Sodalit
Sodalit z Brazylii
Sodalit
Sodalit (kamień niebieski) - minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy skaleniowcow. Należy do grupy minerałów rzadkich, rozpowszechnionych tylko w niektórych rejonach Ziemi.
Nazwa pochodzi od „soda” , nawiązuje do sodu, ważnego składnika tego minerału oraz gr. lithos = kamień, skała.
Właściwości
Wzór chemiczny: Na8[Cl2|(AlSiO4)6] - glinokrzemian sodu
Układ krystalograficzny: regularny
Twardość: 5,5 -6
Gęstość: 2,14-2,40
Rysa: biała, czasami bladoniebieska
Barwa: różne odcienie niebieskości, szary, brązowy, żółtawy, bywa bezbarwny
Przełam: nierówny, muszlowy
Połysk: szklisty, tłusty
Łupliwość: niewyraźna
Rzadko tworzy kryształy, najczęściej izometryczne o pokroju słupkowym, często występują zbliźniaczenia. Jest kruchy, nieprzezroczysty, z widocznymi i nieregularnymi żyłkami i plamami. Wystawiony na działanie światła blednie - staje się biały lub bezbarwny. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych czasami w formie odosobnionych, nieforemnych ziarn. Syntetyczny sodalit znany jest od 1975 r.
Występowanie
Występuje w skałach magmowych np. fonolitach oraz w sjenitach i trachitach. Jest składnikiem metasomatycznie zmienionych wapieni i innych skał osadowych. Współwystępuje z nefelinem, leucytem, tytanitem.
Miejsca występowania: Największe jego zasoby znajdują się w USA, Brazylii, Birmie, Indiach, Kanadzie, Namibii, Tadżykistanie, Rosji, Portugalii, Niemczech, Grenlandii, Rumunii, Włoszech i Boliwii.
Zastosowanie
Jest stosowany głównie jako kamień ozdobny, szczególnie jego forma granatowa.
ceniony kamień kolekcjonerski
jest stosowany w jubilerstwie
stanowi materiał rzeźbiarski, dekoracyjny, okładzinowy.
służy do wyrobu galanterii ozdobnej.
Istnieje możliwość pomylenia z: azurytem, lapis lazuli, lazulitem, dumortierytem, lazurytem.
Spessartyn
Spessartyn
Granat spessartyn
Spessartyn - minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy granatów. Należy do grupy minerałów rzadkich.
Nazwa pochodzi od miasta Spessart w Bawarii w Niemczech, gdzie minerał ten odkryto po raz pierwszy.
Właściwości
Wzór chemiczny: Mn3 Al2[SiO4]3 - krzemian manganu i glinu
Układ krystalograficzny: regularny
Twardość: 7-7,5
Gęstość: 3,8 -4,25
Rysa: biała
Barwa: pomarańczowa w odcieniach także żółta, różowa, brunatna, czarna
Przełam: muszlowy
Połysk: szklisty
Łupliwość: brak
Tworzy kryształy izometryczne ( dwudziestoczterościany deltoidowe i dwunastościany rombowe). Jest kruchy, przezroczysty, czasami tworzy kryształy mieszane z piropem ( -umbalit).
Występowanie
Zazwyczaj w skałach magmowych: (pegmatytach, i granitach), rzadziej w metamorficznych i aluwiach.
Miejsca występowania: Madagaskar, Sri Lanka, USA, Brazylia, Australia, Tanzania, Pakistan, Rosja, Niemcy, Finlandia.
W Polsce - został stwierdzony w rejonie Sobótki (na Przedgórzu Sudeckim) i w okolicach Karpacza (Karkonosze) - w granitoidach i pegmatytach.
Zastosowanie
Niektóre odmiany są wykorzystywane do wyrobu biżuterii; najlepsze okazy pochodzą z Madagaskaru, Indii, Cejlonu i Tanzanii.
rzadki, bardzo poszukiwany kamień kolekcjonerski.
Spinel
Spinel z Luc Yen w prowincji Yen Bai, Wietnam
Spinel (spinel właściwy) - minerał z gromady tlenków, zaliczany do grupy spineli. Należy do grupy minerałów rzadkich.
Nazwa pochodzi od charakterystycznego, ostrokrawędzistego kształtu kryształów (po łacinie „spina” - strzała).
Właściwości
Wzór chemiczny: MgAl2O4 - tlenek magnezu i glinu
Układ krystalograficzny - regularny
Skład chemiczny - MgAl2O4
Połysk - silny szklisty
Przełam - muszlowy
Łupliwość - niewyraźna
Twardość w skali Mohsa - 8
Rysa - biała
Barwa - bezbarwny, biały, szary, czerwony w odcieniach, niebieskawy, zielony, żółtawy
Gęstość - 3,58 do 4,06 g/cm3
Współczynniki załamania światła - 1,71-1,76, w zależności od składu
Dwójłomność - brak
Dyspersja - 0,020
Pleochroizm - brak
Luminescencja - niekiedy żółtozielona, czerwona, pomarańczowa, najczęściej brak
Tworzy kryształy izometryczne (ośmiościany lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia. Jest kruchy i przezroczysty. Niekiedy wykazuje asteryzm a sporadycznie efekt kociego oka.
Teoretycznie zawiera 28,2% MgO i 71,8% Al.2 O3, obfite domieszki izomorficzne Cr, Zn, Fe, Mn powodują tworzenie wielu odmian różniących się barwą: czerwony w odcieniach (s. rubinowy), niebieskawy (s. szafirowy) , zielony (cejlonit), brunatnawy (pleonast), żółtawy (rubicel), brunatnoczerwony (s. almandynowy), czarny (hercynit -s. żelazawy), ciemnobrunatny (galaxyt -s. manganawy), niebieskozielony lub żółty (gahnit -s. cynkowy). Występuje w skupieniach ziarnistych oraz odosobnionych ziarn.
