CYPRIAN KAMIL NORWID „VADE-MECUM”

Wstęp oprac. Józef Fert

CZĘŚĆ PIERWSZA:

SZKIC DO PORTRETU

1. W kraju.

• Poeta podpisywał swoje dzieła zarówno jako Kamil, jak i Cyprian Kamil.

• Imię Kamil zostało przyjęte podczas bierzmowania w 1845 r. (na chrzcie otrzymał zresztą cztery imiona (Cyprian Ksawery Gerard Walenty)

• Kamilek urodził się 24 września 1821r. w Laskowie- Głuchach na Mazowszu, w ziemiańskiej rodzinie Norwidów( mieli majątek Laskowo- Głuche)

• Matka Norwida wywodziła się ze stryjecznej linii królewskiej rodziny Sobieskich

• Dla poety ważną osobą była jego opiekunka, prababka Hilaria z Budnów Sobieska

(dzięki niej zapozna rodzinę DYBOWSKICH i będzie z nimi głęboko związany; to Józef Dybowski odziedziczy m.in. rękopis Vade -Mecum)

• Ojciec NorwidaJan Norwid herbu Topór, pochodził z Litwy, człowiek aktywny, czterokrotnie żonaty, imał się różnych prac, głównie administracyjnych, aresztowany za długi, zm. w Warszawie w 1835 r.

RODZEŃSTWO

• Norwid był trzecim z czworga rodzeństwa miał brata Ludwika Jana Ksawerego, siostra -Paulina Filaria Walentyna oraz najmłodszy brat- Franciszek Ksawery Józef. Rodzeństwo swoje bardzo kochał i był z nim mocno zżyty.

• Z braciszkiem Józefem nasz Norwidek przygód miał wiele, a bardziej to tarapatów w jakie został przez niego wpakowany tj. spłacanie długów, obrona dobrego imienia brata po śmierci( Ludwik obdarzony był talentem literackim- drukował w gazetach np. Kurierze Warszawskim, Bibliotece Warszawskiej)

DZIECIŃSTWO

• Życie Norwida przypadło na czas nieustannych walk narodowych, upływu sił żywotnych narodu, głownie na skutek klęsk polityczno-militarnych bądź kryzysów gospodarczych.

• Była to epoka nietrwałości, niepewności, czas rozkładu tradycyjnego systemu wartości a szukania nowych takich jak liberalizm, postęp, emancypacja.

• Równocześnie romantyzm to epoka, która odnajduje drogowskazy w tradycji tj. w Biblii, Ojcach Kościoła, Homerze i Dantem 20 września 1870 - upadek Państwa Kościelnego, ogłoszenie przez papieża urbi et orbi = programowa śmierć Boga (ateistyczny humanizm) przemieszany z niezwykłym rozkwitem religijności.

• W wieku 50 lat Norwid czuł się smutną sierotą w sensie społecznym, rodzinnym i narodowym..

• Dzieciństwo poeta spędza na Mazowszu ale i w Warszawie (przeniósł się do niej w 1830r. i przeżył tu Powstanie Listopadowe).

• W Warszawie razem z braćmi uczęszcza do gimnazjum styka się z romantycznym pokoleniem popowstaniowym. Tutaj publikuje pierwsze swoje dzieła literackie i plastyczne, tu narodzi się opinia iż Norwid jest najwybitniejszym talentem młodej piśmienności, pozna Marię Kalergis, marszałkową Joannę Kuczyńską oraz wielu innych bywających na salonach Walenty Pomian Zakrzewski, Antoni Zaleski, Władysław Wężyk (przewędrują razem dwukrotnie ziemie polskie) Adam Potocki, Józef Ignacy Kraszewski, Michał Kleczkowski (ten umieści 50-letniego Norwida w zakładzie Św. Kazimierza) i wielu innych.

• Norwid debiutuje na łamach warszawskich czasopism w 1840r. szeregiem wierszy, m.in. Mój ostatni sonet, Sieroty, Do piszących, drukuje w Gazecie Porannej i Przeglądzie Warszawskim.

• 1841r. Norwid ogłasza gwałtowny manifest artystyczny Pismo.

• 1842r. Norwid wyjeżdża za granicę (oficjalny powód to zamiar podjęcia artystycznych studiów w Niemczech i we Włoszech).

2. W drodze

Romantyczne podróże 1842-1849

• Norwid po utracie ważności paszportu trafia do więzienia(nabawi się ostrej choroby uszu, która przyczyni się potem do jego głuchoty), odrzuca współpracę z ambasadą rosyjską. Po pobycie w więzieniu pruskim deklaruje się jako emigrant polityczny.

