AGOS - w koncepcji wychowania Stefana Kunowskiego jeden z czynników rozwojowych, świadome prowadzenie wychowawcy, wprowadzanie wychowanka w świat społeczny często utożsamiany z wychowaniem jako intencjonalnym wpływem na osobę.

AKULTURACJA - w węższym rozumieniu wprowadzanie w kulturę, zapoznawanie z wartościami charakterystycznymi dla danego kręgu kulturowego, może koncentrować sie wokół kanonu, tradycji, ale i treści współczesnych, mając na celu podniesienie poziomu świadomości kulturowej czy przynależności etnicznej.

Alternacja doświadczenie oparte na wyrugowaniu ze świadomości osoby treści zinternalizowanych w stadium socjalizacji pierwotnej (j. ojczystego, wiary religii) zdarza sie bardzo rzadko.

AMBIWALENCJA - współwystępowanie emocji o przeciwnych znakach tzw. mieszanych uczuć w odniesieniu do rzeczy, sytuacji, osób idei jednoczesne żywienie przeciwstawnych uczuć do tego samego obiektu.

ANOMIA - w odniesieniu do stadiów rozwoju moralnego Kohlberga i Meyera najniższy poziom świadomości moralnej, brak norm społecznych kierujących postępowaniem jednostki. w psychologii zniechęcenia, poczucia utraty celu działania i życia, wiąże się z ryzykiem samobójstwa.

ANTYCYPACJA - w odniesieniu do edukacji miedzy kult. jedna z metod, której celem jest wyposażenie jednostki w zdolność przewidywania tendencji rozwój. zjawisk społ. przystosowanie siebie i swojego życia do nadchodzących zmian.

Aspiracje - dążenia do osiągnięcia zamierzonych celów. realizacji pewnych założeń.

AUTONOMIA - w odniesieniu do stadiów rozwoju moralnego wewnętrzną wolność najwyższy poziom świadomości moralnej, charakteryzujący się działaniem nie zależnym od innych i przestrzeganiem norm społecznych ze wzg. na poczucie ich słuszności, nie zaś konsekwencje ich łamania czy obawe przed sankcjami.

BIOS - w koncepcji Stefana Kunowskiego jeden z czynników rozwojowych składa się nań suma warunków wewnętrznych, czynników dziedzicznych, kształtujących wrodzone cechy konstytucji, temperamentu czy zdolności dziecka.

DIALOG MIĘDZYKULTUROWY - w odniesieniu do edukacji międzykulturowej jedna z metod, której celem jest poznawanie innych kultur i ich elementów w celu kształtowania tolerancji i empatii w warunkach zróżnicowanego kulturowo.

DOMINACJA IDEOLOGII w socjologii konfliktu sytuacja w której jedna z ideologii częściej konkurujących ze sobą niż uzupełniających się znajduje więcej zwolenników niż inna, choć było odwrotnie.

DWUKULTUROWOSC RODZINY - sytuacja w której rodzice wychowujący dzieci pochodzą z dwóch, odmiennych kręgów kulturowych, co rodzi określone konsekwencje rozwojowe dla dziecka w zależności od przyjmowanych przez nią postaw i wyborów dotyczących miejsca zamieszkania, posługiwania się językiem .

EPIGENEZA: w kocepcji rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona cykl rozwojowy osmiu faz obejmujących całe zycie jednośtki Poszczególne fazy nie rzadko odzielone bywaja kryzysami normatywnymi, pełniącymi rolę punktów zwrotnych w biografii osoby. Ich pozytywne rozwiązanie odbuduwuje inicjatywe i potencjał rozwojowy, niepowodzenia zwiastuje zahamowanie lub zwolnienie tempa rozwoju.

ESTETYZACJA- w odniesienu do teorii mediów sczegónie rozpowszechniona u schyłku XX wieku tendencja do unikania w środkach masowego przekazu rzeczywistego obrazu zjawisk zyciowych, unikania tematów kłopotliwych takich jak choroby smierć i starość.

ETNOCENTRYZM - w węższym rozumieniu postawa oparta na podkreslaniu wartosci i elementów kultury, narodowych, etnicznych, eksponowanie uch jako nadrzednych treści edukacyjnych z jednoczesnym przekonaniem o ich najwyższyej wartości moralnej i poznawczej.

ETOS - w koncepcji Eriksona pojęcie odnosi sie do doświadczenia społecznego, pełnionych ról, statusu, a także rodzaju i częstotliwości kontaktów i innymi ludzmi. w socjologii grup społecznych całośc przyswojonych przez zbiorowość i akceptowanych przez nią norm, regulujacych zachowania jej czlownków.

GLOBALNA ZMIANA - w odniesieniu do edukacji międzykulturowej jedna z metod, której celem jest kształtowanie otwartości wobec następujacch we wspólczesnym świecie zmian cywilizacyjnych i kulturowych a takze współodpowiedzialności ludzi jako członków ekosystemu. Istotą kształtowania świadomości między kulturowej jest uświadamianie ludziom, ze wpływ jest niezalezny od miejsca zamieszkania i powinien opierac się na działaniach prewencyjncych wobec globalnych zagrożeń.

GRUPA ODNIESIENIA - zintegrowany zbiór jednostek identyfikujacych się ze wspólnymi celami, symbolami grupa z przynaleznosci do której jednostka wiąze swoje oczekiwaniai czerpie korzysci.

GRUPA RÓWIEŚNICZA - zintegrowanyc zbiór jednostek w podobnym wieku, funkcjonujacych w okreslonym otoczeniu społecznym o nieformalnych wzorach kontroli, charakteryzujący się wspólnotą wartości i poglądów.

