Organizacje międzynarodowe - wykład 8 - 17.04.2007

Europejska polityka rolna . Unia gospodarcza i walutowa

Unia gospodarcza i walutowa- historia: plan systemu koordynacji polityki walutowej wspólnoty gospodarczej istnieje od 1957 r. i przejawiał się tworzeniem rozmaitych instytucji: europejskiej układu walutowego czy europ. systemu walutowego I a potem II co podlegało silnym wstrząsom politycznym np: wojna Jom Kipur i jej skutek zastosowania broni naftowej przez państwa arabskie, co rozregulowało system finansowy wspólnot europejskich i owe pierwotne wysiłki podejmowane od końca lat ` 50 załamały się w roku 1973. W związku z czym unia walutowa do integracji startowała 2 razy. Tym ostatecznym i skutecznym startem był rok 1988 i prawo Żaka de Lora na bazie którego rozpoczęto już w warunkach istnienia jednolitego rynku europejskiego ( w 1987 wszedł w życie jednolity akt europ. przekształcający wspólnoty europ. w jednolity rynek). Jednym z warunków jednolitego rynku było wdrożenie także wspólnej polityki walutowej, a tym samym rozpoczęto prace nad europejską unią walutową i bazą do tego stały się decyzje podjęte w Maastricht- przyjęcie kryteriów konwergencji („kryteria z Maastricht”). Są to kryteria, których wypełnienie jest niezbędne dla wejścia do Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Wyróżniamy też kryteria kopenhaskie, które są kryteriami wejścia do UE zwane też „ listą paryską”.

Kryteria z Maastricht zostały stworzone głównie pod naciskiem niemieckim z uwagi na hiperinflacje z lat ` 20 i z uwagi na fakt ze deutsch marka RFN była jednym z istotnych elementów niemieckiej tożsamości narodowej po II wojnie światowej. Politycznym warunkiem skuteczności realizacji projektu UGW było przekonanie opinii niemieckiej, która nie godziła się na ta aby waluta europ. była jakościowo gorsza niż marka niemiecka. To był wymóg który należało wypełnić stąd owe kryteria są dosyć surowe:

1. inflacja nie może przekraczać o więcej niż 1.5 % inflacji trzech państw UGW o najniższej inflacji

2. zasada dyscypliny budżetowej- deficyt budżetowy nie może przekraczać o więcej niż 2 % PKB

3. Poziom długu publicznego, który nie może przekraczać 60 % PKB

4. Poziom stóp procentowych- przy czym przyjmuje się że średnio długookresowa nominalna stopa procentowa nie może przekroczyć o więcej niż 3 % poziomu wyznaczonego wskaźnikiem średniej 3 krajów o najniższym procencie średniej długookresowej nominalnej stopy procentowej, aby dany kraj mógł wejść do unii

5. Zasada stabilności kursów walut, od których waluta narodowa nie może odbiegać w okresie 2 lat przed wejściem do strefy euro w przedziale większym niż plus- minus 15% i waluta ta nie może być również dewaluowana decyzją rządu- wahania kursu waluty narodowej kraju który kandyduje w stosunku do euro nie mogą być wyższe niż +\- 15% i nie może być dewaluacja decyzją rządową.

Owe kryteria przyjęte w Maastricht zatwierdzono w 1993 r. zostały dodatkowo wzmocnione paktem stabilizacji wzrostu przyjętym w ramach traktatu amsterdamskiego w roku 1997. Państwa nie mogą po przystąpieniu do unii gospodarczej i walutowej zapomnieć o kryteriach konwergencji, bo gdyby tak się stało doszłoby do rozregulowania systemu. Dlatego aby utrzymać ten system powstał pakt stabilizacji wzrostu w 1997 r. który zakładał że wszystkie państwa UE optymistycznie podzielono na kraje „INS” i „PREINS” ( od ang. inside i preinside)- państwa które są wewnątrz UGW i te które jeszcze nie są. „Optymistycznie” oznacza że wszystkie państwa UE znajdą się w tym systemie gospodarczym, ale nie wszystkie są jeszcze do tego gotowe. Do owego systemu nie weszły Wielka Brytania i Dania na mocy decyzji własnych i Szwecja początkowo, która nie wypełniała wszystkich kryteriów a później w wyniku referendum zdecydowała się że wejdzie. Z wysiłkiem weszły: Włochy, Hiszpania i Grecja. Na początku było 11 państw a ostatnio weszła Słowenia. Krajem który nie jest w UE a należy do strefy euro jest Czarnogóra. Wszystkie państwa „ins” i „preins” zobowiązane są do przedstawienia ECOFINowi- Rada UE obradująca w składzie ministrów gospodarki i finansów ( economy and finance), której to radzie przedstawiane są projekty budżetu i postępowań uzdrawiających spośród państw członkowskich i kandydujących.

