Prawo rzeczowe, wykład 13, 26-05-2017
współwłasność - własność jednej i tej samej rzeczy przysługuje w sposób niepodzielny większej liczbie osób
od tego trzeba odróżniać sytuację, gdzie przedmiotem wspólnego prawa jest dobro które nie ma charakteru rzeczy, ewentualnie jakiś konglomerat dóbr stanowiących majątek – mówimy tutaj o wspólności, nie o współwłasności; przykład: wierzytelności, autorskie prawa majątkowe, inne prawa własności intelektualnej, przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne, majątek wspólny małżonków – zbiór praw lub dobro niebędące rzeczą, często obowiązki o charakterze majątkowym
analizując czy mamy do czynienia ze współwłasnością musimy kierować się kryterium podmiotowości prawnej, były przy tym wcześniej wątpliwości przy spółkach
cechą współwłasności jest niepodzielność wspólnego prawa – chodzi tu o sytuację w przypadku której żadnej z osób nie przysługuje skuteczne względem pozostałych wyłączne prawo do jakiegokolwiek fragmentu danej rzeczy – przykład – prawo odrębnej własności lokalu – mimo że są one wyodrębniane w obrębie jednego budynku, to w sensie prawnym stanowią oddzielnie nieruchomości będące odrębnym przedmiotem obrotu przysługującym różnym osobom. Ale równocześnie z tym prawem własności jest związane prawo w postaci współwłasności czy współużytkowania wieczystego którego przedmiotem jest grunt na którym budynek wzniesiono i te części budynku które nie zostały przeznaczone do wyłącznego korzystania przez właścicieli poszczególnych lokali
współwinności może występować w charakterze:
współwłasności w częściach ułamkowych – to rozwiązanie częściej występuje, zostało w sposób kompleksowy uregulowane w KC – art. 195 i następne;
samodzielny, samoistny stosunek prawny;
udział każdego ze współwłaścicieli w prawie własności danej rzeczy wyraża się w tym przypadku ułamkiem – może on stanowić samodzielny przedmiot obrotu, niezależnie od udziałów pozostałych współwłaścicieli i niezależnie od ich zgody a nawet wiedzy, chociaż zdarza się że ustawa przewiduje w tym zakresie wyjątki
temu stosunkowi nie towarzyszy żaden o charakterze podstawowym – ona nie służy realizacji jakiejkolwiek innej więzi w odróżnieniu do współwłasności łącznej
jest z założenia stosunkiem prawnym o charakterze przemijającym
jej regulacja prawna jest nastawiona na wyjście współwłaścicieli z tej szczególnej relacji – stąd wiele miejsca poświęca się kwestii zniesienia współwłasności związanym z tym rozliczeniom
współwłasności łącznej (określana mianem współwłasność o charakterze udziałowym – to nie jest prawda, bo tak samo mamy w przypadku współwinności w częściach ułamkowych)
te udziały, przynajmniej do pewnego momentu, nie mogą być wyrażone ułamkiem, czyli ich wielkość w żaden sposób nie jest sprecyzowana
w odróżnieniu od tej w częściach ułamkowych, współwłasność łączna nigdy nie występuje samoistnie, pełni ona rolę służebną względem jakiegoś innego stosunku prawnego o charakterze podstawowym, ma stanowić bazę funkcjonalną dla funkcjonowania innego stosunku, stąd jest mu podporządkowana i dopóki ten stosunek podstawowy istnieje, również współwłasność łączna nie podlega zniesieniu.