HETERONOMIA - w odniesieniu do stadiów rozwoju moralnosci Kohlberga i Meyera 2 stadium rozwoju moralnosci jednostki charakterystyczne dla poziomu konwencjonalnego. opiera się na stosunkowo dobrze rozwinietej świadomosci norm moralnych i zasad społecznych, ale ich przestrzeanie wynika z chęci uniknięcia kary czy zasłuzeniem na nagrode nie wewnetrznym przekonaniem.

HOMOGENIZACJA - tendencja do ujednolizania rezygnacja z wyodrębniania istotnych różnicujących treści, przystosowywanie poziomu programów do potrzeb i możliwości poznawczych tzw, przecietnego odbiorcy.

IDEOLOGIA EDUKACYJNA - w socjologii edukacji zbiór przekonań pewnej grupy ludzi dotyczacy formalnu=ych ram edukacji , celów kształcenia , programów nauczania, edukacji zinstytucjonalizowanej i nauki w domu.

IDIOLEKT - w teorii komunikacji ogól nawyków językowych jednotki, kształtujących sie w trakcie całego zycia, zalezny jest od wieku, pochodzenia społecznego, pełnionych ról, migracji a także ruchliwości(stratyfikacja). Rozwija sie w odniesieniu do repertuaru językowego grup odniesienia, ma charakter zmienny dynamiczny, ewoluuje znacznie szybciej niz repertuar językowy.

ILLIZM - koncepcji wychowania Kunowskiego postawa wspólnotowa, wyrażajaca sie w szeroko rozumianej identyfikacji z innymi ludzmi, przekraczaniu społecznych granic, przeciwieństwo nostyzmu

INKORPORACJA IDEOLOGII - wchłonięcia połaczenia jednej ideologii z elementami drugiej, ze względu na ich podobieństwo badz wzajem odniesienia , na ogół w celu wzmocnienia jej pozycji i uczynienia zrozumiała i atrakcyjna dla szerszych grup społecznych.

INTERAKCJIE - codzienne kontakty twarzą w twarz, wzajemne oddzialywania na siebie dwu lub więcej odsób. W toku interakcji ustalamy znaczenia wypowiedzi uczymy się rozumiec innych, zaznaczamy własne stanowisko. interakcje mają charakter werbalny lub niewerbalny, przy czym znaczenia tych ostatnich sa symboliczne, zalezne od reguł kulturowych.

INTERIORYZACJA - uwewnetrznienie przyswojenie i uznanie za własne wyników procesów uspołecznianaia pewnych norm regól społecznego funkcjonowania, ale też elementów wiary religijnej, obyczajowości czy sposobów komunikowania.

INWERSJA AKSJOLOGICZNA - w odniesieniu do sfery wartosci ich odwrócenie, oznaczać miże zarówno świadome dzialania jednostki czy gr oparte na przeciwstawieni sie lansowanym oficjalnie wartościom jak i miec źródlo zaburzen w niewłasciwym rozumieniu lub niepełnym prowadzacym do zaburzen w ich interpretacji. w odniesieniu do kontaktów z mediami inwersja ma charakter wymuszony przez lansowanie okreslonych tresci i kolonizacje świadomości odbiorców.

INWERSJA SYMBOLICZNA - w antropologicznym ujęciu procesu edukacji element rytuału oporu w klasie szkolnej, odwracanie powszechnie przyjetych norm reguł zycia szkolnego, poprzez błaznowanie ośmieszanie dekonstrukcja codzienności szkoły.

DYSPOZYCJE INSTRUMENTALNE - w psycholog. teoriach osobowości odpowiedzialne za kształtowanie się zachowań usprawniających i doskonalących funkcjonowanie w otaczającej rzeczywistości(wiedza nawyki, umiejętności)

DYSPOZYCJE KIERUNKOWE - cechy odpowiedzialne za kształtowanie sie zachowań wyznaczających stosunek do świata i samego siebie(dążenie motywy postawy. Intencjonalne kształtowanie dyspozycji kierunkowych łączone bywa na ogól z wychowaniem).

JAŻŃ ODZWIERCIEDLONA - w teorii ról społecznych znanieckiego sposób w jaki członek grupy lub kandydat na niego wyobraza sobie ze jest postrzegany przez czlonków owej grupypozostaje w ścisłej relacj z jaźnia subiektywna.

JAŻŃ SUBIEKTYWNA - w odniesieniu do teorii ról społecznych Znanieckiego sposób w jaki jednostka postrzega sama siebie, jaźń subiektywna jest wtórna wobec jaźni odzwierciedlonej w sensie społ. jestesmy zawesze produktami gr społ. ponieważ działanie poprzedza informacje zwrotna refleksje i tworzene autokoncepcji. Pozostaje w ścisłej relacji z jaźnia odzwierciedloną.

JĘZYK POETYCKI - w odniesieniu do teorii komunikacji odmiana języka którego narzedzia służa refleksji kontemplowaniu rzeczywistosci ale nie jej bezpośredniej ocenie, czy rozwiazywaniu problemów przy jednoczesnym uwolnieniu rozumowania od pragmatyzmu.

JEZYK TRANSAKCYJNY - odmiana języka której narzedzia służa do instrumentalnych celów ustalania faktw potwierdzania wskazówek przedstawienia relacji podsumowaia czy wyciagania wniosków

JUWENALIZACJIA - w odniesieniu do teorii mediów tendencja polegajaca na gloryfikowaniu i eksponowaniu mlodości i trendu odmładzania przez środki masowego przekazu dązenia di bycia i czucia sie młodym za wszelka cene z jednoczesna deprecjacja stanu dojrzałego jako mniej wartosciowego.

