Salmiak rodzimy

Salmiak rodzimy - minerał z gromady halogenków. Należy do grupy minerałów rzadkich, pojawiających się tylko lokalnie.

Nazwa pochodzi od łac. Salamoniarum = sól Amona.

Właściwości

• Wzór chemiczny: NH₄Cl - chlorek amonu

• Układ krystalograficzny: regularny

• Twardość: 1-1,5

• Gęstość: 1,53

• Rysa: biała

• Barwa: bezbarwny, biały, czerwonawy

• Przełam: muszlowy

• Połysk: szklisty

• Łupliwość: niewyraźna

Zazwyczaj tworzy kryształy o pokroju izometrycznym (wielościany), niekiedy wykształca kryształy słupkowe. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, rozetowych. Tworzy naloty i naskorupienia. Jest kruchy, przezroczysty, łatwo rozpuszcza się w wodzie (ma słony smak). Podczas prażenia wydziela amoniak (nieprzyjemny, charakterystyczny zapach).

Występowanie

Składnik ekshalacji wulkanicznych, także guana. Tworzy się także podczas podziemnych pożarów w kopalniach węgla, ale też na hałdach. Współwystępuje z ałunem, i siarką rodzimą.

Miejsca występowania: Włochy - wulkan Wezuwiusz, Etna, Vulcano, Rosja - wulkany Awaczyński, kutnowski, USA - w. Kilauea (Hawaje), Meksyk - w. Paricutiu, Tadżykistan, Niemcy, Czechy, Peru.

W Polsce został stwierdzony w kopalni węgla kamiennego w Siemianowicach i Wałbrzychu (kryształy do 5 mm).

Zastosowanie

• Jest poszukiwany przez kolekcjonerów.

Sanidyn

Ortoklaz, skaleń potasowy

Mikroklin, skaleń potasowy

Sanidyn - nazwa pochodzi od gr. sanis = tabliczka, płytka lub deska oraz idos = widzieć, nawiązując do tabliczkowego pokroju minerału.

Minerał z grupy krzemianów, rzadki. Jest to jedna z trzech (oprócz ortoklazu i mikroklinu) odmian polimorficznych skalenia potasowego.

Właściwości

• Wzór chemiczny: KAlSi₃O₈ (glinokrzemian potasu)

• Układ krystalograficzny: jednoskośny

• Twardość w skali Mohsa: 6 do 6,5

• Łupliwość: doskonała

• Rysa: biała

• Przełam: muszlowy, nierówny

• Gęstość: 2,55 do 2,63 g/cm³

• Barwa: bezbarwny, biały rzadziej szary, żółtawy, brązowy

• Połysk: szklisty

Tworzy zazwyczaj prawidłowo wykształcone, tabliczkowe (niekiedy listewkowe lub krótkosłupowe) kryształy o długości od kilku mm do kilku cm. Często występują zbliźniaczenia. Niekiedy wykazuje efekty optyczne charakterystyczne dla kamieni księżycowych.

Występowanie

Jest minerałem bogatych w potas wylewnych skał magmowych. Tworzy się w wysokich temperaturach. Szczególnie duże okazy są spotykane w tufach wulkanicznych.

Miejsca występowania: Włochy - Sycylia (kryształy różowe), Viterbo, Monte Somma, Niemcy - Kaiserstuhl, Norwegia - okolice Oslo, Czechy - Wyżyna Środkowoczeska, Rosja - Kaukaz, USA Idaho, Nowy Meksyk, Oregon (kryształy nawet do 60 cm), Kenia.

W Polsce na Dolnym Śląsku koło Opolna-Zdroju, w rejonie Wielisława Złotoryjskiego „Organy Wielisławskie”, okolice Mieroszowa, w okolicach Krzeszowic k. Krakowa.

Zastosowanie

Głównie znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. Okazy przezroczyste oraz wykazujące cechy kamieni księżycowych są niekiedy wykorzystywane w jubilerstwie (szlif fasetkowy lub szlif kaboszonowy).

Sard

Karneol

Agat

Agat

Sard = Sarder - Gemmologiczna nazwa brunatnej, półprzezroczystej odmiany chalcedonu. Nazwa pochodzi od Sardiku starożytnej miejscowości w Azji Mniejszej słynącej z obróbki tych kamieni i wyrobu wspaniałej biżuterii.

Odmiana chalcedonu - słabo przezroczysta; brązowoczerwona lub brązowa (zabarwienie wywołane jest wrostkami związków żelaza, przeważnie limonitu). Warstewki są bardzo delikatne. Nie ma wyraźnego rozgraniczenia z karneolem, z którym razem występuje i ma podobne zastosowanie.

Wiele oferowanych na rynku sardów jest barwionych. Sard nasycony roztworem cukru i ogrzany uzyskuje piękną brunatną barwę.

Występowanie

W skałach osadowych i magmowych.

Miejsce występowania: Brazylia Rio Grande do Sul, Minas Gerais, Urugwaj, Indie - Wyżyna Dekan, Sri Lanka - Ratnapura, Rosja - okolice Magnitogorska, Czity, Zabajkale, Mongolia - pustynia Gobi, Turcja, Egipt..

Polska (okolice Kłodzka i Wałbrzycha, Szklary, Grzędy Górne i Świerki).

Zastosowanie

Stanowi atrakcyjny kamień ozdobny; służy do wyrobu drobnych przedmiotów ozdobnych ( puzderka, popielniczki, noże do cięcia papieru, oprawy sztućców), taniej biżuterii; często oprawiany w srebro. Jest poszukiwany przez kolekcjonerów.

Sardonyks

Sardonyks

Sardonyks (Sardonik) - gemmologiczna, wielobarwna, przeświecająca odmiana agatu; odznacza się występowaniem naprzemianległych, płaskich, biało- brunatnoczerwonych pasów (wstęg) o różnej grubości.

Nazwa pochodzi od miasta Sardis w Azji Mniejszej, gdzie został znaleziony (gr. sardios = kamień z Sardis i gr. onyx = paznokieć (pazur, racica) - i nawiązuje do wyglądu, twardości i ostrych krawędzi odłupanych kawałków tego minerału.

Właściwości

• Wzór chemiczny: SiO₂ - dwutlenek krzemu

• Układ krystalograficzny: trygonalny

• Twardość: 7

• Gęstość: 2,61

• Barwa: pasy: biało- brunatnoczerwone, biało- brązowe, biało- żółtobrązowe

• Połysk: szklisty

• Współczynnik załamania światła: 1,53-1,54

• Dwójłomność: 0,004

Od onyksu różni się tylko kolorem pasów, które w przypadku onyksu są czarne. Brązowe zabarwienie pasów sardonyksu spowodowane jest wrostkami związków żelaza - przede wszystkim limonitu.

Występowanie

Miejsca występowania: Brazylia - Rio Grande do Sul, Minas Gerais, Urugwaj, Indie, Rosja - Ural, Zabajkale, Cejlon - Ratnapura, Egipt, Turcja.

W Polsce bywa spotykany na Dolnym Śląsku - Szklary, Ząbkowice Śląskie obok sardu i karneolu.