Co więcej dopóki ten stosunek podstawowy istnieje, poszczególni współwłaściciele, mimo że przysługuje im udział we współwłasności, nie mogą tym udziałem rozporządzać z żaden sposób
łączy się on z dwiema sytuacjami:
spółka cywilna – majątek wniesiony przez wspólników tytułem wkładu oraz majątek gromadzony w trakcie funkcjonowania spółki jest objęty wspólnością łączną, w ramach tej wspólności występują różnego rodzaju prawa – sytuacja w której w gruncie rzeczy nie ma współwłasności, tylko wspólność, ale w ramach tego majątku znajdują się też zazwyczaj rzeczy – w odniesieniu do nich możemy mówić o współwłasności łącznej. dopóki spółka cywilna istnieje, również wspólność łączna odnosząca się do jej majątku nie podlega zniesieniu. Dopiero z momentem rozwiązania spółki dochodzi do przekształcenia jej prawnego charakteru, do poddania tego regułom współwłasności w częściach ułamkowych
art. 863 KC – zakaz rozporządzania udziałem we wspólnym majątku wspólników jak i udziałami w poszczególnych składnikach tego majątku; wyrażono również zakaz żądania podziału majątku wspólnego
spółka cywilna – umowa – zmiany personalne są traktowane jako zmiana umowy spółki; rozwiązanie spółki w dotychczasowym składzie osobowym i powołanie na nowo w zmodyfikowanym
współwłasność łączna towarzysząca ustrojowi małżeńskiemu majątkowej wspólności – dopóki ustrój wspólności majątkowej trwa, to współwłasność łączna, czy raczej wspólność majątku małżonków nie podlega zniesieniu, ani nie może stać się przedmiotem rozporządzenia; to nie jest tak, że ta współwłasność łączna jest powiązana z samym małżeństwem, ale z ustrojem wspólności majątkowej – niejednokrotnie osoby mogą pozostawać w związku małżeńskim, ale różnych przyczyn i na skutek różnych zdarzeń prawnych, wstępujący miedzy nimi dotychczas ustrój majątkowej wspólności ustaje – np. orzeczenie rozdzielności majątkowej przez sąd – zarówno na żądanie wierzyciela jak i jednego ze współmałżonków, zawarcie intercyzy, ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków, ogłoszenie upadłości konsumenckiej, orzeczenie separacji prawnej;
nie jest ona regulowana przepisami które tworzyłyby usystematyzowaną grupę, przepisy odnoszące się do tego typu współwinności są regulowane w ramach przepisów odnoszących się do danego typu stosunku podstawowego; jak spojrzymy do przepisów szczególnych to zorientujemy się że ta regulacja nie jest wyczerpująca i samowystarczalna, dlatego w niektórych miejscach przewiduje się tam odpowiednie stosowanie przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych, nawet tam gdzie nie ma takiego odesłania – orzecznictwo dopuszcza stosowanie tych przepisów w drodze analogii
Współwłasność – jak może powstać (w częściach ułamkowych):
dziedziczenie – gdy do dziedziczenia zostaje powołane więcej osób mamy do czynienia ze specyficznym układem w postaci wspólności spadku; w skład spadku wchodzą prawa i obowiązki, własność rzeczy i inne prawa podmiotowe, ale tam gdzie mamy do czynienia z rzeczami dziedziczenie w takim układzie skutkuje współwłasnością
innym typowym zdarzeniem prawnym powodującym powstanie współwłasności jest czynność prawna – przede wszystkim będzie to umowa, ale mogą w grę wchodzić umowy różnego rodzaju, oczywiście podstawowe znaczenie będzie miało nabycie danej rzeczy przez więcej niż jedną osobę, ale równie dobrze można wyobrazić sobie sytuację w której dotychczasowy właściciel w drodze umowy rozporządzi na rzecz innej osoby nie całością przysługującego mu prawa własności, a jedynie udziałem w rzeczy wspólnej
może powstać z mocy samego prawa – zasiedzenie – może się odnosić albo do udziału we współwłasności albo nastąpić na rzecz większej liczy posiadaczy samoistnych – w każdym z tym przypadków konsekwencją będzie wytworzenie stosunku współwłasności