Zatwierdzanie przez ECOFIN do realizacji i w razie gdy kandydat członkowski i zmierzający do członkostwa łamie kryteria konwergencji zalecany jest program uzdrawiający. Operacje finansowe maja to do siebie że opierają się na zaufaniu do instytucji finansowych.

Panika giełdowa- wystarczy żeby podmioty operujące na danym rynku giełdowym uznały inny podmiot za niewydolny, może to nawet zdrową instytucję doprowadzić do rujnacji. Jeśli wszystkie instytucje będą wycofywać swoje udziały to nikt by tego nie wytrzymał. Jeśli występują trudności w utrzymaniu kryteriów z Maastricht w którymś z państw procedura uzdrawiania rozpoczyna się od procedury tajnej. Względnie państwo które ma owe kłopoty przedstawia plan wyjścia z syt. kryzysowej który zatwierdza ECOFIN i komisja. Jeśli państwo nie zastosuje się do dyscypliny budżetowej, rozpoczyna się teoretycznie procedura sankcji, wpierw od nałożenia kary która może osiągnąć wysokość 0,5 5 PKB kraju ukaranego. Pierwsze transze wpłacane są jako pewien depozyt , który może być zwrócony jeśli syt. ulegnie poprawie i dopiero w razie upartego trwania w polityce łamania zasad konwergencji kary uda się urealnić. W\w transza jest rozdzielana miedzy kraje członkowskie a nie jest wpłacana do budżetu UGiW. Jest to mechanizm wymuszania na państwach członkowskich stosowania się do kryteriów konwergencji- teoria. W praktyce po wstępnych etapach wdrażania UGW, który rozpoczęto 1. I. 1998 r.- tworzenie instytucji i podstaw prawnych, od 1. I. 1999 r. - wprowadzono euro jako walutę w rozliczeniach bankowych bezgotówkowych. Miedzy 1. I. a 1. II. 2002 r. dokonano fizycznej wymiany pieniądza w państwach członkowskich grupy euro z walut narodowych.

W ramach 3 etapów wdrażania unii okazało się że jedynym państwem członkowskim który wypełnia kryteria z Maastricht jest Luksemburg. Sami Niemcy, którzy stworzyli te kryteria nie wytrzymali rygorów a to z uwagi na konieczność zintegrowania wschodnich landów obszarów NRD. Co kosztowało wielkie nakłady pieniężne, że budżet RFN nie wytrzymał rygorów, które Niemcy sami stworzyli.

Przez ostatnie pare lat Niemcy, Francja i Włochy łamały kryteria konwergencji. Jest to również przykład stosowany przy debacie nad systemem konstytucyjnym głosowanym w Radzie UE. Okazało się bowiem że siła głosów owych 3 państw unii nawet przy obecnym systemie nicejskim pozwala na uchylenie kar przewidzianej w pakcie stabilizacji i wzrostu i państwa te nie płaciły stosownych kar pieniężnych, bo ECOFIN ma tę kompetencję uznającą wyjątkowość ich sytuacji. Co jest jawną demonstracją sprawności procesu decyzyjnego unii, natomiast skutkowało decyzja szwedzką o niewchodzeniu do systemu. W ramach UGW istnieje struktura decyzyjna, na czele której stoi ECOFIN.

Ponad to mamy Europejski Bank Centralny którego zarząd wybierany jest na 8- letnią kadencję. Składa się z przewodniczącego, 2 wiceprzewodniczących i 4 członków zarządu. Ich powtórny wybór nie jest możliwy- tj. jednorazowa kadencja.

Funkcjonuje Rada Europejskiego Banku Centralnego- składająca się z zarządu i przedstawicieli szefów banków narodowych państw członkowskich grupy euro oraz poszerzona do której wchodzą szefowie banków narodowych państw „preins” i Europejski System Banków Centralnych, który zarządza całym tym systemem finansowym UE.

Sam projekt euro jest projektem wybitnie politycznym, oczywiście ma znaczenie ekonomiczne- minimalizuje koszty i ryzyko związane z przeliczaniem kursów walut. Dosyć popularnym zabiegiem propagującym wprowadzenie euro było pokazanie ile obywatel Europy na samą wymianę pieniędzy w kantorach, podróżując po kontynencie a nic nie wydając w danych państwach. Podobnie rzecz się ma w przypadku większych transakcji pieniężnych dokonywanych przez przedsiębiorstwa, co wiąże się z jeszcze większymi względami oszczędnościowymi.

Istnieją też kontrargumenty wprowadzenia euro: państwa członkowskie utraciły przez to zdolność prowadzenia własnej polityki finansowej, która jest prowadzona obecnie przez Europejski Bank Centralny, którego siedzibą jest Frankfurt nad Menem. Jego zarząd spotyka się raz w tyg. i w swojej 8-letniej kadencji jest nieusuwalny i nie poddany żadnej kontroli demokratycznej komukolwiek i nie ma zobowiązań konstytucyjnych do czegokolwiek- ma dbać o spójność systemu.

Cały system jest mało elastyczny i nie odzwierciedla realiów ekonomicznych polegających na tym, że waluty zwykle odzwierciedlały siłę nabywcza ludności i poziom rozwoju danego obszaru bo cała UE nie ma jednolitego poziomu rozwoju w związku z czym brak możliwości odzwierciedlenia sytuacji wywołuje pewne napięcia.

Niemożność reagowania na sytuacje lokalne przez rządy państw narodowych, które pozbawione są instrumentów w polityce finansowej państwa co jest z kolei w rekach Europejskiego Banku Centralnego, tworzy zarzuty ze strony części ekspertów że cały ten system wywołuje pewne napięcia wewnętrzne, które mogą doprowadzić do jego rozsadzenia. Wejście Polski do strefy euro wymaga oceny ekonomicznej. Należałoby poszukać odpowiedzi na pytanie: jak możliwość łamania kryteriów konwergencji przez największe państwa unijne wpływa na stabilność całego systemu? Czy sytuacja w której Niemcy, Francja i Włochy lekceważyły owe kryteria a takie państwa jak Polska były zmuszone je przestrzegać, nie mając siły forsującej uchylenia kar w ECOFIN?

Kwestia utraty zdolności elastycznego reagowania przez Bank Centralny Narodowy i rząd danego państwa na syt. ekonomiczną kraju jest dość istotna. Obecna polska rządowa koalicja odłożyła decyzję o wejściu do strefy euro do 2009 r.

WSPÓLNA POLITYKA ROLNA:

Jest najważniejszą w sensie największą polityka UE. Pochłania ok. 50 % budżetu. Jej początki sięgają roku 1957 czyli traktatów rzymskich.

W trakcie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zapisano pierwsze 5 celów w polityce rolnej, które odzwierciedlały ówczesną syt. Owe cele mają znaczenie historyczne. Z końcem lat '50 Europa przeżywała problemy aprowizacyjne, bo kontynent wciąż odczuwał zniszczenia po II wojnie światowej a jednocześnie był w ostrej konfrontacji ideologicznej z ZSR, gdzie stabilne zaopatrzenia ludności państw zachodnio-europejskich w żywność było bardzo ważnym instrumentem zakotwiczenia ustroju demokracji parlamentarnej. M. in. W Polsce trudności aprowizacyjne były ważną przyczyną buntów robotniczych więc spodziewano się tego tez na zachodzie. W 1957 r. wspólna polityka rolna miała wymiar ekonomiczny a dziś ma polityczny. Stabilna dostawa żywności na rynek konsumencki w Europie były wymogiem politycznej stabilności ustroju wolnorynkowego i demokratycznego znajdującego się w ostrej konkurencji ideologicznej z komunizmem.

5 CELÓW WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ Z 1957 R:

1. stabilizacja rynku rolnego

2. zapewnienie godziwych zarobków producentom(godziwe warunki życia producentów)

3. akceptowanie ceny dla konsumentów

4. intensyfikacja rozwoju technologicznego, co miało doprowadzić do wzrostu wydajności produkcji rolnej

5. stabilność dostaw produktów rolnych na rynek europejski

Cele te były dosyć niejasne. Widzimy w nich dążenie do znalezienia złotego środka pomiędzy wymogami ekonomicznymi tworzonymi przez prawo podaży i popytu a wytrzymałością społeczeństwa z jednej strony producentów na to za ile mogą sprzedawać żeby się utrzymać na godziwym poziomie i konsumentów płacących jak najmniej za produkty rolne i najmniejszy procent budżetu domowego przeznaczać na spożycie art. żywnościowych. W tej sytuacji powstał system dopłat, który rozwinął się w kolejnych latach i na początku lat ` 60 dodano kolejne cele. Uznano że gospodarka rolna w europie powinna zachować rodzimy charakter.

Jednocześnie wykształciły się 3 ZASADY EUROPEJSKIEJ POLITYKI ROLNEJ:

1. zasada solidarności- wspólna polityka rolna finansowana jest z budżetu wspólnotowego przez wszystkie państwa członkowskie

2. zas. jednolitości europejskiego rynku rolnego- na całym terytorium wspólnoty europejskiej jest absolutna swoboda przemieszczania produktów i środków produkcji w zakresie rynku rolnego

3. zas. preferencji rodzimych producentów- jest to jeden z filarów wspólnej polityki rolnej UE. Ma charakter wybitnie protekcjonistyczny- UE chroni swój rynek zaporowymi cłami i dotuje w poważny sposób własnych producentów w operacjach na rynku wewnętrznym jak przekazuje im poważne subsydia eksportowe. To wszystko powoduje że unijna polityka rolna jest zaprzeczeniem liberalizmu gospodarczego .

Pełni interwencję wspólnotową.

Wśród przyczyn takiej sytuacji jest realizacja celów sformułowanych jeszcze w roku 1957- zapewnienie godziwych warunków życia producentom i akceptowanie ceny konsumenta. W związku ze sprzecznością interesów obu tych grup, koszty wyrównywania cen do poziomu satysfakcjonującego jednych i drugich ponosi budżet wspólnotowy.

Budżet wspólnoty europejskiej finansuje tzw. CENY GWARANTOWANE- na poszczególne produkty rolne w UE rolnicy mają gwarantowany poziom cen i otrzymują zapłatę nie niższą niż owa cena gwarantowana przez ustawodawstwo unijne.

CENA ODNIESIENIA- cena teoretyczna jaką można byłoby uzyskać za dany produkt rolny w najbardziej uprzemysłowionej części UE tj. w południowo- zachodniej części Niemiec po doliczeniu kosztów składowania i transportu z portu w Rotterdamie. W warunkach wolnorynkowych nie jest to cena realna jednak powinna ona zaistnieć wg ekspertów.

W stosunku do tej ceny która jest za niska występuje cena gwarantowana. Różnicę między ceną odniesienia i ceną realnie płaconą w punktach skupu pokrywa budżet UE z podatków.

CENY PROGOWE- ceny poniżej których dany produkt nie może pojawić się na rynku wspólnoty europ. Jest to element ochronny w stosunku do producentów spoza unii. Cena progowa tworzona jest przez system zmiennych dopłat importowanych- ceł ochronnych ( zmiennych bo zależne od wahań cen na rynkach światowych), który to mechanizm powoduje podniesienie ceny danego towaru na rynku wewnątrzeuropejskiego do poziomu ceny progowej, tak aby nie stanowiła ona konkurencji dla producentów unijnych.