• Zanim doszło do tych dramatycznych wydarzeń podróżował po Europie, studiował, malował, modelował itp.(wszystko robił skubany!!!!).

• Poznał Drezno - Pragę -Norymbergię -Monachium - Wenecję -Florencję-Rzym(stąd wyruszy w pogoni za wybrankami serca w romantyczna podróż do Nepalu) - Berlin - Bruksela - Rzym( to miasto się stanie wkrótce jego domem)

• 1848 r. publiczne stracie z Mickiewiczem w Rzymie

• gorąca miłość do Marii Kalergis rozczarowanie

• Kiedy na koniec - 1849r. - osiada w Paryżu jest człowiekiem, który odnalazł swoją drogę życiową, który przeżył wiele. Bardzo wiele(wiosna 1848, rewolucja włoska i jej upadek itp.)

• Wtedy powstaje kilka wierszy : W Weronie, Moja piosnka, Amen, Marmur - biały, a także dramat „ Zwolon”.

• W prozie publicystycznej Listy o Emigracji w listach tych dokonuje analizy dwu ważnych pojęć „powinności” i „obecności”

„Na skręcie wieku”. Paryż 1849 - 1852r.

• Francja rok 1848 na czteroletnią kadencję zostaje wybrany Ludwik Napoleon, od grudnia 1852 r. Cesarz Napoleon III

• Norwid sympatyzuje z Hotelem Lambert Krasińskim, Cieszkowskim, Koźmianami.

• Jest to trudy okres dla poety rozczarowanie miłością, zerwanie przyjaźni z Krasińskim, nagonka prasowa w kraju, trudności w publikowaniu, śmierć serdecznego przyjaciela Włodzimierza Łubieńskiego.

• W 1849 r. w Paryżu umiera Juliusz Słowacki (3 marca) oraz Fryderyk Chopin (17 października). Wyrazi to w Czarnych kwiatach.

• Norwid chce wstąpić do zgromadzenia (litania Do Najświętszej Panny Marii)

• Wiosna 1850r. otrzymuje zamówienie od Adama Potockiego, który za 4.000 franków pragnie zakupić Historię sztuki (wysyłaną partiami do kraju i ratalnie opłacaną). Kiedy zerwie współpracę, chcąc wynagrodzić to Potockiemu, prześle mecenasowi 3 oryginalne rysunki europejskich mistrzów, stawiając mu warunek, aby arcydzieła te przekazał Bibliotece Krakowskiej.

• Na łamach poznańskiej prasy toczy się rozprawa z Norwidowską ciemnością, podejmuje ją Gazeta Polska.

• Felietoniści krytykują Norwida, przyklejając mu etykietki: błędny ognik, hieroglify, runy.

• Poeta ripostuje w Liście do Władysława Będkowskiego.

• W listach do Marii Trębickiej, kobieta przeprasza go i rozwiewa jego nadzieje na małżeństwo Norwid odpowiada wierszem pt. Smutną zaśpiewam pieśń. Serdeczna ich przyjaźń jednak przetrwała cykl listów z Ameryki.

• Norwid miał świadomość niemożności powrócenia do Polski (deklaruje się w 1846r. jako emigrant polityczny), dlatego postanawia wyemigrować do Ameryki.

III W Ameryce. Luty 1853 - czerwiec 1854r.

Norwid nieco ponad 2 lata przebywał poza Francją, wyjechał pociągiem do Dunkierki, potem statkiem przez Kanał La Manche do Londynu, 13 grudnia na pokładzie żaglowca „Margaret Evans” wpływa do New York City.

• W Ameryce czuje się totalnie zagubiony i odrzucony, dodatkowo silnie skaleczył się przy rąbaniu drzew na opał: „zraniłem tak prawą rękę drzewem jadowitym [..], że leżałem, niezdatny do niczego, jęcząc”.

• Śle również listy do znajomych i przyjaciół w Europie z prośbą o pomoc w wydostaniu się z Ameryki.

• W Ameryce pisze 2 poematy „Szczesna” i „Epimenides”.

• Pech, bieda, nostalgia, osamotnienie - to one kazały wrócić mu do Francji.

IV Paryż.

Próby stabilizacji (1854 - 1855)

• Norwid umiera 23 maja 1883r. w Paryżu. Okres do jego śmierci obrazuje wiele przemian w jego przedsięwzięciach artystycznych..

