01 05 października 2010

Termin ‘finanse’ wywodzi się ze średniowiecznej łaciny. Pochodzi od czasownika ‘finniere’ czyli ‘kończyć’, które przekształciło się w ‘finatio’ oznaczające należność pieniężną orzeczoną w orzeczeniu sądowym.

Współcześnie termin ‘finanse’ jest używany powszechnie i w języku potocznym, ekonomicznym, czy w języku prawnym (aktów prawnych) i prawniczym (języku, w którym mówi się o prawie). Są ściśle powiązane z pieniądzem. Jeśli nie ma pieniądza, to nie ma finansów. W doktrynie powszechnie zwykło się przyjmować, że termin ‘finanse’ oznacza, mówiąc najogólniej, operacje dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, są to operacje pozyskiwania środków pieniężnych, czerpania tych środków, gromadzenia środków pieniężnych. Po drugie, są to operacje wydatkowania środków pieniężnych, czy rozdysponowywania środków pieniężnych. Wykonywanie tych dwóch podstawowych rodzajów operacji pieniężnych określa się mianem działalności finansowej. Mówiąc o pozyskiwaniu środków pieniężnych, czy ich wydatkowaniu, mamy zawsze na myśli pieniądz we wszystkich jego postaciach, a więc pieniądz realny (w postaci gotówki), ale i pieniądz bezgotówkowy (np. w postaci zapisów na rachunkach bankowych). Operacje finansowe, tym samym i finanse, są zawsze związane z pieniądzem w ruchu. Działalność finansową prowadzą bardzo różne podmioty. Prowadzą je m.in. osoby fizyczne, osoby prawne (fundacje, stowarzyszenia, przedsiębiorstwa), podmioty publiczne (podmioty sprawujące władzę – państwo, samorządy, organizacje międzynarodowe ONZ, EU). Finanse publiczne są to zatem operacje pozyskiwania środków i ich wydatkowania przez państwo, samorząd terytorialny i organizacje międzynarodowe.

Finanse publiczne są także definiowane w przepisach prawnych. W konstytucji RP znajdziemy legalną definicje finansów publicznych - Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

• gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

• wydatkowanie środków publicznych;

• finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa i budżetów samorządowych;

• zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

• zarządzanie środkami publicznymi;

• zarządzanie długiem publicznym;

Finanse publiczne są często przeciwstawiane finansom prywatnym. Ów drugi termin oznacza najczęściej finanse prywatnych podmiotów gospodarczych. Pomiędzy finansami publicznymi a prywatnymi istnieją zasadnicze różnice.

1. w przypadku finansów publicznych w stosunkach finansowych przynajmniej jeden z podmiotów, jest podmiotem prawa publicznego, jest wyposażona w atrybut władzy.

2. finanse publiczne są oparte na zasadzie władztwa i podporządkowania; podmiot reprezentujący podmiot publiczny ma możliwość wiążącego kształtowania sytuacji prawnej drugiej strony.

3. finanse publiczne są związane z realizacją interesu publicznego, a nie prywatnego, indywidualnego.

4. finanse publiczne są ściśle reglamentowane prawnie; istnieje wiele przepisów normujących źródła dochodów, zasady ich gromadzenia, sposoby wydatkowania środków, czy organizację środków publicznych; oprócz przepisów reglamentujących te stosunki, istnieją także liczne plany finansowe, reglamentujące owe stosunki.

5. finanse publiczne mogą mieć charakter zarówno scentralizowany, jak i zdecentralizowany. Scentralizowane – finanse państwa, zdecentralizowane – samorząd terytorialny. Finanse prywatne mają zawsze charakter zdecentralizowany.

6. wielkość zasobów, środków pieniężnych. Finanse publiczne są związane z operacjami i środkami finansowymi ogromnej skali. Żaden pojedynczy podmiot prywatny nie dysponuje tak wielkimi środkami pieniężnymi.

02 12 października 2010

Funkcje finansów publicznych to inaczej mówiąc efekty działania tych finansów, skutki, jakie rodzi proces gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. Funkcje te są ściśle związane z potrzebami ludzkimi, koniecznością ich zaspokajania. Owe potrzeby można podzielić na potrzeby dwojakiego rodzaju:

1. potrzeby zbiorowe – charakteryzują się tym, że mogą być zaspokajane wyłącznie przez państwo i samorząd terytorialny np. obrona narodowa, wymiar sprawiedliwości, usuwanie skutków klęsk żywiołowych.

2. potrzeby indywidualne – mogą być zaspokajane przez pojedynczych ludzi, przez jednostki, bądź przez rozmaite twory organizacyjne np. potrzeby edukacyjne, potrzeby zdrowotne, potrzeby kulturalne, potrzeby mieszkaniowe

Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) – istota tej funkcji polega na przejmowaniu dochodów od jednych podmiotów i przeznaczaniu ich na różne potrzeby finansowe ze środków publicznych. Mówiąc inaczej, jest to przejmowanie wartości wytworzonych w sferze materialnej oraz przeznaczanie ich na usługi o charakterze nieprodukcyjnym. Dzięki mechanizmowi finansów publicznych, redystrybuuje się część PKB (dochodu narodowego). Państwa nie dążą do osiągnięcia zysku. Mogą one jedynie przejmować środki od innych podmiotów i przeznaczać na wybrane zadania, wykorzystując imperium (posiadaną władzę). Redystrybucja może się dokonywać między poszczególnymi obywatelami ,różnymi budżetami a nawet krajami. Funkcja redystrybucyjna jest funkcją podstawową, pierwotną tych finansów. Pozostałe funkcje mają charakter wtórny w stosunku do funkcji redystrybucyjnej.

Funkcja Stymulacyjna - wyraża się ona w tym, że poprzez redystrybucję środków finansowych osiąga się określone skutki gospodarcze i społeczne. W pewnym zakresie poprzez finanse można się starać osiągnąć zakładane rezultaty. Istotą funkcji stymulacyjnej finansów jest to, że za pomocą instrumentów finansowych, zarówno po stronie dochodowej, jak i wydatkowej, zachęca się, bądź zniechęca, do określonego działania, określonej aktywności.

Funkcja kontrolna - jest ona ściśle związana z tym, że wszystkie operacje gromadzenia środków publicznych i ich wydatkowania są ewidencjonowane. Na podstawie tych danych dokonuje się różnych analiz. Płyną z nich informacje na temat stanu gospodarki państwa.

Ewolucja publicznej działalności finansowej.

Pierwszym, powszechnie znanym podmiotem publiczno-prawnym, funkcjonującym do dzisiaj jest państwo. Ów sposób zorganizowania się społeczeństwa pojawił się na pewnym etapie rozwoju ludzkości. Pojawił się po to, aby zaspokajać potrzeby zbiorowe ludności. Początkowo były one zaspokajane ze świadczeń o charakterze naturalnym:

1. świadczeń osobistych – np. obowiązek stawienia się do obrony państwa

2. świadczeń rzeczowych – np. wniesienie różnych produktów

Rozwój gospodarki pieniężnej spowodował wyparcie świadczeń naturalnych. Zostały one zastąpione w dużej mierze przez podatki.

Państwa niewolnicze, były państwami typu pasożytniczego. Czerpały środki na zaspakajanie potrzeb zbiorowych głównie z wypraw wojennych, rabunku, eksploatacji. Środki pochodziły głównie z zewnątrz państwa, z czasem przestało to wystarczać. Zaczęto poszukiwać możliwości pozyskiwania środków na terenie własnego państwa. Początkowo tylko od cudzoziemców, później zaczęto sięgać do świadczeń własnych obywateli. Zaczęto wprowadzać świadczenia przymusowe (niewolnictwo). Państwa starożytne przeznaczają środki przede wszystkim na wyprawy wojenne, budowę dróg. Pod koniec tej formacji, gospodarka towarowo-pieniężna jest już wysoko rozwinięta. Występuje system podatkowy.

W drugiej formacji społeczno-gospodarczej – feudalizmie – nastąpił nawrót do gospodarki naturalnej. Zaniknął pieniądz, a wraz z nim świadczenia pieniężne. Odrodził się dopiero pod koniec średniowiecza, najpierw w miastach. W państwach feudalnych świadczenia płynęły przede wszystkim z domen i regaliów. Ziemia należąca do monarchy bezpośrednio to tzw. domeny. Świadczenia płynące z domen miały charakter naturalny, osobisty i rzeczowy. Źródłem dochodów pieniężnych stały się znacznie później, głównie w postaci czynszu dzierżawnego. Drugie źródło, z których czerpano środki w państwach feudalnych to regalia, oznaczające wyłączne uprawnienia gospodarcze przysługujące panującemu. W miarę upływu maleje znaczenie naturalnych świadczeń płynących z domen. Wraz z powrotem do pieniądza, pojawiają się czynsze dzierżawne i podatki od gruntów. Kończy się formacje feudalna.

03 19 października 2010

W okresie liberalizmu gospodarczego państwo wyzbywa się domen i manufaktur, stanowiących własność monarchy. Gospodarka państw w tym okresie jest w całości gospodarką towarowo-pieniężną. W tym okresie rozwija się doktryna ekonomiczna – liberalizm. Zgodnie z tą doktryną otwiera się najszersze pole działania dla kapitału prywatnego. Dominuje zasada wolnej konkurencji. Gospodarką rządzi rynek z jego prawami. Państwo nie ingeruje w procesy gospodarcze, pełni przysłowiową rolę stróża nocnego, pilnuje ładu i porządku. W tym okresie podstawowe dochody państwa płyną z podatków. Państwo jest państwem podatkowym. Wydatki państwowe dotyczą głównie funkcjonowania aparatu państwowego, bezpieczeństwa publicznego, wewnętrznego i zewnętrznego. W tym okresie wykształca się instytucja budżetu państwa. Zgodnie z doktryną liberalizmu gospodarczego, podatek najlepszy to podatek mały.

Z biegiem czasu okazało się jednak, że mechanizm rynkowy nie zawsze działa sprawnie. Potrafi doprowadzić do potężnych kryzysów gospodarczych, załamań gospodarczych. Oprócz tego, jego działanie doprowadziło do nierównego podziału bogactwa. Pojawiły się potężne obszary nędzy i wyspy bogactwa. To wszystko rodziło potężne konflikty społeczne. Owe wady spowodowały zmianę koncepcji społeczno-ekonomicznej. Zrodziła się nowa doktryna interwencjonizmu państwowego. W nowej doktrynie zmieniło się zasadniczo postrzeganie roli państwa w sferze gospodarczej. Państwo ma być aktywne w sferze gospodarczej. Ma interweniować w okresach kryzysu, ma dbać o równomierny wzrost gospodarczy, zapewnić pokój społeczny. Ta doktryna istotnie zmieniła dochody i wydatki państwa. Głównym instrumentem, przy pomocy którego państwo miało ingerować, jest budżet państwa. W okresach załamania gospodarczego państwo winno zmniejszyć podatki, aby pozostawić podmiotom gospodarczym więcej środków oraz powinno wspierać te podmioty dodatkowymi środkami, aby pomóc wyjść im z kryzysu. W okresach załamania gospodarczego budżety państwowe mogą być uchwalane z deficytami, bo chodzi o pobudzenie wzrostu gospodarczego. Na pokrycie deficytu budżetu zaciąga się kredyty i pożyczki. Ta ingerencja gospodarcza państwa powinna przynieść skutki, powinno nastąpić po niej ożywienie gospodarcze, wzrost gospodarczy, a w tej fazie wzrostu gospodarczego państwo powinno działać przeciwstawnie, w wyniku czego w budżetach winny się pojawić nadwyżki. Z tych nadwyżek winny być spłacone zaciągnięte wcześniej długi.

W wyniku doktryny interwencjonizmu państwowego, w budżetach państwowych obok dochodów podatkowych o charakterze bezzwrotnym, pojawiają się dochody o charakterze zwrotnym z tzw. kredytu publicznego. Państwa zadłużają się. Zmianie ulegają także wydatki państwowe. Obok wydatków administracyjnych, pojawiają się wydatki o charakterze gospodarczym na różne interwencje gospodarcze, roboty publiczne oraz wydatki socjalne, np. na walkę z ubóstwem, na kształcenie publiczne na poziomie elementarnym.

