Przedmiot, metody badania i historia psychologii rozwoju człowieka - c.d.

• Zasady psychicznego rozwoju człowieka

Podstawowe pytania psychologii rozwojowej:

• Jakie są źródła, czynniki i mechanizmy warunkujące powstanie oraz przebieg i następstwa zmian rozwojowych?

W historii myśli psychologicznej różne odpowiedzi na te pytania.

Koncepcje jednoczynnikowe - ( wcześniejsze próby wyjaśniania zmiany rozwojowej)

Za zmianę rozwojową odpowiedzialny jeden czynnik.

• Dziedziczne i wrodzone dyspozycje psychiczne - najważniejszym czynnikiem odpowiedzialnym za zmianę rozwojową (biologizm, natywizm). Dziecko przychodzi na świat z wyznaczonymi genetycznie predyspozycjami.

• Rozwój polega na stopniowym ich ujawnianiu się wraz z dojrzewaniem organizmu. Indywidualność jednostki wyznaczona przed jej urodzeniem.

• Drugie stanowisko - głównym czynnikiem rozwoju psychicznego jest środowisko. Dziecko przedmiotem i wytworem oddziaływań środowiska.

• SPