Max Weber (1864-1920) Koncepcję swą buduje na pojęciu panowania, przez które rozumie szansę posłuszeństwa pewnych osób wobec rozkazu o określonej treści. Max Weber stworzył podwaliny organizacji formalnej. Natomiast prezentowana przez niego koncepcja biurokracji stworzyła ogromne możliwości tworzenia sprawnych organizacji. Jego najważniejszym osiągnięciem była teoria władzy i koncepcja organizacji biurokratycznej.
Wyróżnił on trzy typy władzy: tradycyjną, charyzmatyczną oraz legalną. Pierwsza wynika z nienaruszalności odwiecznych obyczajów występujących w danej społeczności. Druga jest związana z osobistym oddaniem przywódcy. Ostatnia czerpie z wiary podwładnych w to, że przepisy i normy prawne są prawomocne, a osoby wykonujące władzę mają stosowne uprawnienia. Są to typy idealne, które w czystej postaci nie występują w rzeczywistości. Zwykle analizując przykłady osób sprawujących władzę można wskazać na występujące cechy charakterystyczne dwu lub wszystkich trzech typów.
M. Weber uznał, że każdy z tych typów władzy dla sprawnego działania wymaga odpowiedniego aparatu administracyjnego. Pojęcie organizacji zdefiniował on jako funkcjonowanie tegoż aparatu i uznał, że najbardziej racjonalną jej formą jest biurokracja czysta, monokratyczna. Ma ona zastosowanie w przypadku władzy legalnej. Biurokracja czysta charakteryzuje się hierarchiczną strukturą organizacyjną, podziałem pracy wewnątrz administracji, trwałymi przepisami w sprawie merytorycznego załatwiania spraw, doborem pracowników według kwalifikacji oraz oddzieleniem spraw stanowiska pracy od osobistej własności i spraw osób, które zajmują te stanowiska.
Zasady biurokracji według M. Webera
Zasada |
Interpretacja |
stałość |
Wykonywanie czynności urzędowych w zakresie określonym przez prawo jest stałą działalnością urzędu. Jednocześnie czynności urzędowe musza być wykonywane przez urzędników jako stałe i podstawowe zajęcie, a nie praca dodatkowa. Sprzyja to rzetelnemu i terminowemu załatwianiu spraw. |
kompetencja |
Zakres zadań, uprawnień i odpowiedzialności powinien być trwale określony i niezmienny. Należy ściśle określić zakres oraz warunki prawa wydawania poleceń, stosowania środków przymusu, itp. Osoby mające stosować te narzędzia powinny mieć przyznane uprawnienia w sposób formalny poprzez akty prawne. Ma to zapobiegać nieprawidłowemu stosowaniu metod czy narzędzi lub niewłaściwemu świadczeniu usług. |
hierarchia urzędowa |
Dla zapewnienia sprawnego i legalnego działania konieczne jest zachowanie hierarchii, w której urzędnicy niższego stopnia podlegają urzędnikom wyższego stopnia uprawnionym do kontrolowania, wydawania poleceń i regulowania pracy tych pierwszych. Urzędnicy niższego stopnia powinni mieć prawo odwołania od decyzji bezpośrednich przełożonych. Taki sposób organizacji ma służyć eliminowaniu potencjalnych błędów wynikających z nieuwagi lub braku wiedzy czy doświadczenia. |
rozdział pracowników od własności |
Urzędnicy nie mogą być właścicielami środków administracji i środków utrzymania, a jedynie reprezentują właściciela w ściśle określonym zakresie. Dlatego za swoją pracę otrzymują określone wynagrodzenie. |
rozdział spraw służbowych i prywatnych |
Stanowiska służbowe nie mogą być wykorzystywane przez pracowników do celów osobistych. Należy zapewnić, że pracownicy wykonują swoje obowiązki w sposób obiektywny, w rozdzieleniu od spraw prywatnych. Urzędnik nie może również wykorzystywać zasobów urzędu prywatnie. |
kwalifikacje |
Niezbędna wiedza, doświadczenie, poziom wykształcenia powinny być określone dla każdego stanowiska w urzędzie, aby zapewnić, że przyjmowani pracownicy będą realizowali zadania w najlepszy możliwy sposób. Należy dbać o podnoszenie kwalifikacji pracowników. |
dokumentowanie |
Praca urzędnika musi być oparta na dokumentowaniu nawet takich spraw, które są załatwiane ustnie. Ma to zapewnić możliwość weryfikacji poprawności załatwiania spraw. Jednolity wykaz rzeczowy akt, który jest stosowany we współczesnej administracji pozwala dodatkowo na łatwe zastąpienie urzędnika przez osobę posiadającą właściwe wykształcenie z zakresu pracy stanowiska lecz bez doświadczenia w konkretnym urzędzie. |
bezosobowość |
Praca urzędnika jest określana przez przepisy, które powinny jasno i jednoznacznie określać sposoby załatwiania spraw. Urzędnik powinien stosować się ściśle do przepisów, dzięki czemu uzyskać można znamiona bezosobowości podejmowanej decyzji. Niezbędne jest jednak założenie, że prawo jest idealne. |
Koncepcja M. Webera stanowiła model organizacji urzędu nastawiony na bezosobowość, efektywność i pewność funkcjonowania. Działała ona w wielu krajach, ponieważ rozwiązywała podstawowe problemy w pracy urzędniczej. Stanowiła w wielu wypadkach pierwsze akceptowalne rozwiązanie, co usprawiedliwiło porzucenie dalszych poszukiwań. Jednak posiadała ona istotne wady, jak skupienie na wykładni niedoskonałego prawa, brak elastyczności i przyjazności istotny szczególnie w administracji samorządowej, koncentracja na kontaktach pomiędzy komórkami urzędu z pominięciem interesu klienta, tworzenie urzędu dla samego siebie.