Zasadniczo inaczej kształtowały się finanse publiczne w państwach socjalistycznych. Owe odmienności wynikały z dwóch zasadniczych cech ustroju społeczno-gospodarczego tych państw:

1. z bardzo szerokiego zakresu działania jednostek państwowych, w sferze gospodarczej – państwo jest głównym podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą; prowadzi ją poprzez przedsiębiorstwa państwowe.

2. z zasady planowania rozwoju społeczeństwa gospodarczego – miejsce rynku miały przejąć plany społeczno-gospodarcze; plany zawierały zadania do wykonania i miały charakter wiążący.

Zasadniczej zmianie uległy i dochody i wydatki państw socjalistycznych. Dochody państwo czerpało w formach bezpośrednich, od przedsiębiorstw państwowych, a więc z własnej działalności gospodarczej. Podatki od ludności i tzw. gospodarki nieuspołecznionej były bardzo niewielkie. Ze względów ideologicznych głoszono tezę, iż podatki zanikają. W praktyce istniały jednak ogromne obciążenia pośrednie ludności. Zmieniły się także istotnie zadania państw socjalistycznych. W budżetach tych państw ogromną część wydatków stanowiły wydatki na cele gospodarcze. Obok wydatków gospodarczych, pojawiły się na dużą skalę różne wydatki socjalne – wydatki edukacyjne, wydatki kulturalne, wydatki społeczno-wychowawcze, wydatki na ochronę zdrowia.

W wysoko rozwiniętych państwach gospodarki rynkowej, pod koniec lat 50. XX w. pojawiła się nowa doktryna związana z ideą państwa dobrobytu. Zgodnie z nią, państwo ma być państwem powszechnego dobrobytu. Ma odpowiadać za jakość życia obywateli, ma świadczyć szeroki wachlarz świadczeń socjalnych ma zapewnić równość szans i zabezpieczenie społeczne na starość. Pod jej wpływem zaczęły się gwałtownie powiększać wydatki socjalne na edukację publiczną, opiekę społeczną, ochronę zdrowia. Sfinansowanie tych rozbudowanych zadań socjalnych wymagało znacznie większych dochodów. Zaczęto zaciągać długi co doprowadziło do ogromnego zadłużenia państwa.

04 26 października 2010

W Polsce od 1989 roku, doszło do zasadniczych zmian ustrojowych. Po pierwsze, ograniczono znacznie aktywność państwa w sferze gospodarczej. Dokonano przekształceń własnościowych i prywatyzacji wielu jednostek państwowych. Podstawowym instrumentem oddziaływania na gospodarkę stał się rynek wraz z jego prawami w miejsce planów, przy czym zgodnie z art. 20 Konstytucji, polska gospodarka ma charakter społecznej gospodarki rynkowej. Z jednej strony jest oparta na wolności działalności gospodarczej i własności prywatnej, ale ma być gospodarką społeczną, a więc państwo ma aktywnie oddziaływać na procesy społeczno-gospodarcze. Ma chronić te obszary, w których działanie rynku nie jest wystarczające oraz ma prowadzić określoną politykę socjalną. Owe zmiany, wprowadzane w ciągu ostatnich 20 lat w Polsce, powodują zmiany w dochodach i wydatkach publicznych. Zakres wydatków publicznych ulega ograniczeniu, bo państwo wycofuje się z wycofania wielu zadań publicznych. Zmiany dotyczą także dochodów publicznych. Na początku lat 90. pojawiły się nowe podatki – powszechny podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek od towarów i usług, podatek dochodowy od osób prawnych, czy podatek akcyzowy. Podatki stały się głównym źródłem zasilania budżetu państwa. Jednocześnie, w tych ostatnich 20. latach bardzo gwałtownie i szybko zaczął narastać dług publiczny. Wszystkie rządy bez wyjątku planowały budżety z deficytami.

W wysoko rozwiniętych państwach czasów współczesnych, poczynając od lat 70., 80. XX w., nastąpił neoliberalizm. Zaczęto głosić poglądy o potrzebie ograniczania sfery działań socjalnych i konieczności silniejszego działania mechanizmu rynkowego. Na całym świecie idea ograniczania wydatków publicznych, zwłaszcza socjalnych, napotyka ogromny opór społeczny.

Nauki zajmujące się finansami publicznymi.

Finanse publiczne są przedmiotem badań rozmaitych nauk, takich jak:

- socjologii, która przykładowo analizuje interesy grupowe realizowane za pomocą środków publicznych.

- psychologia która bada np. przewidywane reakcje zbiorowe na wprowadzenie lub podwyższenie podatków albo na oszczędności budżetowe.

- etyka która bada przykładowo zagadnienie sprawiedliwości podatkowej.

- nauki ekonomiczne zajmują się przede wszystkim badaniem zjawisk, faktów zachodzących w rzeczywistości w związku z gromadzeniem środków publicznych i ich wydatkowaniem. Bada na przykład wpływ obciążeń podatkowych, czy publicznych wydatków gospodarczych na wzrost gospodarczy, na tempo wzrostu PKB.

- nauki prawne natomiast zajmują się badaniem przepisów prawnych dotyczących publicznej działalności finansowej.

Publiczna działalność finansowa, regulowana przepisami, pozwala wskazać dwie grupy tych przepisów. Z jednej strony są to przepisy dotyczące wyłącznie publicznej działalności finansowej. Takimi przepisami są np. przepisy podatkowe, przepisy celne, przepisy prawa budżetowego, przepisy prawa dotacyjnego. Druga grupa przepisów dotyczących publicznej działalności finansowej to przepisy, które obsługują nie tylko działalność finansową podmiotów publicznych, lecz także innych podmiotów, jak na przykład instytucja kredytu bankowego, instytucja pożyczki, czy umowa rachunku bankowego. W nauce prawa nie rozstrzygnięto ostatecznie, które z tych przepisów należy zaliczyć do prawa finansowego.

Trzeba zadać sobie pytanie czy istnieją dostateczne podstawy teoretyczne dla wyodrębnienia prawa finansowego, czy prawa finansów publicznych jako odrębnej równoprawnej innym gałęzi prawa. Część teoretyków prawa twierdzi, że nie ma dostatecznego uzasadnienia teoretycznego dla wyodrębnienia prawa finansów publicznych. Twierdzą, że są to w istocie przepisy administracyjne ponieważ organy finansowe są organami administracyjnymi. Współcześnie dominuje jednak drugi z poglądów. Prawo finansów publicznych jest odrębną gałęzią prawa, bo:

1. ma własne przedmioty badań, przepisy dotyczące publicznej działalności finansowej;

2. ma służebny, wtórny charakter w stosunku do całej administracji, bo owa administracja prowadzi własną działalność za pomocą środków zgromadzonych przez administrację finansową;

3. przepisy dotyczące publicznej działalności finansowej są ściśle uwarunkowane ekonomicznie, zależą bardzo od aktualnej sytuacji gospodarczej.

05 9 listopada 2010

Przepisy prawa finansowego z punktu widzenia funkcji, jakie pełnią można podzielić na 3 grupy:

1. przepisy prawa materialnego – regulują prawa i obowiązki o charakterze pierwotnym, a są związane bądź zgromadzeniem bądź wydatkowaniem publicznych środków;

2. przepisy proceduralne – określają one zasady postępowania uczestników stosunków finansowych.

3. przepisy dotyczące ustroju administracji finansowej (prawo ustrojowe) – w przypadku finansów publicznych, organów finansowych są to w istocie przepisy prawa ustrojowego, administracyjnego

Związki między prawem finansów publicznych a innymi gałęziami prawa

Związki z prawem administracyjnym - związki prawa finansowego z prawem administracyjnym są wyjątkowo liczne. Prawo finansowe w istocie wyrosło z prawa administracyjnego. Najsilniejsze związki mają miejsce w dwóch dziedzinach:

1. w przypadku prawa dotyczącego postępowania przed organami administracji – sytuacja tutaj wygląda inaczej w zależności od tego, czy mamy do czynienia z postępowaniem wykonawczym, a więc egzekucyjnym, czy z postępowaniem jurysdykcyjnym, a więc orzekającym; w przypadku postępowania egzekucyjnego wykonawczego występuje pełna unifikacja przepisów prawa finansowego i administracyjnego; w przypadku postępowania jurysdykcyjnego ustalającego, problem dotyczy głównie sposobu uregulowania postępowania podatkowego.

2. w przypadku prawa ustrojowego – w tym zakresie związki tych dwóch gałęzi prawa są daleko idące; to prawo administracyjne reguluje wzajemne stosunki różnych organów administracji, w tym administracji finansowej; reguluje podległość i kierownictwo, stosunek służbowy, czy polecenie służbowe;

Związki z prawem konstytucyjnym - prawo konstytucyjne reguluje ustrój polityczny państwa, sposób zorganizowania aparatu państwowego, reguluje ustrój gospodarczy, społeczny państwa, wolności, prawa i obowiązki obywateli. Treść norm prawa konstytucyjnego wyznacza kierunek regulacji prawnych całego systemu prawa, w tym prawa finansowego. W licznych przepisach Konstytucja z 1997 roku reguluje także publiczną działalność finansową (rozdział X konstytucji). W szczególności Konstytucja normuje w szerokim zakresie problematykę budżetu państwa, przygotowanie projektu ustawy budżetowej, uchwalanie budżetu, inicjatywę ustawodawczą w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, niektóre terminy budżetowe, czy kompetencje Prezydenta w związku z ustawą budżetową czy instytucję absolutorium. Konstytucja reguluje także problematykę danin publicznych, w tym podatków. Konstytucja normuje także problematykę długu publicznego, w tym określa górną granicę państwowego długu publicznego. Konstytucja normuje także podstawy ustroju pieniężnego państwa, w tym prawo emisji pieniądza, zasady działania centralnego banku państwa, a więc Narodowego Banku Polskiego, czy normuje niektóre zasady gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Przepisy ustaw zaliczanych do źródeł prawa finansowego mają w dużej mierze charakter wykonawczy w stosunku do przepisów Konstytucji.

Związki z prawem cywilnym - związki tych dwóch gałęzi prawa są stosunkowo liczne. Wynika to z tego, że przedmiot regulacji tych dwóch gałęzi prawa jest w części tożsamy. Zarówno prawo finansowe, jak i prawo cywilne regulują stosunki majątkowe, choć dla prawa finansowego jest to przedmiot wyłączny. Metoda regulacji tych dwóch gałęzi prawa jest jednak różna. Dla prawa cywilnego charakterystyczna jest równorzędność obydwu stron stosunku prawnego. Dla prawa finansowego charakterystyczna jest podległość drugiej strony stosunku prawnego. Związki prawa finansowego z prawem cywilnym przejawiają się w 3 płaszczyznach:

1. podmioty prowadzące publiczną działalność finansową posługują się często instytucjami prawa cywilnego, np. zawierają umowy o dostawę usług, robót budowlanych

2. wyraża się w tym, że prawo finansowe przejmuje pewne pojęcia wykształcone w prawie cywilnym i w związku z nimi kształtuje własne instytucje np. podatek od spadków i darowizny

3. wyraża się w tym, iż przepisy prawa cywilnego funkcjonują niekiedy w granicach wyznaczonych przez prawo finansowe.

06 16 listopada 2010

Związki z prawem karnym - związki tych dwóch gałęzi prawa przejawiają się w dwóch płaszczyznach:

1. kary pieniężne i grzywny, orzekane w postępowaniach karnych są dochodami publicznymi albo dochodami państwowymi albo dochodami samorządów; są to tzw. dochody uboczne;

2. polega na tym, że niektóre naruszenia przepisów prawa finansowego są penalizowane, są przestępstwami bądź wykroczeniami skarbowymi; ta problematyka jest przedmiotem regulacji Kodeksu karnego skarbowego.

