Wykład 1

Pedagogika – nauka czy filozofia wychowania?

(spory wokół pojęcia „wychowanie” i „nauczanie”)

Odmiany myślenia o edukacji. Rola przedrozumienia i
samowiedzy w pracy nauczyciela – wprowadzenie do
rozpoznawania

osobistych

teorii

nauczania

i

wychowania

• Pedagogika jest nauką o wychowaniu (kształceniu,

edukacji).

• Rozumiemy przez nie wszelkie warunki, procesy

i działania wspierające rozwój jednostki ku
pełnym jej możliwościom oraz sprzyjające
osiąganiu przez nią postawy życzliwości
wobec innych i kompetencji do aktywności
na rzecz, dobra własnego i wspólnego we
wszystkich sferach życia społecznego.

• Pedagogika czerpie z innych nauk: filozofii —

zwłaszcza etyki, psychologii rozwojowej i
wychowawczej, socjologii ogólnej i socjologii
edukacji, antropologii kulturowej, politologii oraz
metodologii nauk społecznych.

2

Opracowano na podstawie literatury: Pedagogika. Podręcznik akademicki, (red.) Z.

Kwieciński, B.Śliwerski cz 1, str.11-15 (wybrane fragmenty), PWN, Warszawa 2004.

• Pedagog i nauczyciel, wychowawca i

opiekun to ktoś, kto wspiera rozwój
Innego. Dlatego też podstawową
właściwością tych osób powinna być
życzliwość wobec innych ludzi,
„współczulność” wobec ich odczuć i
emocji, ich indywidualnych
możliwości i tempa uczenia się i
rozwoju.

3

Opracowano na podstawie literatury: Pedagogika. Podręcznik akademicki, (red.) Z. Kwieciński,

B.Śliwerski cz 1, str.11-15 (wybrane fragmenty), PWN, Warszawa 2004.

ODMIANY MYŚLENIA O EDUKACJI

• Pedagog jednej drogi, który oddaje się pod

opiekę określonego autorytetu zyskuje pewien
komfort psychiczny, ponieważ sądzi, iż zna
odpowiedź na pytania zasadnicze i kwestie
pochodne, jest członkiem wspólnoty podobnie
myślących.  

• Problematyczność takiego nastawienia tkwi w

tym, że obecnie nawet najlepsi znawcy
zagadnień czują się coraz bardziej bezradni
wobec „kwestii dobra”.  

4

Opracowano na podstawie literatury: Rutkowiak J.,  „Pulsujące kategorie” jako wyznaczniki mapy

odmian myślenia o edukacji, w: Odmiany myślenia o edukacji, str. 16-24 (wybrane fragmenty), red.

J. Rutkowiak, Ofic. Wyd. IMPULS, Kraków 1995.

• Wędrowcowi posuwającemu się utartym szlakiem

nie jest potrzebna mapa, gdyż nie dostrzega on
doświadczenia innego niż własne. Potrzebuje jej
dopiero ten, kto widzi wielość możliwości.  

• Wielość kontrpropozycji obliguje wędrowca do

potrójnego krytycyzmu: w zakresie wybierania
mapy, w kwestii czytania jej oraz odnośnie
wyboru własnej drogi, którą mapa tylko pomaga
określać. (Rutkowiak)

• Teorie indywidualne - element tworzonej przez

człowieka „funkcjonalnej mapy świata",
pozwalającej mu działać w tym świecie.
Zawierają czynniki o charakterze: -
poznawczym

(Polak)

- wartościującym

- emocjonalnym

5

Opracowano na podstawie literatury: Rutkowiak J.,  „Pulsujące kategorie” jako wyznaczniki mapy

odmian myślenia o edukacji, w: Odmiany myślenia o edukacji, str. 16-24 (wybrane fragmenty), red.

J. Rutkowiak, Ofic. Wyd. IMPULS, Kraków 1995; Polak K. ,,Podążając ku niewidocznemu

(teorie indywidualne nauczycieli)”, str. 162-168 (wybrane fragmenty), w: Pedagogika w pokoju

nauczycielskim, WSiP, Warszawa 2000.

