznego,

określaniem

ich

przyczyn

oraz

wypełnianiem

zadań

praktycznych

polegających na diagnozie zdrowia i/lub
zaburzeń

celu

zastosowania

profesjonalnych, psychologicznych form
pomocy i interwencji. (H. Sęk)

Obszary zainteresowań

psychologii klinicznej

- Sfery

rzeczywistości

związane

zdrowiem i chorobą, normalnością i

nienormalnością,

- Sfery

związane

zaburzeniami

psychicznymi i ich diagnozą

- Sfery

związane

zaburzeniami

zachowania , przyczynami tych zaburzeń i

ich uwarunkowaniami

- Sfery

związane

zaburzeniami

funkcjonowania

somatycznego

oraz

człowiekiem w sytuacji choroby i leczenia

Przedmiot psychologii

klinicznej

(sposób ujmowania obszaru,

twierdzenia odnoszące się do obszaru)

- opis zdrowych i zaburzonych funkcji

psychicznych

somatycznych

oraz

zachowania

- wyjaśnianie przyczyn zdrowia i zaburzeń

oraz

ich

biopsychospołecznego

mechanizmu

- teoretyczno-metodologiczne

podstawy

diagnozy psychologicznej

- określanie zasad postępowania mającego

na celu promocję i ochronę zdrowia,

prewencję

zaburzeń

pomoc

psychoterapeutyczną

Zadania psychologii

klinicznej

Diagnoza zdrowia i zaburzeń
Pomoc i interwencja

psychologiczna ukierunkowana
na promocję zdrowia, prewencję
zdarzeń, interwencje w stanach
kryzysu i przejściowych trudności

i psychologiczną terapię

zaburzeń

Obszary badań i zadania

psychologii klinicznej

Aspekt jednostkowy

Zdrowie

Choroba

Dobrostan

Cierpienie

Aspekt społeczny

Zaburzenia z
pogranicza
psychozy i
nerwicy

Psychologiczne
ryzyko choroby
krążenia

Promocja

zdrowia

przemoc
rodzinna

Koncepcje i teorie w

psychologii klinicznej

• Teoria homeostazy - psychologia kliniczna zajmuje się

zaburzeniami w przystosowaniu się człowieka

• Teoria regulacji i samoregulacji – zaburzone i niezaburzone

formy

zachowania

rozumianego

jako

czynność

ukierunkowana na osiągnięcie określonego celu, mająca
swoją wewnętrzną strukturę i dynamikę.

• Zaburzone zachowanie – gdy człowiek nie zaspokaja swoich

potrzeb i nie spełnia wymagań otoczenia, czyli wykazuje
zaburzenia w regulacji pomiędzy sobą a środowiskiem.

• Przyczyny tych trudności mogą tkwić w podmiocie (np.

zaburzenia osobowości) lub na zewnętrz (np. sytuacje
stresowe.)

Model patogenetyczny

Co jest przyczyną choroby?

W jaki sposób ona powstała?

Poszukiwanie czynników

odpowiedzialnych za powstanie i

rozwój zaburzeń

Działanie patogenu zmienia stan

organizmu i funkcjonowania jednostki

ze zdrowego na chorobowy

Regulacja zachowania –

właściwosci sytuacji

Zachowanie jest funkcją osobowości

oraz sytuacji

Z = f(Osobowość, Sytuacja)

Sytuacja (wg T. Tomaszewskiego) – układ bodźców, które

mają określone własności (cechy), aktualny stan, oraz

wzajemne między nimi relacje. Bywa przeciwstawiana pojęciu

środowisko, które charakteryzuje się większą stabilnością.

Specyficznymi bodźcami dla człowieka są bodźce o

charakterze społecznym - zachowania innych ludzi, ich

interpretacja i reakcje na nie.

Etiologia jednoczynnikowa

i wieloczynnikowa

• Czynnik
chorobotwórczy

Choroba x

Patogen

Czynniki patogenetyczne
(biologiczne, konstytucjonalne)
Czynniki zaburzające
psychologiczne (np. osobowość)

zaburzenie

Czynnik patogenetyczne
ekologiczne

Czynniki chorobowe

Endogenne (tkwiące w człowieku) Somatogenne – np.

czynniki

toksyczne

uszkadzające mózg,

wirusy,

zatrucia, urazy,

choroby, itp.

Psychogenne – czynniki chorobowe pochodzenia psychologicznego

– sytuacyjno-środowiskowe, wydarzenia urazowe, stresory,

krytyczne wydarzenia życiowe, niemożność zaspokajania

potrzeb, wadliwa socjalizacja, niewłaściwe nawyki zdrowotne,

zaburzenia osobowości

Podstawowe kategorie

zaburzeń psychicznych

Zaburzenia zachowania i procesów

psychicznych powstają najczęściej w
wyniku współdziałania wielu
czynników, do których należą:

Struktur biologicznych organizmu,

szczególnie OUN

Struktury i funkcji osobowości
Właściwości sytuacji

Psychopatologia procesów

psychicznych

• Zaburzenia spostrzegania, np. gnozje, ruchu – np.

praksje, uwagi, pamięci, mowy – np. afazje

• Zaburzenia myślenia: treści – np. urojenia

prześladowcze i struktury – np. myśli natrętne, i

formy (spowolnienie, rozkojarzenie)

• Precyzyjne rozpoznanie objawów pozwala np.

stawiać hipotezy, co do lokalizacji uszkodzenia bez

konieczności wykonywania badań inwazyjnych.

• Opisywane zaburzenia łączone są w zespoły:

- np. w depresji podaje się występowanie

głębokiego

smutku,

zahamowanie

czynności

myślowych i ruchowych

- np. w schizofrenii występuje natłok myśli, omamy

słuchowe, urojenia oddziaływania, owładnięcia,

nasyłanie myśli, lęk dezintegracyjny, itp.

Układ

nerwowy

OBWODOWY

UKŁAD

NERWOWY

CENTRALNY

UKŁAD

NERWOWY

Centralny układ nerwowy

• Mózgowie w jamie czaszki
• Rdzeń w kanale rdzeniowym
• Istota biała i szara

Ośrodki korowe

• Kora mózgowa – zewnętrzna warstwa

neuronów na powierzchni mózgowia
o grubości ok. 4 mm i powierzchni
ok. 2 m kw.

• Miejsce powstawania większości

zjawisk psychicznych w tym
procesów świadomych

Płat potyliczny:
widzenie; analiza koloru, ruchu, kształtu, głębi;
skojarzenia wzrokowe, ocena, decyduje czy wrażenie jest
analizowane i jaki jest jego priorytet.

Objawyu szkodzeń płata potylicznego:

dziury w polach wzrokowych (skotoma);

trudności w umiejscowieniu widzianych obiektów;

halucynacje wzrokowe; niedokładne widzenie

obiektów, widzenie aureoli;

trudności w rozpoznawaniu kolorów;

trudności w rozpoznawaniu znaków,

symboli, słów pisanych;

trudności w rozpoznawaniu rysunków;

trudności w rozpoznawaniu ruchu

obiektu;

trudności z czytaniem i/lub pisaniem

Płat skroniowy:
zakręt górny i wieczko: słuch muzyczny, fonematyczny
i wrażenia dźwiękowe;
obszar Wernicky’ego - rozumienie mowy, gramatyka,
prozodia;
zakręt dolny: rozpoznawanie obiektów;
kategoryzacja obiektów; pamięć werbalna,
zapamiętywanie;
część podstawna: analiza zapachów

Uszkodzenia płatów skroniowych:

zaburzenia słuchu, rozumienia mowy i
percepcji dźwięków; zaburzenia wybiórczej
uwagi na bodźce słuchowe i wzrokowe;
problemy w rozpoznawaniu widzianych
obiektów; trudności w rozpoznawaniu
twarzy (prozopagnozja); upośledzenie
porządkowania i kategoryzacji informacji
werbalnych; lewa półkula - trudności w
rozumieniu mowy (afazja Wernickego);
uszkodzenia prawej półkuli mogą
spowodować słowotok; trudności w
opisywaniu widzianych obiektów;
zaburzenia pamięci - amnezja następcza,
problemy z przypominaniem; zaburzenia
zachowań seksualnych; zaburzenia kontroli
zachowań agresywnych.

Płat ciemieniowy:

część górna: czucie dotyku,

temperatury, bólu; umiejscowienie wrażeń czuciowych;
część dolna: orientacja przestrzenna,
układ odniesienia konstruowany na podstawie wrażeń
wzrokowych;

pomiędzy i część przyśrodkowa:
celowe ruchy; integracja ruchu
i wzroku; integracja czucia i
wzroku w jeden percept;
manipulacja obiektami
wymagająca koordynacji i
wyobraźni przestrzenno/
ruchowej, rozumienie języka
symbolicznego,pojęć
abstrakcyjnych, geometrycznych.

Uszkodzenia płata ciemieniowego:

całkowita niepodzielność uwagi;
niezdolność do skupiania wzroku na określonym miejscu

(apraksja wzrokowa);

trudności w orientacji przestrzennej;
trudności w integracji wrażeń wzrokowych w jedną całość

(symultagnozja);

trudności w koordynacji ruchu oczu i rąk;
niezdolność do celowego działania wymagającego ruchu

(apraksja),
problemy w troszczeniu się o siebie;

lewy - niezdolność do odróżnienia kierunków, lewa-prawa
trudności w liczeniu (dyskalkulia) i matematyce, zarówno

algebrze jak i geometrii;

niezdolność do nazwania obiektu (anomia);
okolice lewego zakrętu kątowego - niezdolność do

umiejscowanienia słów pisanych
(agrafia);

problemy z czytaniem;
prawy - brak świadomości niektórych obszarów przestrzenii i

części ciała
(jednostronne zaniedbanie);

anozagnozja, zaprzeczanie niesprawności;
trudności w rysowaniu;
trudności w konstruowaniu obiektów;
zaburzenia osobowości (zwykle lezje ciemieniowo-skroniowe).

Płat czołowy: działanie

część górna

–

funkcje ruchowe, pierwotna kora

ruchowa, kora przedruchowa, dodatkowa kora ruchowa; pamięć
wyuczonych działań ruchowych, np. taniec, nawyki, specyficzne
schematy zachowań, wyrazy twarzy;

lewy płat

obszar Brocka (mowa); pola czołowe

oczu (ruch gałek ocznych zależny od woli); część przedczołowa:
"zdawanie sobie sprawy"; planowanie i inicjacja działania w
odpowiedzi na zdarzenia zewnętrzne; oceny sytuacji;
przewidywanie konsekwencji działań - symulacje w modelu
świata; konfromizm społeczny, takt, wyczucie sytuacji; analiza i
kontrola stanów emocjonalnych, ekspresji językowej; uczucia
błogostanu (układ nagrody), frustracji, lęku i napięcia;

prawy płat

– kojarzenie

znaczenia i symbolu (słowa), kojarzenie
sytuacyjne; pamięć robocza; wola
działania, podejmowanie decyzji; relacje
czasowe, kontrola sekwencji zdarzeń.
część podstawna, kora okołooczodołowa

Efekty uszkodzeń płata czołowego:

utrata możliwości poruszania częściami ciała;

afazja Brocka;

niezdolność do planowania wykonania sekwencji ruchów przy wykonywaniu

czynności;

niezdolność do działań spontanicznych; schematyczność myślenia;

"zapętlenie", uporczywe nawracanie do jednej myśli;

trudności w koncentracji na danym zadaniu; trudności w rozwiązywaniu

problemów;

niestabilność emocjonalna; zmiany nastroju;

nieakceptowalne zachowania społeczne; zachowania agresywne;

lewy płat

- depresja,

prawy

- zadowolenie;

prawy tylny – trudności w zrozumieniu kawałów i śmiesznych rysunków,

preferencje dla niewybrednego humoru; zmiany osobowości.

Móżdżek:

koordynacja ruchów

celowych;
utrzymanie równowagi; regulacja
napięcia mięśni; pamięć niektórych
odruchów;
wpływ na ruchy oczu.

Uszkodzenia:

brak koordynacji ruchów (asynergia);
niezgrabność; brak precyzji ruchów;
problemy z utrzymaniem normalnej
postawy ciała; zaburzenia równowagi;
trudności w ocenie zasięgu i momentu
zatrzymania ruchu; trudności w łapaniu
obiektów;
niezdolność do wykonywania szybkich
ruchów naprzemiennych;
drżenie ciała; potykanie się, tendencja
do przewracania i "chodzenia na
szerokich nogach"; słabe napięcie mięśni
(hipotonia); niewyraźna mowa;
nystagmus, gwałtowne ruchy gałek
ocznych.

Psychopatologia

przystosowawczych

mechanizmów

regulacyjnych

Zaburzenie psychiczne jest ujmowane jako wyraz zaburzeń regulacji

psychicznej, która może i najczęściej polega na stosowaniu

mechanizmów obronnych – zastępczego zaspokajania potrzeb,

redukcji napięć i obrony przed lękiem

Zachowanie jest zaburzone jeśli człowiek nie może za jego

pośrednictwem wypełnić podstawowych zadań życiowych (zaspokoić

potrzeb i obronić się przed niebezpieczeństwem), Zawadzki, 1965.

Zaburzone zachowanie może mieć podłoże poznawcze lub emocjonalne:

- Nie możemy czegoś spostrzec, przypomnieć sobie, zrozumieć,

wykonać operacji intelektualnych (np. w upośledzeniu umysłowym,

chorobie Alzheimera, demencji alkoholowej)

- Przeżywamy strach (np. przed wysokością, otwartą przestrzenią) lub

odczuwamy stale silny niepokój lub lęk, albo obezwładniający smutek.

Zachowanie – rozumiane jako celowa czynność – jest zaburzone

wówczas, gdy nie zaspokaja potrzeb człowieka i nie służy wypełnianiu

zadań wynikających z uczestnictwa w uspołecznionej kulturze.

(Lewicki, 1978)

Zaburzone

zachowanie

zależy

czynników

biologicznych,

osobowościowych (zwłaszcza indywidualnego doświadczenia), a także

sytuacji ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji trudnych.

Sytuacja trudna

Sytuacja trudna, to taki układ elementów otoczenia

człowieka i jego otoczenia, w którym zostaje

zachwiana

równowaga

między

wymaganiami

zewnętrznymi, a możliwościami podmiotu. Powoduje

to zakłócenie czynności i utrudnienie realizacji

celów i zaspokajanie potrzeb (T. Tomaszewski, 1975)

Trudność może mieć charakter poznawczy (sytuacja

trudna doi zrozumienia albo rozwiązania) lub

emocjonalny (zagrażająca wartościom, wywołująca

napięcie i negatywne emocje)Lewicki, 1978, Sęk,

1980.

Oczywiście istnieją obiektywne sytuacje trudne

(całkowity brak warunków niezbędnych do życia).

Jednakże trudność jest po części wywołana

percepcją i subiektywną oceną, której dokonuje

człowiek.