W doktrynie prawa ma miejsce spór, czy przepisy prawa karnego skarbowego należą do prawa karnego, czy może do prawa finansowego. Prezentowane są 3 stanowiska:

1. jest to prawo karne, bo posługuje się konstrukcjami, instytucjami właściwymi tej gałęzi prawa;

2. jest to prawo finansowe, bo normuje zachowania związane z obowiązkami o charakterze finansowym;

3. jest to odrębna, kompleksowa gałąź prawa.

Związki z prawem międzynarodowym - związki te wynikają stąd, że niektóre umowy międzynarodowe dotyczą spraw finansowych np. umowy dotyczące unikania podwójnego opodatkowania, umowy normujące składki ponoszone na rzecz organizacji międzynarodowych oraz umowy dotyczące kredytów, pożyczek. W przypadku związków prawa finansowego z prawem międzynarodowym toczy się taki sam spór, jak w przypadku związków z prawem karnym. Zajmowane są bliźniacze 3 stanowiska w tym sporze.

Związki z prawem pracy - przedmiotem prawa pracy jest stosunek pracy i stosunki pokrewne. Prawo to reguluje m.in. zasady wynagradzania pracowników. W przypadku pracowników tzw. państwowej sfery budżetowej i pracowników samorządowych granice finansowe wypłaty tych wynagrodzeń są określane przez prawo finansowe.

Cechy źródeł prawa finansowego.

Charakteryzując owe źródła, warto podkreślić 3 właściwości:

1. wielość tych źródeł i brak kodyfikacji;

2. różnorodna ranga prawna tych źródeł;

3. ogromna zmienność przepisów tej gałęzi prawa.

Ad. A

Aktów prawnych zaliczanych do źródeł prawa finansowego jest wyjątkowo dużo. Generalnie obowiązuje pogląd, że prawa finansowego skodyfikować się nie da. W roku 1997 uchwalono ustawę Ordynacja podatkowa. Uregulowano w niej łącznie zobowiązania podatkowe i postępowanie podatkowe. Ostatnia ustawa o finansach publicznych uchwalono w 2009 roku. Ustawa ma część ogólną określającą podstawowe pojęcia oraz rozbudowane regulacje dotyczące prawa budżetowego państwa i samorządu terytorialnego. W roku 1999 uchwalono Kodeks karny skarbowy.

Ad. B

Kwestie finansowe są regulowane wszystkimi możliwymi źródłami:

1. Konstytucją;

2. Umowami międzynarodowymi w sprawach finansowych

3. Ustawami

4. Uchwałami Sejmu i Senatu

5. Uchwałami Rady Ministrów

6. Rozporządzeniami Rady Ministrów i rozporządzeniami ministrów, głównie Ministra Finansów

7. Aktami prawa miejscowego

Ad. C

Przepisy żadnej innej gałęzi prawa nie ulegają tak częstym zmianom, jak przepisy prawa finansowego, zwłaszcza prawa podatkowego. Owa zmienność przepisów prawa finansowego jest w części uwarunkowana obiektywnie, zmieniają się one zawsze wraz ze zmianą warunków gospodarczych. Owa zmienność wynika także ze zmian polityki finansowej.

07 23 listopada 2010

Polityka finansowa jest dość często nazywana przez ekonomistów polityką fiskalną. Polityka finansowa jest ściśle związana z prawem. To, jakie przepisy obowiązują w danym czasie, jakie rozwiązania prawne normodawca przyjął zależy, mówiąc najogólniej, od czynników dwojakiego rodzaju:

1. od czynników obiektywnych – nie da się ich zmienić w krótkim okresie czasu. Są to czynniki o charakterze ekonomicznym, geograficznym, demograficznym i historycznym.

2. od dokonywanych przez normodawców wyborów – od polityki finansowej

Polityka finansowa jest to zatem wybór celów, jakie chce się osiągnąć poprzez odpowiednie stanowienie przepisów prawa oraz wybór środków służących realizacji tych celów, które są związane z narzędziami wydatków publicznych i dochodów publicznych. Podstawą polityki finansowej jest polityka społeczno-gospodarcza. Kierunki polityki wynikają z długookresowych programów społecznych i gospodarczych władz publicznych.

Narzędzia realizacji polityki finansowej

Polityka finansowa może być realizowana zarówno poprzez wydatkowanie środków publicznych, jak i poprzez gromadzenie środków publicznych. Polityka realizowana poprzez wydatki publiczne polega na tym, iż określoną część środków publicznych przeznacza się na realizację celów, które zostały wybrane. Określa się ją niekiedy mianem polityki wydatków budżetowych.

Polityka finansowa może być jednak także prowadzona poprzez instrumenty służące gromadzeniu środków publicznych, zwłaszcza podatków. Czerpiąc środki publiczne od różnych podmiotów, można wywołać u tych podmiotów różne skutki. Można je zachęcać bądź zniechęcać do określonych aktywności, określonego działania. Taką politykę określa się często mianem polityki podatkowej. Polityka wydatków publicznych i polityka podatkowa składają się na politykę budżetową, czy politykę fiskalną, jak mówią ekonomiści.

W teorii sformułowano kilka warunków prawidłowej polityki finansowej:

1. cele tej polityki muszą być określone realnie, muszą być możliwe do osiągnięcia w danym państwie w danym czasie

2. cele oraz środki ich realizacji nie mogą być wzajemnie sprzeczne

3. cele i środki realizacji muszą być dobrze dobrane, środki dostosowane do realizacji celów

4. cele i środki muszą być jasno określone i znane adresatom

5. polityka musi respektować nieprzekraczalne obiektywne granice i musi być konsekwentna i minimalnie stabilna

6. prawidłowa realizacja polityki wymaga kompetencji kadr i odpowiedniego wyposażenia finansowego

Sektor finansów publicznych

Wykonywanie zadań wymaga z jednej strony środków publicznych, zaś z drugiej strony pewnych struktur organizacyjnych, a więc jednostek organizacyjnych wykonujących te zadania oraz organów władzy publicznej, dokonujących wyborów i rozstrzygnięć. Zbiorowość tych podmiotów, a więc jednostek organizacyjnych i organów, które wykonują nie komercyjne zadania publiczne określa się mianem sektora finansów publicznych. Podmioty zaliczane do tego sektora nazywa się jednostkami sektora finansów publicznych i są to np. organy władzy publicznej, jednostki samorządu terytorialnego, jednostki budżetowe ZUS, NFZ.

W naukach ekonomicznych zwykło się wyróżniać z punktu widzenia prawnego w sposób niedoskonały 3 podsektory:

1. podsektor rządowy – obejmujący administrację rządową i jednostki państwowe

2. podsektor samorządowy – obejmujący jednostki samorządu terytorialnego oraz samorządowe jednostki organizacyjne

3. podsektor ubezpieczeniowy – obejmujący instytucje ubezpieczeniowe i ich fundusze

08 30 listopada 2010

W ramach jednostek sektora finansów publicznych możemy wyróżnić:

1. organy władzy publicznej

2. jednostki organizacyjne

3. państwowe fundusze celowe.

Organy władzy publicznej - organy te można najogólniej podzielić z punktu widzenia finansów publicznych na:

1. organy o kompetencjach ogólnych np. Sejm, Senat, RM, zarządy jednostek samorządu terytorialnego

2. organy specjalne powołane do prowadzenia publicznej działalności finansowej. To one stanowią administrację finansową. Organy finansowe działają w różnych formach prawnych, ale podstawową zasadniczą formą są ich działania władcze, a więc jednostronnie rozstrzygają sprawy, wiążąc inne podmioty.

Naczelnym organem finansowym państwa jest Minister Finansów. Zgodnie z ustawą o działach administracji rządowej, Minister Finansów kieruje trzema działami tej administracji:

1. działem budżet

2. działem finanse publiczne

3. działem instytucje finansowe

Ad A – dział budżet

Minister Finansów zajmuje się następującymi sprawami finansowymi:

1. opracowywaniem projektu budżetu państwa, jego wykonywaniem, przygotowywaniem sprawozdań z jego wykonania, kontrolą wykonania budżetu

2. systemem finansowania samorządu terytorialnego

3. sprawami związanymi z zarządzaniem długiem publicznym

Ad B – dział finanse publiczne

Obejmuje on, mówiąc najogólniej, sprawy związane z wykonaniem dochodów i wydatków budżetu państwa.

Ad C – instytucje finansowe

Obejmuje sprawy funkcjonowania rynku finansowego. Kierowanie działem administracji rządowej oznacza, że Minister Finansów jest odpowiedzialny za inicjowanie i opracowywanie kierunków polityki w zakresie tego działu, a więc:

1. on przedkłada projekty aktów prawnych

2. on wykonuje tę politykę

3. on koordynuje jej wykonanie przez organy, urzędy i jednostki jemu podległe bądź przez niego nadzorowane

Drugi rodzaj organów finansowych to organy skarbowe: Naczelnicy Urzędów Skarbowych i Dyrektorzy Izb Skarbowych. Organy te są niezespolonymi organami administracji rządowej. Podlegają Ministrowi Finansów. Ich zadania są określone w ustawie o Urzędach i Izbach Skarbowych

Do zakresu działania Naczelników Urzędów Skarbowych należy:

1. ustalanie i pobór podatków oraz nie podatkowych należności budżetowych,

2. rejestracja podatników oraz przyjmowanie deklaracji podatkowych

3. wykonywanie kontroli podatkowej

4. podział i przekazywanie dochodów budżetowych między budżet państwa i budżety samorządowe

Drugi z organów skarbowych to Dyrektor Izby Skarbowej. Jest organem stopnia wyższego w stosunku do Naczelników Urzędów Skarbowych. Do jego zakresu działań zależy:

1. nadzór nad Urzędami Skarbowymi

2. rozstrzyganie w II instancji w sprawach należących w I instancji do Urzędów Skarbowych

3. ustalanie i udzielanie dotacji przedmiotowych przedsiębiorcom oraz analizowanie prawidłowości ich wykonania, wykorzystania.

09 07 grudnia 2010

Drugą grupą organów finansowych podlegających Ministrowi Finansów są organy służby celnej. Zgodnie z ustawą o służbie celnej, organy służby celnej to jednolita, umundurowana formacja służąca zapewnieniu ochrony i bezpieczeństwa obszaru celnego Wspólnoty Europejskiej.

Organami służby celnej są:

1. minister właściwy do spraw finansów publicznych - koordynuje i współdziała w kształtowaniu polityki państwa w zakresie zadań służby celnej.

2. szef służby celnej - kieruje służbą celną oraz zapewnia sprawne i efektywne wykonywanie jej zadań, w szczególności sprawuje nadzór nad dyrektorami Izb Celnych i naczelnikami Urzędów Celnych oraz współpracuje z właściwymi organami innych państw oraz organizacjami międzynarodowymi

3. dyrektorzy Izb Celnych - sprawuje nadzór nad działalnością naczelników Urzędów Celnych, rozstrzygają w II instancji w sprawach należących w I instancji do naczelników Urzędów Celnych, wykonuje kontrolę celną, podatkową

4. naczelnicy Urzędów Celnych - nadają towarom przeznaczenie celne oraz dokonuje wymiaru i pobiera cła i inne opłaty związane z przywozem i wywozem towarów; jest w tym zakresie organem celnym, wymierzają, pobiera i kontroluje podatek akcyzowy i opłatę paliwową, podatek od gier i pewne dopłaty, podatek od towarów i usług z tytułu importu towarów [działalność jako organ podatkowy], rozpoznawanie, wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie przestępstw i wykroczeń skarbowych związanych ze służbą celną

Organy służby celnej wykonują zatem w szczególności zadania organów celnych i podatkowych. Działają m.in. na podstawie przepisów Prawo celne oraz Ordynacji podatkowej.