Występowanie
Spinel i jego odmiany występują w utworach strefy kontaktowo - metasomatycznej, w zmienionych dolomitach i wapieniach zasobnych w tlenek magnezu. Powstają w wysokich temperaturach. Współwystępują z granatami, piroksenami, towarzyszą mu dolomit, magnetyt, cyrkon, korund.
Miejsca występowania: Spinele jakości jubilerskiej spotyka się w Tajlandii (w okolicach Bo Ploi), Kambodży i Laosie. W USA spinele można znaleźć przede wszystkim w stanie Nowym Jorku (kryształy z Amita osiągają masę do 14 kg), New Jersey i Karolinie Północnej.
Także: Madagaskar, Birma, Afganistan, Kanada, Włochy. W Europie pojedyncze spinele pojawiają się w Norwegii (Akeru, kryształy ok. 3 cm), w Finlandii, Włoszech i Niemczech.
W Polsce niewielkie ilości spinelu znaleziono w piaskach złotonośnych okolic Złotoryi, w aluwiach Izery w Karkonoszach.
Zastosowanie
Stosowane do produkcji materiałów ściernych
do produkcji łożysk, ruchomych części zegarów
ma znaczenie naukowe - wskaźnik warunków przeobrażeń skał
poszukiwany, wysoko ceniony kamień kolekcjonerski
wiele odmian to cenne kamienie szlachetne o wartości jubilerskiej, są wykorzystywane do wyrobu cennej biżuterii.
Historia
Spinele w starożytności łącznie z innymi czerwonymi kamieniami szlachetnymi nazywano „karbunkułami”. Współczesny podział wypracowano później, gdy poznano skład chemiczny kamieni. Jak dowodzą stare okazy biżuterii, w przeszłości spinel cieszył się dużą popularnością. Początkowo był on uważany za rubin, np. okaz w angielskich klejnotach koronnych („Rubin Timur” - 361 kr; „Rubin Czarnego Księcia” - 170 kr). W skarbcu koronnym szachów Iranu są dwa spinele rubinowe (500 kr i 270 kr). W Skarbcu Diamentowym na Kremlu w Rosji jest spinel rubinowy o wadze 399 kr.
Syntetyczny spinel jest wytwarzany od 1910 r, imituje nie tylko spinele, lecz wiele innych kamieni szlachetnych zwłaszcza rubin.
Spodumen
Spodumen
Spodumen - To minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy piroksenów. Należy do minerałów rzadkich, rozpowszechnionych tylko w niektórych rejonach Ziemi.
Nazwa pochodzi od gr. spodos = popiół (spodios = szary), nawiązując do szarej, przypominającej popiół barwy tego minerału; gr. spodumentos = spopielony (spodoustha = obrócić się w popiół), nawiązuje z kolei do wyglądu produktu prażenia spodumenu w płomieniu dmuchawki.
Właściwości
Wzór chemiczny - LiAlSi2O6 krzemian litu i glinu
Układ krystalograficzny - jednoskośny
Twardość w skali Mohsa - 6,5 do 7
Łupliwość - doskonała
Rysa - biała
Przełam - nierówny
Gęstość - 3,0 do 3,2 g/cm3
Barwa - bezbarwny lub różne barwy
Połysk - szklisty
Tworzy stosunkowo często kryształy o pokroju słupkowym, tabliczkowym lub kolumnowym, osiągające niekiedy gigantyczne rozmiary ( o długości kilkunastu metrów i wadze kilkudziesięciu ton). Na kryształach są często charakterystyczne zbrużdżenia. Występuje też w postaci skupień zbitych, ziarnistych, pręcikowych, promienistych. Jest kruchy i przezroczysty. Niektóre kryształy wykazują efekt kociego oka, czasami także silną fluorescencję. Jest minerałem bardzo delikatnym, wskutek upadku ulega rozbiciu, nieodporny na podwyższoną temperaturę oraz wrażliwy na światło - blednie.
Odmiany
Może mieć różne barwy: białą, żółtobiałą, żółtą, zielonkawożółtą, złocistobrunatną - tryfan, żółtozieloną, zieloną, ciemnozieloną - hiddenit, niebieskopurpurową, fioletową, fioletowoczerwoną, różową - kunzyt, szarą, szaroniebieską, niebieską - nuristanit. Bywa też bezbarwny i wielobarwny.
Zabarwienie wywołują domieszki: żelaza (tryfan), chromu (hiddenit), manganu (kunzyt), oraz niekiedy sodu i wanadu.
Występowanie
Stanowi częsty składnik pegmatytów litowych. Współwystępuje z berylem, turmalinem, amblygonitem, kwarcem, skaleniami.
Miejsca występowania: Brazylia - Minas Gerais, USA - Kalifornia, Dakota Południowa, Karolina Północna, Connecticut, Afganistan - Nuristan, Madagaskar, Birma, Rosja - Ural, Zabajkale, Chiny, Australia, Włochy - Elba, Wielka Brytania, Finlandia, Czechy.
W Polsce - w Karkonoszach i okolicach Góry Ślęży.
Zastosowanie
Ważne źródło otrzymywania litu.
Używany w przemyśle chemicznym, szklarskim, ceramicznym, w medycynie (- do leczenia uporczywych objawów depresji), do produkcji baterii alkalicznych, dodatek do smarów (- obniża temperaturę ich krzepnięcia).
Jest bardzo atrakcyjnym kamieniem kolekcjonerskim.
Ogromne okazy znajdowane są w Dakocie Południowej w USA (16 m długości, 90 t wagi).Należy do poszukiwanych i często wykorzystywanych kamieni jubilerskich.
Srebro rodzime
Srebro rodzime, Meksyk
Srebro rodzime - skupienie drutowe
Srebro rodzime - rzadko spotykany minerał z gromady pierwiastków rodzimych, w skład którego wchodzi głównie metaliczne srebro.
Nazwa minerału pochodzi od greckiego określenia tego minerału - silbur, a także od łac. argentum = biały.
Właściwości
Wzór chemiczny: Ag - srebro (Argentum)
Układ krystalograficzny: regularny
Barwa: srebrzystobiała, biała, szara, a wskutek utleniania czarna
Rysa: srebrzystobiała, szara, błyszcząca
Twardość: 2,5-3
Gęstość: 9,6 -12
Łupliwość: brak
Przełam: haczykowaty
Połysk: silny, metaliczny
Rzadko tworzy kryształy izomorficzne o postaci sześcianu lub ośmiościanu. Przeważnie występuje w skupieniach ziarnistych, blaszkowatych, płytkowych, włóknistych, kłębiastych. Często tworzy duże bryły (samorodki), wypryśnięcia, naloty.
Jest izostrukturalne ze złotem i miedzią rodzimą, z którymi często tworzy naturalne stopy.
Zawiera niekiedy znaczne domieszki: rtęci (amalgamaty), złota (elektrum), bizmutu (chilenit), antymonu (animikit), arsenu (huntilith), oraz miedzi i platyny.
Występowanie
Występuje w utworach hydrotermalnych (zwłaszcza w żyłach kruszcowych) oraz sporadycznie w pegmatytach. Jako minerał wtórny tworzy się w strefie utleniania złóż kruszców miedzi, ołowiu i cynku.
Miejsca występowania: Boliwia - Potosi, Chile - Chanarcillo, Copiapo, Meksyk, Peru, Kanada, USA, RPA, Rosja, Australia, Norwegia, Czechy, Niemcy, Włochy, Hiszpania, Francja.
W Polsce spotykane jest w Górach Świętokrzyskich, Sudetach, Tatrach oraz na Dolnym Śląsku.
Zastosowanie
Duże kryształy srebra rodzimego są cennym i poszukiwanym kamieniem kolekcjonerskim.
doskonała ruda srebra
srebro używane jest do:
wyrobu biżuterii, wyrobu luster, produkcji stopów, wyrobu monet, w elektronice, w przemyśle: chemicznym, fotograficznym, w medycynie, do „srebrzenia” innych metali.
W 1477 r. w Niemczech znaleziono bryłę - samorodek srebra o wadze ok. 20 ton, w Chile - 1430 kg, w Arizonie - 1350 kg, w Norwegii - ok. 100 kg.
Staurolit
Staurolit „krzyż św. Andrzeja”
Staurolit (granatyt) - minerał z gromady krzemianów. Minerał pospolity.
Nazwa pochodzi od greckich słów stauros i lithos, co oznacza kamień krzyżowy.
Właściwości
Wzór chemiczny : 2(Fe, Mg, Zn)O·AlOOH·4Al2O(SiO4) - zasadowy krzemian glinu i żelaza.
Układ krystalograficzny - jednoskośny,
Twardość w skali Mohsa - 7 do 7,5
Łupliwość - wyraźna w jednym kierunku
Rysa - biała
Przełam - łuskowy, nierówny
Gęstość - 3,65 do 3,83 g/cm3
Barwa - czarna, brązowa, czerwona
Połysk - szklisty, woskowy, żywiczny
Dyspersja - 0,023
Pleochroizm - wyraźny
Widmo absorpcyjne - nie diagnostyczne
Luminescencja - brak
Inkluzje - liczne wrostki kwarcu, rutylu, turmalinu i grafitu
Kryształy o pokroju słupkowym. Często występują zbliźniaczenia przenikające się w płaszczyźnie zrostu pod kątem zbliżonym do prostego (tzw. „krzyż grecki”) lub pod kątem 60o (tzw. „krzyż św. Andrzeja”). Zawsze tworzy kryształy wrosłe. Niekiedy występuje w formie skupień ziarnistych. Jest kruchy, przeświecający, rzadko przezroczysty.
Występowanie
Tworzy się dzięki regionalnym przeobrażeniom skał osadowych, najczęściej łupków ilastych. Spotykany w łupkach mikowych, łupkach kwarcytowych i gnejsach. Współwystępuje z granatami szczególnie z almandynem, kwarcem, muskowitem, biotytem, paragonitem, dystenem.
Miejsca występowania: Rosja - Płw. Kola, Ural, Ałtaj, Włochy, Czechy, Niemcy, Szwajcaria, Austria, USA - Georgia, Nowy Meksyk, Tennesse, Namibia, Madagaskar. Skały metamorficzne w Alpach, Brazylii i USA.
W Polsce - w Górach Opawskich (w okolicach Głuchołaz), Masyw Śnieżnika, Góry Złote w Sudetach.
Zastosowanie
W jubilerstwie ograniczone zastosowanie ze względu na ciemne barwy i nieprzezroczystość.
Poszukiwany jako kamień kolekcjonerski ze względu na interesujące formy krystaliczne.
ma znaczenie naukowe - wskaźnik charakteru i stopnia przeobrażeń skał.
Stefanit
Stefanit (Banská Štiavnica - Słowacja)
Stefanit - ciemnoszary minerał, ruda srebra i antymonu. Występuje głównie w Saksonii w Niemczech. Odkryty został w 1845 r. Nazwany został na cześć inżyniera, austriackiego Dyrektora Górnictwa arcyksięcia Wiktora Stefana (1817 - 1867).
Właściwości
Barwa: ciemnoszara
Wzór chemiczny: Ag5SbS4
Układ krystalograficzny: rombowy
Twardość w skali Mohsa: 2 - 2,5
Łupliwość: niewyraźna
Przełam: muszlowy
Połysk: metaliczny
Rysa: czarna.
Stephanit
Stephanit
Stephanit (Stefanit) - minerał z gromady siarkosoli. Jest kruszcem srebra. Należy do grupy minerałów rzadkich.
Nazwa pochodzi od nazwiska austriackiego kolekcjonera minerałów Victora Stephana.
Właściwości
Wzór chemiczny: Ag5 SbS4 - antymonowa siarkosól srebra
Układ krystalograficzny: rombowy
Twardość: 2-2,5
Gęstość: 6,2-6,3
Rysa: czarna
Barwa: ołowianoszara, czarna
Przełam: muszlowy
Połysk: metaliczny
Łupliwość: niewyraźna
Luminescencja:
Zazwyczaj tworzy kryształy o pokroju słupkowym tabliczkowym; wykazuje sześcioboczne zarysy. Często tworzy zbliźniaczenia - podwójne i potrójne. Występuje w skupieniach ziarnistych, zbitych, rozetowych. Także w formie naskorupień, powłok i nalotów. Niekiedy tworzy szczotki krystaliczne. Pod wpływem silnego światła pokrywa się warstwą ciemnej patyny. Łatwo się topi i rozpuszcza w kwasie azotowym. Jest kruchy, nieprzezroczysty. Często zawiera arsen, kobalt, miedź, żelazo.
Występowanie
Składnik utworów hydrotermalnych i żył kruszcowych. Współwystępuje ze srebrem rodzimym, argentytem, polibazytem, akantytem, tetraedrytem, kwarcem, kalcytem.
Miejsca występowania: Niemcy, Włochy - Sardynia, Wielka Brytania - Kornwalia, Chile, Boliwia, Meksyk, USA, Słowacja.
W Polsce stwierdzony w Rudawach Janowickich i Górach Sowich.
Zastosowanie
Lokalna ruda srebra -68% Ag
poszukiwany i ceniony przez kolekcjonerów.
Stilbit
Stilbit
Stilbit
Stilbit
Stilbit (Desmin) - minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy zeolitów. Jest minerałem pospolitym.
Nazwa pochodzi od gr. stilbe = połysk; nazwa desmin od gr. desme = wiązka (snop) i nawiązuje do snopowych skupień tego minerału.
Właściwości
Wzór chemiczny: Ca[Al.2Si7O18] x 7 H2O - uwodniony glinokrzemian wapnia
Układ krystalograficzny: jednoskośny
Twardość: 3,5-4
Gęstość: 2,1-2,2
Rysa: biała
Barwa: biała, żółtawa, czerwona, brunatna
Przełam: nierówny
Połysk: szklisty, diamentowy, na powierzchniach łupliwości - perłowy
Łupliwość: dobra i bardzo dobra, niewyraźna - dwukierunkowa
Tworzy skupienia zbite, ziarniste, blaszkowe, kuliste, groniaste, promieniste, snopkowe. Prawidłowo wykształcone kryształy są spotykane w druzach. Często tworzą zbliźniaczenia (kryształy przyjmują pseudorombową postać). Spotykane są też bliźniaki krzyżowe. Jest kruchy i przezroczysty.
Występowanie
Powstaje podczas procesów aktywności wulkanicznej. Najczęściej występuje w pustkach skał bazaltowych. W szczelinach łupków krystalicznych występuje razem z kwarcem, epidotem, adularem.
Miejsca występowania: Indie, Australia, Wielka Brytania, Kanada, USA, Brazylia, Włochy, Szwajcaria.
W Polsce - pospolity w próżniach granitów strzegomskich i strzelińskich, w melafirach, gnejsach hornfelsowych okolic Niemczy, łupkach krystalicznych Ciechanowic i okolic Jeleniej Góry. Spotykany w żyłach hydrotermalnych przecinających granity.
Zastosowanie
Ma znaczenie naukowe - określanie warunków przeobrażeń skał
atrakcyjny kamień kolekcjonerski.
Stromeyeryt
Stromeyeryt - minerał z gromady siarczków. Należy do grupy minerałów bardzo rzadkich.
Nazwa pochodzi od nazwiska niemieckiego chemika F. Stromeyera.
Właściwości
Wzór chemiczny: AgCuS - siarczek miedzi i srebra
Układ krystalograficzny: rombowy (powyżej 78oC - regularny)
Twardość: 2,5-3
Gęstość: 6,26
Rysa: ciemnoszara
Barwa: stalowoszara z fioletową poświatą
Przełam: muszlowy
Połysk: metaliczny, matowy
Łupliwość: brak
Bardzo rzadko tworzy kryształy o pokroju słupów ( o sześciobocznym przekroju), niekiedy zakończonych bipiramidą.
Ściany kryształów mają widoczne zbrużdżenia. Często występują zbliźniaczenia. Występuje w skupieniach: zbitych, ziarnistych oraz w formie wypryśnięć.
Jest niezbyt kruchy, nieprzezroczysty, czasami zawiera domieszki cynku i ołowiu. Teoretycznie zawiera 53,10% Ag i 31,24% Cu.
Występowanie
Spotykany w utworach hydrotermalnych i skałach osadowych. Jest minerałem żyłowych złóż kruszców. Współwystępuje ze srebrem rodzimym, barytem, tetraedrytem, argentytem, bornitem, chalkopirytem, barytem, kalcytem.
Miejsca występowania: Australia, Meksyk, Chile, Czechy - Vrančice, Příbram.
W Polsce jest spotykany w Ciechanowicach k. Kamiennej Góry i w Kletnie k. Kłodzka.
Zastosowanie
Minerał poszukiwany przez kolekcjonerów.
podrzędne źródło srebra i miedzi.
Stroncjanit
Stroncjanit
Stroncjanit (strontianit) - minerał z gromady węglanów. Należy do grupy minerałów bardzo rzadkich.
Nazwa pochodzi od miejscowości Strontian w Szkocji, gdzie minerał ten został odkryty.
Właściwości
Wzór chemiczny: SrCO3 - węglan strontu
Układ krystalograficzny: rombowy
Twardość: 3,5
Gęstość: 3,76
Rysa: biała
Barwa: bezbarwny, szary, żółtawy, zielonawy , brunatny.
Przełam: nierówny
Połysk: szklisty, tłusty
Łupliwość: niewyraźna
Tworzy kryształy igiełkowe, słupkowe, tabliczkowe. Często wykazuje zbliźniaczenia. Spotykany jest w formie skupień zbitych, ziarnistych, pręcikowych. Tworzy roztwory stałe z aragonitem, cerusytem, witerytem. Jest kruchy, przezroczysty, w świetle ultrafioletowym wykazuje niebieską fluorescencję. Wzrost temperatury powoduje w nim termoluminescencję. Rozpuszcza się i burzy w kwasie solnym. Zawarty w minerale stront zabarwia płomień na karminowo.
Występowanie
Jest typowym minerałem strefy hydrotermalnej, powstaje ze stopu resztkowego pozostałego po utworzeniu się granitów i pegmatytów. Współwystępuje z kalcytem, barytem, celestynem - bardzo często tworzy z nim pseudomorfozy oraz galenitem. Bywa znajdowany w złożach siarki.
Miejsca występowania: Szkocja , Austria, Niemcy - G. Harz, Północna Nadrenia, Meksyk, USA - Kalifornia.
W Polsce - spotykany w złożach siarki rodzimej w okolicach Tarnobrzega i serpentynitach na Dolnym Śląsku.
Zastosowanie
Ważna ruda strontu
ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie
używany do produkcji ogni sztucznych (zabarwia płomień)
używany przy produkcji cukru (do rafinacji)
używany przy produkcji szkła optycznego.
Struwit
Struwit - minerał organiczny, quano. Znany od 1845r.
Właściwości
Wzór chemiczny: (NH4)Mg[PO4]x 6 H2O
Układ krystalograficzny: rombowy
Twardość: 1,5 -2
Gęstość: 1,7
Rysa: biała
Barwa: żółty, brązowy, rzadko bezbarwny, po dehydracji biały
Przełam: nierówny
Połysk: szklisty, po dehydracji mętny
Łupliwość: wyraźna
Tworzy kryształy rombowe, krótkosłupowe, klinowe, grubotabliczkowe i wrosłe.
Składnik guana i kości kopalnych, zwłaszcza zębów mamutów. Tworzy się także w organizmach ludzkich.
Występowanie
Występuje w młodych osadach o dużym udziale substancji organicznych, w złożach guana, kopalniach nawozów, kanałach, w szlamie z licznymi szczątkami organicznymi.
Miejsca występowania: Niemcy - okolice Hamburga, Dania - Limfiord, Australia - Wiktoria (jaskinie Skipton koło Ballarat), RPA - Kraj Przylądkowy, Wyspa Reunion (Ocean Indyjski).
Syderyt
Syderyt
Syderyt
Syderyt - minerał z gromady węglanów. Należy do minerałów bardzo pospolitych i szeroko rozpowszechnionych.
Nazwa pochodzi od gr. sídēros = żelazo, nawiązując do składu chemicznego tego minerału, którego głównym składnikiem jest właśnie ten pierwiastek.
Właściwości
Wzór chemiczny: FeCO3 - węglan żelaza
Układ krystalograficzny: trygonalny
Barwa: białóżółta, żółtobrunatna, brunatna, szara ...inne
Rysa: biała, jasnożółta
Twardość: 3,5 - 4,5
Gęstość: 3,83 - 3,96
Łupliwość: doskonała
Przełam: muszlowy bądź nierówny
Połysk: szklisty czasami perłowy
Tworzy kryształy o pokroju izometrycznym, tabliczkowym i słupkowym. Zazwyczaj przyjmuje postać romboedrów i skalenoedrów. Niekiedy występują zbliźniaczenia. Występuje też w skupieniach ziemistych, zbitych, ziarnistych, nerkowatych, kulistych. Tworzy naskorupienia i żyły. Jest izostrukturalny z kalcytem, magnezytem i rodochrozytem.
Występowanie
Jest częstym składnikiem żył kruszcowych. Powszechnie tworzy się w wodnym, beztlenowym środowisku.
Miejsca występowania: Australia - Brooken Hill, Nowa Półudniowa Walia, Austria -Eisenerz, Erzberg, Karyntia, Niemcy - Nadrenia, Harz, Schwarzwald, Las Turynski, Wielka Brytania - Kornwalia, Hiszpania - Somorrosto, Bilbao, Rosja - Ural, Zabajkale, USA, ......
W Polsce - w rejonie Częstochowy, Wielunia, w Górach Świętokrzyskich, na fliszu karpackim.
Zastosowanie
Wykorzystywany głównie jako surowiec do otrzymywania żelaza (zawiera 87,98 % Fe).
czasami wykorzystywany jako kamień jubilerski.
Sylwin (minerał)
Sylwin
Sylwin - minerał z gromady halogenków. Minerał rozpowszechniony tylko w pewnych rejonach Ziemi.
Nazwa pochodzi od nazwiska holenderskiego chemika i lekarza Franciscusa Silvusa de la Boe zwanego Sylwiuszem (XVII wiek).
Właściwości
Wzór chemiczny: KCl - chlorek potasu
Układ krystalograficzny: regularny
Twardość: 2
Gęstość: 1,9-2,0
Rysa: biała
Barwa: biała, szara, żółtawa, czerwonawa, niebieska, fioletowa, często bezbarwny
Przełam: nierówny, muszlowy
Połysk: szklisty
Łupliwość: doskonała, zgodna ze ścianami sześcianu
Najczęściej tworzy skupienia ziarniste, igiełkowe, zbite. Kryształy mają postać sześcianów, ośmiościanów bądź ich kombinacji. Często występują zbliźniaczenia. Jest kruchy, przezroczysty, przeświecający, bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, jest higroskopijny. Ma słono-gorzki smak.
Występowanie
Powstaje głównie wskutek odparowywania (ewaporacji) słonych zbiorników wodnych m.in. mórz, zatok, słonych jezior itp. Rzadziej ekshalacji wulkanicznej. Współcześnie powstaje w Morzu Martwym. Współwystępuje z halitem, karnalitem.
Miejsca występowania: Niemcy, Ukraina, Wielka Brytania, Kanada - Saskatchewan, USA - Utah, Teksas, Indie, Włochy - okolice Etny i Wezuwiusza. Duże złoża tej soli znajdują się w Rosji - Ural, Hiszpanii - Cardonie Suria i Francji - Alzacja.
W Polsce występuje na Kujawach w Kłodawie i Inowrocławiu. Obecność stwierdzono w Zatoce Puckiej (w otworach wiertniczych).
Zastosowanie
Surowiec dla przemysłu chemicznego: (do produkcji nawozów sztucznych, materiałów wybuchowych, sztucznych ogni, zapałek, mydła)
roztwór zwany solą Sylwiusza był stosowany jako lekarstwo na nadkwasotę
ma znaczenie kolekcjonerskie.
Szafir
Szafiry - kryształy
Kryształ szafiru
Kaboszon - szafir gwiaździsty
Szafir - bardzo twardy minerał z gromady tlenków - niebieska odmiana korundu. Jest minerałem rzadkim.
Nazwa pochodzi od gr. σάπφειρος sappheiros, w starożytności oznaczała przede wszystkim lapis-lazuli. Grecka nazwa została zapewne przejęta z języków semickich (hebr. sappir).
Właściwości
Wzór chemiczny: Al2O3 (tlenek glinu)
Układ krystalograficzny - trygonalny
Twardość w skali Mohsa - 9
Łupliwość - brak
Rysa - biała
Przełam - muszlowy lub nierówny
Gęstość - 3,95 do 4,1 g/cm3
Barwa - niebieska w odcieniach
Połysk - szklisty, diamentowy
Współczynniki załamania (dwójłomność): no = 1,768 i ne = 1,760 (długość fali ~ 590nm)
Tworzy najczęściej kryształy o postaci pseudoheksagonalnych słupów (o przekroju sześciobocznym) i bipiramid. Na ścianach kryształów często wykazuje poprzeczne zbrużdżenia. Jest kruchy, przezroczysty, często wykazuje podzielność wykorzystującą płaszczyzny zbliźniaczeń.
Spotykane są też szafiry o innych barwach: biały, bezbarwny (leukoszafir), jasnorózowy, czerwonawy, pomarańczowoczerwony (paparadża tzw. hiacynt), purpurowy, fioletowy (ametyst wschodni), fioletowoniebieski (szafir kaszmirski), zielony (szmaragd wschodni), jasnoniebieski (akwamaryn wschodni), szary, brunatny, czarny.
Znane są też odmiany dwubarwne (szafir arbuzowy) oraz wykazujące asteryzm - szafir gwiaździsty. Barwę powodują domieszki żelaza, tytanu, magnezu, wanadu, chromu. Niektóre odmiany wykazują pleochroizm a nawet luminoscencję.
Występowanie
Jest spotykany w skałach magmowych, najczęściej w pegmatytach, i bazaltach.
Miejsca występowania: Sri Lanka - największe znajdowane kryształy, do 20 kg, nie mają wartości jubilerskiej, Kambodża, Indie, Australia - największy oszlifowany żółty szafir o wadze 217,5ct. , Tajlandia, Tanzania, USA, Rosja - na płw. Kola znaleziono kryształ ponad 5 kg. , Namibia, Kolumbia, RPA, Madagaskar, Birma - w 1966 r. znaleziono w Magoku kryształ szafiru gwiaździstego o wadze 63000ct. (12,6 kg).
W Polsce - tylko na Dolnym Śląsku, białe i przezroczyste szafiry występują w pegmatytach Kruczych Skal w Wilczej Porębie k. Karpacza, bywają też znajdowane w aluwiach rzeki Izery.
Zastosowanie
Bardzo poszukiwany, wysoko ceniony, wyjątkowo atrakcyjny kamień kolekcjonerski.
kamień szlachetny stosowany w jubilerstwie - wykorzystywany do wyrobu drogiej biżuterii.
przemyśle precyzyjnym.
otrzymywany jest również syntetycznie.
domieszkowany tytanem jako ośrodek czynny nowoczesnych laserów.
Scheelit
Szelit
Scheelit (szelit) - minerał z gromady wolframianów. Jest minerałem rzadkim.
Nazwa pochodzi od nazwiska szwedzkiego chemika Carla Scheele, który odkrył, że jest to sól kwasu wolframowego.
Właściwości
Wzór chemiczny: CaWO4 - wolframian wapnia
Układ krystalograficzny: tetragonalny
Twardość: 4,5-5
Gęstość: 5,9-6,1
Rysa: biała
Barwa: biała, szara, żółtawa, czerwonawa, bywa bezbarwny
Przełam: nierówny, muszlowy
Połysk: szklisty, tłusty
Łupliwość: wyraźna
Tworzy kryształy izometryczne, tabliczkowe. Zwykle krystalizuje jako podwójna piramida tetragonalna, czasami przypomina oktaedry. Często wykazuje ukośne zbrużdżenia. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych i jako naskorupienia. Jest kruchy, przezroczysty, jest izostrukturalny z wulfenitem. Często tworzy roztwór stały z powellitem.
Występowanie
Spotykany jest w pegmatytach i utworach hydrotermalnych. Stanowi składnik żył kwarcowych. Występuje w paragenezie z wolframitem, kasyterytem, pirytem, molibdenitem, topazem, fluorytem, kwarcem.
Miejsca występowania: USA (Newada, Kalifornia, Arizona), Malezja, Boliwia, Chiny, Japonia, Korea, Meksyk, Francja, Włochy, Rosja, Austria.
W Polsce - stwierdzony na Śnieżce (Karkonosze), w Szklarskiej Porębie, Górach Izerskich i Rudawach Janowickich.
Zastosowanie
Ważna ruda wolframu
poszukiwany okaz kolekcjonerski
część okazów wykorzystywana jest w jubilerstwie.
Szkło pustynne
Szkło pustynne z Libii
Szkło pustynne, szkliwo libijskie, szkliwo pustyni libijskiej, ang. Libyan Desert Glass (LDG) lub Szkło Edeowie - w 1932 r. zostało znalezione na obszarze Pustyni Libijskiej o promieniu prawie 100 km oraz w południowej Australii zielonożółte fragmenty zeszklonej krzemionki.
Właściwości
Szkliwo krzemionkowe - odmiana lechatelierytu
czasami tworzy znacznych rozmiarów (ok. 5-7 kg), przezroczyste lub przeświecające bryły z licznymi pęcherzykami gazów
Barwa: jasnożółta, jasnozielona, żółtozielona
zawiera około 98% krzemionki (SiO2)
Gęstość: 2,21
Twardość: ok. 6
Połysk: szklisty
Przełam: muszlowy
Bywa niekiedy nazywane „piorunowymi” lub „diabelskimi guzami”.
Znaczenie
Ma znaczenie naukowe
poszukiwane przez kolekcjonerów
służy do wyrobu galanterii ozdobnej, taniej biżuterii.
Pochodzenie geologiczne
Pochodzenie szkła pustynnego jest dla środowiska naukowego kwestią sporną. Długo podejrzewano pochodzenie czysto meteoryczne, jednak z czasem odkryto jego pochodzenie od metali meteorycznych, połączonych z kwarcem, który zeszklił się podczas uderzenia meteorytu w powierzchnię Ziemi. Temat wciąż ewoluuje, a część geologów nie łączy powstania szkła pustynnego ze stopieniem kwarcu podczas uderzenia, a dzięki promieniowaniu meteorytu, który wybuchł w atmosferze ziemskiej. W takim wypadku piasek mógł roztopić się i zeszklić podobnie, jak w efekcie wyeksponowania na promieniowanie podczas wybuchu bomby atomowej.
Szmaragd
Nieoszlifowany szmaragd
Szmaragd
Szmaragd
Nazwa pochodzi od gr. smaragdos (a także łac. smaragdus) = zielony, nawiązując do charakterystycznej, wywołanej domieszkami chromu i rzadziej wanadu, barwy tego minerału.
Intensywnie zielona (szmaragdowozielona, niebieskozielona), przezroczysta lub przeświecająca cenna odmiana berylu. Jeden z najcenniejszych drogich kamieni. To minerał należący do grupy krzemianów.
Właściwości
Wzór chemiczny: Be3Al2(SiO3)6
Układ krystalograficzny - heksagonalny
Twardość w skali Mohsa - 8
Łupliwość - niewyraźna
Rysa - biała
Przełam - nierówny
Gęstość - 2,63 do 2,80 g/cm3
Barwa - zielony
Połysk - szklisty
Często zawiera inkluzje gazowe, ciekłe oraz mineralne: kalcyt, piryt, biotyt, inne minerały. Charakter inkluzji często zdradza miejsce pochodzenia danego okazu. Szczególnie cenną, niezmiernie rzadką odmianą jest szmaragd trapiche.
Występowanie
Są spotykane w łupkach mikowych, w zmetamorfizowanych wapieniach, pegmatytach i żyłach hydrotermalnych.
Występuje w: Austrii, Australii - Broken Hill, Aga- Kau, Emmaville, Vegesatle, Brazylii - Pilao, Bahia, Minas Gerais, Gofas, Indiach, Kolumbii - (główne miejsce pozyskiwania najpiękniejszych szmaragdów zwykle o zabarwieniu soczystej zieleni), Pakistanie, Zimbabwe - Filabus, Bikita, Miami, Tanzanii - rejon jeziora Manjara, USA - Karolina Pólnocna, Maine, Federacji Rosyjskiej - Ural, Zabajkale, półwysep Kola.
W Polsce - występują szmaragdy nie nadające się do celów jubilerskich/ znajdowane są na Dolnym Śląsku w okolicach Strzelina.
Zastosowanie
Bardzo poszukiwany, wyjątkowo cenny kamień kolekcjonerski i jubilerski. Jest stosowany w jubilerstwie od czasów starożytnych. Największy szmaragd o wartości jubilerskiej wydobyto w Kolumbii, miał masę 7025 ct. W tym rejonie bywają większe okazy, niestety spękane, największy miał masę 16 020 ct. Z Brazylii pochodzi kryształ o ponad 10 cm długości i wadze 6399 ct. Rekordowy kamień wydobyty na Uralu w Rosji ważył 1438 ct.
Prawdopodobnie największym wyrobem wykonanym z jednego kryształu jest waza o wysokości 10 cm i masie 2681 ct.
Obecnie szmaragdy są również produkowane syntetycznie.
Szpat islandzki
Szpat islandzki
Szpat islandzki = Spat islandzki - (z ang. Island spar) jest to tradycyjna nazwa minerału stanowiący chemicznie czystą, przezroczystą wielokrystaliczną odmianę kalcytu (CaCO3), wykształconej w postaci romboedrów.
Nazwa pochodzi od Islandii, miejsca, gdzie znajdowano te kryształy.
Właściwości
Wykazuje silną dwójłomność, o współczynnikach załamania no = 1,658 i ne = 1,486 (długość fali ~ 590nm)
Na kryształach kalcytu odkryto zjawisko podwójnego załamania światła oraz polaryzację światła. Zjawisko to występuje na dużych przezroczystych kryształach kalcytu. Sporządzenie z kryształów kalcytu przez fizyka angielskiego W. Nicola pryzmatów zwanych „pryzmatami Nicola” lub „nikolami” (1828 r.) dało początek mikroskopowym badaniom skał.
Występowanie
Najpiękniejsze kryształy pochodzą z Islandii, gdzie znajdowane były w pęcherzach pogazowych wśród bazaltów w rejonie Eskifjordhur k. Helgustadir (nad fiordem Eske) - kryształy o kilkudziesięciocentymetrowe długości krawędzi. Obecnie złoża już do przeszło 40 lat są całkowicie wyczerpane.
Wysokiej jakości kryształy wydobywane są w Rosji - dolina rzeki Niżnaja Tunguska, w Meksyku - Guanajuatao, w USA - Nowy Meksyk, Montana, Kalifornia, na Ukrainie - Bajdar na Krymie.
Zastosowanie
Ten bezbarwny kryształ jest wykorzystywany do wyrobu przyrządów optycznych (tzw. polaryzatorów - pryzmatów Nicola).