KANON KULTUROWY zespól konkternych elementów kultury dominującej o charakterze symbolicznym przekazów idei legend opisów hist czy dzieł artystycznych, które z jednej strony umozliwiają identyfikacje członkom danego spolecznstwa z niesionymi przez nie wartościami z drugiej wyznaczaja kryteria oceny rzeczywistosci kulturowej i społ.

KOD JĘZYKOWY OGRANICZONY0 w poglądach basila bernsteina sposób posługiwania się językiem preferowany przez osoby pochodzace z klasy robotniczej i niższych warstw społecznych wyboruy językowe dokonywane przez rozmowców sa w pełni przewidywalne, wypowiedzi sa ubogie w argumentacje przewazaja zdania pojedyncze nierozwiniete wypowiedzi w trybie rozkazujacym nie uwzgledna się podmiotowości jednostki

KOD JĘZYKOWY ROZWINIĘTY sposób posługiwania się językiem preferowany przez klasy srednie i inteligencje obfituje w szeroko rozbudowane określenia wyrazów argumentacje charakteryzujac się zdaniami złozonymi badz rozwiniętymi przwazaja wypowiedzu w trybie orzekającym i przypuszczajacym , uwzglednia indywidulanosc i podmiotowośc jednostki.

KONCEPCJA BANKOWA NAUCZANIA - nazwana tak przez Paulo freirego jednego z twórców teologii wyzwolenia koncepcja oparta na weryfilaknym(góra - dól) model uczeb bzuczyciel ten ostatni preferuje autorytarny styl wycjowania i nauczania metody werbalne pamięciowe opanowanie wiedzy przez uczniów ich niska samodzielności w procesie zdobywania wiedzy.

KONCEPCJA PROBLEMOWA NAUCZNIA - nazywana tak prze Paulo Freirego koncepcja oparta na horyzontalnym modelu relacji uczen nauczyciel ten oststni preferuje demokratyczny styl wychowania i nauczania rozwiązanie peoblemów jako metodę dochodzenia do wiedzy, duża samodzielnośc myslenia i działania uczniów.

KRYZYS NORMANTYWNY - w teorii rozwoju psychospołecznego ERIKSONA kryzys harakteryzujacy sie tymczasowym obnizeniem inicjatywy działania i potencjału rozwojowego, występuje jako reakcja na nowe wyzwania pomiędzy poszczególnymi fazami rozwojowymi w zyciu człowieka, często porównywany przez autora koncepcji do przesileniaw chorobie. pozytywnie rozwiązany, pozwala osiągnąc założone cele i ponowne otwierana perspektywe rozwojowa.

kultura elitarna - rodzaj twórczosci czy zjawisk kulturowych o najwęzszym zasięgu jej tresci przystosowane sa do odbioru tylko przez nielicznych twórczośc ma charaktej zawodowy pełni funkcje ekspresji wytwory najczęsciej nie sa przezbaczone na rynek.

KULTURA KOFIGURATYWNA w antro teori kult margaret mead pośrednie stadium rozwoju kultury datoane od poł XVIII wieku do końca II w sw. Przekaz wiedzy i wartosci miedzy pokoleniami ma charakter dwukierunkowy, co spowodowane jest postepem cywilizacyjnym i przyspieszeniem obiegu informacji.

KULTURA LUDOWA - w teorii kultury rodzaj twórczości czy zjawisk kulturowych o średnim zasiegu odbioru, jej treści sa na ogól łatwo dostepne intelektualnie, twórczośc ma charakter amatorski, folklorystyczny, wytwory często sa sprzedawane, pełniac funkcje popularyzacji regionu i wiedza o nim.

KULTURA MASOWA(POPULARNA)- w teorii kultury treści o najszerszym zasięgu odbioru, maja charakter demokratyczny, przystosowany do poziomu odbioru przez przecietnego widza i słuchacza, twórczośc może miec charakter zarówno amatorski jak i zawodowy, wytwory pełnia funkcję rozrywki i hedonizmu.

KULTURA MATERIALNA(CYWILIZACJA) - w teorii kultury ta jej częśc, która mając charakter zewnętrzny stanowi świadectwo minionuch czasów, składają się na nią: drogi, mosty, meble, inne elementy architektoniczne( domy kościoły), przedmioty uzytkowe (np. meble).

KULTURA POSTFIGURATYWNA - w antropologicznej koncepcji kultury Margaret Mead pierwsze stadium jej rozwoju, datowane od społeczenstw prymitywnych do rewolucji przemysłowej. przekaz miedzypokoleniowy dotyczacy wiedzy i wartości ma charakter jednokierunkowy, starsi członkowie społeczeństwa ucza młodszych, co spowodowane jest konserwatyzmem, duża odpornoscią na zmiany i modyfikacje, wolnym tempem przemian społecznych.

KULTURA PREFIGURATYWNA - w antropologicznej koncepcji kultury Margaret Mead ostatnie stadium jej rozwoju datowane na obecny okres od konca II wojny światowej, kierunek przekazu międzypokoleniowego ulega odwróceniu, młodsi członkowie społeczeństwa sa bardziej kompetentni od starszych, wiecej wiedzą o otaczajacym świecie i szybciej aprobuja zmiany. Spowodowane jest to technizacją zycia, szybkim postępem cywilizacyjnym i błyskawicznym obiegiem informacji.