Organy kontroli finansowej – organy kontroli skarbowej

Organy kontroli skarbowej uregulowane są w ustawie o kontroli skarbowej. Celem kontroli skarbowej jest:

1. ochrona interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa

2. zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności budżetu państwa

3. badanie zgodności z prawem, a więc legalności, gospodarowania mieniem państwowym

4. zapobieganie i ujawnianie przestępstw, zwłaszcza korupcyjnych.

Organami kontroli skarbowej są:

1. Minister właściwy do spraw finansów publicznych, który jest naczelnym organem kontroli społecznej

2. Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, który jest organem stopnia wyższego nad Dyrektorami Urzędów Kontroli Skarbowej

3. Dyrektorzy Urzędów Kontroli Skarbowej.

Zakres kontroli skarbowej jest określony bardzo szeroko. Przedmiotem tej kontroli mogą być w szczególności:

1. kontrola źródeł pochodzenia majątku oraz przychodów

2. postanowienia prawa finansowego – kontrolują celowość i rzetelność gospodarowania środkami publicznymi oraz środkami pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej,

3. gospodarowanie mieniem państwowym – budują celowość i zgodność z prawem wykorzystania i rozporządzania mieniem państwowym

Równie szeroko określono zakres podmiotowy kontroli, a więc kontrolowanie. Kontroli skarbowej podlegają:

1. zobowiązani do świadczeń na rzecz Skarbu Państwa

2. wydatkujący, przekazujący i otrzymujący środki europejskie

3. władający i zarządzający mieniem państwowym,

Organy kontroli skarbowej prowadzą kontrolę skarbową w dwóch formach:

1. w formie postępowania kontrolnego - Prowadzą ją inspektorzy kontroli skarbowej lub pracownicy urzędów kontroli skarbowej. Wszczyna się ją po przedłożeniu kontrolowanemu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Kontrolowany ma umożliwić kontrolującemu przeprowadzenie kontroli. Ma szereg obowiązków. Musi udostępnić wszystkie obiekty i dokumenty. Po zgromadzeniu dokumentacji wszystkich czynności kontrolnych, inspektor powinien zawiadomić kontrolowanego o ustaleniach kontroli. Kontrola skarbowa kończy się bądź decyzją w rozumieniu ordynacji podatkowej, bądź tzw. wynikiem kontroli. Decyzja jest wydawana wówczas, gdy ustalenia dotyczą podatków w zakresie których właściwi są Naczelnicy Urzędów Skarbowych. W pozostałych przypadkach wydawany jest wynik kontroli.

2. w formie wywiadu skarbowego - Prowadzi go jedna ze służb specjalnych podległych Generalnemu Inspektorowi Kontroli Skarbowej. Wywiad skarbowy gromadzi, przetwarza i wykorzystuje informacje m.in. o dochodach i prawach majątkowych. Pracownicy wywiadu mogą zastosować za zgodą sądu kontrolę operacyjną która umożliwia zakładanie podsłuchów, kontrolę korespondencji. stosowania środków przymusu bezpośredniego, lub użycia broni.

10 14 grudnia 2010

Regionalne Izby Obrachunkowe - są państwowymi organami kontroli gospodarki finansowej i nadzoru nad różnymi podmiotami samorządowymi. Do zadań Regionalnych Izb Obrachunkowych należy kontrola gospodarki finansowej i zamówień publicznych. Zgodnie z ustawą, RIO mają obowiązek przynajmniej raz na 4 lata dokonać kompleksowej kontroli gospodarki finansowej samorządów. Znacznie częściej są dokonywane tzw. kontrole przedmiotowe, dotyczące określonego wycinka spraw, i kontrole doraźne. Z przeprowadzanej kontroli sporządza się protokół kontroli i przedkłada przedstawicielowi kontrolowanego. Kierownik jednostki kontrolowanej oraz skarbnik mogą odmówić podpisania protokołu i złożyć stosowne wyjaśnienia. Na podstawie wyników kontroli, Izba kieruje do jednostki kontrolowanej wystąpienie pokontrolne. Wskazuje w nim źródła i przyczyny nieprawidłowości, ich rozmiary, osoby odpowiedzialne oraz wnioski zmierzające do ich usunięcia. Kontrolowany winien w ciągu 30 dni zawiadomić Izbę o wykonaniu wniosku bądź o przyczynach ich niewykonania. W razie potrzeby Izba informuje różne podmioty o nieprawidłowościach np. prokuraturę, Ministra SWiA. Do zadań RIO należy również nadzór w zakresie spraw finansowych. W ramach nadzoru RIO:

1. bada uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy samorządów w określonych sprawach – sprawy dotyczą budżety oraz finansów publicznych, jeśli izba stwierdzi niezgodność uchwały lub zarządzenia z prawem, to orzeka ich nieważność oraz ustala uchwały zastępcze

2. w pewnych przypadkach ustala zastępczo budżet samorządowy - polega na tym, że w przypadku niepodjęcia uchwały budżetowej przez organy stanowiące samorządu terytorialnego do 31.01. roku budżetowego, budżet ustala zastępczo Izba.

3. wydawanie opinii, raportów i analiz w zakresie objętym kontrolą i nadzorem np. o możliwościach spłaty kredytu lub pożyczki bądź wykupu papierów wartościowych.

Organy jednostek sektora finansów publicznych odpowiedzialne za wewnętrzną kontrolę finansową. Organami tymi są:

1. kierownik jednostki sektora finansów publicznych - jest odpowiedzialny za całość gospodarki finansowej tej jednostki. Może jednak powierzyć wykonywanie niektórych czynności pracownikom tej jednostki. Wówczas oni ponoszą odpowiedzialność w powierzonym im zakresie.

2. główny księgowy tej jednostki – zajmuje się prowadzeniem rachunkowości jednostki, wykonywaniem dyspozycji środkami pieniężnymi, dokonywaniem wstępnej kontroli zgodności operacji z planem finansowym

1. skarbnik budżetu samorządowego – jest głównym księgowym budżetu samorządowego, nadzorcą prac związanych z opracowaniem projektu budżetu samorządowego, a potem jego wykonaniem, zapewnia bieżącą kontrolę wykonania budżetu.

Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych,

Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, jednostki sektora finansów publicznych działają w formach określonych przez prawo. Ich główną cechą jest to, że w różny sposób są powiązane z budżetem. Można mówić o dwóch zasadniczych sposobach powiązania jednostek organizacyjnych z budżetem, dwóch sposobach budżetowania:

1. powiązaniu brutto - powiązanie bardzo ścisłe. Polega ono na tym, że każdy dochód, jaki jednostka osiągnie, jest jednocześnie dochodem budżetu, z którym ta jednostka jest powiązana. Każdy wydatek tej jednostki jest jednocześnie wydatkiem powiązanego budżetu. Jednostka powiązana z budżetem brutto nie może zatem, co do zasady, pokrywać swoich wydatków z osiągniętych przez nią dochodów. Ich działalność finansowa jest usztywniona. Metoda brutto, mimo poważnych wad, ma jedną potężną zaletę. Umożliwia sfinansowanie bardzo różnorodnych zadań wykonywanych przez tak powiązane jednostki.

2. powiązanie netto - Jest nazywane powiązaniem wynikowym. Polega na tym, że jednostka co do zasady pokrywa swoje wydatki z osiąganych przez nią dochodów. Z budżetem wiąże się jedynie wynikiem swojej działalności. Jeśli jej wydatki są niższe niż jej dochody, to do budżetu jednostka wpłaca jedynie tę nadwyżkę. Jeśli natomiast wydatki są wyższe niż dochody, to jednostka otrzymuje dotację z budżetu. Działalność takiej jednostki jest znacznie bardziej elastyczna.

wykład 11 21 grudnia 2010

Zgodnie z ustawą o finansach publicznych z 2009 roku wyróżnia się następujące formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych:

1. jednostki budżetowe - działają jako państwowe lub samorządowe. Tworzą je, łączą bądź likwidują albo ministrowie, wojewodowie czy kierownicy urzędów centralnych (przy państwowych) albo organy stanowiące samorządu (przy samorządowych). Jednostki budżetowe nie posiadają osobowości prawnej i są powiązane z budżetem metodą brutto. Świadczą na ogół usługi niematerialne, np. z zakresu administracji publicznej (urzędy), porządku wewnętrznego (policja) czy szkolnictwa (szkoły publiczne). Świadczą te usługi nieodpłatnie.

2. samorządowe zakłady budżetowe - są tworzone, łączone, likwidowane i przekształcane przez organy stanowiące samorządu, są powiązane z budżetem metodą netto oraz nie posiadają osobowości prawnej. Mogą działać w ściśle określonym zakresie. Są to przykładowo ośrodki kultury fizycznej i sportu, cmentarze, ogrody zoologiczne, targowiska.

3. agencje wykonawcze - są to państwowe osoby prawne tworzone odrębnymi ustawami w celu realizacji różnych zadań publicznych np. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Mienia Wojskowego. Agencje ustalają wynik finansowy. Nadwyżkę środków wpłacają corocznie do budżetu państwa. Nadzoruje je dany minister.

4. instytucje gospodarki budżetowej - to jednostka posiadająca osobowość prawną tworzona w celu realizacji zadań publicznych, odpłatnie wykonująca wyodrębnione zadania i pokrywająca swoje koszty z uzyskiwanych przychodów. Instytucja nie dokonuje wpłat od budżetu. Tworzona jest przez ministra lub szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

5. państwowe fundusze celowe - Istota funduszu celowego polega na tym, że określone środki, dochody wyodrębnia się z ogólnej masy dochodów budżetowych i powstające z nich zasoby przeznacza na szczególne zadania. Tworzy się je wówczas, gdy istnieje potrzeba finansowania w sposób zadań o szczególnym znaczeniu. Środki niewykorzystane w funduszu do końca roku budżetowego przechodzą na rok następny, nie wygasają jak to ma miejsce w budżecie. Wyróżniamy tutaj fundusze powiązane z budżetem lub fundusze autonomiczne, których nie dotuje się z budżetu. Fundusze celowe mogą działać jedynie jako wyodrębniony rachunek bankowy. Dysponuje nimi organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.

6. państwowe i samorządowe osoby prawne - są tworzone na podstawie odrębnych ustaw. . Są to przykładowo państwowe i samorządowe instytucje kultury, państwowe instytucje filmowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej. Powiązane metodą netto.

12 04 stycznia 2011

Zadania publiczne

Jednostki sektora finansów publicznych wykonują rozmaite zadania publiczne. Owe zadania są obowiązkami prawnymi nałożonymi na organy władzy publicznej. Zadania publiczne wynikają z przepisów obowiązującego prawa. W chwili obecnej można wyróżnić kilka rodzajów zadań publicznych:

1. zadania typowo administracyjne – z zasady wykonywane przez wszystkie państwa, np. obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, wymiar sprawiedliwości, działalność legislacyjna, utrzymanie dróg

2. związane z urbanizacją – obejmują szereg zadań komunalnych

3. zadania o charakterze socjalnym – z zakresu edukacji, ochrony zdrowia, sportu i turystyki, kultury, pomocy społecznej.

Formy wykonywania zadań publicznych można sklasyfikować w następujący sposób:

1. władcze formy wykonywania tych zadań – stanowienie i egzekwowanie prawa, sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, udzielanie różnych zezwoleń i koncesji

2. świadczenie usług publicznych

3. utrzymanie i budowa infrastruktury publicznej

4. wspieranie różnych zadań wykonywanych przez rozmaite organizacje społeczeństwa obywatelskiego

5. wypłata upoważnionym podmiotem różnorodnych świadczeń pieniężnych – stypendia, renty i emerytury, zasiłki z pomocy społecznej, różne nagrody

Sposoby wykonywania zadań publicznych także są różnorodne. W celu wykonania tych zadań:

1. tworzy się różnorodne jednostki organizacyjne – państwowe bądź samorządowe

2. można posłużyć się instytucją zlecania ich do wykonania podmiotom niepublicznym,

3. zakupuje się określone dobra bądź usługi od firm komercyjnych,

4. są to tzw. partnerstwa publicznoprawne, które polegają na tym, że powierza się wykonanie zadania publicznego podmiotowi prywatnemu, który wnosi do tego przedsięwzięcia swój własny kapitał; w zamian otrzymuje prawo czerpania pożytków z wykonywanego zadania. Partnerstwo publiczno-prywatne jest stosowane głównie w przypadku zadań inwestycyjnych. Umożliwia rozłożenie ryzyka wykonania tego zadania na obie strony partnerstwa.

Środki publiczne

W celu wykonywania zadań publicznych konieczne są środki publiczne. Rodzaje tych środków są określone w ustawie o finansach publicznych:

1. dochody publiczne – ich istotą jest to, że w chwili ich pozyskania stają się one własnością podmiotu publicznego, dochody publiczne dzieli się często na dochody publiczno-prawne (podatki, opłaty, cła, kary i grzywny) oraz dochody cywilnoprawne (wynikają z zawartych umów; czynsze najmu i dzierżawy z majątku publicznego)

2. środki otrzymywane jako bezzwrotna pomoc z zagranicy – w ramach tych środków najistotniejsze znaczenie mają środki europejskie.

3. przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego – wpływy z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa i majątku jednostek samorządu terytorialnego (charakter bezzwrotny) oraz wpływy z zobowiązań zaciągniętych przez podmioty publiczne, z zaciągniętych pożyczek i kredytów, ze sprzedaży papierów wartościowych (charakter zwrotny)

4. przychody jednostek sektora finansów publicznych płynące z ich odpłatnej działalności.

Środki publiczne przeznacza się, zgodnie z ustawą, na wydatki publiczne i rozchody publiczne. Tylko dochody publiczne mogą być stabilnym źródłem finansowania wydatków publicznych. W przypadku wydatków mamy do czynienia z redystrybucją definitywną (ostateczną). Rozchody natomiast są związane z transferami czasowymi. W ich przypadku podmiot publiczny wykonuje zaciągnięte wcześniej zobowiązania. Rozchodami są bowiem spłaty pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych czy udzielenie pożyczki.

Zasady gospodarowania środkami publicznymi.

W ustawie o finansach publicznych ustawodawca określa szereg zasad gospodarowania środkami publicznymi:

1. jest to tzw. zasada nie funduszowania; stanowi, że środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczone na finansowanie imiennie wyznaczonych wydatków; od tej zasady ustawodawca dopuszcza jednak liczne wyjątki; nie dotyczy ona m.in. wydatków finansowanych ze środków europejskich czy wydatków państwowych funduszy celowych.

2. wykonawcy wydatków są związani podwójnie – z jednej strony postanowieniami planu finansowego, zaś z drugiej strony postanowieniami przepisów prawnych dotyczących tych wydatków; zasady dokonywania wydatków publicznych: muszą być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, umożliwiający terminową realizację zadań.

13 11 stycznia 2011

Z ustawy o finansach publicznych wynika szereg podstawowych zasad dotyczących tych finansów. Są to:

1. zasada jawności finansów publicznych – oznacza, że gospodarka finansami publicznymi jest jawna. Ta zasada jest ściśle związana z konstytucyjnym prawem obywateli do informacji o działalności organów władzy publicznej. Wywodzi się natomiast z zasady jawności budżetu. Zasada jawności finansów publicznych dotyczy wszystkich etapów gospodarowania środkami publicznymi. Dotyczy zatem planowania finansowego, wykonywania planów finansowych, jak i sprawozdań z wykonania tych planów. Jest ona realizowana poprzez: jawność debat budżetowych, zarówno w Sejmie i Senacie, jak i w organach stanowiących samorządu terytorialnego, jawność debat nad sprawozdaniami budżetowymi.

2. zasada przejrzystości tych finansów - Oznacza, że środki publiczne, wydatki i rozchody winne być ujmowane w jasny, uporządkowany sposób. Ta zasada jest ściśle powiązana z zasadą jawności. Jeśli finanse publiczne nie będą przejrzyste, to nie będą jawne.

c) zasada planowania publicznej działalności finansowej - gospodarowanie środkami publicznymi odbywa się w sposób planowy. Planowanie finansowe jest to określanie źródeł i wielkości czerpanych z nich środków pieniężnych oraz określanie kierunków ich podziału na rozmaite zadania publiczne. Wyróżniamy:

- plany wieloletnie – pozwalają racjonalnie gospodarować środkami publicznymi, zwiększa wiarygodność i przewidywalność polityki finansowej. Są jednak kosztowne i mało elastyczne. Rada Ministrów ustala wieloletni plan finansowy na 4 lata są tam prognozy makroekonomiczne, kierunki polityki finansowej oraz prognozy dotyczące budżetów. Wieloletni plan finansowy jest podstawą opracowywania projektu ustaw budżetowych na kolejne lata. Podobnie sprawa się ma na szczeblu samorządowym.

- plany roczne - przybiera ono postać budżetu państwa i budżetów samorządowych oraz rocznych planów finansowych wszystkich jednostek sektora finansów publicznych.

Wielkości ujmowane w różnych planach finansowych mają różną moc wiążącą. W przypadku budżetu (państwa, samorządowych) dochody i przychody stanowią jedynie prognozy ich wielkości. Oznacza to, że zarówno ich przekroczenie, jak i osiągnięcie w kwotach niższych niż planowane nie wywołuje bezpośrednio żadnych skutków prawnych. Nie mają one zatem charakteru wiążącego. Wydatki i rozchody stanowią natomiast nieprzekraczalny limit. Przekroczenie owego limitu jest naruszeniem dyscypliny finansów publicznych. Wydatki i rozchody mają zatem charakter wiążący.

14 18 stycznia 2011

Pojęcie budżetu państwa - najczęściej przyjmuje się, że budżet państwa jest podstawowym planem finansowym, obejmującym dochody i wydatki na zadania publiczne, zadania państwowe, przychody i rozchody budżetowe, uchwalanym na okres roku budżetowego w formie ustawy budżetowej. Jest największym planem finansowym. Budżet jest aktem prawnym wewnętrznym.

Dochody zgodnie z ustawą to podatki i opłaty, cła, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i spółek Skarbu Państwa, dochody z najmu i dzierżawy, środki europejskie. Wydatki są przeznaczone w szczególności na funkcjonowanie organów władzy publicznej, zadania wykonywane przez administracje rządową, subwencje i dotacje dla samorządów terytorialnych i innych podmiotów, obsługę długu publicznego, wpłaty do budżetu Unii Europejskiej oraz wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich.

Dochody i wydatki budżetu mają charakter bezzwrotny. Brak obowiązku ich zwrotu. Przychody i rozchody budżetu są natomiast związane z operacjami o charakterze zwrotnym, z wyjątkiem wpływów z prywatyzacji

Przychodami są przychody ze sprzedaży papierów wartościowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa, z otrzymanych pożyczek i kredytów oraz ze spłat udzielonych wcześniej z budżetu państwa pożyczek i kredytów. Przychody budżetu służą sfinansowaniu deficytu budżetu państwa i spłacie wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

Rozchody, to spłata otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych, udzielanie z budżetu państwa kredytów i pożyczek.

Ustawa budżetowa - polskie budżety państwowe są uchwalane w formie ustawy. Mają formę aktu prawnego najwyższej rangi. Ustawa budżetowa różni się istotnie od innych umów. Owe różnice dotyczą wielu kwestii:

1. treść tej ustawy - w budżecie nie ma w zasadzie tradycyjnego tekstu prawnego. Budżet państwa jest ujęty w co najmniej kilku załącznikach: oddzielnie dochody, oddzielnie wydatki.

2. regulowanie różnych kwestii dotyczących tej ustawy w wielu aktach prawnych, w tym w Konstytucji.

3. szczególna droga legislacyjna tej ustawy

4. corocznie sprawowana kontrola wykonania tej ustawy kończąca się podjęciem uchwały w przedmiocie absolutorium - wykonanie żadnej innej ustawy nie jest tak regularnie kontrolowane

5. szczególny charakter prawny norm wynikających z budżetu - w teorii prawa rozgorzał zatem spór na temat charakteru norm wynikających z uchwalonego budżetu, czy są to normy generalne (ogólne), które są charakterystyczne dla ustaw, czy są to normy indywidualne (konkretne). Spór nie rozstrzygnięty do dziś.

6. wewnętrzny charakter budżetu - budżet jest co do zasady aktem wewnętrznym, a więc reguluje stosunki wewnątrz aparatu państwowego między władzą ustawodawczą a władzą wykonawczą. Uchwalenie budżetu nie rodzi żadnych bezpośrednich stosunków z tzw. osobami trzecimi.

15 25 stycznia 2011

Zasady budżetowe - powszechnie formułuje się kilka podstawowych zasad, takich jak:

1. zasada zupełności (powszechności) budżetu – chodzi o to aby budżet obejmował wszystkie dochody i wszystkie wydatki państwa po to, aby parlament, uchwalając budżet, miał obraz całości gospodarki finansowej państwa. Współcześnie nieco ograniczona przez powiązania typu netto.

2. zasada jedności budżetu – budżet ma być uchwalany w jednym dokumencie (jedność formalna) oraz całość dochodów budżetu stanowiła wspólną pulę, z której finansuje się całość wydatków tego budżetu (jedność materialna). Wyjątkiem od zasady jedności materialnej budżetu są fundusze celowe.

3. zasada równowagi budżetowej - jest jedyną zasadą, która wykształciła się z powodów ekonomicznych, nie politycznych. Pierwotnie sformułowano teorię ścisłej równowagi budżetowej. Zgodnie z nią, dochody i wydatki budżetu miały być sobie równe w sensie matematycznym. Pod wpływem doktryny interwencjonizmu państwowego odstąpiono jednak od teorii ścisłej równowagi budżetowej. Sformułowano teorię budżetów cyklicznych i równowagi budżetowej w długim okresie czasu, w okresie cyklu koniunkturalnego. Ustawodawca polski zezwala współcześnie na uchwalanie budżetu z deficytem. Od wielu lat polskie budżety są uchwalane z wysokimi deficytami (ograniczeniem jest tutaj prawo UE). Prawo polskie ogranicza rozmiary długu publicznego. Państwowy dług publiczny nie powinien przekroczyć 3/5 (60%) PKB. Ustawa określa 3 progi ostrożnościowe długu oraz skutki przekroczenia. Jeśli dług jest większy niż 50%, ale nie większy niż 55% PKB, to Rada Ministrów uchwala budżet który zakłada nadwyżkę środków. Przy drugim progu ostrożnościowym przekroczona jest wielkość 55% długu do PKB, ale jest mniejsza niż 60%. Wówczas Rada Ministrów przedkłada projekt ustawy budżetowej, w którym nie przewiduje deficytu budżetu oraz nie przewiduje wzrostu wynagrodzeń państwowych. Trzeci próg ostrożnościowy ma miejsce, gdy stosunek długu do PKB jest równy lub większy niż 60%. Jednostki sektora finansów publicznych mają zakaz udzielania poręczeń i gwarancji, a budżety samorządowe mają być zrównoważone.

4. zasada szczegółowości budżetu - budżet był ujmowany w sposób szczegółowy, w dostatecznym rozbiciu a nie w kwotach ogólnych. Z budżetu ma szczegółowo wynikać kto gromadzi dochody, w jakiej wysokości, z jakich tytułów oraz kto dokonuje wydatków na jakie zadania i w jakiej wysokości. Realizacji zasady szczegółowości służy klasyfikacja budżetowa. Jest to układ podziałek (części budżetowe, działy, rozdziały, paragrafy) według których grupuje się dochody i wydatki, przychody i rozchody budżetu. Budżet zbyt szczegółowy staje się budżetem nieczytelnym.

5. zasada jawności budżetu - budżet ma być znany obywatelom. W związku z tym jawne są debaty sejmowe i senackie dotyczące budżetu. Jawne są debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu. Minister Finansów ma szereg obowiązków publikacyjnych.