Stosowany jest w mikroskopach petrograficznych (polaryzacyjnych).
Roczne zapotrzebowanie na dobrze wykształcone, przezroczyste kryształy kalcytu do celów optycznych przekracza 500 kg. Obecnie zastępuje się je częściowo syntetycznymi polaroidami.
Krystaliczny kalcyt znajduje zastosowanie w przemyśle szklarskim i ceramicznym (ceramika szlachetna).
Szpaty
Szpaty (spaty) - górnicza i mineralogiczna dawna nazwa minerałów o doskonałej łupliwości np. szpat wapienny, obecnie zwany kalcytem. Inne przykłady:
szpat islandzki - przezroczyste kryształy kalcytu;
szpat cynkowy - smithsonit;
szpat żelazny - syderyt.
Sól kamienna
Naturalna formacja halitu
Kryształ soli
Sól kamienna, halityt - skała osadowa chemogeniczna, składa się głównie z ziaren minerału o nazwie halit (będącego prawie czystym chlorkiem sodu - 99,1% NaCl). Zaliczana do ewaporatów.
Właściwości
Wzór chemiczny: NaCl
Układ krystalograficzny: regularny
Twardość w skali Mohsa: 2
Łupliwość: doskonała trójkierunkowa
Rysa: biała
Przełam: muszlowy
Gęstość : 2,2 g/cm3
Barwa: bezbarwny, czasem różne zabarwienia (biała lub szara)
Połysk: szklisty, słabnie po pochłonięciu wody
Inne: Słony smak
Podrzędnie może zawierać minerały ilaste, kalcyt, gips, anhydryt, kainit, sylwin. Ma strukturę ziarnistą, jest skałą miękką, plastyczną, łatwo rozpuszczalną w wodzie. Wyróżniane są różne (lokalne) jej odmiany: sól lodowa, sól trzaskająca, sól spiżowa, sól szybikowa, sól jadalna, sól bryłowa, zuber.
Tworzy naskorupienia, naloty, wykwity. Najczęściej jest bezbarwna lub biała ale również pomarańczowa, czerwona, fioletowa, zielonawa, niebieskawa bądź czarna. Jest bardzo krucha.
Występowanie
Powstaje przez odparowanie bezodpływowych zbiorników wodnych (wysychające jeziora, morza, laguny, tarasy zalewowe).
Sól z wody morskiej lub z wód jezior słonych pozyskuje się we: Włoszech, Francji, Portugalii, Hiszpanii, Indiach, Chinach, Rosji, Azerbejdżanie, Kazachstanie, Uzbekistanie, Arabii Saudyjskiej, Algierii, Tunezji, USA.
W Polsce złoża soli kamiennej znajdują się w Małopolsce (kopalnie w Wieliczce - zaprzestano wydobycia w 1996 r., produkuje ok. 20 tys. t soli rocznie poprzez utylizację wód zasolonych wpływających do kopalni, kopalnia jest przede wszystkim obiektem turystyczno-uzdrowiskowym odwiedzanym przez ponad 1 mln turystów rocznie, Bochni - w likwidacji od 1990 r., od 1995 r. prowadzona jest działalność turystyczno-uzdrowiskowa i Baryczy - zakończono wydobycie w 1998 r.) na Kujawach (kopalnie w Inowrocławiu - wydobycie ok. 2,5 mln t rocznie i Ciechocinku, gdzie sól pozyskiwana jest metodą wypłukiwania solanki), a także we wschodniej Wielkopolsce w Kłodawie - obecnie najważniejsze złoże eksploatowane metodą podziemną, wydobycie ok. 700 tys. t rocznie, oraz na Dolnym Śląsku w Sieroszowicach - wydobycie ok. 220 tys. t rocznie. Mniejsze, nie eksploatowane złoża, znajdują się pomiędzy Żorami i Rybnikiem, a także nad Zatoką Pucką, pomiędzy Łebą a Puckiem.
Produkcja soli w Polsce wynosi ok. 4,5 mln t rocznie.
Sól kamienna jest jednym z ważniejszych surowców w przemyśle chemicznym oraz spożywczym.
Sól kuchenna
Kryształki soli kuchennej
Sól kuchenna - potoczna nazwa halitu oraz soli kamiennej; chlorku sodu (NaCl), związku chemicznego stosowanego jako przyprawa oraz konserwant. Znajdująca się w powszechnej sprzedaży sól to tzw. sól jodowana - ze względów zdrowotnych sztucznie wzbogacona związkami jodu.
Wielu dietetyków zalicza białą, rafinowaną sól do tzw. białych śmierci (obok cukru i białej mąki). Jej nadużywanie w dzisiejszej kuchni jest jednym z czynników wpływających na powstawanie tzw. chorób cywilizacyjnych oraz np. nadciśnienia tętniczego. Zaleca się stosowanie soli nierafinowanych, czasami określanych jako kamienne oraz soli morskiej, uzyskiwanej poprzez odparowywanie wody morskiej.
Według jeszcze innej opinii chlorek sodu należałoby zastąpić chlorkiem żelaza (FeCl3).
Sól żółta
Sól żółta Gmelina - dawna nazwa uwodnionego heksacyjanożelazianu (II) potasu, stosowanego w produkcji błękitu pruskiego, jako składnik kąpieli wodnej wykorzystanej w hartowaniu stali, w produkcji ogni sztucznych i w analizie chemicznej.
zmiany
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
WITAMINY I MINERAŁY CZ.2, Witaminy i składniki mineralne
gospodarka mineralna cz 2
Minerały A cz 1
Minerały A cz 2
Minerały K cz 2
Minerały C cz 1
Minerały S cz 1
Gospodarka wodno elektrolitowa i mineralna cz I
Minerały C cz 2
Minerały K cz 1
Minerały A cz 4
minerały A cz 3
Minerały wszystko cz 3
Minerały wszystko cz 1
Minerały wszystko cz 2
Surowce Mineralne w Polsce i ich zast w gosp cz 1
Biol kom cz 1
więcej podobnych podstron