Zastosowanie

• Atrakcyjny kamień kolekcjonerski i ozdobny

• wykonuje się z niego miniaturowe rzeźby, intaglia, szlifuje w formie paciorków,

• Wykonuje się kamee, pieczątki (szczególnie popularne wśród starożytnych Greków i Rzymian.

• wykorzystywany do wyrobu drobnych przedmiotów ozdobnych i taniej biżuterii; najczęściej oprawiany w srebro.

Sassolin

Sassolin

Sassolin ( sasollit, rodzimy kwas borowy) - minerał, z gromady wodorotlenków. Należy do minerałów wyjątkowo rzadkich.

Nazwa pochodzi od laguny Sasso w Toskanii we Włoszech, gdzie go odkryto.

Właściwości

• Wzór chemiczny: B(OH)₃ - wodorotlenek boru; (kwas borny H ₃ BO₃)

• Układ krystalograficzny: trójskośny

• Gęstość: 1,48 g/cm³

• Twardość w skali Mohsa: 1

• Barwa: biała, szara, żółta, brązowa

• Łupliwość: doskonała jednokierunkowa

• Przełam: nierówny

• Połysk: perłowy

• Rysa: biała

Zazwyczaj tworzy kryształy o pokroju płytkowym, łuseczkowym. Często tworzy szczotki krystaliczne. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, tworzy naskorupienia i naloty. Jest giętki, sprężysty, ma charakterystyczny kwaśno-gorzki smak. Jest tłusty w dotyku, łatwo rozpuszcza się w gorącej wodzie. Został poznany wśród produktów wydzielonych przez termy Sasso koło Castelnuovo, następnie znaleziony w produktach ekshalacji Wezuwiusza i Vulcano.

Występowanie

Powstaje jako produkt ekshalacji wulkanicznych, wytrąca się z gorących źródeł. Często spotykany w kraterach wulkanów, współwystępuje tam z siarką rodzimą.

Miejsca występowania: Sassolin występuje w Australii, Japonii, Rosji, Niemczech (Nadrenia-Westfalia), Stanach Zjednoczonych (Kalifornia, Nevada) i we Włoszech.

Zastosowanie

• Ma znaczenie naukowe

• ma znaczenie kolekcjonerskie

• źródło otrzymywania kwasu bornego.

Scheelit

Szelit

Scheelit (szelit) - minerał z gromady wolframianów. Jest minerałem rzadkim.

Nazwa pochodzi od nazwiska szwedzkiego chemika Carla Scheele, który odkrył, że jest to sól kwasu wolframowego.

Właściwości

• Wzór chemiczny: CaWO₄ - wolframian wapnia

• Układ krystalograficzny: tetragonalny

• Twardość: 4,5-5

• Gęstość: 5,9-6,1

• Rysa: biała

• Barwa: biała, szara, żółtawa, czerwonawa, bywa bezbarwny

• Przełam: nierówny, muszlowy

• Połysk: szklisty, tłusty

• Łupliwość: wyraźna

Tworzy kryształy izometryczne, tabliczkowe. Zwykle krystalizuje jako podwójna piramida tetragonalna, czasami przypomina oktaedry. Często wykazuje ukośne zbrużdżenia. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych i jako naskorupienia. Jest kruchy, przezroczysty, jest izostrukturalny z wulfenitem. Często tworzy roztwór stały z powellitem.

Występowanie

Spotykany jest w pegmatytach i utworach hydrotermalnych. Stanowi składnik żył kwarcowych. Występuje w paragenezie z wolframitem, kasyterytem, pirytem, molibdenitem, topazem, fluorytem, kwarcem.

Miejsca występowania: USA (Newada, Kalifornia, Arizona), Malezja, Boliwia, Chiny, Japonia, Korea, Meksyk, Francja, Włochy, Rosja, Austria.

W Polsce - stwierdzony na Śnieżce (Karkonosze), w Szklarskiej Porębie, Górach Izerskich i Rudawach Janowickich.

Zastosowanie

• Ważna ruda wolframu

• poszukiwany okaz kolekcjonerski

• część okazów wykorzystywana jest w jubilerstwie.

Schorlomit

Granat andradyt

Schorlomit = (szorlomit) Czarna lub ciemnobrunatna gemmologiczna odmiana andradytu bogata w Tytan (5 - 15 % TiO₂).

Nazwa akcentuje jego podobieństwo (szczególnie pod względem barwy) do Schrolu.

Właściwości

• Barwa - czarna, ciemnobrunatna

• Połysk - szklisty.

Występowanie

Spotykany w alkalicznych skałach magmowych (głównie w sjenitach nefelinowych i fonolitach) oraz w niektórych zasobnych w żelazo skałach węglanowo - krzemianowych.

Miejsca występowania: USA - Magnet Cove w Arkansas;

W Polsce został stwierdzony w rejonie Podzamka w Kotlinie Kłodzkiej.

Sekrecja

Agat

Sekrecja jest to kuliste lub soczewkowe (bądź mające inny kształt), wykazujące zazwyczaj koncentryczną budowę skupienie mineralne, wypełniające wcześniejsza pustkę w skale.

Sekrecja zbudowana jest z minerałów wtórnych wytracających się najczęściej z roztworów krążących w skałach. Narastają one stopniowo od brzegów pustki ku jej środkowi.

Kierunek rozrastania się sekrecji jest odwrotny niż w konkrecji. Typowymi przykładami są: agaty, onyksy.

Wewnątrz wielu sekrecji występuje pustka, której ściany porastają dobrze wykształcone kryształy różnych minerałów.

Selenit

Kryształ selenitu

Kryształ gipsu

Selenit - nazwa pochodzi od gr. selene = księżyc oraz lithos = kamień (selenites = księżycowy kamień), nawiązując do specyficznego połysku tego minerału przypominającą księżycową poświatę.

1. bezbarwna, bardzo czysta odmiana gipsu, wykształcona w formie dużych tabliczkowych kryształów.

2. Nazwą selenit określa się też czasami włóknistą odmianę gipsu, wykazującą księżycową poświatę, a niekiedy także efekt kociego oka. Piękne okazy takiego gipsu są znane z Francji, Wielkiej Brytanii, Rosji.

Właściwości

• Odmiana gipsu o połysku perłowym.

• Występuje w taflach (przezroczystych).

Występowanie

Miejsca występowania: Meksyk - Naica, St. Eulalia, USA - Kolorado, Utah, Kanada - Nowy Brunszwik, Chile - na pustyni Atacama, Francja - okolice Paryża, Włochy - ok. Bolonii, Sycylia, Niemcy - Badenia, Harz, Las Turynski, Hiszpania- Saragossa.

W Polsce: w dolinie Nidy, Sieroszowice, Lubin, Dobrzyń nad Wisłą, Chodzież k. Piły.

Zastosowanie

• Niegdyś cienkie płytki selenitu służyły jako szyby okienne, a przechodzące przez nie światło odznaczało się charakterystycznym miękkim blaskiem podobnym do światła księżyca.

• Z niego wyrabiane są przybory optyczne.

• Ładnie wykształcone , duże kryształy stanowią poszukiwany i wysoko ceniony kamień kolekcjonerski. Ich wielkość osiąga nawet 3 m, jednak wymiary najbardziej czystych okazów nie przekraczają kilkudziesięciu cm.

• Niekiedy są wykorzystywane jako materiał rzeźbiarski.

Sepiolit

Sepiolit

Sepiolit (pianka morska) - minerał z gromady krzemianów, zaliczany do minerałów ilastych. Minerał pospolity, szeroko rozpowszechniony w niektórych rejonach Ziemi.

Nazwa pochodzi od gr. sepia = mątwa i lithos = skała, kamień i nawiązuje do wewnętrznej muszli mątwy, do której minerał jest podobny.

Właściwości

• Wzór chemiczny: Mg₄ [Si₆ O₁₅ (OH) ₂] 6H₂ O - uwodniony krzemian magnezu.

• Układ krystalograficzny: rombowy

• Twardość w skali Mohsa: twardości 2 - 2,5

• Gęstość: 2,08 g/cm³.

• Rysa: biała

• Barwa: biała, białoszara, żółtawa lub zielononiebieska najczęściej biała o żółtawym lub czerwonawym zabarwieniu.

• Przełam: muszlowy

• Połysk: matowy

• Struktura: porowata

• Inne: minerał nieprzezroczysty, odporny na temperaturę, biały porowaty , podobny do gliny, twardniejący po wyschnięciu.

Tworzy drobne kryształy o pokroju włoskowym. Występuje w skupieniach porowatych o budowie ziarnistej, gruzełkowej; włóknistej - sepiolit azbestopodobny; spilśnionej - tzw. wełna górska. Tworzy także formy skrytokrystaliczne (zbite, ziemiste). Jest miękki, krajalny, przeświecający, przywiera do wilgotnych powierzchni. Czasami zawiera znaczne domieszki niklu (sepiolit niklowy) lub żelaza (sepiolit żelazowy - ksylotyl).

Występowanie

Jest produktem przeobrażenia serpentynitów w trakcie procesów wietrzeniowych i hydrotermalnych. Czasami spotyka się go wśród skał osadowych pochodzenia jeziornego i osadów głębokomorskich. Zawiera 63,3 % związków krzemu, 27,4 % związków magnezu i 9,3 % wody.

Miejsca występowania: Największe i najlepsze na świecie złoża sepiolitu znajdują się w Turcji, niedaleko miasta Ekisehir w mniejszych ilościach występuje w Niemczech, Czechach, Bośni i Grecji. Także: Maroko, USA, Hiszpania.

W Polsce w niewielkich ilościach występuje w Sudetach w okolicach Kamiennej Góry, w rejonie Góry Ślęży - tworzy żyły z magnezytem, opalem, chalcedonem, chryzoprazem; występuje też w melafirach k. Krzeszowic (okolice Krakowa).

Zastosowanie

• Stosowany w elektrotechnice

• w farmacji

• do wyrobu przedmiotów dekoracyjnych i użytkowych ( stosowany do wyrobu fajek i biżuterii)

• produkcji środków czyszczących

• w przemyśle jako materiał izolacyjny , zamiennik azbestu.

• jest ceniony prze kolekcjonerów.

Uwaga

W ostatnich latach zaliczony do szkodliwych, czynnych biologicznie minerałów oddziaływujących na żywe tkanki powodując, włóknienie płuc oraz choroby rakotwórcze.

Ciekawostka

Znany od czasów antycznych, używany jako środek myjący w łaźniach rzymskich ( pod nazwą Pietra sapo/ Pierre de Savon Maroc).

Serpentyn

Serpentyn

Serpentyn - uwodniony krzemian, magnezu, minerał zaliczany do grupy serpentynów. Nazwa pochodzi od łac. serpens = wąż (A. Agricola 1546r.)

Produkt przeobrażenia głównie oliwinów i piroksenów, minerał o barwie zielonkawej w różnych odcieniach.

Właściwości

• Wzór chemiczny:Mg₆[(OH)₈Si ₄O ₁₀] -uwodniony krzemian magnezu.

• Układ krystalograficzny: jednoskośny

• Barwa: zielono szara w różnych odcieniach .

• Twardość w skali Mohsa: 2,5 do 3.

• Rysa: biaława .

• Połysk: jedwabisty, szklisty.

• Łupliwość: doskonała.

• Przełam: niewidoczny.

• Gęstość:2,3 - 3,5 g/cm³.

• Odmiany: antygoryt, iddingsyt, chryzotyl, lizardyt.

Występuje zwykle w postaci mikrokrystalicznych skupień zazwyczaj w skupieniach zbitych, drobnoziarnistych, igiełkowych, łuseczkowych, włóknistych. Jest kruchy, rozpuszcza się w kwasie solnym i siarkowym.

Występowanie

Występuje w żyłach łupków, wapieni, marmurów. Jest minerałem skałotwórczym serpentynitu. Współwystępuje z: chlorytem, oliwinem, chromitem, magnetytem, dolomitem, talkiem, kwarcem, opalem.

Miejsca występowania: duże złoża serpentynu występują w Kanadzie - Quebec, Rosji - Ural i Włoszech.

• w Polsce: na Dolnym Śląsku w Sudetach, Góry Sowie, Masyw Ślęży, okolice: Nowej Rudy, Ząbkowic Śląskich, Niemczy, Jordanowa.

Zastosowanie

• W jubilerstwie odmian szlachetnych, przeświecających żółto i zielono, używa się do wyrobu drobnych ozdób dekoracyjnych .

• w przemyśle - używany do wyrobu materiałów ogniotrwałych (odmiany włókniste).

• w budownictwie - wykorzystywany jako materiał drogowy

• kamienie ozdobne w wysokich walorach dekoracyjnych.

Serpentyn szlachetny

Serpentyn

Serpentyn

Serpentyn = serpentyn szlachetny - minerał z gromady krzemianów.

Właściwości

• Wzór chemiczny: Mg ₆ [(OH) ₈|Si₄O₁₀ ] - zasadowy krzemian magnezu

• Układ krystalograficzny: jednoskośny

• Twardość: 2,5-5,5

• Gęstość: 2,44—2,52

• Rysa: biała

• Barwa: zielona, żółtawa, często plamiaste

• Przełam: muszlowy, haczykowaty, zwięzły

• Połysk: tłusty do jedwabistego

• Łupliwość: doskonała

• Stopień przezroczystości: przezroczysty do nieprzezroczystego

• Współczynnik załamania światła: 1,560-1,571

• Dwójłomność: +0,008 do +0,014

• Dyspersja: brak

• Pleochroizm: brak

• Fluorescencja: williamsyt - słaba, zielonkawa

U serpentynu istnieją dwie struktury skupień blaszkowy -antygoryt (serpentyn blaszkowy) i włóknisty - chryzotyl (serpentyn włóknisty). Odmiany cienkowłókniste noszą nazwę azbestu serpentynowego. Serpentyn jest wrażliwy na kwasy.

Odmiany:

• Basyt - jedwabiście lśniący serpentyn o pokroju krystalicznym bronzytu - pseudomorfoza serpentynu po bronzycie.

• Bowenit - jabłkowozielona odmiana serpentynu, często przesycona jasnymi plamami.

• Connemara - zrost zielonego serpentynu z marmurem.

• Verde antico - zielona skała, poprzecinana białymi żyłkami kalcytu, dolomitu, brekcja serpentyninowa. W handlu określana mianem serpentynu.

• Williamsyt - oliwkowozielona odmiana serpentynu, często z czarnymi wrostkami.

Występowanie

Minerał wtórny powstający wskutek hydrotermicznego przeobrażenia składników skał ultramaficznych i maficznych (oliwiny, pirokseny, amfibole). Występuje w żyłach łupków, marmurów i wapieni. Współwystępuje z chlorytem, oliwinem, chromitem, magnetytem, dolomitem, talkiem, kwarcem, opalem.

Miejsca występowania: Niemcy - Turyngia, Saksonia, Austria - Tyrol, Rosja - Ural, Kanada - Quebeck, RPA, Zimbabwe.

W Polsce - na Dolnym Śląsku i w Sudetach.

Zastosowanie

• Interesuje kolekcjonerów

• wykorzystywany do wyrobu drobnej galanterii ozdobnej, rzeźb, różnych przedmiotów użytkowych.

• bywa wykorzystywany w jubilerstwie do wyrobu taniej biżuterii.

Serpentyny

Serpentyny - grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów.

Nazwa pochodzi od łac. serpens = wąż (żmija) oraz serpentinus = wężowy i nawiązuje do częstego, plamistego zabarwienia minerałów i „żyłkowej”, falistej budowy.

Właściwości

• Wzór chemiczny: „N” _{od 4 do 6}[(OH)_{od 2 do 8}Si₄O₁₀] - hydrokrzemiany: magnezu ,żelaza, glinu i niklu

(gdzie N przedstawia - Mg, Fe, Al lub Ni).

• Krystalizują ( w większości) w układzie jednoskośnym, zwykle w postaci mikrokrystalicznych skupień.

• Zazwyczaj tworzą słabo wykształcone, drobne kryształy o pokroju: : blaszkowatym antygoryt i lizardyt, oraz włóknistym chryzotyl.

• Barwa: zazwyczaj zielona ( w różnych odcieniach), bywa też biała, szara, żółtawa, brunatna.

• Połysk: szklisty, woskowy, tłusty (antygoryt, lizardyt); jedwabisty (chryzotyl).

• Łupliwość: doskonała, jednokierunkowa (antygoryt, lizardyt); brak (chryzotyl).

• Przełam muszlowy, drzazgowy, zadziorowaty.

• Twardość: od 2,5 do 6

• Gęstość: 2,2 do 2,7

• Minerały kruche; tylko chryzotyl jest giętki i sprężysty.

• Minerały pospolite i szeroko rozpowszechnione.

• Serpentyny tworzą serpentynity - masywne i zbite skały metamorficzne.

• Serpentyn żelazisty (berthieryn) bogaty w żelazo może być diagenetycznym składnikiem oolitowych rud żelaza dawniej znany był jako szamozyt lub turyngit.

Odmiany

• Serpentyny magnezowe: antygoryt, lizardyt, chryzotyl

• serpentyny magnezowo - niklowe (rudy niklu): garnieryt, nepouit.

Występowanie

Są to minerały wtórne powstałe w wyniku hydrotermalnych przeobrażeń piroksenów rombowych , oliwinów lub rzadziej innych minerałów magnezowych.

Miejsca występowania: W Polsce: na Dolnym Śląsku.

Zastosowanie

• Mają znaczenie naukowe

• są poszukiwane przez kolekcjonerów

• niektóre odmiany stanowią poszukiwane kamienie ozdobne, dekoracyjne, jubilerskie, do wyrobu drobnej galanterii ozdobnej, rzeźb, artystycznej biżuterii:

• serpentyn szlachetny,

• serpofit (dawniej ofit) - odmiana serpentynu szlachetnego, która stanowi składnik skał magmowych (w Polsce został stwierdzony w okolicach Ząbkowic Śląskich),

• bowenit (jasnozielony, niebieskozielony, występuje na Nowej Zelandii, w Chinach i Afganistanie) , tangiwait (niebieskozielony, występuje na Nowej Zelandii), marmolit (niebieskozielony, występuje w USA), picrolit = pikrolit (jasnozielony, spotykany w Szwecji), baltimoreit (jasnożółty, występuje w Rosji na Uralu), pseudofit (występuje w Bernstein w Austrii), miskeyit (występuje w Vorarlberg w Austrii), satellit (niebieskozielony, występuje w Kalifornii w USA), williamsyt - gemmologiczne, lokalne, przedawnione nazwy odmian serpentynu, głównie klinoantygorytu, niektóre bywają stosowane jako imitacja żadu (tzw. nowy żad),

• chryzotyl i azbest chryzotylowy były powszechnie wykorzystywane w budownictwie, w przemyśle papierniczym, , jako materiał izolacyjny (izolator termiczny i elektryczny), materiał ogniotrwały.

• Po odkryciu, że mogą wywoływać choroby nowotworowe zastosowanie azbestu chryzotylowego uległo znacznemu ograniczeniu.

Serycyt

Serycyt

Serycyt to minerał należący do grupy mik.
Minerał należy do grupy minerałów bardzo pospolitych i szeroko rozpowszechnionych.

Właściwości

• Wzór chemiczny - KAl₂(OH, F)₂AlSi₃O₁₀

• Układ krystalograficzny - jednoskośny

• Twardość w skali Mohsa - 2 - 2,5

• Łupliwość - doskonała

• Rysa - biała

• Przełam - blaszkowy o zarysie heksagonalnym

• Gęstość - 2,8 - 2,9 g/cm³

• Barwa - bezbarwny, niekiedy biały, żółtawy, szary lub brunatny

• Połysk - perłowy

W warunkach podwyższonych ciśnień i temperatury przekrystalizowuje w muskowit lub paragonit.
Są to zbite lub drobnołuseczkowate skupienia jasnej miki powstałe w niskich temperaturach wskutek przeobrażenia innych minerałów glinokrzemianowych np. skaleni (serycytyzacja). Skład chemiczny podobny do paragonitu lub muskowit. Zwykle jednak zawiera więcej SiO₂, a mniejszą alkaliów na rzecz H₂O. Niekiedy składem jest zbliżony do hydromik, zwłaszcza do illitu.

Występowanie

Rozpowszechniony wśród skał plutonicznych. Składnik skał metamorficznych, np. łupków serycytowych lub serycytowo -chlorytowych, fyllitów. Podobnie jak muskowit. Często pojawia się jako produkt wietrzenia skaleni.

Miejsca występowania: W Polsce rozpowszechniony i eksploatowany na Dolnym Śląsku.

Zastosowanie

• Bywa interesujący dla niektórych kolekcjonerów.

• łupki serycytowe i serycytowo -chlorytowe stanowią surowce do produkcji posypki do papy.

Sfaleryt

Sfaleryt

Sfaleryt- kryształy szkieletowe

Sfaleryt (żółty i brązowy) i galena

Sfaleryt (blenda cynkowa) - minerał z gromady siarczków. Bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony.

Nazwa pochodzi od gr. sphaleros = zwodniczy, niepewny, podstępny, złudny; nawiązuje do kłopotów jakie sprawia minerał przy identyfikacji (dopiero w XVII w. określono, że jest to kruszec cynku).

Właściwości

• Wzór chemiczny - ZnS - siarczek cynku

• Układ krystalograficzny - regularny

• Twardość w skali Mohsa - 3,5-4

• Łupliwość - doskonała, sześciokierunkowa

• Przełam - muszlowy

• Gęstość - 3,92 - 4,2 g/cm₃

• Połysk - diamentowy

• Barwa - bezbarwny, domieszki innych metali zabarwiają minerał na żółto, czerwono do czarnego

• Rysa - żółta

Tworzy kryształy izometryczne (tetraedry lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie skupień zbitych, ziarnistych, pylastych (brunckit), nerkowatych, naciekowych i skorupowych. Razem z wurcytem stanowi odmianę polimorficzną siarczku cynku. Jest kruchy, przezroczysty, zawiera domieszki żelaza, kadmu, manganu, talku, indu, ołowiu, srebra.

Odmiany

• Blenda karmelowa - żółta lub brunatna

• cleiofan - czysty, bezbarwny

• blenda rubinowa - z małą domieszką żelaza, zabarwiony na czerwono, pomarańczowo

• gumucionit - zielony, szary, brunatnoczarny

• marmatyt, - z dużą domieszką żelaza, zabarwiony na ciemnozielony do czarnego

• christofit - czarny, zawiera domieszki żelaza

• przybramit - zawiera domieszki kadmu.

Występowanie

Najczęściej tworzy się w wyniku działalności gorących roztworów przenikających przez różne skały. Bywa spotykany w żyłach kruszcowych, w pegmatytach, gabrach. Prawie zawsze występuje z galeną, pirytem, chalkopirytem, markasytem, kalcytem. Obecny we wszystkich skałach zawierających siarczki.

Miejsca występowania: Hiszpania, Meksyk, USA, Australia, Rosja, Kazachstan, Namibia, Niemcy.

W Polsce - pospolity kruszec złóż cynku i ołowiu okolic Bytomia, Tarnowskich Gór, Olkusza. Znany też z Dolnego Śląska - okolice Boguszowa, Kowar, Strzegomia, i Kletna. Spotkać go można w kopalni miedzi w rejonie Lubina i Polkowic.

Zastosowanie

• Źródło cynku (67% Zn).

• źródło kadmu, srebra, (też indu, galu)

• poszukiwany przez kolekcjonerów

• dobrze wykształcone kryształy są wykorzystywane w jubilerstwie

• służy do wyrobu drobnej galanterii ozdobnej.

Ciekawostki

Przy pocieraniu o niepolerowaną płytkę porcelanową sfaleryt wydziela zapach siarkowodoru.

Dawniej, gdy cynk nie był znany, górnicy sascy nazywali sfaleryt blendą, czyli rudą, która mami i zwodzi - obiecuje metal a nie daje go.

Nawet słynny specjalista górniczy Agricola w XVI wieku uważał sfaleryt za kruszec ołowiu. Dopiero w XVIII wieku szwedzki chemik Brandt rozpoznał w nim ważny kruszec cynku.

Sferosyderyt

Sferosyderyt - zailony syderyt (FeCO₃), niskoprocentowa ruda żelaza, występująca w postaci owalnych konkrecji.

Siarka rodzima

Kryształy siarki

Siarka z Machowa

Siarka rodzima - minerał z gromady pierwiastków rodzimych. Należy do grupy minerałów rzadkich.

Nazwa pochodzi od sanskr. sulvere = żywioł (w Biblii określana jest jako płonący kamień).

Właściwości

• Wzór chemiczny: S - siarka (Sulphur)

• Układ krystalograficzny: rombowy, (w temp. powyżej 95,3 ^oC - jednoskośny)

• Twardość: 1,5-2

• Gęstość: 2,0-2,1

• Rysa: biała, żółtawa

• Barwa: żółta w odcieniach, z domieszkami - zielonawa, czerwonawa, czarna

• Przełam: nierówny, muszlowy

• Połysk: na ściankach kryształów występuje połysk diamentowy, a na przełamie - tłusty

• Łupliwość: nie okazuje

Zazwyczaj tworzy kryształy o pokroju bipiramidalnym, grubotabliczkowe. Występuje w skupieniach zbitych, ziemistych, ziarnistych, naciekowych, nerkowych. Tworzy też naskorupienia, impregnacje i zbliźniaczenia. Najładniejsze kryształy spotykane są w druzach powstałych w kawernach i szczelinach. Jest krucha, przezroczysta. Występuje w przyrodzie w trzech odmianach polformicznych m.in. siarka rodzima (sulfuryt), rosickyit. W temperaturze powyżej 95,3 ^oC przechodzi w siarkę jednoskośną, w temperaturze powyżej 119, 3 ^oC topi się. Łatwo elektryzuje się, jest złym przewodnikiem ciepła, pali się. Łatwo rozpuszcza się w CS₂. Pod względem chemicznym jest dość czysta, bywa zanieczyszczona związkami organicznymi oraz mechanicznymi domieszkami kalcytu i gipsu. Niekiedy zawiera domieszkę selenu (siarka selenowa).

Występowanie

Powstaje wskutek rozpadu siarkowodoru lub siarczanów (głównie gipsu). Niewielkie ilości siarki powstają w wyniku ekshalacji wulkanicznych.

Miejsca występowania: Włochy - Sycylia, USA - Luizjana, Teksas, Meksyk, Chile, Rosja.

W Polsce w okolicy Tarnobrzega (Piaseczna, Machowa, Grzybowa).

Zastosowanie

• Używana w przemyśle: farmaceutycznym,

• chemicznym (do produkcji kwasu siarkowego).

• drzewnym, papierniczym

• gumowym

• środków grzybobójczych

• nawozów sztucznych.

Sillimanit

Sillimanit (mezozoik i paleozoik)

Sillimanit

Sillimanit , Sylimanit, Silimanit - minerał, odmiana polimorficzna krzemiany glinu.

Nazwa pochodzi od nazwiska amerykańskiego geologa i chemika B. Sillimana.

Właściwości

• Wzór chemiczny: Al₂SiO₅ - krzemian glinu.

• Układ krystalograficzny: rombowy

• Barwa: biało szara, brunatnawa lub zielonawa.

• Twardość w skali Mohsa: 6,5.

• Rysa: biała

• Połysk: szklisty

• Łupliwość: doskonała.

• Przełam: nierówny

• Gęstość: 3,2 g/cm³.

• Inne: należy od krzemianów wyspowych. Tworzy skupienia fibrolitowe-mętnożółtawe, charakter optyczny minerału dodatni, nie rozkłada się w kwasach.

Tworzy on w skałach wydłużone kryształy, słupki i pręciki ułożone w równoległe pakiety, subtelnie włókniste formy noszą nazwę fibrolitu. Cienkie płytki minerału są bezbarwne.

Odmiany polimorficzne: andaluzyt i dysten.

Występowanie

Występuje w skałach przeobrażonych metamorficznych .Powstał pod wpływem wysokiej temperatury lecz umiarkowanych ciśnieniach. Typowy minerał skał metamorficznych, głównie gnejsów i łupków łyszczykowych.

Miejsca występowania: Hiszpania, Rosja, Chiny, Indie, Kenia, RPA, Kanada, USA, Australia

W Polsce występuje w Tatrach, Sudetach w górach Sowich, Złotych, Izerach i okolicach Strzelina.

Zastosowanie

• W przemyśle używane do produkcji materiałów ogniotrwałych , kwasoodpornych i ceramiki szlachetnej.

• w odlewnictwie jako sproszkowany materiał wysokoogniotrwały używany jest do wykonywania masy formierskiej.

• niektóre odmiany jako kamienie szlachetne.

Skalenie potasowe

Skalenie potasowe - minerały z gromady krzemianów zaliczane do grupy skaleni alkalicznych. Te zaś z plagioklazami tworzą grupę skaleni.

Mikroklin

Własności

• Kryształy są najczęściej tabliczkowe, wydłużone według jednej osi. Mogą być wrosłe i narosłe; mogą osiągać wielkość wielu metrów. Postać kryształu zależy od warunków wzrostu.

Kryształy wrosłe są grubotabliczkowe, czasami słupkowe.

Kryształy narosłe w druzach są bogate w ściany.

• Skalenie cechuje bogactwo zbliźniaczeń.

Dwa osobniki bliźniacze przerastają się wzajemnie w zbliźniaczeniu karlsbardzkim.

Dwa osobniki zrastają się według zorientowanej płaszczyzny (bliźniak baweński, bliżniak manebachski).

Zbliźniaczone skalenie występują też w zbitych, ziarnistych, kostkowych i blaszkowych agregatach.

• Łupliwość: doskonała w dwóch kierunkach prawie prostopadłych do siebie.

Od łupliwości wywodzi się nazwa ortoklazu (gr. orthos = prostokątny; klaein = szczelina).

• Gęstość: 2,53 - 2,56

• Barwa: bezbarwny, biały, czerwonawo-, żółtawobiały, bladożółty, intensywnie czerwony, szary, zielony.

Sanidyn - jeśli skaleń potasowy krystalizuje w temperaturach wysokich (>500 stopni C) glin i krzem zajmują pozycje w sieci krystalicznej w sposób nieuporządkowany. Powstaje wtedy skaleń potasowy o symetrii jednoskośnej.

Mikroklin - w niższych temperaturach, krzem i glin zajmują ściśle określone pozycje w strukturze skalenia. Powstaje wtedy skaleń o uporządkowanej strukturze i symetrii trójskośnej.

Ortoklaz - stoi między tymi dwoma skaleniami. Jego struktura pokazuje zaczątki uporządkowania.

Skaleń wykrystalizowany w wysokiej temperaturze, przy bardzo wolnym ochładzaniu, może zmienić stan uporządkowania swojej struktury, ale nie zmienia swojej zewnętrznej postaci.

Niewielkie ilości miedzi zabarwiają skaleń na kolor zielony: amazonit. Iryzujący niebieskawo skaleń, zwany kamieniem księżycowym jest odmianą ortoklazu.

Potas w strukturze skalenia może być podstawiany sodem. Skaleniem potasowym krystalizującym w warunkach hydrotermalnych jest adular.

Powstawanie i występowanie

Skalenie są najczęściej występującą grupą minerałów w skałach magmowych, pegmatytach ( w postaci nawet ogromnych kryształów), w skałach osadowych i skałach metamorficznych.

Miejsca występowania:

• sanidyn - Niemcy (Eifel, Drachenfels), Włochy (Wyspy Pantellleria, Elba),

• mikroklin - Polska (Dolny Śląsk, Tatry - w żyłach pegmatytowych), Norwegia (Iveland, Tysfjord, Finlandia.

• amazonit - USA (Kolorado)

• ortoklaz - Włochy ( Baveno, Elba), Polska (Wojanowo k/Jeleniej Góry), Czechy- Karlowe Vary, Szkocja - Glipatrick.

Ze skaleni potasowych w procesie wietrzenia powstaje kaolin.

Zastosowanie

Złoża eksploatowane dla przemysłu ceramicznego. Przezroczyste i pięknie zabarwione używane są jako kamienie ozdobne.

Skaleniowce

Sodalit

Nefelin

Skaleniowce zwane też skalenoidami lub foidami to grupa minerałów skałotwórczych skał magmowych.

Skaleniowce są to glinokrzemiany sodu i potasu o składzie chemicznym podobnym do skaleni lecz z mniejszą zawartością krzemionki. Zachodzi w nich zjawisko diadochii jonowej. Występują w skałach o charakterze zasadowym.

Najważniejszymi przedstawicielami grupy skaleniowców są: leucyt, nefelin, analcym oraz sodalit.

Skaleń

Mikroklin

Amazonit

Labradoryt

Skaleń potasowy

Skalenie - rodzaj pospolitych minerałów.

Skalenie są glinokrzemianami przestrzennymi potasu, sodu, wapnia, rzadziej baru. Zawierają izomorficzne domieszki litu, rubidu, cezu, strontu i żelaza.

Grupa skaleni obejmuje szereg minerałów o zróżnicowanym składzie chemicznym i różnej postaci kryształów. Tworzą one kryształy mieszane, w których wzajemnemu podstawieniu ulega jedna lub dwie pary jonów.

Właściwości

• Barwa: biała, białoszara lub z odcieniem czerwonawym, kremowożółty lub niebieskoszary

• Układ krystalograficzny: jednoskośny lub trójskośny

• Łupliwość: doskonała w dwóch kierunkach

• Twardość w skali Mohsa: 6-6,5

• Gęstość: 2,54-2,76 g/cm³

Podział skaleni

Ze względu na skład chemiczny skalenie dzielą się na:

• plagioklazy - skalenie sodowo-wapniowe. Pospolite są plagioklazy będące mieszaninami tych dwóch skaleni: oligoklaz, andezyn, labrador, bytownit, celesjan - skaleń barowy (bardzo rzadki).

• albit - skaleń sodowy

• anortyt - skaleń wapniowy

• skalenie potasowe

• ortoklaz

• adular

• sanidyn

• mikroklin

• amazonit.

Występowanie

Są obok kwarcu najważniejszymi minerałami skałotwórczymi większości skał magmowych (przeważnie jako składniki jasne, wyjątkowo tylko mają barwę ciemną), stanowią bowiem blisko 60% objętości ich składu mineralnego. Ważną rolę skałotwórczą odgrywają także w pospolitych skałach metamorficznych. Skalenie występują również w skałach osadowych, głównie jednak jako składnik allogeniczny. Są też ważnymi komponentami materiału glebowego. Można znaleźć je również w pegmatytach i żyłach hydrotermalnych.

Szlachetne odmiany skaleni

• Adularowy kamień księżycowy

• amazonit

• kamień słoneczny, czyli kamień awenturynowy

• labrador.

Skapolity

Skapolit

Skapolity - grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów. Należą do grupy minerałów rzadkich, rozpowszechnionych tylko w niektórych rejonach Ziemi.

Nazwa pochodzi od gr. skapos = pręt (słup) i lithos = kamień (skała), nawiązuje do wyglądu kryształów tych minerałów.