16 22 lutego 2011 + 17 01 marzec

Procedura budżetowa (postępowanie budżetowe) to całokształt zasad postępowania z budżetem określonych przez prawo. W ramach tej procedury wyróżnia się 3 fazy:

1. fazę ustalania budżetu

2. fazę wykonywania budżetu

3. fazę kontroli wykonania budżetu.

Ad a – faza ustalania budżetu

Dzieli się na 2 stadia:

1. przygotowanie projektu budżetu - Należy do wyłącznej kompetencji władzy wykonawczej (rządu i administracji rządowej). Formalnie rozpoczyna prace wydanie przez Ministra Finansów tzw. noty budżetowej. Jest to rozporządzenie Ministra Finansów określające szczegółowy sposób, tryb i terminy opracowywania materiałów do projektu budżetu państwa. Materiały te gromadzą dysponenci części budżetowych ( ministrowie, wojewodowie, dysponenci pozarządowi). Między Ministrem Finansów a innymi ministrami i wojewodami (bez dysponentów pozarządowych) rozpoczynają się tzw. rokowania budżetowe. Jest to uzgadnianie kwot, zwłaszcza wydatków budżetowych, które będą ujęte w projekcie. Projekt dalej trafia do RM, gdzie są rozstrzygane kwestie sporne, następnie RM przedkłada go sejmowi najpóźniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego.

2. uchwalanie budżetu - szczególny tryb uchwalania ustawy budżetowej. W Sejmie projekt ustawy jest rozpatrywany w 3 czytaniach, pierwsze jest expose budżetowe wygłaszane przez przedstawiciela rządu z zawartymi założeniami projektu. Czytanie kończy się głosowaniem i skierowaniem projektu do sejmowych komisji (prawie wszystkich). Drugie czytanie projektu ustawy budżetowej rozpoczyna się przedstawieniem Sejmowi sprawozdania Komisji Finansów Publicznych, następnie ma miejsce debata oraz zgłaszanie poprawek przez posłów (mają one niewielki zakres). W razie poprawek projekt znów trafia do komisji lub ma miejsce trzecie czytanie. Następuje głosowanie najpierw nad ewentualnymi poprawkami a potem nad całością ustawy. Wymagana jest zwykła większość głosów przy obecności quorum. Po uchwaleniu ustawy budżetowej, Marszałek Sejmu przekazuje ustawę Marszałkowi Senatu. Senat ma na zajęcie stanowiska 20 dni ( nie jak zwykle 30) może zgłaszać poprawki, gdy one są ustawa trafia do sejmu który głosuje nad odrzuceniem poprawek Senatu. Po zakończeniu prac Marszałek Sejmu przedstawia ustawę prezydentowi do podpisania (ma na to 7 dni nie 21 jak zawsze). Prezydent nie może zawetować ustawy budżetowej. Może jednak przekazać ustawę to TK, który ma 2 miesiące na jej sprawdzenie. Po podpisaniu jest publikowana w Dzienniku Ustaw.

Najistotniejsze prawo Prezydenta związane z ustawą budżetową oznacza możliwość skrócenia kadencji Sejmu i Senatu. Jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej ustawa ta nie zostanie Prezydentowi przedłożona do podpisu, to Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

W pewnych przypadkach gospodarka finansowa państwa jest prowadzona bez budżetu. W tych szczególnych sytuacjach gospodarka finansowa państwa może być prowadzona na podstawie ustawy o prowizorium budżetowym albo na podstawie rządowego projektu ustawy budżetowej. Prowizorium budżetowe jest, planem dochodów i wydatków państwa na okres krótszy niż rok.

18 08 marca 2010

Faza wykonywania budżetu państwa obejmuje czynności dwojakiego rodzaju:

1. czynności związane z gromadzeniem dochodów, dokonywaniem wydatków, osiąganiem przychodów i dokonywaniem rozchodów –wykonywanie budżetu sensu stricto,

2. czynności o charakterze instrumentalnym – są konieczne, aby wykonywać budżet w wąskim tego słowa znaczeniu; są to przykładowo takie czynności jak ustalanie podstaw planistycznych wykonywania budżetu

Wykonywanie budżetu sensu stricto oraz czynności instrumentalnych stanowią wykonywanie budżetu sensu largo, w szerokim tego słowa znaczeniu. W fazie wykonywania budżetu niemal wszystkie czynności są wykonywanie przez władzę wykonawczą – Radę Ministrów i administrację rządową. Pierwsze czynności, które są dokonywane w ramach wykonywania budżetu to ustalanie podstaw planistycznych wykonania budżetu. To są czynności instrumentalne. Po uchwaleniu i ogłoszeniu ustawy budżetowej w terminie 21 dni dysponenci części budżetowych przekazują jednostkom podległym informacje o przypadających im kwotach dochodów i wydatków. Na tej podstawie jednostki te (podległe dysponentom części budżetowych) sporządzają własne plany finansowe. Druga z podstaw planistycznych wykonania budżetu to harmonogram realizacji budżetu państwa. W harmonogramie ustala się prognozy dochodów i wydatków planowanych w poszczególnych miesiącach roku budżetowego.

Wykonawcy budżetu:

1. Radę Ministrów - dokonuje głównie czynności instrumentalnych, kieruje wykonaniem budżetu państwa. Może wydawać rozporządzenia, wytyczne oraz dokonywać drobnych zmian w budżecie, blokowanie wydatków.

2. Ministra Finansów – takie same kompetencje jak RM

3. dysponentów części budżetowych – czyli poszczególni ministrowie, wojewodowie i kierownicy urzędów centralnych. Wykonują dochody i wydatki ujęte we własnych częściach, mogą wprowadzać drobne zmiany oraz blokować wydatki

4. jednostki organizacyjne podległe dysponentom części budżetowych - są wykonawcami budżetu sensu stricto. Wykonując własne plany finansowe, wykonują dochody i wydatki budżetu.

5. Narodowy Bank Polski i Bank Gospodarstwa Krajowego - owe banki sprawują tzw. bankową obsługę wykonania budżetu państwa. Przy wykonywaniu budżetu państwa obowiązuje zasada rozdzielenia dyspozycji płatniczych do ich bankowego wykonania. Umożliwia ona kontrolę prawidłowości wydawanych dyspozycji płatniczych i przeciwdziała nadużyciom finansowym.

Gromadzeniem dochodów budżetowych zajmuje się szereg podmiotów. Zasadnicza ich część jest gromadzona przez aparat skarbowy Ministra Finansów. Jednostki organizacyjne mogą pobierać dochody w specjalnie tworzonych dla tego celów kasach. Środki te muszą być jednak bezzwłocznie przekazywane na właściwe rachunki bankowe.

Dokonywanie wydatków budżetowych - podmioty wykonujące wydatki budżetowe określa się mianem dysponentów budżetowych. Istnieją 3 możliwe rodzaje dysponentów:

1. dysponenci główni – inaczej nazywani dysponentami I stopnia, bądź dysponentami części budżetowych; są to ministrowie, wojewodowie i kierownicy urzędów centralnych

2. dysponenci II stopnia – kierownicy jednostek organizacyjnych bezpośrednio podległych dysponentom głównym

3. dysponenci III stopnia – kierownicy jednostek organizacyjnych bezpośrednio podległych dysponentom II stopnia.

Środki na wydatki budżetowe są uruchamiane i przekazywane hierarchicznie. Środki uruchamia dla dysponentów głównych Minister Finansów. Dysponenci główni zatrzymują część tych środków na pokrycie własnych wydatków, a pozostałą część przekazują dysponentom II stopnia. Dysponenci II stopnia zatrzymują część środków na własne wydatki, a pozostałą przekazują dysponentom III stopnia. Dokonywanie wydatków następuje:

1. w granicach kwot określonych w planie finansowym i tylko w wyjątkowych przypadkach można dokonać wydatku bez względu na ich limit, np. w przypadku wydatków wynikających z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych

2. zgodnie z planowanym przeznaczeniem, choć w pewnych przypadkach można dokonać przeniesień wydatków

3. w sposób celowy, a więc nie dokonywać wydatków zbędnych

4. w sposób oszczędny

5. z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów.

Wykonawcy budżetu, dokonując wydatków, muszą przestrzegać owych zasad. W pewnych przypadkach wydatki budżetowe mogą być zablokowane. Ustawodawca wyróżnia 2 rodzaje blokad ze względu na ich przyczyny. Blokada, która może być wprowadzona z powodu pewnych nieprawidłowości w wykonywaniu budżetu, jak niegospodarność jednostki, naruszenie zasad gospodarki finansowej. Drugi rodzaj blokady wydatków może być wprowadzony w przypadku zagrożenia wykonania ustawy budżetowej.

Zasadą jest, że niezrealizowane kwoty wydatków budżetowych, wygasają z upływem roku budżetowego. Nie mogą być dokonane w następnym roku. Wyjątkiem od tej zasady są tzw. wydatki niewygasające.

19 15 marca 2011

Zmiany budżetowe - budżet co do zasady powinien być wykonywany zgodnie z postanowieniami ustawy. Ta ustawa ma bowiem charakter wiążący, dyrektywny, ale w ciągu roku budżetowego może zaistnieć szereg powodów, szereg zjawisk, które wymagają zmiany kwot uchwalonego budżetu, głównie wydatków budżetowych. Jeśli zmiany są daleko idące, to Sejm uchwala nowelę do ustawy budżetowej. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie zmiany tej ustawy należy, do wyłącznej kompetencji Rady Ministrów. O ile uchwalanie noweli budżetowej ma miejsce w praktyce rzadko, to co roku wykonawcy budżetu dokonują w toku jego wykonywania licznych zmian budżetowych. Istnieją 2 rodzaje zmian budżetowych:

1. przeniesienia wydatków budżetowych - polega to na tym, że zmniejsza się kwotę wydatków ujętych w danej podziałce klasyfikacji budżetowej i powiększa równocześnie o tę samą kwotę wydatek bądź wydatki w innych podziałkach klasyfikacji budżetowej (zawsze tego samego szczebla). Przeniesienia dokonują wykonawcy budżetu, który mają jednak ograniczenia np. nie mogą zwiększać swoich wynagrodzeń.

2. rozdysponowanie rezerw budżetowych - rezerwy są to środki zaplanowane w budżecie po stronie wydatkowej budżetu, których przeznaczenie nie jest w momencie uchwalania budżetu w pełni określone. Jest ono dookreślone w momencie rozdysponowania tych rezerw w trakcie roku budżetowego. Wyróżniamy rezerwy ogólne (być wykorzystane na jakiekolwiek rodzaje wydatków budżetowych) oraz rezerwy celowe (w chwili ich uchwalania mają określony rodzaj wydatków, na jakie mogą być ewentualnie rozdysponowane)

Faza kontroli wykonania budżetu - wykonanie budżetu państwa podlega kontroli Sejmu. Kontrola wykonania budżetu jest naturalnym uzupełnieniem kompetencji parlamentu do uchwalania budżetu. W jej sprawowaniu wspomaga Sejm Najwyższa Izba Kontroli. Faza kontroli wykonania budżetu rozpada się na 2 stadia:

1. sporządzanie sprawozdań z wykonania budżetu

2. kontrola właściwa

Cały proces wykonywania budżetu jest rejestrowany, jest ewidencjonowany w rachunkowości budżetowej. Rachunkowość budżetową prowadzą wszyscy wykonawcy budżetu. Ewidencjonują każdy dochód budżetowy i każdy wydatek budżetowy. Na podstawie tych danych sporządzane są sprawozdania budżetowe. Jest to kontrola bieżąca. Po zakończeniu roku budżetowego, Rada Ministrów sporządza roczne sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej. Rada Ministrów przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. W Sejmie, zarówno sprawozdanie Rady Ministrów, jak i analiza NIK-u są szczegółowo rozpatrywane. Są one szczegółowo badane w komisjach sejmowych, które wcześniej zajmowały się projektem ustawy. Na posiedzeniu plenarnym Sejmu głosuje się o przyjęcie lub odrzucenie sprawozdania Rady Ministrów oraz o podjęcie uchwały o udzieleniu bądź odmowie udzielenia absolutorium. Udzielenie absolutorium oznacza akceptację wykonania ustawy budżetowej. Odmowa udzielenia absolutorium oznacza ocenę negatywną wykonania tej ustawy przez Radę Ministrów. W chwili obecnej Konstytucja nie określa wprost skutków prawnych nie udzielenia absolutorium.