KULTURA SYMBOLICZNA- w pogladach na temat kultury autorstwa Antoniny Kłoskowskiej ta jej częśc, która majac charakter wewnetrzny, tkwiacy w swiadomości i umysłach członków społeczeństwa, obejmuje następujące dziesziny: nauke, wiedzę, sztukę i religię. Na kulturę symboliczną składaja sie nie tylko znaki i symbole, będace bezpośrednim budulcem jej tresci, ale tez wzory, normy, oceny przekonania ludzi tworzacych społeczeństwo.

LEGALIZACJA IDEOLOGII - w socjologii konfliktu sytuacja, w której elementy ideologii uznawane dotad za nielegalne zostały oficjalnie uznane i wydobyte na światło dzienne, często towarzyszy odtajnieniu dokumentów założeń tajnych czy nielegalnych działających w przeszłości organizacji i stowarzyszen spolecznych. może jednak szczególnie w przypadku przyjecia władzy przez mniej postepowe społecznie ugrupowania, wziązac sie w próbach manipulowania mediami prowadzenia cenzury.

LOS - w koncepcji wychowania stefana kunowskiego czynnik rozwojowy suma warunków historycznych i bytowych wplywających na możliwości jednostki W personalizmie chrześcijanskim bywa utożsamiany z wolą Boga, boskim planem wobec osoby. w ujęciu Kunowskiego wszakaże los jest czynnikem którego nie wolno absolutyzowac i przeceniać autor podkresla role wolniej woli. W postępowaniu jako unikalnego atrybutu człowieczeństwa.

MASS MEDIA - w teorii mediów i kultury masowej narzedzie informacji akcentujace jej masowy charakter, zapewniają one kontakty pośrednie miedzy nadawca a odbiorca informacji ze wzgledu na fakt, że trzesci medialne śa nadawne w centrum np. stacji radiowej czy telewizyjnej.

MECHANIZMY ODGRWANIA ROLI - w strukturalistycznych teoraich ról zachowania i postawy wyrazajace stosunek jednostki do pelnionej przez nia roli czy ról społecznych, najczescie występujące mechanizmy to: scalenie ( rola jest srodkiem samorealizacji i samopotwierdzenia jednostki), rozłam w roli (takie jej odgrywanie które jest niezgodne z przekoaniami i osobistymi wartościami) manipulacja rolą( próby dopasowania wzorów kulturowych do wlasnych wyobrazen o roli lub uwolnienia się jednostki spod nacisków strukturalnych wyznaczanych przez oficjalne wymagania roli)

MŁODZIEŻ - w poglądach juwentologów( m. in Griesse, Rosenmayer, edamski) odrebna kategora społeczna i badawcza obok kryterium wieku charakterystyczne są m. in następujace wskaźniki przynależności: niepełna partycypacja w zyciu spolecznym, konflikt ról, zależnosc ekonomivczma i społeczna od pokolenia starszych nie domknięcie rozwoju moralnego brak ambiwalencji w obrazie świata. Nie bez znaczenia jest tu też spektrum odpowiedzialnoścu za siebie i innych.

MORALNOŚĆ KONWENCJONALNA - w odniesieniu do stadiów rozwoju moralnego Kohlberga i Meyera posredni poziom rozwoju moralności zakładający częsiowe przyswojenie i rozumienie norm spolecznych toważyszacy na ogół heteronomii polegających na wybiórczym ich przestrzeganiu ze względu na oczekiwanie nagrody lub unikania kary.

MORALNOŚC POSTKONWENCJONALNA - w odniesieniu do stadiów rozwoju kohlberga i Meyera najwyższy poziom rozwoju moralnosci zakładający pełną internalizacje i przestrzeganie norm społecznych ze wzgledu na wewnatrzna autonomie jednostki wyrażające się m. in przekonaniem o ich słuszności

MORALNOŚĆ PRZEDKONWENCJONALNA - w odniesieniu do stadiów rozwoju moralnego Kohlberga i Meyera najniższy poziom rozwoju moralności zakladający brak znajomości internalizacji nawet podstawowych norm społecznych wiąze się z anomią towarzyszy mu postawa niedostosowania społecznego. Charakteryzująca się bierna negacją lub/i czynnym łamaniem reguł i zasad życia społecznego.

MORATORIUM ROZWOJOWE - w koncepcji eriksona jedno z możliwych reakcji na oferte ról spolecznych a zarazem stadium przejsciowe tożsamości charakteryzuje się odroczeniem waznych decyzji i wyborów zyciowych na przyszłośc aby można bylo mówic o jego pozytywnym przebiwgu konieczne jest zarówno ograniczony czas jego trwania jak i konkretny wynik. moratorium jest bardzo ważnym elementem tożsamości zapewnia bowiem wyższy poziom i dynamikę procesów rozwojowych rzadko jednak bywa przeżywane świadomie najczęstsze formy instytucjonalizacji moratorium to: studia podróże przejściowy pobyt w odosobnieniu

NOSTYZM - w koncepcji wychowania stefana kunowskiego postała wąskiej identyfikacji z grupa odniesienia np. rodzina przyjaciółmi wykluczajaca szersze relacje społeczne oparte na efektywnym wspóldziałaniu czy wspólodpowiedzialności i integracji z ogólem społeczeńswa eksponuje różnice poglądów pozycji czy interesow czesto prowadząc do antagonizmów stanowi przeciwieństwo ILLIZMU.