orzeczenie sądowe też może być źródłem współwłasności – nie jest to rozwiązanie typowe, ale może zdarzyć się, że jeżeli poszczególni współwłaściciele w toku postępowania o zniesienie współwłasności wyrażą zgodną wolę przyznania niektórym z nich przedmiotu wspólnego prawa na współwłasność ale w innym układzie udziałów niż to miało miejsce dotychczas, to sąd taki wniosek uwzględni – z chwilą prawomocności orzeczenia zostaje powołany nowy stosunek współwłasności
Powstaje tu problem pogodzenia praw i obowiązków przysługujących w odniesieniu do jednej rzeczy poszczególnym współwłaścicielom. Jedną ze sfer w obrębie której jest to niezbędne i bardzo utrudnione jest kwestia zarządu rzeczą wspólną – art. 200 – istotna zasada, ale przełożenie jej na sferę praktyczną bez stworzenia bardziej szczegółowych zasad wykonywania wspólnego zarządu jest kwestią niemożliwą. Możemy wyróżnić jeśli chodzi o zarząd trzy podstawowe typy w zależności od źródła:
zarząd umowny – współwłaściciele dysponują szeroko zakreśloną autonomią w zakresie regulowania związanych kwestii ze współwłasnością; KC jednak milczy na ten temat; mimo że zarząd umowny jest zarządem pierwszoplanowym którego istnienie i treść powinniśmy badać w I kolejności, to o nim dowiadujemy się niejako przy okazji – wskazuje nam na to art. 221 KC – natomiast w KC nie znajdujemy w obrębie przepisów księgi II żadnych reguł co to za czynności, w jaki sposób ich dokonać, w jakiej formie, jakie są wytyczne co do ich treści; ich ocena musi się odbywać na podstawie przepisów części ogólnej KC; tą czynnością prawną określającą zasady zarządu jest umowa – współwłaściciele władni są umówić się co do tego w jaki sposób zarząd danym przedmiotem będzie się odbywał; jeśli umowa = konieczne są zgodne oświadczenia woli wszystkich współwłaścicieli; brak oświadczenia choćby jednego z nich automatycznie skutkuje niedopuszczalnością przyjęcia istnienia zarządu umownego; nawet współwłaściciel którego udziały mają marginalne znaczenie, może spowodować że taka umowa do skutku nie dojdzie; nie ma tu reguł dotyczących oświadczeń woli – mogą być one składane tak jak w każdym innym przypadku, one nie muszą być nawet wyartykułowane w sposób wyraźny – mogą mieć charakter dorozumiany i być interpretowane z różnego rodzaju pozawerbalnych zachowań poszczególnych współwłaścicieli; KC nie stwarza tutaj jakichkolwiek ograniczeń pod względem formy – nawet jak mamy do czynienia z nieruchomością, to umowa określająca zasady zarządu umownego nie jest ani umową zobowiązującą ani rozporządzającą, w konsekwencji nie obowiązuje tu wymóg aktu notarialnego a dopełnienie formy szczególnej ma tak naprawdę znaczenie tylko z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu i pewnych korzyści faktycznych wynikających z możliwości udowodnienia że taka umowa istnieje i jaka jest jej treść; najlepiej byłoby pisemnie z podpisami notarialnie poświadczonymi – wtedy możemy wprowadzić to do księgi wieczystej, ale nie ma takiego obowiązku;
treść umowy – limitowana jest przepisem art. 58 KC – w tych granicach współwłaściciele mogą czynić dowolne ustalenia; do takiej umowy nie stosujemy swobody umów z art. 3531 KC, bo nie jest to umowa zobowiązaniowa; granicami swobody stron są przepisy ustawy i zasady współżycia społecznego; mogą oni doprecyzować na potrzeby wzajemnych relacji niezbyt precyzyjne reguły z zakresy zarządu ustawowego – mogą postanowić że do czynności zwykłego zarządu będą wskazane jakieś konkretne czynności a inne jako przekraczające zarząd zwykły; mogą wprowadzić w odniesieniu do poszczególnej kategorii spraw wymóg podejmowania decyzji jakimś innym stosunkiem udziałów niż ten który wynika z KC, albo mogą dojść do porozumienia co do powierzenia rzeczy jakiejś jednej osobie – jednej ze współwłaścicieli bądź będącej profesjonalnym zarządcą
zarząd ustawowy
zarząd sądowy