• Teorie indywidualne nauczyciela to: „osobisty

(subiektywny) zbiór poglądów na temat
prawidłowości uczenia się i nauczania, roli
ucznia i nauczyciela we wzajemnym
współdziałaniu, poglądów będących rezultatem
dotychczasowych doświadczeń edukacyjnych
nauczyciela i sposobu, w jaki ulegają one
integracji w jego świadomości.” (K. Polak)

• „Ideologie edukacyjne” - system pojęć

odzwierciedlających te pożądane cele, treść i
metody wychowania, które ludzie czynią
przedmiotem świadomego działania, zarówno w
wymiarze indywidualnym, jak instytucjonalnym.

• - ideologiom tym odpowiadają wyraźnie

wyodrębniające się rodzaje teorii indywidualnych.

6

Opracowano na podstawie literatury: Polak K. ,,Podążając ku niewidocznemu (teorie indywidualne

nauczycieli)”, str. 162-168 (wybrane fragmenty), w: Pedagogika w pokoju nauczycielskim, WSiP,

Warszawa 2000.

RODZAJE IDEOLOGII EDUKACYJNYCH:

wg Lawerence’a Kohlberga i Rochelle Mayer

Teorie
romantyczn
e

Teorie transmisji
kulturowej

Teorie
progresywne

Źródła:

prace Jana
Jakuba
Rousseau:
koncepcja

wychowania
naturalnego

Źródła:

wielowiekowa
praktyka wychowania
pojmowanego jako
przekazywanie wiedzy,

norm i wartości z
pokolenia na
pokolenie.

Źródła:

John Dewey: uczenie
się przez działanie.
Aktywne poznawanie
świata zgodne z zasadą

użyteczności

7

Opracowano na podstawie literatury: Śliwerski B., „Wspólczesne teorie i nurty wychowania”, str. 33,

Ofic.Wyd.IMPULS,  Kraków 1998).

Teorie
romantyczne

Teorie
transmisji

kulturowej

Teorie
progresywne

Krytyka kultury:

obcowanie z
cywilizacją

prowadzi do
zniewolenia
umysłu;

Pochwała
kultury:

stanowi ona silny
instrument
integracji

społeczeństwa,
pozwala zachować
ciągłość tradycji,
buduje poczucie

tożsamości;

Kultura:

Treści i metody
wychowania muszą

odpowiadać
naturze
wychowanka; z

drugiej strony
wychowanie ma
wprowadzać
wychowanka w

poszczególne sfery
życia społecznego;

8

Opracowano na podstawie literatury: Śliwerski B., „Wspólczesne teorie i nurty wychowania”, str. 33,

Ofic.Wyd.IMPULS,  Kraków 1998).

Teorie

romantyczne

Teorie

transmisji
kulturowej

Teorie

progresywne

Człowiek:

jest z natury dobry,
należy mu stworzyć
warunki
nieskrępowanego

rozwoju; Każdy z
nas jest
niepowtarzalną,

świadomą siebie
strukturą „ja”,
zdobywającego tą
świadomość na

drodze
wewnętrznego
doświadczenia;

Człowiek:

w miarę jak
jednostka
uwewnętrznia
zasoby kultury,

przybierają one
formę osobistych
standardów;

Człowiek:

przekonanie o
ważnej roli
dynamicznych,
dialogowych relacji

człowieka ze
światem, w toku
których następuje

jego rozwój
poznawczy i
społeczny;

9

Opracowano na podstawie literatury: Śliwerski B., „Wspólczesne teorie i nurty wychowania”, str. 33,

Ofic.Wyd.IMPULS,  Kraków 1998).

