Psychologia humanistyczna interpretuje człowieka jako podmiot autonomiczny, który przyjmuje postawę badawczą wobec rzeczywistości, który obserwuje, przewiduje, planuje i wnioskuje i który zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go. fenomenologię. zajmuje stanowisko odmienne niż behawioryści lub psychoanalitycy. Ci pierwsi, zgodnie z ogólną koncepcją człowieka i nauki, preferowali techniki eksperymentalne (eksperyment laboratoryjny), drudzy wypracowali szereg skomplikowanych technik, pozwalających dotrzeć do sfery nieświadomości. Psychologowie humanistyczni największą wagę przywiązują do badania aktualnego doświadczenia, stosując w tym celu różne odmiany opisu fenomenologicznego, a także introspekcyjnego.
Celem psychologii humanistycznej jest koncentracja na opisie niepowtarzalnych właściwości indywiduum. sześć podstawowych postulatów:
upodmiotowienie sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią my);
dialog zamiast manipulacji, ponieważ w każdej sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne właściwości;
komunikacja - niezbędna nie tylko z osobami badanymi, ale także z odbiorcami;
łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką, czego przykładem jest psychoterapia;
uwzględniane perspektywy badanego (a nie tylko badacza);
odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacyjnego.
Psychologia humanistyczna odrzuca przekonania o zewnętrznej sterowności człowieka (typowe dla behawioryzmu), a wyraża przeświadczenie o wewnętrznej sterowności, która realizuje się wtedy, gdy nie ma blokad zewnętrznych wymuszających określone zachowania. Człowiek dysponuje także intuicją, która jest jego narzędziem rozwoju.
W toku rozwoju pojawiają się rozmaite sprzeczności między wewnętrznymi i zewnętrznymi kryteriami oceny danego zachowania. Czyli miedzy osobistymi pragnieniami a akceptacją społeczną. Kierowanie się kryteriami zewnętrznymi jest często (a właściwie zawsze) destrukcyjne dla rozwoju, ponieważ blokuje możliwości zaspokojenia najważniejszych potrzeb i prowadzi do zaburzeń psychicznych. Człowiek wewnątrzsterowny jest podmiotem a jego zachowanie wyrazem podmiotowości w odróżnieniu od człowieka-przedmiotu, którego zachowanie jest efektem manipulacji zewnętrznej. (zobacz też: umiejscowienie poczucia kontroli (LoC))
Najważniejsze założenia koncepcji humanistycznej:
1. człowiek to unikatowa całość składająca się z 2 podsystemów: „ja” i ”organizmu”, które stanowią jedność. Człowiek, który chce żyć zgodnie ze swoją naturą musi stanowić harmonijną całość, której podstawowe składniki (ja i organizm) stworzą spójny system, zwany osobą.
2. podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne. Człowiek, którego rozwój został zablokowany nie jest osobą w pełni zdrową.
3. o działaniu człowieka decyduje dążenie do samorealizacji, która jest podstawową skłonnością natury ludzkiej. Jej przejawem może być miłość, twórczość, altruistyczne zachowania, rozwój własnego „ja”.
4. człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne. Jeżeli dokonuje aktów gwałtu lub przemocy, to dlatego, że działa wbrew naturze, a rzeczywistość, w której żyje blokuje rozwój jego prawdziwych i pozytywnych zachowań.
5. ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość,. To, co dzieje się aktualnie w świadomości, jak człowiek teraz postrzega siebie, innych i świat decyduje o przebiegu procesu samorealizacji. Człowiek żyjący przeszłością nie osiągnie pełnego rozwoju.
Psychologia humanistyczna
Najważniejsi przedstawiciele: Abraham Maslow i Carl Rogers. Twórcą nazwy nowego nurtu był Anthony Sutich, współpracownik Maslowa.
Przedmiotem psychologii humanistycznej jest osoba ludzka. Punktem wyjścia jest tożsamość jednostki, kształtująca się pod wpływem subiektywnych, świadomych doświadczeń.
Psychologia humanistyczna odrzuciła podejście deterministyczne, wspólne dla behawioryzmu i psychoanalizy, uczyniła człowieka zdolnym do decydowania o sobie. Maslow nazywał ją psychologią "holistyczno-dynamiczną" i rewolucją w sensie propagowania nowego sposobu myślenia, nowego systemu wartości. Obaj z Rogersem byli przekonani o istnieniu uwarunkowanej biologicznie dobroci natury człowieka.
Ponieważ celem psychologii humanistycznej jest opis unikalnych, indywidualnych właściwości człowieka nie zgadza się ona na stosowanie metodologii nauk przyrodniczych.
Charakterystyczna dla psychologii humanistycznej jest kategoria "rozumienia". Aby poznać życie psychiczne drugiego człowieka, należy wczuć się i rozumieć przeżywane przez niego stany wewnętrzne, naśladować je, odwoływać się do nich tak, jak do własnych przeszłych lub przyszłych uczuć, pragnień.
Ostatecznie wyróżniono trzy warunki, których spełnienie zapewnia humanistyczne rozumienie:
1) obiektem rozumienia jest przedmiot życia duchowego człowieka,
2) rozumienie to uświadomienie sobie sensu obiektu rozumienia
3) rozumienie oznacza możliwość dowolnego odtworzenia i przetworzenia obiektu rozumienia.