Sytuacje trudne

S. deprywacji

– niemożność zaspokojenia potrzeby

wobec braku warunków

S. frustracji

– napotykanie przeszkoda uniemożliwia

lub utrudnia realizację celu

S. zagrażająca

– sygnalizowanie możliwości utraty

wartości i wywołująca lęk

S. straty

– utrata cenionych wartości, mogąca

przerodzić się w patologiczną żałobę lub depresję

S. konfliktowe

- znajdowanie się wobec sprzecznych

wartości (dodatnich i ujemnych: „++”, „--”, „+-”

S. traumatyczne

– znajdowanie się wobec takiej

sytuacji, która przekracza możliwości adaptacyjne
jednostki, zagraża jego życiu i zdrowiu i wywołuje
traumę (uraz)

DSM IV -Diagnostyczny i

Statystyczny Podręcznik Zaburzeń

Psychicznych

Oś I – zespoły kliniczne i inne stany (schizofrenia, zaburzenia

nastroju,

zespoły

urojeniowe,

zaburzenia

lękowe,

organiczne zaburzenia psychiczne, zaburzenia wywołane
substancjami psychoaktywnymi

Oś II – zaburzenia rozwojowe, zaburzenia osobowości,

upośledzenie umysłowe

Oś III – stany ogólnomedyczne – zaburzenia, w których główną

rolę odgrywa czynnik zaburzeń somatycznych jako
konsekwencja

mechanizmów

patogennych,

jak

uwarunkowanie zaburzeń psychicznych

Oś IV – problemy społeczne i środowiskowe – życiowy stres

społeczny i obciążenia społeczne (dla dorosłych młodzieży i
dzieci).

Oś V – poziom przystosowania –podsumowanie oceny poziomu

zdrowia lub zaburzenia u badanego w skali od 1 do 90.

ICD - 10. Międzynarodowa

Statystyczna Klasyfikacja Chorób i

Problemów Zdrowotnych

Organiczne zaburzenia psychiczne (zespoły otępienne,

zaburzenia pamięci i organiczne zaburzenia osobowości),

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

substancjami psychoaktywnymi,

Schizofrenia i zaburzenia urojeniowe

Zaburzenia nastroju (afektywne), m.in. depresje, zaburzenia

maniakalno-depresyjne

Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią

somatyczną (zaburzenia lękowe, fobie, reakcje na ciężki stres)

Zaburzenia behawioralne (zaburzenia jedzenia, snu,

dysfunkcje seksualne)

Zaburzenia osobowości dorosłych oraz zaburzenia nawyków i

popędów, preferencji seksualnych

Upośledzenie umysłowe

Zaburzenia rozwoju psychicznego (np. pisania, czytania,

autyzm)

10.

Zaburzenia emocji i zachowania w dzieciństwie (ADHD,

zaburzenia socjalizacji, przywiązania, itp.)

Patogenetyczny model zaburzeń psychosomatycznych

Czynniki ryzyka,

palenie papierosów,

używki, cholesterol,

Stresory biologiczne Stresory zadaniowe stresory

środowiskowe

Predyspozycje

WZA – wrogość

Temperament

Wzory reagowania emocjonalno-percepcyjnego

Wzory reagowania fizjologicznego

Wegetatywnego

Choroba

Zwiastuny choroby

Salutogeneza i poczucie

koherencji

• Dlaczego ludzie mimo iż podlegają

wielu

stresorów

(patogenów)

zachowują zdrowie, a wypadku
jego załamania szybko do zdrowia
wracają?

idealne X X

totalna

zdrowie

choroba

Salutogeneza i poczucie

koherencji

Antonovsky

uważa,

że

normalnym

stanem

Antonovsky

uważa,

że

normalnym

stanem

człowieka jest dynamiczny brak równowagi.

Człowieka cały czas reaguje na bodźce starając

się tę równowagę przywracać. Cały czas jest

pod wpływem stresorów i cały czas próbuje

sobie z nim i radzić. Zdrowie polega na

wykorzystaniu dostępnej człowiekowi energii,

aby sprostać wymaganiom zewnętrznym i

wewnętrznym bez chronicznego zakłócania

dynamicznej równowagi.

Zdrowie nie jest kategorią dychotomiczną (jest

albo nie ma). Poziom zdrowia to stan

równoważenia się w czasie stresorów i

sposobów radzenia sobie z nimi.

Czynniki sprzyjające

zdrowiu

(i zdrowieniu)

Uogólnione zasoby odpornościowe
Stresory
Poczucie koherencji
Zachowania, styl życia

Uogólnione zasoby

odpornościowe

• Właściwości jednostki, grupy,

środowiska i kultury, które
umożliwiają unikanie stresorów i
usprawniają proces radzenia sobie
z wymaganiami

• Zapobiegają przekształcaniu się

napięcia w stan stresu

• Pomagają zwalczać stresory
• Sprzyjają ochronie zdrowia

Uogólnione zasoby

odpornościowe

• Cechy człowieka: poczucie

kontroli, sprawstwa, wiedza,
inteligencja, cechy genetyczne,
konstytucjonalne, biochemiczne,
itp.

• Cechy środowiskowe – kultura,

wsparcie społeczne, filozofia,
religia, opieka zdrowotna,
środowisko fizyczne, itp.

Stresory

• Wymagania, na które nie ma gotowych, ani zautomatyzowanych

reakcji adaptacyjnych, dlatego rodzą stan napięcia

• Część może mieć charakter mobilizujący i wyzwalający energię do

działania

• Mogą być: psychospołeczne, fizyczno-biologiczne, ostre,

przewlekłe, endogenne, egzogenne, wynikać z relacji człowieka z

otoczeniem

• Może być to stres codzienny (endemiczny) – np. trudne warunki

życia, pracy, brak zasobów, itp.

• Mogą to być codzienne uciążliwości – np. obciążają, rodzą napięcie

• Mogą to być wydarzenia katastroficzne, uderzające w wartości,

traumatyczne, kryzysowe,

• Istotną rolę odgrywa subiektywna ocena tych wydarzeń przez

człowieka i zdolność tworzenia nowych sposobów funkcjonowania

w obliczu tych stresorów. Mogą one zarówno sprzyjać osiąganiu

zdrowia, lub obciążać, jeżeli człowiek nie posiada tych

kompetencji. Do załamania zdrowia dochodzi wtedy, kiedy własna

energia i zasoby stają się niewystarczające, aby zaradzić

wymaganiom.

Poczucie koherencji

• Ogólne nastawienie, wyrażające

silne, trwałe, choć dynamiczne
przekonanie

o przewidywalności świata

wewnętrznego i zewnętrznego oraz o
tym, że z dużym
prawdopodobieństwem sprawy
przyjmą tak pomyślny obrót, jakie
można oczekiwać na podstawie
racjonalnych przesłanek

Poczucie koherencji

• Poczucie zrozumiałości – człowiek

spostrzega napływające informacje jako

uporządkowane, spójne, dające się

zrozumieć i przewidzieć (zmienna

poznawcza)

• Poczucie zaradności – człowiek spostrzega

dostępne zasoby jako wystarczające dla

sprostania wymogom (nie czuje się bezsilny)

• Poczucie sensowności – człowiek czuje, że

jego życie ma sens i ze wymagania są warte

zaangażowania i podejmowania wysiłków

Zachowanie – styl życia

Poziom zdrowia zależy od

zachowań z nim związanych

Warunki sprzyjające

doświadczeniom rozwijającym
zasoby i poczucie koherencji

Zachowanie nienormalne

(patologiczne), według Rosenhana

i Seligmana

Związane jest:

- z odczuwaniem cierpienia

- z nieprzystosowaniem

indywidualnym

- Narusza normy społeczne
Jest:

- nieracjonalne i dziwaczne

- niekontrolowalne i nieprzewidywalne

- niekonwencjonalne
Wywołuje dyskomfort obserwatora

Zdrowie

Zachowanie,

przeżywanie

funkcjonowanie somatyczne jest zdrowe
i niezaburzone wówczas, kiedy człowieka
zaspokaja swoje potrzeby, realizuje cele
indywidualnego i społecznego rozwoju
we wzajemnej dynamicznej relacji z
otoczeniem, w którym żyje i działa.