Dochody budżetu państwa - głównym zasadniczym źródłem dochodów budżetu państwa są dochody z podatków. W ustawie budżetowej na rok 2011 dochody podatkowe stanowią 88,9% dochodów budżetu państwa. Dochody nie podatkowe budżetowe stanowią 10,3% dochodów .W ramach dochodów podatkowych dominujące znaczenie mają wpływy z podatku od towarów i usług. Stanowią aż 43,7% dochodów budżetu ogółem. To bardzo wysoki poziom. Drugie w kolejności są wpływy z podatku akcyzowego. Te stanowią 21,5% dochodów budżetowych ogółem. Łącznie wpływy z tzw. podatków pośrednich stanowią 65,8% dochodów budżetu państwa ogółem. Na tym tle podatki dochodowe dają naprawdę niewielkie wpływy. Podatek dochodowy od osób fizycznych to, zgodnie z ustawą budżetową na 2011 rok, 14% dochodu budżetu państwa ogółem (ponad 38 mld zł). Jeszcze mniej przynosi podatek dochodowy od osób prawnych, bo daje 9,1% dochodów budżetu państwa.

20 22 marca 2011

Wydatki budżetu państwa odzwierciedlają zadania państwa, to co państwo robi. Od wielu lat obserwuje się w długim okresie czasu systematyczny wzrost wydatków publicznych. Najwyższą pozycję wśród tych wydatków stanowią 26.6% wydatków budżetowych ogółem, są tzw. obejmujące w większości subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwy budżetowe, wydatki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Są to dotacje do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i dotacje do(KRUS oraz wydatki na emerytury i renty wypłacane bezpośrednio z budżetu, wydatki na obsługę długu publicznego. Dalej kolejno mamy wydatki na obronę narodową (obejmują wynagrodzenia pracowników, zakup sprzętu i wyposażenia dla armii oraz bieżące utrzymanie armii), wydatki na pomoc społeczną, wydatki na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową, wydatki na administrację publiczną, wydatki na szkolnictwo wyższe, na wymiar sprawiedliwości, na transport i łączność, na rolnictwo, na ochronę zdrowia (większość wydatków jest poza budżetem w NFZ)

Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego - samorząd terytorialny jest obok państwa drugim rodzajem związku publiczno-prawnego. On także prowadzi własną działalność finansową. Każda jednostka samorządu terytorialnego posiada własny budżet. Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów tej jednostki. Jest uchwalony na rok budżetowy, który jest rokiem kalendarzowym. Budżet samorządowy ma formę uchwały uchwalonej przez organ stanowiący samorządu. Budżety samorządowe są budżetami znacznie mniejszymi niż budżet państwa. Wydatki budżetów samorządowych są ściśle związane z zadaniami samorządów. Owe zadania dzieli się na:

1. zadania własne - zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Są nakładane na samorządy ustawami. Kontrola sprawowana przez RIO tylko kryterium legalności

2. zadania zlecone samorządem do wykonania - kontrola również na podstawie kryteriów gospodarności rzetelności i celowości.

Dochody samorządu terytorialnego są określane w odrębnej ustawie – ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Dochodami samorządów są:

1. ich dochody własne – pozwalają samorządom na samodzielność. Są to wpływy z podatków samorządowych i lokalnych (od nieruchomości, od środków transportowych), z opłat samorządowych (opłaty parkingowe, drogowe), udziały we wpływach z podatków państwowych, odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych.

2. subwencje ogólne - są środki, które nie mają ściśle określonego przeznaczenia. Są przyznawane samorządom w oparciu o kryteria zobiektywizowane. Niewykorzystane do końca roku budżetowego środki subwencji ogólnej nie podlegają zwrotowi do budżetu państwa. Subwencję ogólną z budżetu państwa otrzymują wszystkie samorządy. O przeznaczeniu środków subwencji decydują organy stanowiące samorządu. Subwencje ogólne to część wyrównawcza (wg. PKB na 1 mieszkańca), część równoważąca (wg. Sytuacji finansowej), cześć oświatowa (wiele kryteriów specjalny algorytm) oraz na poziomie województwa cześć regionalną (wg. Makroeko)

3. dotacje celowe z budżetu państwa – są przyznawane na ściśle określone zadania. . Niewykorzystane do końca roku środki dotacji celowej podlegają zwrotowi. Wyróżniamy dotacje z udzielane z mocy ustawy oraz dotacje na mocy porozumienia.

4. dochody nadzwyczajne (środki pochodzące z UE, inne źródła) - są przekazywane albo na mocy ustawy o fin.pub. lub umowy międzynarodowej. Inne źródła to przychody ( kredyty, sprzedaż samorządowych papierów wartościowych)

21 29 marca 2011

Rozmiary zadłużenia samorządów są limitowane. Nadto, obowiązuje szereg innych rygorów, np. obowiązek uzyskania opinii od Regionalnej Izby Obrachunkowej o możliwości spłaty zadłużenia. W przypadku samorządów najbardziej zamożnych mamy do czynienia z dokonywaniem pewnych wpłat na rzecz budżetu państwa. Jednostki samorządu terytorialnego, w których wysokość dochodów podatkowych na 1 mieszkańca przekracza określone przez prawo pułapy są zobowiązane do dokonania wpłaty na rzecz budżetu państwa, ale z przeznaczeniem na zwiększenie subwencji ogólnej. Jest to zatem mechanizm pewnego wyrównywania dysproporcji w dochodach samorządów.

Procedura budżetowa w samorządach

Projekt budżetu samorządowego opracowuje zarząd (powiaty, województwa) lub wójt, burmistrz, prezydent miasta (gminy). Jest to wyłączna kompetencja organów wykonawczych samorządu. Tryb prac nad projektem budżetu samorządowego, w tym szczegółowość tego projektu i terminy budżetowe określa organ stanowiący samorządu. Projekt budżetu winien być przedłożony do 15.11. roku poprzedzającego rok budżetowy. Jest on przedkładany organowi stanowiącemu oraz Regionalnej Izbie Obrachunkowej, która przygotowuje opinię o tym projekcie. Budżet samorządowy powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego. Po uchwaleniu budżetu samorządowego organy wykonawcze samorządu w pierwszej kolejności opracowują podstawy planistyczne wykonania budżetu. Budżet samorządowy jest wykonywany przez organ wykonawczy samorządu i samorządowe jednostki organizacyjne. W toku wykonywania budżetu samorządowego obowiązują te same zasady, co przy wykonywaniu budżetu państwa, Obsługę bankową bank wybrany zgodnie z przepisami o zamówieniach publicznych.

Kontrola wykonania budżetu samorządowego jest sprawowana już w ciągu roku budżetowego, bo organ wykonawczy opracowuje określoną informację o wykonaniu budżetu za pierwsze półrocze po zakończeniu roku budżetowego. Sprawozdanie roczne z wykonania budżetu jest przedkładane organowi stanowiącemu i Regionalnej Izbie Obrachunkowej. Regionalna Izba Obrachunkowa opiniuje to sprawozdanie. Organ stanowiący podejmuje uchwałę w przedmiocie absolutorium. Nie udzielenie absolutorium zarządowi powiatu bądź województwa jest równoznaczne z wnioskiem o odwołanie zarządu.

22 05 kwietnia 2011

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Problematyka tej odpowiedzialności jest uregulowana w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Podmiotami ponoszącymi tę odpowiedzialność są przede wszystkim pracownicy jednostek sektora finansów publicznych oraz inne osoby dysponujące środkami publicznymi. Odpowiedzialność ta dotyczy także podmiotów spoza sektora finansów publicznych, jeśli gospodarują one środkami publicznymi. Ustawodawca wylicza natomiast katalog czynów stanowiących naruszenie dyscypliny. Jest to katalog enumeratywny, wyczerpujący. Osoby ponoszące odpowiedzialność odpowiadają zarówno za umyślne, jak i nieumyślne naruszenie dyscypliny. Stronami postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny są obwiniony (za naruszenie dyscypliny) oraz rzecznik dyscypliny finansów publicznych pełniący funkcję oskarżyciela. Postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji orzekają komisje przy różnych instytucjach np. Sejmie, NIK. W drugiej instancji orzeka główna komisja orzekająca. Karami za naruszenia są upomnienie, nagana, kara pieniężna, oraz zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest niezależna od innych rodzajów odpowiedzialności prawnej. Jednakże odpowiedzialność karna i karna skarbowa ma pierwszeństwo przed odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny.

Dług publiczny jest to suma zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych w danym czasie. Konstytucja posługuje się 2 terminami:

1. dług publiczny – mający szersze znaczenie

2. państwowy dług publiczny – mający węższe znaczenie; obejmujący dług Skarbu Państwa i państwowych jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych.

Dług publiczny może być długiem krajowym (wobec polskich podmiotów) bądź długiem zagranicznym (wobec zagranicznych podmiotów). Dług publiczny powstaje zawsze w związku z dokonywaniem wydatków publicznych przekraczających dochody publiczne. Najczęstszą przyczyną powstawania długu jest systematyczne długotrwałe uchwalanie budżetów z deficytami budżetowymi. Konstytucja limituje rozmiary państwowego długu publicznego, dług ten nie może przekroczyć 3/5 PKB. Ustawa o finansach publicznych normuje tzw. procedury ostrożnościowe (patrz zasada równowagi budżetowej).

23. 2 kwietnia 2011

Zarządzanie długiem publicznym należy do kompetencji Ministra Finansów (długiem skarbu państwa) i organów samorządowych (długiem samorządowym). Minister Finansów posiada w szczególności następujące kompetencje np. określa strategię oddziaływania na dług, ogłasza w Monitorze Polskim różne relacje i informacje dotyczące długu, zaciąga zobowiązania w imieniu Skarbu Państwa, spłaca te zobowiązania. Na szczeblu samorządowym do wyłącznej kompetencji organu stanowiącego należy podejmowanie uchwał w sprawach emitowania obligacji komunalnych zaciąganie długoterminowych pożyczek i kredytów.

Podatki - są jedną z najstarszych instytucji finansowych. Znane już były w państwach starożytnych – Atenach i Rzymie. Zdarza się, że małe państwa mają niektóre podatki bardzo niskie. Określa się je mianem rajów podatkowych. Podatki są zatem głównym rodzajem daniny publicznej pobieranej w państwach współcześnie.

Pojęcie to jest zdefiniowane w ustawie ordynacja podatkowa z 1997. Podatek jest to świadczenie pieniężne (wnoszone w pieniądzu) na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy (świadczenia na inne podmioty nie są podatkami), publicznoprawne (wynika z prawa pub z mocy uprawnień władczych), przymusowe (egzekucja stosując środki przymusu państwowego), wynikające z ustawy podatkowej, nieodpłatne (nie można domagać się świadczenia wzajemnego) i bezzwrotne (nie podlega zwrotowi).

24 19 kwietnia 2011

Elementy konstrukcji podatku - poszczególne podatki są budowane według określonego schematu. Ów schemat określa się mianem elementów konstrukcji podatku. Większość elementów konstrukcji podatku musi być określona w ustawie podatkowej. Wyróżnia się następujące obligatoryjne elementy konstrukcji podatku:

1. podmiot podatku – podstawowy podział to podmiot czynny (związek pub-prawny reprezentowany przez organ podatkowy, na niego płacony podatek) oraz podmiot bierny (podatnik, on płaci). Podatnikami mogą być osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki nie mające osobowości prawnej. Występują również podmioty pośredniczące między podatnikiem a organem podatkowym. Podmiotami pośredniczącymi są płatnik (oblicza podatek pobiera go i wpłaca organowi) i inkasent ( pobiera podatek od podatnika i wpłaca do organu). Są to osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.