Najważniejsze założenia humanistycznego podejścia do człowieka to:
* Zredukowanie dystansu w relacji terapeuta-pacjent.
Carl Rogers był twórcą terapii skoncentrowanej na kliencie. Wg Rogersa relacja "klient" (nie "pacjent")-"ułatwiający" (nie "terapeuta") powinna być źródłem motywacji i siły do zmiany. Aby tak było atmosfera relacji powinna być nacechowana pełną akceptacją klienta, obopólnym szacunkiem. Celem terapii skoncentrowanej na kliencie jest pomoc w zmianie percepcji problemów (próba spostrzegania ich jako mniej zagrażających), rozumienie przez klienta swoich słabości i mocnych stron, podbudowanie jego samooceny.
* Zasada komunikacji, czyli zwrócenie uwagi na wymiar "nadawca-komunikat-odbiorca".
Należy spełnić następujące warunki:
- psycholog pozostaje częścią populacji osób badanych;
- kontakt z klientem to dialog, nie manipulacja;
- psycholog łączy naukowe osiągnięcia psychologii z praktycznymi zastosowaniami;
- psycholog posługuje się empatią w nawiązywaniu specyficznej więzi emocjonalnej z klientem.
* Psychologia humanistyczna uznaje wkład innych nurtów psychologii w gromadzenie wiedzy o człowieku, jednocześnie przyjmując, że człowiek nie jest jedynie "sumą części".
1) Każda jednostka jest niepodzielną całością i jako taka jest obiektem zainteresowania psychologii, a relacje zachodzące między jej psychiką a organizmem są złożone.
2) Człowiek jest istotą społeczną. Związki interpersonalne są niezbędne w zaspokajaniu podstawowych potrzeb.
3) Świadomość to podstawowy składnik ludzkiego istnienia; człowiek jest świadomy.
4) Człowiek ma możliwość wyboru. Człowiekiem nie rządzą instynkty.
Wg Maslowa są dwa główne motywy kierujące aktywnością człowieka: motyw obrony i motyw wzrostu; wiążą się one z zaspokajaniem potrzeby przynależności, bezpieczeństwa i uznania. Maslow odkrył specyficzny wzór, jaki tworzą podstawowe motywy - piramidę potrzeb. Uważał, że ta hierarchia konkretnych potrzeb jest wrodzona i w momencie narodzenia wspólna wszystkim ludziom. Potrzeby niższego rzędu, fizjologiczne (głód, pragnienie, sen) muszą być przynajmniej częściowo zaspokojone, by człowiek odczuł konieczność zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu. Znajdująca się na szczycie hierarchii potrzeba samorealizacji, pojawia się, gdy pozostałe są zaspokojone.
W przeciwieństwie do Maslowa, dla którego samoaktualizacja (samorealizacji), czyli jak najlepsze wykorzystywanie własnych możliwości w danych warunkach, była istotą życia człowieka, Viktor Frankl sądził, że dopiero samotranscendencja, czyli życie wedle wartości nie ukierunkowanych bezpośrednio na realizację własnego Ja, prowadzi do pełnego rozwoju osobowości.
5) Działania człowieka są intencjonalne. Dzięki wolnej woli i świadomości może zmieniać świat.
Centralnym pojęciem teorii Carla Rogersa jest "ja", składające się ze zbieranych w doświadczeniu informacji o osobistych cechach, wartościach i postawach. Obraz "ja" wpływa na spostrzeganie świata i własnego zachowania. Można wyróżnić dwa aspekty ja: "realne", czyli wizję siebie, takim jakim jestem i "idealne", czyli wizję tego, jakim powinienem albo chciałbym być. Rozwój polega na zbliżaniu ja realnego do ja idealnego. Brak większych rozbieżności między ja realnym a ja idealnym jest warunkiem zachowania zdrowia psychicznego.Problemy psychologiczne pojawiają się w przypadku wystąpienia sprzeczności między ja realnymi i idealnym oraz miedzy ja realnym i otoczeniem.
Psychologia humanistyczna propaguje nową metodologię. Nie zgadza się z dogmatem o jedynie słusznej metodzie naukowej, która musi być obiektywna, neutralna i racjonalna. Postuluje uzupełnienie twardej metodologii o wyniki badań prowadzonych przy użyciu metodologii "miękkiej".
Mimo to, psychologia humanistyczna wykorzystuje wszystkie znane metody badań psychologicznych, zarówno statystycznie opracowane kwestionariusze i testy, jak i metody projekcyjne, metody analizy wytworów. Te ostatnie wymagają od psychologa sprawnego posługiwania się własną intuicją.
Psychologowie humanistyczni posługują się specyficznym językiem z pogranicza psychologii, filozofii i sztuki. Z jego pomocą starają się opisać i pobudzać nie tylko intelektualną sferę człowieka, ale także sferę emocji, uczuć i wyobrażeń.
Psychologia humanistyczna proponuje podejście badawcze, które rozpatruje ludzkie zachowanie nie z punktu widzenia obserwatora zewnętrznego, a z wewnętrznego punktu widzenia, odniesienia do klienta. W przyjęciu perspektywy drugiego człowieka ma psychologowi pomóc zdolność do empatii. Dlatego w terapii humanistycznej najważniejszy jest efekt diady (szczerość za szczerość) - otwarta postawa psychologa wobec klienta. Terapia humanistyczna odrzuca model terapii dyrektywnej, kierowanej przez terapeutę.