OSOBOWOŚĆ STEROWANIA TRADYCJĄ - koncepcji dawida Riesmana osobowośc zamknięta odporna na wplywy zewnętrzne mechanizmy autoregulacji zachowania wywodza się ze zinternalizowanych w dziecinstwie tresci konserwatywnych transmitowanych przez starsze pokolenie przeciwdziala zmianą pdrzucaja to co nowe jako zagrazajace stabilnosci i niebezpieczne tak w wymiarze jenostkowym jak i indywidualnym koncepcji davida riesmana i margaret mead kształtowana jest przez kulture postfiguratywną.

OSOBOWOŚĆ WEWNĄTRZSTEROWANA - w koncepcji Riesmana osobowość o cechach pośrednich między sterowana tradycja a zewnątrzsterowaną wyposażona w naturalne mechanizmy autoregulacji zachowana. Zmiany śa przyjmowane w sposób wybiórczy służac wzbogaceniu jednostki i lepszej komunikacji ze światem zewnętrznym czy pełniejszemu rozumieniu rzeczywistości w koncepcji davida Riesmana i Margaret Mead kształtowana przez kultire kofiguratywną.

OSOBOWOŚĆ ZEWNĄTRZSTEROWANA - w koncepcji Riesmana osobowość podatna na zmiany czesto postrzegane bezkrytycznie jako niezbedy element codzienności wynikający z narastającego tempa życia pozbawiona wewnetrznych mechanizmów autoregulacji łatwo ulegajaca modą zagrożeniom cywilizacyjnym w koncpecji Davida riesmana i Margaret Mead kształtowana jest przez kulture przefiguratywną.

PATERNALIZM- w odniesieniu do ideologii edukacji postawa opiekuńcza charakterystyczna dla wychowania w rodzinie i reprezentowana przez rodziców dziecka opiera się zarówno na bliskiej więzi emocjonalnej stanowiącej podstawę naturalnego autorytetu jak i na stawianiu dziecku wymagań wynikających z troski o jego rozwój oraz aspieracji i planów wobec jego osoby moze jednak byc przejawiana przez zaangażowanego w prace pedagogiczną nauczyciela.

PERSONALIZM CHRZEŚCIJAŃSKI - w filozofii XX wieku kierunek przyjmujący za podstawe rozumowania i analizy swoiście rozumianą problematyke osobowości ludzkiej wiele miejsca poświęca się metafizyce dobru i szczesciu człowieka osiąganemu poptzrz kontakt z bliźnimi specyficzna odmiana tego kontaktu sa relacje wychowawcze przedstawiciele personalizmu chrześcijańskiego w polskiej pedagogice to m. in Karol Wojtyła Stefan kunowski janusz Korczak Janusz Tarnowski.

POLIWALENCJA - w teorii socjalizacji środowisko wielokulturowym występowanie w otoczeniu społecznym i jednoczesna orientacja na wartości pochodzące z różnych źródeł: kultur religii środowisk społecznych jesli wartości te pozostaja w konflikcie lub wzajemnie sie wykluczają poliwalencja prowadzi do konieczności dokonania wyboru w ich obrębie. jeśli wobec siebie alternatywne uzupełniają się możliwa jest identyfikacja z szerszą ich ofertą. poliwalencja zarówno w sytuacji wyboru jak i w identyfikacji niesie ze soba okreslone konsekwencje rozwojowe przede wszystkim w kwestii procesu budowania tożsamości.

PRZEDZAMKNIĘCIE - w koncepcji erika eriksona jeden z mozliwych typów tożsamości stanowiących reakcje wobec oferty ról spolecznych polegajacym na przedwczesnym podjeciu wiążących decyzji życiowych pominięcie fazy meratorium bez prób weryfikacji które wybory otwieraja pozytywne perspektywy rozwojowe i stanowią szanse na samorealizacje

PRZEŻYCIE ŚWIATOPOGLĄDOWE - w konecpcji wychowania stefana kunowskiego najwyzsza forma kontaktu duchowego wychowawcy będącgo autorytetem moralnym a zarazem przewodnikiem poświecie idei wychowankiem obejmuje zarówno sfere poznawcza jak i emocjonalna przezycie światopogladowe wspólistnieje ze spotkaniem które jednak nie ma cech celowego działania pedagogicznego pozostajac nieuswiadomionym i niezamierzonym rodzajem oddziaływania na psychikę wychowania.

REPERTUAR JĘZYKOWY - w odniesieniu do teorii komunikacji ogól nawyków i form językowych stosowanych w wypowiedzeniach przez członków określonej grupy społecznej jest on pojęciem wtórnym wobec IDIOLEKTU i stanowi podstawe jego kształtowania jest znacznie mniej elastyczne niz idiolekt wolniej choć pod wpływem tych samych czynników ulega zmianom przykładem repertuaru językowego jest slownictwo okreslonej kategorii wiekowej czy zawodowej np, mlodzieży prawników pewnien typ gwary.

REPRODUKCJA KULTUROWA- w teorii społecznej Bourdieu i Passerona zjawisko powielania mniejszych szans na pozytywny start życiowy dziecka uwarunkowany niższym poziomem wykształcenia rodziców, a co za tym idzie mniejszym nakładem na jego rozwój i edukację, które wspólistnieją z deficytami sfery werbalnej oraz niepowodzeniami w wyniku tych procesów dziecko wybiera szkołe niedająca dobrego przygotowania do studiów wczesnie przerywa edukacje często też kompensuej niepowodzenia w sferze intelektualnej szybkim założeniem rodziny który to fakt prowadzi do zamknięcia koła reprodukcji.

RODZINA DYSFUNKCJONALNA - rodzina która z jakichś przyczyn nie wypełnia nalezycie badz wcale conajmniej dwóch sposród 6 głownych funkcji np niezaspakaja potrzeb materialnych czy też emocjonalnych jej czlonków nie zapewnia poczucia bezpieczenstwa czy nie przekazuje prawidłowych wzorców zachowań społecznych.

RODZINA EGALITARNA - rodzina w której rozklad władzy jest równy wszyscy czonkowie maja wpływ na wazne decyzje podejmowane w jej eobrebie nie ma tu dominaxji jednej osoby nad innymi ani narzucania rozwiązań w imię wyższego dobra tzw. grupowego interesu.

RODZINA MARTYRIACHALNA - rodzina w której władza rozumiana jako wpływ na wazne kwestie a także istotne decyzje sprawowana jest przez kobiety sytuacja taka może wynikać z tradycji i wzorców zachowan wyniseionych z własnego domu, ale też sytuacji ekonimicznej(kobieta utrzymuje innych domowników czy zarabia więcej niz mężczyzna) czy społecznej(wdowieństwo, rozwód).

RODZINA OSOBOWA - w teorii kodów językowych Bernsteina rodzina w której wszyscy jej członkowie maja w miare równy udział w podejmowaniu waznych decyzji i w której na pierwszym miejscu stawia sie indywidualnośćpodmiotowośc i dobro domowników nie zaś integracje i intelekt grupowy. Osobowy charakter rodziny zyskuje także przełożenie na kategorie językowe: rodzina osobowa to zazwyczaj rodzina porozumiejąca sie kodem językowym rozwiniętym komunikacja ma charakter otwarty a socjalizacja przybiera cechy przekazu obustronnego: dzieci socjalizowane sa przez rodziców i odwrotnie

RODZINA PATOLOGICZNA - rodzina w której członkowie wykazuja odchylenia od ogólnie przyjetych norm społecznych poczynając od zaburzen osobowości poprzez rózne przejawy i formy niedostosowania społecznego prostytucje, narkomanię, alkoholizm czy inne wywierające niszczący wpłym na ich członków uzaleznienia az do kwestii społecznych jak ubóstwo, bezdomnośc czy w niektórych przypadkach bezrobocie.

RODZINA PATRYRIACHALNA - rodzina w której władza rozumiana jako wpływ na wazne kwestie a także decyzje w znaczących sprawach sprawowana jest przez mężczyzne będacego na ogól głową rodziny sytuacja taka może wynikac z wzorców wyniesionych z własnego domu ale tez sytuacji ekonomicznej( męzczyzna utrzymuje innych członków rodziny czy zarabia więcej niż kobieta).

RODZINA POZYCJONALNA - w teorii kodów językowych Bernsteina rodzina w której integracja i zbiorowe dobro cenione jest wy zej niz podmiotowość i indywidualnośc ich członków wazne decyzje podejmowane sa przez głowe rodziny. Rodzina pozycjonalna charakteryzuje się na ogól ustaloną hierarchią. Pozycjonalny charakter ma przełożenie na kategorie językowe: członkowie takiej rodziny na ogól posługują sie kodem ograniczonym komunikacja ma charakter zamknięty socjalizacja jest jednostronna: dzieci socjalizowane sa przez starszych członków rodziny (rodziców))

RODZINA (małżeństwo) EGZOGAMICZNE - rodzina w której załozyciele( małzonkowie) pochodza z rodzin znacznie różniących się statusem społecznym materialnym nieprzynależacym do tej samej klasy społecznej

RODZINA (małżenstwo) ENDOGAMICZNA - rodzina w której założyciele (malżonkowie) pochodza z tej samej klasy społecznej zatem ich status społeczny, materialny zasób doświadczeń socjalizacyjnych jest podobny.

ROLA SPOŁECZNA - w teori dziłania społecznego Floriana Znanieckiego działaniowy aspekt wzoru osobowego jako składniki roli wymieniane są: jaźń odzwierciedlona funkcja społeczna stan socjalny i znaczenie życiowe. Role społeczną można także definiować jako zespół określonych postaw i zachowań wynikających z zajmowania przez jednostkę jakiejś pozycji w grupie społecznej. wpływ na pełnienie roli społecznej wywierają: czynniki biologiczne i psychiczne których źródłem jest osoba pełniąca rolę wzór osobowy określający idealne cechy czy sposoby zachowania charakterystyczne dla takiej roli definicja roli przyjęta w grupie, wewnętrzna struktura i organizacja grupy stopień identyfikacji jednostki z grupą.

ROLE PRZYPISNE - w koncepcjach funkconalistycznych roli (J. Turner) odpowiedż na oczekiwania wypływające ze scenariusza roli związane ze wzorem osobowym lub kulturowym wyrażone w postaci norm przypisanych pewnej pozycji społecznej.

ROLE SPEŁNIONE - w koncepcjach funkcjonalistycznych roli (J. Turner) wypadkowa ról przypisanych i subiektywnych pochodna oczekiwań społecznych a także własnych sądów i interpretacji roli konkretne zachowania i osoby reagowania jednostki w określonych sytacjach społecznych.

ROLE SUBIEKTYWNE - w koncepcjach funkcjonalistycznych roli (J. Turner) wynik interpretacji ról przypisanych sposób postrzegania wymogów określonej roli przez jednostkę.