Właściwości

• Wzór chemiczny: glinokrzemiany sodu i wapnia

• Układ krystalograficzny: tetragonalny

• Twardość: 5-6

• Gęstość: 2,54-2,80

• Rysa: biała

• Barwa: najczęściej bezbarwne, białe, szare, żółtawe, brunatnawe,

• Przełam: nierówny

• Połysk: szklisty, perłowy

• Łupliwość: dobra

Tworzą szereg izomorficzny: marialit - dipyr - mizzonit - mejonit.

Do grupy skapolitów należą też:

• glaukolit - (niebieski, spotykany w okolicach J. Bajkał Rosja),

• stroganovit - (zielononiebieski, spotykany nad rzeką Sludianką koło Bajkału),

• petschyt - (purpurowy),

• sarkolit - (jasnoczerwony, znaleziony w produktach działalności Wezuwiusza Włochy),

• ussingit - (jasnofioletowy w odcieniach, znaleziony w pegmatytach na Grenlandii),

• skapolit gwiaździsty

Najczęściej mają pokrój słupkowy - wykształcają słupy o przekroju kwadratu lub ośmiokąta (często z poprzecznym prążkowaniem). Występują w skupieniach zbitych, włóknistych, w formie szczotek krystalicznych. Są kruche, przezroczyste, mają różne barwy. Niektóre po oszlifowaniu wykazują efekt kociego oka, czasami asteryzm. W promieniach ultrafioletowych wykazują silną, pomarańczową fluorescencję.

Występowanie

Składniki skał metamorficznych powstałych w strefie przeobrażeń kontaktowych skarny, hornfelsy, gnejsy. Bywają spotykane też w pegmatytach. Współwystępują z diopsydem, hornblendą, granatami, epidotem, wezuwianem, kalcytem, muskowitem.

Miejsca występowania: Madagaskar, Cejlon, Brazylia, USA, Rosja, Chiny, Australia, Finlandia, Szwajcaria, Hiszpania.

W Polsce - na Dolnym Śląsku, w Masywie Śnieżnika, w Górach Sowich, Karkonoszach, Rudawach Janowickich.

Zastosowanie

• Wysoko cenione i poszukiwane kamienie kolekcjonerskie

• interesują naukowców

• czasami wykorzystuje się je w jubilerstwie do wyrobu bardzo atrakcyjnej biżuterii.

Skolecyt

Skolecyt

Skolecyt - minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy zeolitów. Minerał pospolity i szeroko rozpowszechniony.

Nazwa pochodzi od gr. skolex = robak, (skoliaxo = krzywić się) i nawiązuje do zachowania tego minerału w płomieniu dmuchawy, w którym wzdyma się, krzywi i wykręca.

Właściwości

• Wzór chemiczny: Ca[ Al ₂Si₃O₁₀] x 3 H ₂ O - uwodniony glinokrzemian wapnia.

• Układ krystalograficzny: jednoskośny

• Twardość: 5-5,5

• Gęstość: 2,2-2,3

• Rysa: biała

• Barwa: biała, szara, żółtawa, , bywa bezbarwny

• Przełam: nierówny, muszlowy

• Połysk: szklisty (na ścianach), perłowy (na powierzchni łupliwości)

• Łupliwość: wyraźna

Tworzy kryształy słupkowe, pręcikowe, igiełkowe i włosowe. Często występują zbliźniaczenia i podłużne prążkowanie zgodne z wydłużenie słupa. Występuje w skupieniach zbitych, włóknistych, promienistych, wachlarzowatych. Najpiękniejsze kryształy występują w druzach w formie szczotek krystalicznych. Podobny jest do natrolitu. Jest kruchy, przezroczysty; współwystępuje z apofyllitem, stilbitem, heulandytem, laumontytem.

Występowanie

Minerał wtórny, hydrotermalny i postwulkaniczny. Występuje w pustkach bazaltów i fojalitów także granitów i pegmatytów.

Miejsca występowania: Islandia, Wyspy Owcze, Szkocja, okolice Wezuwiusza - Włochy, Rosja - Ural, Indie - okolice Bombaju, USA - Kolorado, Kalifornia, Brazylia.

W Polsce - spotykany na Dolnym Śląsku w rejonie Strzegomia (okolice Żółkiewka, Czernicy, Zimnika). Znany i spotykany jest także w Dolinie Wielickiej (Tatry).

Zastosowanie

• Ma znaczenie naukowe

• bardzo ceniony przez kolekcjonerów.

Skutterudyt

Skutterudyt, Maroko

Skutterudyt - minerał z gromady arsenków. należy do grupy minerałów rzadkich.

Nazwa pochodzi od Skutterud w Norwegii, gdzie minerał ten został stwierdzony.

Właściwości

• Wzór chemiczny: CoAs₃ - arsenek kobaltu

• Układ krystalograficzny: układ regularny, kryształy izometryczne, zazwyczaj ośmiościany

• Barwa: cynowobiała

• Rysa: ciemnoszara, czarna

• Twardość: 5,5 -6

• Gęstość: 6,5 -6,8

• Łupliwość: niezbyt wyraźna

• Przełam: nierówny, muszlowy

• Połysk: metaliczny

Często bywa pokryty ciemnoszarym, tęczowo iryzującym nalotem, podczas wietrzenia pokrywa się niekiedy purpurowoczerwonym kwiatem kobaltowym - erytryn. Jest izomorficzny z chloantytem, z którym tworzy ciągły roztwór stały (ogniwem pośrednim jest smaltyn). Niekiedy zawiera nikiel, żelazo, bizmut. jest kruchy, nieprzezroczysty Zazwyczaj tworzy kryształy o pokroju izometrycznym, przyjmujące postać ośmiościanu czasami sześcianu lub dwunastościanu. Występuje w skupieniach ziarnistych, nerkowatych, skorupowych, występuje też jako żyłki i impregnacje powłok.

Występowanie

Minerał utworów hydrotermalnych średnich i wysokich temperatur. Najczęściej występuje w żyłach kruszców: srebra, kobaltu, niklu, bizmutu, uranu.

Miejsca występowania: Kanada - Cobalt, Ontario, USA - New Yersey, Irak - Anarak, Maroko - Bou Azzer, Irhtem, Niemcy - Schneeberg, Annaberg, Saksonia, Harz, Wittichen, Schwarzwald, Włochy - Elba, Val di Lanzo, Hiszpania - Huelva, Norwegia - Skutterud, Snarum, Austria, Czechy - Pribram.

W Polsce - w Górach Izerskich (Przecznica), okolicach Kowar, w rejonie Lubina.

Zastosowanie

• Podrzędna ruda kobaltu.

• Ma znaczenie kolekcjonerskie; najpiękniejsze kryształy (1-2cm) znajdowane są w Niemczech, Norwegii, Maroku.

Skłodowskit

Skłodowskit (shinkolobwit, chinkolobwit) — minerał z gromady krzemianów. Należy do grupy minerałów bardzo rzadkich.

Nazwany na cześć Marii Skłodowskiej - Curie. Druga jego nazwa jest utworzona od francuskiej nazwy jednego ze złóż, w których został odnaleziony, Shinkolobwe w Kongo.