Teorie romantyczne Teorie transmisji

kulturowej

Teorie progresywne

Działania

wychowawcze:
wychowanie polega

na udzielaniu

wsparcia, nie może

jednak niczego

narzucać

wychowankowi;

Działania

wychowawcze:
mają wychowankom

przybliżyć świat

kultury, niekiedy

nawet wymuszając

takie zachowania

wychowanków, które,

choć sprzeczne z ich

osobistymi

potrzebami czy

wartościami, mają na

celu dobro wspólne;

Działania

wychowawcze:
proces wychowania to

przechodzenie przez

kolejne etapy, z

których każdy

następny jest

jakościowo lepszy od

poprzednich.

Organizowanie

takiego środowiska

wychowawczego,

które stawia

wychowanków w

sytuacjach

problemowych,

wymagających

wysiłku praktycznego

lub poznawczego,

nierzadko w

sytuacjach

niepewnych czy

konfliktowych;

10

Opracowano na podstawie literatury: Śliwerski B., „Wspólczesne teorie i nurty wychowania”, str. 33,

Ofic.Wyd.IMPULS,  Kraków 1998).

Teorie

romantyczne

Teorie

transmisji
kulturowej

Teorie

progresywne

Nauczyciel:
pomaga

wychowankowi
w odkrywaniu i

uświadamianiu
wewnętrznych

emocji i myśli,
gdyż one

stanowią o
prawdziwej

istocie
człowieka i jego

autentycznej
tożsamości;

Nauczyciel:
miarą

skuteczności
wychowania jest

szybkość i
głębokość

wrastania w
kulturę.

Procesowi
przyswajania

tych wartości
towarzyszy

kontrola
zachowań

wychowanków;

Nauczyciel:
stawia uczniów

wobec
problemów

poznawczych i
dylematów

moralnych:
struktury

poznawcze;

11

Opracowano na podstawie literatury: Śliwerski B., „Wspólczesne teorie i nurty wychowania”, str. 33,

Ofic.Wyd.IMPULS,  Kraków 1998).

Teorie

romantyczne

Teorie

transmisji
kulturowej

Teorie

progresywne

Konsekwencje:
dążenie do zniesienia

autorytetów,
podkreślanie potrzeby
bycia sobą;
rezygnacja z

„pouczania” i
„sterowania”. Hasła
„deskolaryzacji”, ruch

tworzenia szkół
alternatywnych;
upowszechnienie idei
podmiotowości

wychowanków w
procesach
edukacyjnych,
poszanowania ich

praw i wolności;

Konsekwencje:
kategorie:

„indywidualnego
sukcesu”,
„umiejętności
działania”,

„pomiaru
osiągnięć;
uniwersalne i

standardowe
instrumenty
badania osiągnięć
i orzekania o nich;

Konsekwencje:
nauczyciel dba o

to, aby
uczniowskie
związki ze
światem były

bogate i
urozmaicone, by
sprzyjały

rozwojowi
zainteresowań,
stymulowały do
wciąż nowych

poszukiwań.

12

Opracowano na podstawie literatury: Śliwerski B., „Wspólczesne teorie i nurty wychowania”, str. 33,

Ofic.Wyd.IMPULS,  Kraków 1998).

Powyższy materiał został opracowany przez

Zespół Pedagogów CEN UWr

na podstawie literatury:

1. Pedagogika. Podręcznik akademicki, (red.) Z. Kwieciński,

B.Śliwerski cz 1, str.11-15 (wybrane fragmenty), PWN,
Warszawa 2004

2. Rutkowiak J.,  „Pulsujące kategorie” jako wyznaczniki mapy

odmian myślenia o edukacji, w: Odmiany myślenia o edukacji,
str. 16-24 (wybrane fragmenty), red. J. Rutkowiak, Ofic. Wyd.
IMPULS, Kraków 1995.

3. Polak K. ,,Podążając ku niewidocznemu (teorie indywidualne

nauczycieli)”, str. 162-168 (wybrane fragmenty), w:
Pedagogika w pokoju nauczycielskim, WSiP, Warszawa 2000.

4. Śliwerski B., „Wspólczesne teorie i nurty wychowania”, str. 33,

Ofic.Wyd.IMPULS,  Kraków 1998).