• Poeta, po zadomowieniu się w Paryżu, odnawia stare znajomości m.in. z Zaleskimi, Mickiewiczem, Delfiną Potocka, Juliuszem Kossakiem, jak i ponownie zbliża się do Krasińskiego na krótko, gdyż przyjaźń ta kończy się ostatecznym zerwaniem kontaktów z Krasińskim i innymi znajomymi z jego kręgu. Należy pamiętać jednak, że gdy 23 lutego 1859r. Zygmunt Krasiński umiera, Norwid przeżywa tą śmierć bardzo głęboko. W listach i innych utworach będzie wyrażał wdzięczność i szacunek dla swego protektora.

Pani Konstancja i inne (dziewki )

• Szczególne miejsce w miłostkach Norwida zajmuje Konstancja Górska. Korespondencja z kobietą zaczyna się na początku roku 1852 i trwa prawie do samej śmierci poety.

• Joanna Kuczyńska, druga bliska przyjaciółka poety. Przyjaźń ta dodatkowo owocuje w kilka utworów artystycznych trzy liryki: Do Pani na Korczewie, Do Panny Józefy z Korczewa, Do L. K. (przyjaźń ta trwała około 10 lat)

Edytorzy

• Starania Norwida o zbiorowe wydanie jego dzieł zaowocowały w 1862r. wydaniem tomu dzieł przez lipską firmę F.A. Brockhausa.

• Kolejno Antoni Zaleski wpada na pomysł zbiorowego wydania tomu pism Norwida, ten się bardzo cieszy tudzież SzCzeRzY , odżywa, nabiera chęci do życia. Wtedy to, wydawca się rozmyśla i po ptakach. Biedny Norwidek.

Krytyka literacka o Norwidzie 1857 - 1865.

• Norwida cały czas krytykowano, był dla wszystkich niezrozumiałym, ciemnym poetą np. Sztuka Polska Juliana Klaczki (cięty język, ostra krytyka).

Nad Vade-mecum (1865-66r.)

• 1862r. ukazuje się wybór pism Norwida jako XXI tom Brockhausowkiej serii w nim różne gatunki: poemat cykliczny, esej, wiersze liryczne, proza artystyczna, dramat, poematy - przypowieści.

• Brockhaus wycofuje się z planów wydania drugiego tomu Norwida (najprawdopodobniej stracił na wcześniejszych publikacjach)

• Dopiero w 1898r. już po śmierci Norwida, spuścizna trafia do rąk Zenona Przesmyckiego (Miriama) wydaje około stu wierszy Norwida.

Resztki samodzielności (1866- 1876)

• W okresie tym Norwid walczy jeszcze o zajęcie należnej pozycji w literaturze ojczystej.

• Schyłek roku 1876 to już jednak okres jego zagłady psychicznej wyląduje w Zakładzie Św. Kazimierza w Ivry pod Paryżem.

• Cały czas szuka jednak jakiegoś chętnego edytora do wydania

Vade-mecum.

• Ostatnią poważną publikacją Norwidowską aż do czasów Przesmyckiego była Rzecz o wolności słowa (1869) paradoksalnie została przyjęta bardzo entuzjastyczne. Oczywiście pyszałków nie zabrakło i tym samym odezwał się Dra Omega ( pseudonim Kraszewskiego ) ze swoim pamfletem, a za nim poszły tłumy.

• Norwid również w tym dziesięcioleciu nawiązuje dwie interesujące znajomości z Zofią Węgierską oraz Maria Sadowską.

• Norwid, kiedy trafia do przytułku, pisze w listach jak mu źle , jaki jest samotny. Aż łezka w oku się kręci : „Mieszkam przy Zakonie, jak maltańscy dziadowie moi”

( List do Antoniego Zaleskiego)

Ostatnie lata i dni przedostatnie... 9 lutego 187-23 maja 1883r.

• 1852r Podczas wizytowania dzieła średniowiecznego mistrza Adama Kraffta w kościele Św. Wawrzyńca, spłynęła na Norwida Wizja -motyw, niczym „czarna nić”, która będzie się odtąd pojawiać w jego dziełach:

I ty w szpitalu zakończyłeś życie

( Adam Krafft , PWsz I59) szczerze to nie za bardzo wiem o co w tym chodzi, chyba chłopina spojrzał na rzeźbę, pomyślał o życiu rzeźbiarza i się wzruszył. Po prostu.