Właściwości

• Wzór chemiczny: MgH ₂ (UO₂) ₂ [SiO₄] ₂ x 6H₂O - uwodniony krzemian urantylu i magnezu

• Układ krystalograficzny: jednoskośny

• Twardość: 3

• Gęstość: 3,54

• Rysa: jasnożółta

• Barwa: cytrynowożółty

• Przełam: nierówny

• Połysk: szklisty

• Łupliwość: doskonała

Zazwyczaj tworzy kryształy o pokroju słupkowym, igiełkowym, włosowym. Występuje w skupieniach promienistych, włóknistych, sferolitycznych. Jest kruchy i przeświecający. Jest minerałem silnie promieniującym ( bogaty w tlenek uranu - do 68% UO₃).

Występowanie

Powstaje jako minerał wtórny złóż uranu - w jego strefie utleniania.

Miejsca występowania: Kanada - Saskatchewan (kopalnia Nicholson, Athabaska Lake), Czechy - Jachymow. Znaleziony w złożach uranu w Katandze - złoża Shinkolobwe.

W Polsce został znaleziony w Kowarach.

Zastosowanie

• Ma znaczenie naukowe

• interesuje kolekcjonerów

• jest mineralogiczna ciekawostką, chociaż należy go przechowywać w szczelnie zamkniętych ołowianych pojemnikach.

Smaltyn

Erytryn

Annabergit

Skutterudyt

Smaltyn = Smaltyt

Nazwa pochodzi od niebieskiego barwnika smalta - otrzymywanego z tego minerału. Minerał z gromady arsenków; należy do minerałów rzadkich.

Właściwości

• Wzór chemiczny: (Co, Ni)As_{3 lub (2)} arsenek kobaltu i niklu.

• Pokrój: izometryczny, zbity, ziarnisty

• Barwa: cynowobiała, czarna, szara, stalowa, naloty

• Twardość w skali Mohsa: 5 - 6

• Rysa: czarna

• Połysk: metaliczny

• Łupliwość: niewyraźna

• Gęstość: 5,7 - 6,8

• Przełam: szorstki

Tworzy zazwyczaj drobne kryształy w postaci sześcianu, ośmiościanu, lub dwunastościanu, często wykazujące charakterystyczne prążkowanie. Jest kruchy, nieprzezroczysty. Wietrzejąc pokrywa się zwykle ciemnoszarym, matowym nalotem, a czasami purpurowoczerwonym kwiatem kobaltowym (erytryn) lub zielonym kwiatem niklowym (annabergit). Jest ogniwem pośrednim pomiędzy chloantytem a skutterudytem. Niekiedy zawiera żelazo lub bizmut.

Występowanie

Stanowi minerał utworów hydrotermalnych. Najczęściej występuje w żyłach kruszców: srebra, niklu, kobaltu, bizmutu i uranu.

Miejsca występowania: Kanada - Cobalt, Ontario, Maroko - Bou Azzer, Irhtem, Zimbabwe, Kongo - Katanga, Shaba, Niemcy - Annaberg, Scheeberg, Saksonia, Harz, Włochy - okolice Turynu, Sardynia, Elba, Norwegia - Skutterud, Hiszpania - Huelva,

W Polsce - Monoklina Przedsudecka, Góry Izerskie, Góry Złote, w rejonie Lubina.

Zastosowanie

• Stanowi podrzędną rudę kobaltu i niklu.

• Bywa stosowany do wyrobu niebieskiego barwnika.

• Interesuje kolekcjonerów. Najpiękniejsze kryształy (ponad 2 cm) pochodzą z Maroka, Niemiec i Norwegii.

Smitsonit

Smitsonit

Smithsonit

Smithsonit (Smitsonit) - minerał, z gromady węglanów. Należy do grupy minerałów pospolitych.

Nazwany został na cześć Jamesa Smithsona (1754-1829), brytyjskiego chemika i mineraloga, założyciela Smithsonian Institution, który wyodrębnił stmithsonit z kalaminu od hemimorfitu.

Właściwości

• Wzór chemiczny: ZnCO₃ - węglan cynku

• Układ krystalograficzny: trygonalny

• Gęstość: 4,42 - 4,44 g/cm³

• Twardość w skali Mohsa: 4 - 5

• Barwa: biała, szara, żółta, zielona (herreryt), niebiesko zielona (bonamit), różowa, fioletowa, szaroniebieska, brązowa

• Łupliwość: doskonała

• Przełam: muszlowy

• Połysk: szklisty

• Rysa: biała

Bardzo rzadko tworzy kryształy o pokroju romboedrów, lub skalenoedrów. Występuje w skupieniach ziemiste, ziarniste, naciekowe, nerkowate. Jest kruchy, przezroczysty, często zawiera domieszki: FeO - monheimit, odmiana drobnoziarnista zwana jest galmanem.

Występowanie

Minerał hydrotermalny niskich temperatur; produkt utleniania rud cynkonośnych - głównie sfalerytu. Współwystępuje z dolomitem, wapieniami , marglami.

Miejsca występowania: Smithsonit występuje w wielu krajach:

• w Stanach Zjednoczonych - (herreryt, kamień Azteków i bonamit ); (Alabama, Alaska, Arizona, Arkansas, Kalifornia, Kolorado, Connecticut, Georgia, Idaho, Illinois, Iowa, Kansas, Kentucky, Maine, Maryland, Massachusetts, Michigan, Missouri, Montana, Nevada, New Hampshire, New Jersey, Nowy Meksyk, Nowy Jork, Karolina Północna, Ohio, Oklahoma, Dakota Południowa, Rhode Island, Pensylwania, Tennessee, Teksas, Utah, Wirginia, Waszyngton, Wisconsin),

• Wielkiej Brytanii (Anglia, Walia, Szkocja),

• Namibii - jedne z najwspanialszych okazów, żółte, zielone, różowe (kryształy osiągają ok. 3 cm)

• Niemczech (Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Hesja, Saksonia, Westfalia, Nadrenia-Palatynat, Saksonia-Anhalt, Turyngia, Szlezwik-Holsztyn),

• Austrii (Karyntia, Dolna Austria, Salzburg, Tyrol),

• Meksyk - herreryt

Argentynie, Australii, Belgii, Boliwii, Kanadzie, Chinach, Czechach, Grecji, Gwatemali, Gwinei, Irlandii, Japonii (Honsiu), Kazachstanie, Meksyku, Maroku, Korei Północnej, Norwegii, Portugalii, Rosji, Serbii, RPA, Hiszpanii, Szwajcarii, Tunezji, Wietnamie, Zambii, Zimbabwe, na Słowacji, Słowenii, Węgrzech, Nowej Zelandii, we Włoszech - (skupienia zbite, żółte, różowe, niebieskie) i we Francji.

W Polsce bywa spotykany na Wyżynie Śląskiej - w okolicach Siewierza, Bytomia, Olkusza, Chrzanowa w paragenezie ze sfalerytem, galeną, cerusytem, hemimorfitem.

Zastosowanie

• Lokalna ruda cynku

• bardzo atrakcyjny dla kolekcjonerów

• atrakcyjny kamień jubilerski i ozdobny - wykazują silny efekt „ognia”.

---