Gdy powyższe warunki nie są spełnione,

proces zdrowia zostaje zakłócony.

Zdrowie (ale i szczęście)

Może być uznawane jako stan w

określonej chwili lub jako stały układ
czynników

Może być rozpatrywane od strony

subiektywnej, a także oceniane jako
obiektywny układ warunków

Może być wynikiem badań empirycznych

lub pojmowane jako idealny wzorzec

Zdrowie

• Zdrowie = brak objawów chorobowych?
• Wyczerpanie się modelu biomedycznego
• Przyczyny chorób nie tkwią tylko w

strukturach biologicznych i łatwo

rozpoznawalnych patogenach

• Narasta liczba chorób cywilizacyjnych
• Starzeje się ludzkość
• Pojawienie się kategorii

niepełnosprawności

• Potrzeba nie tylko leczenia, ale i

prewencji

Zdrowie psychiczne – brak zaburzeń (model

biomedyczny)

•

Model biomedyczny – mówienie o

zdrowiu w kategoriach objawów i

zaburzeń.

Formułuje

ona

cele

zaburzeń.

Formułuje

ona

cele

oddziaływań

terapeutycznych,

oddziaływań

terapeutycznych,

naśladując medyczny model leczenia.

Nie można lekceważyć tego, co niesie

ta perspektywa, ale nie nadaje się

ona do automatycznego zastosowania

w psychoterapii.

Ograniczenia perspektywy

biomedycznej

•

Brak standardowych procedur, po

zastosowaniu których objawy zostaną

na pewno usunięte

•

Brak

precyzyjnych

narzędzi

Brak

precyzyjnych

narzędzi

pozwalających zlikwidować proces

chorobowy

•

Działanie

terapeutyczne

jest

Działanie

terapeutyczne

jest

upośrednione

znacznie

mniej

upośrednione

znacznie

mniej

kontrolowalne, niż np. farmakologia

Zdrowie

•

Definicja klasyczna

- zdrowie wg WHO, jest

stanem dobrego i pełnego samopoczucia

fizycznego, społecznego i psychicznego, a

nie tylko brakiem choroby

•

Stan czy dynamiczny proces?

•

Poszukiwanie

pozytywnych

kategorii

Poszukiwanie

pozytywnych

kategorii

zdrowia

•

(satysfakcja z życia, poziom zadowolenia z

różnych sfer życia i życia jako całości)

Zdrowie

•

Współczesne rozumienie zdrowia

– jest to kontinuum zmian w

wyżej wymienionych obszarach

rozciągających się od „totalnej”

choroby do idealnego zdrowia.

idealne X X

totalna

zdrowie

choroba

Zdrowie

Model holistyczny (holistyczno-funkcjonalny) –

uznaje się wzajemne powiązanie psychiki i
ciała (medycyna psychosomatyczna).

Zdrowie

wyraża

się

wzajemną

relacją

pomiędzy

strukturami

funkcjonalnymi

człowieka

człowiekiem

jego

środowiskiem.

Zdrowie zależy od zasobów człowieka i

środowiska oraz wymagań (stresorów).
Proces

stałego

równoważenia

potrzeb

człowieka i wymagań środowiska.

Holistyczny model zdrowia

1. Zdrowie = zdrowe życie

2. Zdrowe życie oznacza zdolność

do samoregulacji

Zespoły kryteriów zdrowia

psychicznego, wg Marie

Jahody

1. Pozytywna postawa wobec Ja
2. Zdolność do rozwoju i

samoregulacji

3. Integracja
4. Autonomia
5. Realistyczne postrzeganie

rzeczywistości

Zdrowie psychiczne

Wymiary

Konstruktywny stosunek do siebie

Zadawalający stan wewnętrznej integracji i

energii

Zdolność do realizowania i urzeczywistniania

pozytywnych możliwości i wartości osobistych

Zdolność do osiągania autonomii i osiągania

konstruktywnych kontaktów z otoczeniem

społecznym

Adekwatność w spostrzeganiu rzeczywistości

Zdolność do radzenia sobie z typowymi

wymogami i stresem życia.

Konstruktywny stosunek do siebie

Zasadniczym elementem tego

obszaru

zdrowia psychicznego jest dawanie

oparcia

i życzliwej krytyki

Efekty:

Efekty:
-

Pozytywne ustosunkowanie

Dobre traktowanie

Bycie życzliwym dla siebie

Zadawalający stan wewnętrznej

integracji i energii

Praca nad zdolnością utrzymywania

ładu w zakresie konfliktowych pragnień i

wykluczających się potrzeb.

EFEKTY:

Przejawem zdrowia psychicznego jest, że ta

zróżnicowana, a często nieharmonijna całość

może stanowić bogactwo, a nie balast

Zdolność do realizowania i

urzeczywistniania pozytywnych

możliwości i wartości osobistych

nabywanie „drogowskazów”,

zasad, itp.

angażowanie się w realizację

wartości

- zmiany w wymiarze

duchowym

Zdolność do osiągania autonomii

i konstruktywnych kontaktów z

otoczeniem społecznym

nabywanie autonomii

posiadanie dobrych relacji z

ludźmi

dbałość o „granice własnego

terytorium”

Zdolność do radzenia sobie z typowymi

wymogami i stresem życia

zdolność do naturalnego

przeżywania sytuacji trudnych

- adekwatność reakcji wobec

zdarzeń życiowych

Pojęcie normy

• Norma statystyczna (ilościowa)

–

średnia lub przeciętna. Normę

stwierdzamy, kiedy osoba badana uzyska

wynik zbliżony do przeciętnego w danej

populacji (rozkład normalny) +/- 2SD

(odchylenie standardowe).

•

Pozwala ustalić tzw. normy rozwojowe, tzn.

wskaźniki

pozwalające

określić

poziom

wskaźniki

pozwalające

określić

poziom

rozwoju czynności psychicznych i ruchowych

spotykanych najczęściej w danej grupie

•

Wynik średni utrudnia indywidualność oceny

Pojęcie normy c.d.

• Norma społeczno-kliniczna

–

brak symptomów sugerujących stan

patologiczny

•

Symptomy obiektywne – obserwowalne w

zachowaniu objawy nieprzystosowania

•

Symptomy subiektywne – przykre uczucia lub

myśli osoby badanej nieujawniane na zewnątrz

•

Symptomy zaburzeń mają charakter względny

•

Symptomy

zaburzeń

mogą

przebiegać

Symptomy

zaburzeń

mogą

przebiegać

utajeniu

Pojęcie normy c.d.

• Norma teoretyczna

–

posiadanie przez jednostkę cech,

które składają się na idealny wzorzec

osobowości.

•

Niezwykle trudna do ustalenia, ale

pożyteczna w terapii.

Zaburzenie psychiczne,

według DSM IV

Związane jest:
• Z dolegliwością (bólem lub cierpieniem)
• Z upośledzeniem funkcjonowania w co

najmniej jednym ważnym obszarze
życia

• Z zagrożeniem inwalidztwem lub

śmiercią

• Z utratą lub ograniczeniem swobody

działania

Sytuacja trudna

Sytuacja trudna, to taki układ elementów otoczenia

człowieka i jego otoczenia, w którym zostaje

zachwiana

równowaga

między

wymaganiami

zewnętrznymi, a możliwościami podmiotu. Powoduje

to zakłócenie czynności i utrudnienie realizacji

celów i zaspokajanie potrzeb (T. Tomaszewski, 1975)

Trudność może mieć charakter poznawczy (sytuacja

trudna doi zrozumienia albo rozwiązania) lub

emocjonalny (zagrażająca wartościom, wywołująca

napięcie i negatywne emocje)Lewicki, 1978, Sęk,

1980.

Oczywiście istnieją obiektywne sytuacje trudne

(całkowity brak warunków niezbędnych do życia).