Zmienne dopłaty eksportowe- subsydia wypłacane przez unię dla unijnych eksporterów żywności. Są też zależne od wahań cen na rynkach światowych.

OPŁATY WYRÓWNAWCZE- 3 państwa UE: Wielka Brytania, Szwecja i Dania nie należą do unii gosp. i walutowej, więc musi istnieć system rekompensujący różnicę wahań kursów walutowych między państwami należącymi do euro i nie tylko, aby rolnicy w unii mieli stosowne dopłaty.

System jest skomplikowany 50 % unii to wspólna polityka rolna. W 1969 r. doszło do pierwszej reformy wspólnej polityki rolnej, której autorem był komisarz komisji europejskiej Holender Sicco Manshold. Druga reforma z 1992 r. była ref. Rey'a Macsherego. Po co to robiono?

Powodem dla którego przeprowadzono reformę Mansholda była konieczność zapewnienia godziwych dochodów rolnikom. Zasadniczy problem polega na tym że nie ma zjawiska przyrostu ziemi ( tak było w USA w XIX zasiedlono prerie) więc nie da się rozwiązać problemu biedy na wsi przez taki a nie inny podział ziemi. Manshold chciał odpowiedzieć na pytanie : jak zapewnić rolnikom godziwe dochody mając ogromny areał ziemi i doszedł do wniosku że problemem nie są ceny produktów rolnych tylko zła struktura rolna - duża ilość drobnych gospodarstw. Aby to zapewnić musi być ich mniej. Należy nadwyżkę ludności ze wsi która dotąd zajmowała się rolnictwem przekierować do zawodów inne niż rolnicze, skłonić do emigracji do miast i tam znaleźć dla nich zatrudnienie. Trzeba było stworzyć pewne mechanizmy gospodarcze które by spowodowały że to szereg decyzji ludzkich spowodował by ewolucję w pożądanym kierunku. Stąd wymyślono całą reformę. Stworzono system emerytur rolniczych co pozwalało starszym farmerom zrezygnować z prowadzenia gospodarstw , który mógł sprzedawać ziemię młodszym i energicznym ludziom, którzy mogli w ten sposób powiększyć swój areał gosp. i zwiększyć dochody. Stworzono system oświaty na wsi który poprzez wzrost wykształcenia w kierunkach pozarolniczych kształcił ludzi do odejścia ze wsi do innych zawodów a tym samym zmniejszał liczbę ludzi potencjalnie w przyszłości utrzymanej z zawodów rolniczych. Stworzono system finansowania tego wszystkiego- EUROPEJSKI FUNDUSZ ORIENTACJI I GWARANCJI ROLNEJ.

System gwarancji to są wszystkie dopłaty , pieniądze które wpływają bezpośrednio do kieszeni rolników po to żeby mieli dochody, dopłaty gwarancyjne , eksportowe subsydia, wyrównawcze itd. Zaś fundusz orientacji to środki które zostały skierowane na wykształcenie struktur i sieci informując badających informujących rolników o przewidywanym popycie i podaży - przewidywanych cenach- promując też oświatę rolną i wzmagającą produkcję i wytwórczość. Doszło do powolnego ale skutecznego zmniejszania liczby ludności w państwach starej UE utrzymującej się z pracy na roli spadła ona do średniej unijnej do ok. 4%. Nadwyżki tej ludności zostały odprowadzone do zawodów nierolniczych do miast. Stworzono mniejszą liczbę ale dużych gospodarstw z których dochody w owym systemie cen gwarantowanych i subsydiów zapewniały godziwe utrzymanie.