ROZWÓJ BIO- SOCJO-KULTURALNY - w koncepcji Heleny Radlińskiej rozwój o charakterze warstwicowym (zachowana jest logika rozwoju czyli kolejnośc w jakiej poszczególne sfery podlegają procesom rozwojowym) w którym rozwój sfery biologicznej poprzedza rozwój spoleczny(socjalny) a jako ostatni rozpocznya się rozwój sfery kulturalnej dziecka procesy odpowiadające poszczególnym sferom autorka nazywa wzrostem wrastaniem i wprowadzeniem wychowanka w swiat wartości estetycznych i kulturę.

ROZWÓJ DEGRESYWNY - w psychologii rozwojowej i pedagogice specjalnej odmiana rozwoju, w której przebiega on prawidłowo do pewnego etapu, nastepnie tempo zmian ulega spowolnieniu(bywa też od początku wolniejsze niż w przypadku rozwoju progresywnego), po czym następuje stagnacja. Degresja w rozwoju zazwyczaj uwarunkowana jest przyczynami o charakterze genetycznym i wrodzonym(upośledzenie umysłowe, deficyty parcjalne choroby psychiczne lub somatyczne).

ROZWÓJ PROGRESYWNY - w psychologii rozwojowej odmiana rozwoju w którym przebiega on w sposób prawidłowy z narastającym, a następnie wyrównanym tempem zmian, charakterystyczne jest, ze późniejsze stadia sa jakosciowo i ilościowo lepsze od poprzednich. Rozwój progresywny na ogól jest wynikiem pozytywnych oddziaływań środowiskowych, właściwych wzorców zachowania, więzi emocjonalnych(czynniki zewnętrzne), jak i właściwego wyposażenia genetycznegi(czynniki wewnętrzne).

ROZWÓJ REGRESYWNY - w psychologiirozwojowej i pedagogice specjalnej odmiana rozwoju, w którym do pewnego etapu przebiega on prawidłowo, następnie tempo zmian ulega spowolnieniu i z czasem regresowi, późniejsze stadia nie są jakościowo ani ilościowo lepsze od poprzednich. Regres w rozwoju na ogół uwarunkowany jest przyczynami srodowiskowymi(patologia wzorców, pozbawienie wartościowych bodźców, niewłaściwe postawy rodzicielskie).

SAKRALIZACJA - w antropologii kultury tendencja do uswięcania czegoś, nadawania mu wyjatkowej na równi z religijną wartości.

SEKTA - w socjologii grupa społeczna charakteryzujaca sie ostra izolacja wobec otoczenia wynikajacego z własnego, odrebnego, najczesciej opozycyjnego wobec reszty swiata systemu myslenia z mocno akcentowana rola przywódcy. Cechuje ją bardzo silna więź wewnętrzna najczęsciej dla jej członków jedyna a także wymaganie bezwzględnej lojalności. Sekta na ogół jest organizacją o charajterze relogijnym, zamknięta rekrutacja członków, o wyraźnie zaznaczonej wewnętrznej hierarchii.

SOCJALIZACJA KRYTYCZNA - w teoriach rozwoju społecznego ostatni etap socjalizacji jednostki rozpoczynający sie w procesie dojrzewania i przebiegający niejako równolegle z socjalizacją wtórna, polega na nabieraniu umiejętności oceny wydarzeń wokół, nadając nam specyficzne ludzkie zdolnosci działania, kreowania siebiei otaczającej rzeczywistości. Budowanie tożsamości podmiotowej i indywidualności, pozostające głownymi celami tego etapu, umozliwiają trzy rodzaje kompetencji: rozwijanie języka, odwagi i wiedzy.

SOCJALIZACJA PIRWOTNA - w teorii bergera i Luckmana pierwszy etap socjalizacji trwajacy od przyjącia na swiat i uogólnienia norm społecznych, co następuje w wyniku ich internalizacji i poszczerzania kręgu interakcji społecznych. Etap socjalizacji pierwotnej na ogól przebiega w rodzienie i ma szczególne znaczenie dla rozwoju jednostki: wówczas uczym=my się sygnalizować potrzeby, komunikować z otoczeniem, opanowujemy podstawowe normy społeczne. poziom uspolecznienia nawet po zakończeniu etapu socjalizacji pierwotnej pozostaje niski.

SOCJALIZACJA WTÓRNA - w teorii Bergera i Luckmana drugi, następujący po pierwotnym etap socjalizacji, trwa od końca życia jednostki, przebiega w grupach odniesienia (rówieśnicy, organizacje, współpracownicy) i opiera się na opanowywaniu tól społecznych a także zwiększaniu kompetencji społecznych: komunikowania współdziałania i in. W porównaniu z etapem socjalizacji pierwotnej poziom uspołecznienia jednostki znacznie się podwyższa.

SUBKULTURA - w mikrosocjologii względnie spójna grupa społeczna pozostająca na marginesie dominujacych w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażajaca swa odrebność poptzrz zanegowanie i podwazanie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury. subkuktura stanowi wobec nich alternatwę, nie zaś wykluczenie czy aktywny protest, jak ma to miejsce w przypadku kontrkultury.

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE- w socjologii wychowania suma warunków tworzonych przez żcyie zbiorowe dla życia jednostek, czynniki tworzące wspólne doświadczenie i bedące ogólną podstawa rozwoju osobowości.

ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE- w pedagogice społecznej rodzaj środowiska społecznego, grupa wytwarza dla osobnika majacefo po odpowiednim przygotowaniu zostac jej członkiem. Cechą charakterystczna każdego środowiska wychowawczego jest złozoność i wielopoziomowość oddziaływań. Tworzą je osoby (rodzice, wychowawcy), grupy społeczne (rówiesnicy, klasa szkolna), a także instytucje (szkoła, placówki wychowania pozaszkolnego). Pózniejsze definicje wskazują, że środowisko wychowawcze to ontrolowany i ukierunkowany na realizacje celów zespół bodzców przyrodniczych, społecznych i kulturowych, wyklucza się z niego te czynnikina które nie mamy wpływu oraz to, co dzieje sie w otoczeniu społecznym jednostki spontanicznie.

ŚWIATOPOGLĄD - według Antoniny Guryckiej subiektywny obraz realnego świata w umyśle grupy lub jednostki, ujmowany w kategoriach myślenia potocznego, bez względu na udział w kształceniu i jego poziom.

TECHNOPOL - w poglądach twórcy pojęcia Neila Postmana ostatnie stadium rozwoju kultury, stan kryzysu, w którym znajduje sie ona w wyniku ciąglego zwiększania postępu technicznego, a także tempa przepływu informacji i komercjalizacji jej wytworów. W wyniku tych procesów ideologia konsumpcji staje sie tak silnie rozwinięta, że kreuje sztuczne, niemozliwe do zaspokojenia porzeby, dehumanizując człowieka i jego kontakt ze światem.

TOTALIACJA - w rozumieniu psychologicznym uogólniony wszechogarniający wpływ, wszystko przenikające oddziaływanie, wynikajace z jednego spójnego i niepodważalnego systemu objasniania świata lub utopijnego myslenia. Innymi źródłami totalizacji sa centralnie kierowanie i biurokratyczny system zarządzania, kontrola oparta na terrorze psychicznym i fizycznym(porównaj - państwo totalitarne, insttucje totalne). Podatność na totalizacje i uproszczenia jest jedną z cech charajterystycznych okresy młodzieńczego.

TOŻSAMOŚĆ NEGATYWNA - w koncepcji rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona jeden z mozliwych typów tożsamości, charakteryzujący sie zakwestionowaniem, a następniem odrzuceniem oferty ról społecznych, a w jego wyniku - negatywnym przebiegiem i zakonczeniem procesów rozwojowych. proadzi na ogól do niedostosowania społecznego i zaburzeń psychicznych wynikających z poczucia wykorzenienia i nieprzystawalnosci do społeczenstwa.

TOŻSAMOŚĆ OSIĄGNIĘTA - w koncepcji rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona, jeden z możliwych typów tożsamości często poprzedzony moratorium charakteryzujący sie pozytywnym rozwiązaniem kryzysów rozwojowych w jednej lub kilku dziedzin życiowych, występuje jako pozytywny efekt i zakonczenie pewnego etapu rozwojowego

WYCHOWANIE MIĘDZYKULTUROWE - wychowanie mające na celu wyposażenie ludzi w świadomość przynależności do świata pluralistycznego, opartego na różnicy, międzykulturowego, bycia zarazem twórcami i spadkobiercami kultury, mieszkańcami tego samego ekosystemu ziemskiego i kształtowania w związku z tym odpowiednich postaw i kompetencji społecznych: tolerancji wobec odmienności otwartości, wspóldziałalności za losy ziemi antycypowania zmian.

WZORY NAGATYWNEGO NACISKU - w teorii ról F. Znanieckiego wzajemnie zachowania i postawy członków grupy wobec siebie, obejmujące karanie postaw opartych na łamaniu norm grupowych, nadmiernym podkreślaniu własnej odrebności i indywidualności, braku solidaryzowania się z nadrzędnie rozumianym interesem czy dobrem innych członków grupy. Moga także przybietać postac werbalnej krytyki, ostrzegania przed konsekwencjami nieaprobowanych zachowań ostracyzmu izolacji czy w szczególnych przypadkach wykluczenia z grupy. Wzory pozytywnego nakłonienia i negatywnego nacisku składają się na socjalizujące oddziaływanie grupu.

WZORY POZYTYWNEGO NAKŁONIENIA - w teorii ról F. Znanieckiego wzajemne zachowania i postawy członków grupy wobec siebie, obejmujące nagradzanie postaw opartych na wspóldziałaniu, solidaryzowaniu się z grupą, uzmawamoi jej wewnętrznnej hierarchi, respektowaniu zadas współżycia społecznego przyjętych w jej obrębie i tworzeniu własnego pozytywnego wkładu w życie i rozwój grupy. Mogą także opierać się na wyróżnianiu, obdarzaniu szczególnym zaufaniem, wspieraniu w sytuacjach trudnych, podkreślaniu i zauważaniu atrakcyjności interpersonalnej osoby.

WZÓR KULTUROWY - w teorii oddziaływań kultury na osobowość(m. in. Kluckholn): społeczne symboliczne zdefiniowanie i uaktualnione ideały pożadane sytuacje i stany rzeczy uznawane i wyskoko cenione przez grupę czy zbiorowość społeczną, najczęściej nieosiągane w rzeczywistości. Wzory kulturowe przyjmowane sa nieświadomie(socjaolizacja - identyfikacja i naśladownictwo) oraz świadome ( wychowanie konformizm, adaptacja). Są wyrazem przyjetego w konkretnej kulturze systemu wartości.

WZÓR OSOBOWY - w pogladch Marii Ossowskiej element i pochodna wzoru kulturowego, dotyczącego osoby: członka grupy społecznej, andydata do określonej roli czy obywatela. Uzależniony jest od preferowanych systemów wartości i podlega zmianom w zależności od przemian społeczno - historycznych.