Jednakże trudność jest po części wywołana

percepcją i subiektywną oceną, której dokonuje

człowiek.

Zdrowie, zaburzenia, diagnoza, terapia w

podejściu psychodynamicznym

(zasadnicze założenia podejścia psychodynamicznego do

zdrowia, choroby i leczenia)

Życie psychiczne człowieka jest pochodną względem wrodzonych i dziedzicznych

tendencji do zachowania (nieświadomych popędów, wywołujących tendencję do ich

zaspokojenia) Popędy dążą do rozładowania, a ich zaspokojenie przynosi

przyjemność.

Zaspokajając popędy, człowiek napotyka konflikty wynikające ze sprzeczności pomiędzy

pragnieniami człowieka a wymaganiami kultury.

Gdy popędy te (seksualny, śmierci, kompleks Edypa) nie są zaspokajane, powstają

różne wewnętrzne napięcia i konflikty oraz różne formy obrony. Człowiek jest

skazany na napięcia i konflikty oraz obronę.

Zachowanie człowieka jest w dużej mierze zdeterminowane procesami nieświadomymi

(zawierającymi treści zagrażające i wyparte). Treści te uruchamiają różnego rodzaju

mechanizmy obronne.

Podejście diagnostyczne - psychoanaliza - ujawnienie przez metody projekcji,

swobodnych skojarzeń, rozmowy, psychodramę, analizę snów, nieświadomych

przeżyć treści psychiki.

Cel terapii – wzmocnienie ego, uwolnienie tłumionych przeżyć, uświadomienie potrzeb i

pragnień oraz mechanizmów obronnych i zaburzeń w rozwoju ego. Procesy świadome

stanowią zdecydowaną mniejszość dostępną racjonalnej kontroli. Im więcej treści

nieświadomych udaje się przenieść do świadomości, tym bardziej wzrasta siła ego.

Psychologia uzależnień

Znaczenie profilaktyki, terapii i grup

samopomocy

Wyodrębnienie psychologii uzależnień wynika

prawdopodobnie z faktu, iż:
- uzależnienia stały się poważnym problemem człowieka XX w.

- dziedzina ta stała się dosyć dobrze poznana i opracowano

nowe i skuteczne formy zapobiegania i terapii osób

uzależnionych.

W międzynarodowych klasyfikacjach ICD-10 oraz DSM IV mowa

jest

wyłącznie

uzależnieniach

substancji

psychoaktywnych. To, co popularnie określa się jako

uzależnienie

czynności,

(np.

patologiczny

hazard,

zakupoholizm, seksoholizm, itp.) nie jest nim w rozumieniu

powyższych systemów diagnostyczno-klasyfikacyjnych.

Psychologia wnosi do poznania tych zagadnień wiedzę dotycząc

psychologicznych

mechanizmów

zachowania

osób

uzależnionych, co przy poznaniu mechanizmów fizjologicznych

uzależnienia

daje

podstawy

rozumienia

zarówno

mechanizmów chorobotwórczych jak i form leczenia.

Metabolizm alkoholu

• Alkohol

- Dehydrogenaza alkoholowa

• Aldehyd octowy

- Dehydrogenaza aldehydowa

• Kwas octowy

• Woda i dwutlenek węgla

Psychologia uzależnień

Znaczenie profilaktyki, terapii i grup

samopomocy

Wyodrębnienie psychologii uzależnień wynika

prawdopodobnie z faktu, iż:
- uzależnienia stały się poważnym problemem człowieka XX w.

- dziedzina ta stała się dosyć dobrze poznana i opracowano

nowe i skuteczne formy zapobiegania i terapii osób

uzależnionych.

W międzynarodowych klasyfikacjach ICD-10 oraz DSM IV mowa

jest

wyłącznie

uzależnieniach

substancji

psychoaktywnych. To, co popularnie określa się jako

uzależnienie

czynności,

(np.

patologiczny

hazard,

zakupoholizm, seksoholizm, itp.) nie jest nim w rozumieniu

powyższych systemów diagnostyczno-klasyfikacyjnych.

Psychologia wnosi do poznania tych zagadnień wiedzę dotycząc

psychologicznych

mechanizmów

zachowania

osób

uzależnionych, co przy poznaniu mechanizmów fizjologicznych

uzależnienia

daje

podstawy

rozumienia

zarówno

mechanizmów chorobotwórczych jak i form leczenia.

Układ krążenia

Choroba
Wieńcowa
Serca

Ryzyko Zawału
Serca

Nadciśnienie
Tętnicze

Ryzyko
wystąpienia
Krwotoku
Mózgowego i
Udaru

Standardowa porcja

alkoholu

• 10 g czystego alkoholu

• 0.5 litra wódki = 3 butelki wina = 8-10

piw

= 20 standardowych porcji alkoholu

Tempo metabolizmu u mężczyzn = 8-10

g / godzinę

Tempo metabolizmu u kobiet = 5-6 g/

godzinę

Wpływ alkoholu na

organizm

Układ pokarmowy

Zapalenie

Przełyku

Zaostrzenie
Choroby
Wrzodowej
Żołądka i
Dwunastnic
y

Zaburzenia
Pracy Jelit

Zapalenie i
Marskość
Wątroby

65%
Uszkodzeń
Trzustki =
Nadużywan
ie alkoholu

Układ krążenia

Choroba
Wieńcowa
Serca

Ryzyko Zawału
Serca

Nadciśnienie
Tętnicze

Ryzyko
wystąpienia
Krwotoku
Mózgowego i
Udaru

Układ Hormonalny

Rozregulowa
nie Układu

Obniżenie
Płodności

Obniżenie
Potencji u
Mężczyzn

Zaburzenia
Miesiączkowa
nia
Wcześniejsza
Menopauza u
Kobiet

Układ nerwowy

Depresja

Bezsennoś
ć
Majaczenie
Alkoholow
e
Przewlekła
Halucynoza
Alkoholowa

Otępienie
Alkoholow
e

Paranoja Alkoholowa
(Patologiczna Zazdrość)

Układ odpornościowy

Obniżona
Odporność na
Infekcje Wirusowe i
Bakteryjne

Częstsza
Zachorowalność na
Choroby Zakaźne:

• Zapalenie Płuc
•Gruźlicę
•Choroby
Weneryczne

•AIDS

Wpływ alkoholu na płód

Upośledzenie
Wzrostu

Opóźnion
y Rozwój

Zaburzeni
a
zachowani
a

Zaburzenia
Neurologiczn
e

Obniżony
Poziom
Intelektu

Alkohol a nowotwory

Rak Języka

Rak Krtani

Rak Gardła

Rak
Przełyku

Rak Żołądka

Rak Prostaty

Rak Nerek

Rak Sutka

Rak Wątroby

Nadużywanie alkoholu jest trzecim w kolejności

najważniejszym czynnikiem ryzyka decydującym o

zachorowalności i śmiertelności mieszkańców

regionu europejskiego.

Utrata kontroli nad własnym

zachowaniem – jądro wszystkich form

uzależnień

Zachowanie – ciąg czynności, których cechą

charakterystyczną jest fakt, że posiadają one swój cel

oraz strukturę i organizację, dzięki którym możliwe jest

osiągniecie celu. W zależności od warunków struktura i

organizacja czynności mogą ulegać modyfikacji, aby

umożliwić osiąganie celu.

Pojęcie kontroli jest istotną częścią procesów

samoregulacyjnych, dzięki którym człowiek dostraja swoje

zachowanie do określonych warunków, tak aby możliwe

stało się osiągniecie zamierzonego celu.

Człowiek wybiera te procesy i działania, a hamuje inne,

które umożliwiają mu elastyczne kontrolowanie czynności.

W miarę rozwoju proces sterowania tymi czynnościami staje

się coraz bardziej doskonały i wszechstronny.