• W roku 1888 prochy Norwida przeniesiono do zbiorowego grobu polskiego w Montmorency

CZĘŚĆ DRUGA:

ISTNA LIRYKA

• Sumienie to pojęcie zajmuje szczególne miejsce w cyklu VM. Pojawia się w wierszach: Socjalizm, Harmonia, Addio!, Liryka i druk oraz L. Bliscy. Sumienie jest tu fundamentem dawania wszelkiego świadectwa- jest humanistyczną miarą rzeczy i człowieka. W VM przyjmuje taką formułę: Odpowiednie dać rzeczy słowo! pisać godnie i zgodnie z rzeczywistością

• Ezechiel prorok ten to potencjalny patron VM : Ezechiel żył wraz z Izraelem w Babilonii na wygnaniu, które obejmuje czas 597 a 538 r. Przed Ch., poprzedziło je zdobycie Jerozolimy przez Nabuchodonozora i deportacja ludności , a następnie w 586 powtórne zdobycie Jerozolimy, zburzenie miasta i uprowadzenie do niewoli prawie całej ludności żydowskiej.

• VM to „pamiętnik artysty” zostawiony „późnemu wnukowi” Norwid miał świadomość, że ludzie go nie rozumieją i wierzył w przyszłe pokolenia, że dostrzegą jego przesłanie płynące z literatury. O ludziach sobie współczesnych pisze

„ ludzie chrześcijańsy są niepraktyczne osły, a ludzie praktyczni są szarlatany pogańskie”

• O VM Norwid pisze tak:

„ Poezja polska tam pójdzie, gdzie główna część Vade-mecum wskazuje sensem ,tokiem , rymem i przekładem. Czy chcą? czy nie chcą?- wszystko jedno.”

(PWsz IX 218)

• Dla Norwida śmierć jest fazą dojrzałości a umrzeć po chrześcijańsku to umrzeć w sposób dojrzały i godny wielkości ludzkiej osoby wiersz Śmierć

• Mając jednak świadomość, że śmierć jest źródłem różnorakich cierpień, w VM wyraża swoją solidarność z cierpiącymi.

• Śmierć może być niedojrzała, wtedy jest najbardziej groteskowa, ale również niewola jest rodzajem śmierci, którą poeta określa jako zdziczałą: wiersz Niewola

• Wiersz Finis łączy tomik w całość jest, „perłą” w cyklu

• VM mówi również o wartości panowania nad nieszczęściem, nad łzami i nad sobą.

CZĘŚĆ TRZECIA:

TEKST „VADE-MECUM”

Dzieje wydawnicze.

• 1947 r. Wacław Borowy publikuje w nakładzie 3tys. egzemplarzy Podobiznę autografu (pierwsze integralne wydanie zbioru).

• Pierwsze pełne wydanie topograficzne przygotował w Anglii- Kazimierz Sowiński.

• Kolejnym był Juliusz Wiktor Gomulicki i jego Dzieła zebrane: 5 tomów ( było najobszerniejsze) dodatkowo daje obszerny i bogaty komentarz całości i poszczególnych części zbioru.

• Do czasów Przesmyckiego zginęło14 składników zbioru, a 8 dalszych zachowało się jako fragmenty ciężko mówić o całości zbioru.

• Gomulicki w swoim wydaniu proponuje wiele rozwiązań edytorskich z którymi do dziś toczy się polemiki.

• Wiersze do VM powstawały w ciągu blisko 20 lat najstarszy to najprawdopodobniej W Weronie.

• Gomulicki porównuje VM do Boskiej Komedii Dantego, nazywa dzieło Norwida czwartą częścią dantejskiej epopei.

• Norwid stosował różnorodne podkreślenia i wyróżnienia graficzne, niekiedy tworzył wyszukane ozdoby i ilustracje.

• Miał dużą świadomość interpunkcyjną i domagał się szanowania ustalonej przez niego w wierszach interpunkcji. W ten sposób pragnął uwydatnić intonacyjno - retoryczne właściwości wierszy np.częściej używał przecinków.

• Jest poetą wieloznacznym, nie dopowiada myśli, ironizuje.

• Duże znaczenie odgrywa Norwidowski pytajnik stosowany bardzo często może to znak ironii? może intonacji?

• Otóż pytajniki miały za zadanie:

1. sygnalizować szczególna funkcję danego wyrazu, wyrażenia czy też zdania

2. współtworzyć partyturę intonacyjną utworu

• Norwid wyraźnie dbał o poszczególne cząstki jego wierszy, zawsze numeruje strofy

( czasami podwójnie) Larwa.

Szpital to niegdyś przytułek

---