W roku 1992 kolejnym problemem z którym usiłowano sobie poradzić był wywołany ref. Mansholda - polityką rolną był problem nadwyżki. UE od lat `60 stała się głównym eksporterem żywności . Pomoc humanitarna- żywnościowa jest jednym ze sposobów walczenia ze zjawiskiem nadprodukcji- darmowe rozdawnictwo jest elementem stabilizacji rynku rolnego unii i niszczy jednocześnie gosp. krajów gdzie ta żywność napływa. Reforma Reya Macsharego z 1992 r. - jej istotą było to że należało ograniczyć produkcję - znów zmniejszyć liczbę ludzi zajmujących się uprawą roli i wytwarzanych produktów spożywczych. Reforma ta musiała być przeprowadzona z uwzględnieniem faktu że nie było już miejsca w miastach dla kolejnych przybyszów ze wsi bo byli by bezrobotni i powstałyby slumsy na przedmieściach.

I stąd cały kosztowny element europ. Polit. Rolnej polegający na dopłatach kompensacyjnych. Zaczęto rolnikom płacić za ograniczenie produkcji. Na czym to polegało ? Aby się uporać z systemem nadprodukcji stworzono system kwotowy -pierwszy raz w latach ` 80 który dotyczył mleka. System kontyngentów wyznaczanych decyzją polityczną lub na podstawie wielkości produkcji osiągniętej w roku poprzednim , powyżej którego to pułapu narzucano zobowiązanie że rolnicy nie będą produkowali. Cały ten system gwarancji rolnej i dopłat polega też na pokryciu kosztów transportu i składowania w związku z tym za nadwyżkę produkcji rolnik nie otrzyma dopłaty i będzie musiał pokryć koszty transportu i składowania . Wprowadzono ów system dopłat kompensacyjnych w zamian za utracone dochody z tytułu nie podejmowania produkcji. Jest to system kosztowny i korupcjogenny. Trzeba zatrudnić i opłacić masę urzędników którzy skontrolują pracę rolników , co powodowało by przerost pieniędzy potrzebnych na to nad oszczędnościami. Istnieje dlatego tendencja do ograniczania dopłat kompensacyjnych . Plan Macsharego kładł nacisk na rozwój alternatywnych form utrzymania się na wsi : wprowadzono program ,, zielona Europa” i ,, program rolnictwo , środowisko”. UE zachęca do zalesiana gruntów dotychczas uprawnych ale tej najgorszej jakości i intensyfikacji gosp . rolnej. W zamian za zalesianie rolnicy otrzymują w ciągu 20 lat subwencję kompensacyjne( 20 lat to okres po którym można czerpać korzyści z gospodarki leśnej - pozyskiwać drewno ) Występuje zachęta na rzecz uznania pozarolniczych a raczej społeczno-kulturowych funkcji wsi - celem było aby ludzie nie produkowali żywności na wsi a utrzymywali się z czegoś innego. Z czego? Agroturystyki- w ten sposób rozwiązywano problem nadprodukcji. Wyzwanie przed UE czyli poszerzenie o 10 państw europy środkowo- wsch. w wymiarze wspólnej polityki rolnej należało do zadań fundamentalnych , bo liczba osób utrzymujących się z rolnictwa wzrosła o 50% ( do 2007 roku UE powiększyła się o 12 państw ) . dlatego rozmowy akcesyjne Polski z UE o dopłaty były bardzo trudne .

W związku z tym że nie było równych zasad finansowania na wszystkie państwa członkowskie wymyślono okresy dostosowawcze kilkuletnie w których to dopłaty są zróżnicowanie . Są to etapowe kroczenia do osiągnięcia równych dopłat rozciągnięte w Czasie. Gdyby zlikwidować WSP. Polit. Rolną , rolnictwo polskie wygrało by konkurencję Europą zachodnią( teoretycznie).

Dopłaty nie są jednakowe dla wszystkich i oparte o te same zasady. Różnica w dopłatach wynika też z realiów w jakich żyją ludzie i różnicy dochodów jakie osiągają. Skutkiem wspólnej polityki rolnej państw członkowskich jest zwiększanie cen żywności , co uderza w biedniejsze państwa unijne , bo w nich większy procent stanowią wydatki na żywność.

3

---