Kontrola nad własnym

zachowaniem

(samoregulacja)

Aby

skutecznie

kontrolować

własne

zachowanie,

człowiek potrzebuje zasad i standardów. Są nimi:

potrzeby, wartości, cele, normy kulturowe, standardy

dotyczące własnego Ja, które są ze sobą powiązane i

tworzą hierarchię.

Samoregulacja odbywa się na zasadzie sprzężenia

zwrotnego: człowiek ocenia odchylenie aktualnego

zachowania od poziomu założonego zgodnie ze

standardem i w zależności od spostrzeganej różnicy

włącza mechanizm samoregulacji (kontroli). Stara się

w ten sposób siłą woli dążyć do realizacji norm,

wartości, celów i oczekiwań.

Składniki samoregulacji:
- Standardy (normy cele)

- Obserwowanie różnic i odchyleń od standardów

- Korygowanie lub dostrajanie zachowań i procesów,

aby realizować standardy

Sprawność przebiegu

zachowania

System wartości i celów, hierarchia

potrzeb, jasne cele proksymalne i ich

zgodność z celami odległymi, potrzeba

sensu życia

- Poziom organizacji i funkcjonowania Ja –

poczucie tożsamości, samoświadomość,

niezależność, poczucie podmiotowej roli

- Sprawność procesów samoświadomości i

doznawania oraz samokontroli,

monitorowania i dostrajania

- Brak destrukcyjnych i

autodestrukcyjnych elementów w

strukturze Ja

Uzależnienie – upośledzenie

zdolności do samoregulacji

Proces samoregulacji może być zakłócony w
każdym z wymienionych składników:

1.Brak standardów lub niewłaściwe standardy
2.Niezdolność do obserwowania i dostrzegania

różnic i odchyleń

3.Niezdolność do korygowania zaburzonych

zachowań i procesów

To nie człowiek, ale nagradzająca siła substancji

psychoaktywnej

lub

gratyfikacja

jakiejś

czynności stają się głównym standardem
regulacji (odczuwanie przymusu i wykonywania
czynności mimo jej szkodliwości)

• Umysłem, emocjami, zachowaniem człowieka

sterują elementy zewnętrzne, a człowieka ma
poczucie, że nie może tego zmienić

• Czynności związane ze zdobywaniem,

przyjmowaniem, wykonywaniem czynności
stają się nałogowe tzn. zaczynają w sposób
przymusowy wpływać na zachowanie
człowieka, odsuwając na dalszy plan
czynności życiowe, zobowiązania, pracę,
opiekę nad dziećmi, itp.

Wybrane mechanizmy uzależnienia

psychologicznego

w podejściu psychodynamicznym

• Działanie

nieświadomych

tendencji

autodestrukcyjnych, które wiążą się z fiksacją
na fazie oralnej lub analnej i są wyrazem
tłumionego konfliktu między miłością i agresją

• Uzależnienie jako wynik fiksacji w okresie

bardzo wczesnego rozwoju (narcyzmu) –
zaburzenia poczucia tożsamości i rozwoju ego

• Uzależnienie jako efekt neurotycznej struktury

osobowości (ucieczka od napięć lub zastępcze
zaspokajanie potrzeb)

Wybrane mechanizmy uzależnienia

psychologicznego

w podejściu behawioralno-poznawczym

Mechanizmy uzależnienia: mechanizmy obronne albo

skutek nabywania określonego nawyku drogą

uczenia

się

(warunkowania

klasycznego,

instrumentalnego oraz uczenia się społecznego).

• Silne i szybkie działanie gratyfikujące – doznawanie

uczuć szczytowych, poczucie pełni szczęścia, stany

rozluźnienia, redukcja lęku. Człowiek przyjmuje

substancję lub wykonuje nałogową czynność, aby:

a. podwyższyć dobre samopoczucie,
b. obniżyć lub zlikwidować poczucie dyskomfortu

Działania te utrzymują się mimo ich szkodliwości,

ponieważ powodują doznawanie zdecydowanie

większej gratyfikacji niż inne czynności życiowe.

Mechanizmy pośredniczące

w powstawaniu

uzależnienia

Warunkowanie

klasyczne

–

szybkie

natychmiastowe doznawanie pożądanych stanów

emocjonalnych na skutek chemicznego działania

substancji psychoaktywnych na centralny układ

nerwowy

Warunkowanie

instrumentalne

–

antycypacja

korzystnych stanów emocjonalnych i somatycznych

organizmu (reklama) + dodatkowa gratyfikacja w

postaci

nagrody

społecznej

(np.

uznania

rówieśników)

Modelowanie – zwłaszcza przez osoby znaczące

(rówieśników,

rodziców,

postacie

popkultury).

Mechanizmem utrwalającym nawyk jest proces

identyfikacji z modelem. Subkultura alkoholowa –

nacisk na zachowania związane z alkoholem,

przekonania i gratyfikujące wzorce rodzinne i

środowiskowe

Koncepcja trzech

psychologicznych mechanizmów

uzależnień J. Mellibrudy

Mechanizm nałogowej regulacji

uczuć

zaburzenia regulacji zachowania na poziomie

emocjonalnym

• Pijący szybko odkrywa, że jednym ze sposobów poradzenia

sobie z cierpieniem w ogóle, a zwłaszcza po wypiciu alkoholu

jest znów alkohol. W ten sposób rodzi się mechanizm

nałogowej regulacji uczuć.

• Alkohol jest „depresantem”, czyli „usypiaczem”. Dzięki

temu zmniejszając napięcie dostarcza „luzu”, obniżając lęk,

dostarcza odwagi, a zdejmując cierpienie, dostarcza ulgi. W

ten

sposób

sprzyja

uzyskaniu

pozytywnego

bilansu

emocjonalnego. Naturalnie alkohol oszukuje w tej sprawie,

ponieważ bilans ten pojawia się tylko na chwilę i poprawa

jest złudna.

• Używanie środków chemicznych jako znaczącego lub zgoła

głównego sposobu uzyskiwania dobrego nastroju poprzez

zmniejszanie cierpienia stanowi istotę nałogowej regulacji

uczuć. Dzieje się tak wtedy, gdy nasze życie uczuciowe

regulowane jest substancją naszego nałogu.

• Efektem działania tego mechanizmu jest powstanie poczucia

pustki emocjonalnej, bezsensu życia, monotonii, cierpienia i

potrzeba natychmiastowego doznania ulgi.

System iluzji i zaprzeczania

zaburzenia regulacji zachowania na poziomie

poznawczym

• W

konfrontacji

coraz

częstszymi,

nieprzyjemnymi

konsekwencjami zachowania pod wpływem alkoholu przybiera on

postać coraz bardziej rozbudowanych uzasadnień dla picia.

• Duża część uwagi i energii człowieka poświęcona jest temu, by

sobie i innym objaśnić sens picia, konieczność picia oraz

pozytywne

strony

picia

alkoholu.

Nie

tylko

budować

usprawiedliwienia dla tego, co było, lecz poszukiwać ideologii

dla tego, co pociąga, np. „odkrycie”, że musi się pić, by

cokolwiek załatwić, z całą powagą przeprowadzane dowody, że

życie bez alkoholu jest mniej warte, podkreślanie korzyści

towarzyskich,

egzystencjalnych,

zdrowotnych!

Jest

też

powszechne

poszukiwanie

wzorców

osobowych

usprawiedliwiających nadużywanie alkoholu. Cała ta „ideologia”

jest niezbędna dla ochrony dodatniego bilansu emocjonalnego.

• System zniekształcania informacji docierającej do uzależnionego

jest tak silny, że praktycznie uniemożliwia zmianę jego postawy

wobec zachowań nałogowych. Co więcej, osoba uzależniona

zupełnie nie zdaje sobie sprawy, że tak postępuje.