2. przedmiot podatku - jest to określona sytuacja faktyczna bądź prawna, z zaistnieniem której przepisy prawa wiążą obowiązek zapłaty podatku.

3. podstawa opodatkowania - to ujęty ilościowo bądź wartościowo przedmiot podatku. Mogą ją ustalać sami podatnicy np. na podstawie faktur związanych z ulgami.

4. stawki podatkowe - to współczynnik pozwalający określić wysokość podatku. Zastosowanie stawki podatkowej do podstawy opodatkowania umożliwia wyliczenie wysokości podatku. Stawki nie należy mylić z kwotą podatku. Wyróżniamy stawki kwotowe (występują w postaci ilości jednostek pieniężnych), i stawki procentowe (występują w postaci relacji pewnego stosunku do podstawy opodatkowania, wyrażone w procentach). Ze względu na zachodzące między podstawą opodatkowania a stawką wyróżniamy: stawki stałe (nie zmieniają się wraz ze zmianą wysokości podstawy opodatkowania, choć zmienia się wysokość podatku) i stawki zmienne (wysokość zmienia się wraz ze zmianą wysokości podstaw opodatkowania). Są ujmowane w skalach podatkowych. Wyróżniamy stawki progresywne (stosowane w Polsce, rosną wraz ze wzrostem podstaw opodatkowania, opierają się na progresji ogólnej – jedna stawka dla wszystkich i szczeblowej), stawki regresywne (wraz ze wzrostem podstaw opodatkowania, stawki maleją), stawki degresywne (maleją wraz ze zmniejszaniem się podstawy opodatkowania)

5. termin i sposób zapłaty podatku – może być określony w sposób bezwzględny (termin określony w ustawie) i względny (np. czas 14 dni). Sposób zapłaty podatku, może być jednorazowy (w całości) bądź stopniowy (na raty, zaliczka)

25 10 maja 2011

W licznych podatkach, obok wskazanych już obligatoryjnych elementów konstrukcji podatku, występują także inne elementy, jak:

1. zwolnienia podatkowe – polega na tym że określona kategoria podmiotów bądź zjawisk, które znajdują się w określonym ogólnie katalogu jest zwolniona od opodatkowania gdy wynika tak z wyraźnego przepisy prawa. Istnieją zwolnienia podmiotowe, przedmiotowe i podmiotowo – przedmiotowe.

1. ulgi podatkowe - powodują obniżenie wysokości podatku. Są to odliczenia pewnych kwot od podstawy opodatkowania, od kwoty podatku oraz odliczenia stawki podatkowej.

2. zwyżki podatkowe – występują rzadziej od ulg ale w tych samych formach.

Klasyfikacja podatkowe - podatki klasyfikuje się według różnych kryteriów. Najbardziej znany jest ich podział ze względu na przedmiot podatku. Wyróżnia się wówczas:

1. podatki dochodowe – podatki, w których przedmiotem opodatkowania jest osiąganie dochodu

2. podatki przychodowe – podatki, w których przedmiotem opodatkowania jest osiąganie przychodu

3. podatki majątkowe – przedmiotem opodatkowania jest nabycie majątku lub posiadanie majątku bądź niekiedy wzrost wartości majątku

4. podatki obrotowe – podatki, których przedmiotem opodatkowania jest osiągnięty obrót. Istotą tych podatków jest to, że są doliczane do cen towarów i usług.

26 17 maja 2011

Podział na podatki:

1. pośrednie - po stronie podmiotu podatku można wskazać podmiot formalny podatku, a więc ten, na który przepisy prawa nakładają obowiązek zapłaty podatku. Jest również podmiot materialny podatku, który faktycznie ponosi ekonomiczny ciężar podatku. To na przykład podatki obrotowe.

2. Bezpośrednie - Źródło podatku pokrywa się z przedmiotem podatku. Podatkami bezpośrednimi są podatki dochodowe.

Inny podział podatku to podział na:

1. podatki państwowe - podatki, z których wpływy przypadają państwu, najczęściej Skarbowi Państwa.

2. podatki samorządowe - których beneficjentem są jednostki samorządu terytorialnego

Ostatni podział to podział na podatki:

1. realne (rzeczowe) - podatki, których wysokość jest zdeterminowana cechami przedmiotu podatku. Np. podatek od nieruchomości.

2. Osobiste - ich wysokość jest ściśle uzależniona od indywidualnych cech podatnika.

Pojęcie obowiązku podatkowego i zobowiązania podatkowego

Ogólnie rzecz biorąc, obowiązek podatkowy jest zawsze powinnością określonego zachowania związanego z podatkiem. Obowiązek podatkowy określają zawsze ustawy. Jeśli dany podmiot wkroczył w pole obowiązku podatkowego, bo zaistniała okoliczność, z którą ustawodawca wiąże obowiązek zapłaty podatku, to jest wysoce prawdopodobne, że ów obowiązek się skonkretyzuje. Przekształci się w zobowiązanie podatkowe, a więc w którymś momencie będzie wiadomo w jakiej wysokości, kiedy i na rzecz którego organu podatkowego podatek ma być zapłacony. Podstawowy obowiązek podatkowy, aby mógł być wykonany, musi się przekształcić w zobowiązanie podatkowe. Musi ulec konkretyzacji.

Konkretyzacja obowiązku podatkowego dotyczy wysokości podatku, terminu jego zapłaty oraz miejsca zapłaty. W uproszczeniu zobowiązanie podatkowe jest skonkretyzowanym obowiązkiem podatkowym. Jest następnikiem obowiązku podatkowego.

Sposoby powstawania zobowiązań podatkowych

Sposób 1 - Zobowiązanie podatkowe powstaje wówczas w wyniku klasycznego postępowania administracyjnego. Organ podatkowy wydaje decyzję, w której ustala wysokość podatku. Takie decyzje nazywa się decyzjami ustalającymi zobowiązanie. Zobowiązanie podatkowe powstaje wówczas z dniem doręczenia decyzji podatnikowi. Obowiązują terminy przedawnienia np. 5 lat od źle złożonej deklaracji podatkowej.

Sposób 2 - Dniem powstania zobowiązania jest dzień zaistnienia zdarzenia. Ten sposób powstawania zobowiązań podatkowych dominuje współcześnie w prawie polskim. Większość zobowiązań podatkowych powstaje bez jakiejkolwiek ingerencji organów podatkowych. One jedynie kontrolują wówczas prawidłowość obliczenia podatku.

Wygaśnięcie zobowiązań podatkowych.

W przypadkach określonych przez prawo, zobowiązania podatkowe wygasają. W doktrynie prawa podatkowego wyróżnia się 2 zasadniczo różne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych:

1. efektywne – gdy zobowiązanie wygasa, powodując zaspokojenie roszczeń podatkowych związku publiczno-prawnego

2. nieefektywne – gdy zobowiązanie wygasa mimo braku zaspokojenia roszczeń związku publiczno-prawnego

27 24 maja 2011

Do efektywnych sposobów wygasania zobowiązań podatkowych należą:

1. zapłata podatku – Zobowiązania podatkowe najczęściej w ten sposób wygasają. Termin bezwzględny lub względny. Zapłacenie podatku może zostać odroczone. Zapłata podatku może być dokonana w różny sposób. W postaci pieniężnej lub bezgotówkowej. Podatki mogą być w formach niepieniężnych np. znaki akcyzowe.

2. pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta - Jeśli podatek został pobrany przez płatnika lub inkasenta w prawidłowej kwocie, to dla podatnika zobowiązanie podatkowe wygasa. Fakt, że płatnik bądź inkasent ewentualnie nie wpłacił tego podatku organowi podatkowemu nie ma już wpływu na sytuację podatnika.

3. zaliczenie nadpłaty lub zwrotu podatku – pokrycie z nadpłaty zobowiązania podatkowego powoduje wygaśnięcie tego zobowiązania podatkowego.

4. Potrącenie - potrąca się zobowiązanie podatkowe z wierzytelności przysługujących podatnikowi względem bądź Skarbu Państwa ze ściśle określonych tytułów. Owe wierzytelności podatnika wynikają ze szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza publicznego (nabycie nieruchomości w drodze wywłaszczenia).

5. przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych przez podatnika na rzecz Skarbu Państwa lub na rzecz samorządu terytorialnego w zamian za zaległości podatkowe

6. przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym w zamian za podatki - jest to przymusowa egzekucja zobowiązania podatkowego

Obok efektywnych sposobów wygaśnięcia zobowiązań podatkowych, zobowiązania te mogą także wygasnąć bez zaspokojenia interesów wierzyciela podatkowego w określonych przez prawo przypadkach:

1. w drodze zaniechania poboru podatku - minister właściwy do spraw finansów publicznych może w drodze rozporządzenia zaniechać w całości lub w części poboru podatku w przypadkach uzasadnionych interesem publicznym lub ważnym interesem podatników. Istniejące zobowiązania podatkowe nie zostaną wykonane.

2. poprzez umorzenie zaległości podatkowej - oznacza rezygnację z wierzytelności podatkowej, ale dotyczy jedynie zaległości podatkowych – zobowiązania, których termin płatności już minął. Następuje najczęściej na wniosek podatnika. Jest jedną z ulg w spłacie zobowiązań podatkowych.

3. w wyniku przedawnienia zobowiązania podatkowego - Zobowiązanie podatkowe przedawniają się z upływem okresu przedawnienia. Przedawniają się po upływie 5-ciu lat licząc od końca roku podatkowego, w którym upłynął termin zapłaty podatku.

4. poprzez zwolnienie z obowiązku zapłaty podatku w związku z wiążącą interpretacją podatkową – istnieje interpretacja ogólna (wydawana przez ministra finansów dąży do ujednolicenia prawa podatkowego, nie dotyczy indywidualnych spraw) oraz interpretacja indywidualna (na wniosek zainteresowanego, mają wyjaśnić wątpliwości dotyczące indywidualnej sprawy związanej z określonym stanem faktycznym)

28 30 maj 2011

Sukcesja podatkowa

Sukcesja prawno – podatkowa jest to następstwo prawne ogółu praw i obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Sukcesorzy prawni stają się następcami praw i obowiązków podatkowych wynikających z przepisów prawa oraz decyzji podatkowych. Zobowiązania podatkowe nie wygasają wraz z ustaniem egzystencji podatnika. Sukcesorami podatkowymi osób fizycznych są ich spadkobiercy. Przejmują ogół praw i obowiązków podatkowych spadkodawcy. Sukcesorami podatkowymi osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej są różne podmioty powstałe w wyniku łączenia, dzielenia bądź przekształcenia istniejących wcześniej podmiotów.

Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych

Organ podatkowy może zabezpieczyć wykonanie zobowiązania na całym majątku podatnika Może np. dokonać wpisu hipoteki przymusowej, może zająć wynagrodzenie podatnika bądź jego środki zgromadzone na rachunkach bankowych. Inną formą zabezpieczenia podatkowego jest hipoteka podatkowa. Hipoteka podatkowa przymusowa przysługuje Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego na wszystkich nieruchomościach podatnika. Przedmiotem hipoteki mogą być nie tylko nieruchomości, lecz także niektóre prawa majątkowe. Kolejne zabezpieczenie to zastaw skarbowy.

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe

Problemem tej odpowiedzialności pojawia się wówczas, gdy zobowiązanie podatkowe nie zostało prawidłowo wykonane. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe może przybierać dwie postaci:

• Odpowiedzialności osobistej – dotyczy osoby dłużnika. Dłużnik odpowiada za zobowiązanie całym swoim majątkiem – obecnym i przyszłym. Jest to odpowiedzialność nieograniczona.

• Odpowiedzialności rzeczowej – dotyczy rzeczy, a nie osoby dłużnika. Dotyczy, zatem nieruchomości, praw majątkowych i niektórych nieruchomości