Rozdwajania i rozpraszania Ja

• Osoba uzależniona to ktoś o dwóch twarzach. Ktoś

kto jest „całkiem innym człowiekiem” po alkoholu niż

na trzeźwo. Dlatego tak trudno zerwać więzy z kimś,

kto raz jest dobry a innym razem nie do

wytrzymania. Ktoś, kto pije, lecz jest dobrym ojcem,

czułym mężem i świetnym pracownikiem... gdy nie

pije. Sam alkoholik też doświadcza sobie w bolesnym

i dramatycznym rozdarciu między poniżeniem i

dumą, wszechmocą i nicością. Alkoholik jest osobą

na huśtawce. Kontrola- bezsilność, panowanie-

poniżenie, duma- wstyd, wspaniałość- nędza. Nigdy

w miejscu, nigdy w środku, żadnych stanów

pośrednich. Nic w środku pomiędzy „Jestem

wszystkim” i „Jestem niczym”.

• Ten stan rzeczy sprzyja nałogowej regulacji uczuć

napędzając obrotów w toczącej się karuzeli

uzależnienia.

Współczesne sposoby

leczenia uzależnienia od

alkoholu

Diagnoza zespołu uzależnienia

(F10-19)

Występowanie w ciągu 12 miesięcy min. 3 z

poniższych objawów:

1. Silna, natrętna potrzeba przyjmowania

substancji (tzw. głód)

2. Zmiany w tolerancji
3. Upośledzona kontrola przyjmowania substancji
4. Objawy abstynencyjne
5. Zaniedbywanie innych alternatywnych do

przyjmowania substancji zachowań i

zainteresowań.

6. Przyjmowanie substancji mimo świadomości jej

szczególnie szkodliwego działania dla zdrowia

przyjmującego

Rola dostosowującego

się:

• Dziecko stara się wypełniać dokładnie

wszystkie otrzymane polecenia

• Łatwo przystosowuje się do

zmieniających się warunków

• Z łatwością radzi sobie z wieloma

trudnymi sytuacjami

• W dorosłym życiu dostosowujący się

może okazać się tak niestałym,

niegodnym zaufania, uniemożliwi mu

to zawieranie różnorakich

długoterminowych porozumień

Rola dostosowującego

się:

• Może mieć problemy z nawiązaniem

bliskich kontaktów osobistych

• Dorośli dopasowują się do innych,

pozwalając im na manipulowanie
sobą.

• Często poślubiają osobą z problemem

np. alkoholowym, co pozwala mu na
dalsze odgrywanie swojej roli

Rola niosącego ulgę :

• Rola ta polega na zaspokajaniu

potrzeb emocjonalnych

• Dostraja się ona do innych, okazując

im przy tym swą uwagę i wrażliwość

• Okazywanie życzliwości raz rodzicowi

alkoholikowi, a raz drugiemu z
rodziców=> takie postępowanie jest
próbą załagodzenia ich wzajemnej
wrogości

Rola niosącego ulgę :

• Dorośli niosący ulgę w dalszym ciągu

opiekują się innymi często, płacąc za
to brakiem świadomości swych
własnych potrzeb lub niemożliwością
ich zaspokojenia

• Narasta poczucie winy lub gniewu

Dorosłe dzieci alkoholików

DDA

Dorosłe Dzieci Alkoholików

trudności z wyrażaniem uczuć

nieumiejętność odpoczynku

lojalne nawet wbrew rozsądkowi

nadmiernie odpowiedzialne

obawiają się utracić kontrolę

przejawiają trudności w kontaktach

interpersonalnych

obawiają się porzucenia

nadmiernie krytyczne wobec samych siebie

Dorosłe dzieci alkoholików

charakteryzują się:

• Lękiem przed utratą kontroli
• Lękiem przed uczuciami
• Lękiem przed sytuacjami

konfliktowymi

• Nadmiernie rozwiniętym poczuciem

odpowiedzialności

• Poczuciem winy
• Niemożnością odprężenia się
• Dużym samokrytycyzmem

Dorosłe dzieci alkoholików

charakteryzują się:

• Łatwością zaprzeczania
• Trudnością przeżywania związków

intymnych

• Przeżywaniem rzeczywistości z

pozycji ofiary

• Łatwiejszym odnajdywaniem się w

sytuacji chaosu niż bezpieczeństwa

• Myleniem miłości z litością

Rodzina alkoholowa

wymusza na swoich

członkach przestrzeganie

następujących zasad:

• „nie odczuwaj”- bo to co odczuwasz

jest zbyt bolesne i przerażające

• „nie ufaj”- bo obietnice i słowa są

nie dotrzymywane

• „nie mów”- o problemie

alkoholowym. alkoholizm stanowi

rodzinną tajemnicę

Prewencja narkomanii i

alkoholizmu

• Model oświaty zdrowotnej – informowanie o działaniu substancji

psychoaktywnych oraz ich konsekwencjach (zakłada się, że wiedza

reguluje zachowanie).

• Model edukacji humanistycznej – nacisk na rozwój osobowości i

umocnienie tych funkcji i struktur osobowości, które współdziałają w

ochronie zdrowia.

• Model edukacji społecznej – wykorzystuje się modelowanie,

warunkowanie instrumentalne w celu nabywania umiejętności radzenia

sobie z naciskiem na eksperymentowanie z substancjami

psychoaktywnymi.

• Model edukacji umiejętności życiowych – ćwiczenia w komunikowaniu,

nawiązywaniu relacji oraz radzenia sobie z różnymi trudnościami

życiowymi.

• Model form alternatywnych – celem jest tworzenie społecznych

kontekstów dla rozwoju (teatr, muzyka, sport, turystyka).

• Model promocji zdrowia tworzenie warunków do doznawania wysokiej

jakości życia i satysfakcji życiowej

Zjawisko przemocy

rodzinnej (domowej)

Definicja

Według Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o

przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przemoc

domowa to „wszelkie incydenty gróźb, przemocy

lub

nękania

(psychologicznego,

fizycznego,

seksualnego, ekonomicznego lub emocjonalnego)

między osobami dorosłymi, którzy żyją w związku

partnerskim lub są członkami tej samej rodziny,

niezależnie od płci i orientacji seksualnej”.

(Dziennik Ustaw Nr 180 ,Poz. 1493)

Przemoc mogą stosować rodzice względem dzieci i

odwrotnie, małżonkowie, krewni i inne osoby.

Psychologiczna charakterystyka

przemocy

Zwraca się uwagę na cierpienie i bezradność ofiary, odsłania

mechanizmy wewnętrzne i sytuacyjne sterujące przemocą,

oraz złożone procesy interakcji między sprawcą i ofiarą.

Psychologiczne zrozumienie przemocy odgrywa podstawową

rolę przy pomaganiu ofiarom w wyzwalaniu się od przemocy i

w naprawianiu szkód, jakie poczyniła w ich życiu.

Przemoc:
Istnieje ofiara i sprawca
Sprawca wykorzystuje przewagę nad ofiarą (fizyczną,

psychiczną, itp.)

Sprawca narusza dobra i prawa ofiary (prawne, zwyczajowe,

itp.)

Sprawca krzywdzi ofiarę (robi coś –czynność, nie robi –

zaniechanie)

Przyczyny przemocy



Czynniki indywidualne: związane z historią życia

danej osoby, czynniki biologiczne, demograficzne,

czyli wiek, edukacja, dochody, oraz czynniki

psychologiczne, osobowościowe nieprawidłowości i

indywidualna historia zachowań agresywnych lub

doświadczania nadużyć.



Patologiczny

charakter

wrodzonych

cech

osobowości: korzenie czynionego zła mogą sięgać

trudnego

dzieciństwa,

przebytych

chorób,

odniesionych urazów, być skutkiem uzależnień lub

zaburzeń.



Czynniki socjologiczne: takie, które tworzą

klimat do powstawania przemocy, (np. dostępność

broni, normy kulturowe i społeczne) oraz czynniki

związane ze zdrowiem, polityką ekonomiczną,

społeczną i edukacyjną państwa.



Czynniki społeczne: pozwalają na pojawienie się

określonych relacji społecznych np. szkoła,

sąsiedztwo i miejsce pracy. Pewne cechy warunków

i relacji społecznych mogą zwiększać ryzyko

wystąpienia przemocy.

Rodzaje przemocy :

J. Melibruda wyróżnia przemoc spontaniczną (gorącą),

instrumentalną (chłodną).



Przemoc gorąca

- Zdaniem J. Mellibrudy, u podstaw tej

formy przemocy leży furia, która rodzi się z frustracji i niemocy.

Furia jest erupcją skumulowanych i niemożliwych do

powstrzymania uczuć gniewu i wściekłości. Furia ta wynika

najczęściej z frustracji i niemożliwości rozwiązania problemu i

prowadzi w rezultacie do aktów przemocy.

Przemoc gorąca to przemoc naładowana złością, gniewem,

agresją, furią. towarzyszą jej bogate formy ekspresji: krzyki,

głośne wyzwiska, rękoczyny, impulsywne zachowania, gwałtowne

zadawanie bólu. Przemoc ta jest najłatwiej zauważalna i

najbardziej spektakularna. Zwykle pojawia się nagle i stosunkowo

szybko znika.



Przemoc

chłodna

jest

częścią

wyposażenia

psychologicznego jednostki. Człowiek stosujący chłodną
przemoc realizuje scenariusz przemocy - zapisany i utrwalony
wzór postępowania, którego wcześniej się nauczył, często "na
własnej skórze". Do wyzwolenia tego rodzaju przemocy
niepotrzebna jest furia, gniew, czy intencja zniszczenia lub
zaszkodzenia komuś. Przemoc chłodna to przemoc, która
wyłania się z działań podejmowanych z pewną premedytacją.
Bardzo często te działania mają pozytywne cele: może to być
czyjeś dobro, przestrzeganie pewnych reguł, realizowanie
jakiejś filozofii, ideologii, wiary. Tak więc wyłania się ona z
pewnego umysłowego porządku, który sprawca realizuje.



Przemoc psychiczna - poniżanie i upokarzanie, pozbawianie

ofiary osobistej mocy, izolowanie i narzucanie własnych sądów,

pozbawianie środków służących do właściwego funkcjonowania

psychicznego i fizycznego . Cechą przemocy psychicznej jest

to, iż nie pozostawia ona widocznych śladów oraz trudno jest

ustalić

rozmiar

psychicznego

skrzywdzenia.

Przemoc

psychiczna to zazwyczaj przemoc werbalna, która wywołuje

emocjonalny ból lub cierpienie, co często wynika z poczucia

poniżenia i zagrożenia. W codziennym życiu spotyka się

przemoc psychiczną stosowaną przez jednych ludzi w stosunku

do innych. Wydaje się wręcz, że niektórzy ludzie posiadają

większy ładunek tej energii psychicznej w porównaniu do

pozostałych. Ci, którzy mają mniejszy ładunek ulegają,

ponieważ pojawia się u nich lęk, poczucie winy lub inne stany

psychiczne powodujące uległość.



Przemoc fizyczna - to agresywne zachowanie skierowane

przeciwko ciału ofiary, mogące prowadzić do bólu i fizycznych

obrażeń. Przemoc ta może wystąpić w dwóch postaciach:

czynnej i biernej.

Forma czynna to poszturchiwania, szczypanie, popychanie i

odpychanie, potrząsanie, szarpanie, gryzienie, kopanie, bicie

przedmiotami.

Forma bierna przejawia się w zakazach: mówienia, chodzenia,

załatwiania potrzeb fizjologicznych , spania albo w zamknięciu

w areszcie domowym.

W przemocy fizycznej występują różne stadia przemocy od tej

najbardziej skrajnej, w której człowieka traktuje się jak rzecz i

dąży się do jego zniszczenia, aż do przemocy fizycznej, w której

występuje coraz więcej elementów natury psychologicznej

pomiędzy stosującym przemoc i jego ofiarą.

Przemoc seksualna - to wymuszanie różnego rodzaju

niechcianych zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych
sprawcy np.: nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych,
seksu z osobami trzecimi, sadystycznych form współżycia, a
także zachowań seksualnych.

Przemoc ekonomiczna - prowadzi do całkowitego uzależnienia

finansowego od sprawcy m.in. poprzez odbieranie zarobionych
pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy, niezaspokajanie
podstawowych

potrzeb

materialnych

rodziny,

okradanie,

zaciąganie kredytów i zmuszanie do zaciągania pożyczek wbrew
woli współmałżonka.

Przemoc szkolna (tzw. rówieśnicza) – bicie, poniżanie, napady i

kradzieże, wymuszenia różnych dóbr, „obrzędy inicjacyjne”

Trzy fazy przemocy domowej



Faza narastania napięcia – jest wyczuwalny wzrost napięcia,

narastają sytuacje konfliktowe Przyczyny mogą tkwić poza rodziną,

czasem są to błahostki, drobne nieporozumienia powodujące dalszy

wzrost napięcia. Zaczyna pojawiać się agresja.



Faza ostrej przemocy – następuje wybuch agresji, sprawca

przemienia się w kata, może dokonać straszliwych czynów, nie

zwracając uwagi na krzywdę innych. W tej fazie najczęściej następuje

interwencja, ofiary w afekcie decydują się wezwać pomoc lub złożyć

skargę.



Faza „miodowego miesiąca” - zauważamy czas skruchy i

okazywania miłości. Sprawca zaczyna dostrzegać to co się wydarzyło.

Próbuje złagodzić sytuację, przeprasza, obiecuje poprawę, staje się

uczynny i miły. Pozwala ofiarom uwierzyć, że to się więcej nie

powtórzy. Ofiary zaś wierzą wbrew zdrowemu rozsądkowi , bo w głębi

serca tego właśnie pragną . I chociaż był moment, że ofiary chciały

uciec, to jednak zostają. Sprawca natomiast nie jest w stanie długo

pełnić takiej roli, z jakiegoś powodu znowu narasta napięcie i

wszystko zaczyna się powtarzać. Takie cykle mogą trwać wiele lat .

Mechanizmy przemocy

• Zniewalanie- kontrola, przymus, nadzór,

wymagania, manipulacje

• Zastraszanie – groźby, szantaże, agresja

fizyczna, akty upokorzeń

• Deprywacja potrzeb – głodzenie,

uniemożliwianie snu, ziębienie, itp.

• Izolacja społeczna – zerwanie więzi z osobami

lub ich wewnętrzna reprezentacją

• Stwarzanie nadziei – manipulowanie,

„zmiękczanie”, uzależnianie ofiary od siebie

• Złamanie ofiary – zmuszanie ofiary do

łamania własnych zasad moralnych,

powodowanie degradacji, nienawiści do

siebie

Proces wiktymizacji.

U ofiar przemocy domowej doświadczających zespołu zaburzeń stresu

pourazowegoi poddawanych intensywnej przemocy psychicznej często

rozwija

się tzw. proces wiktymizacji, który zmienia poczucie tożsamości
maltretowanej osoby. Osoba maltretowana traci podstawowe poczucie
bezpieczeństwa i uporządkowania życia, traci zaufanie do siebie i

zaczyna źle o

sobie myśleć. Często czuje się jak małe dziecko i pragnie wycofywać się

normalnego życia i izolować od innych.

Tzw. wiktymizacja wtórna dokonuje się w poprzez działanie organów

ścigania i

wymiaru sprawiedliwości.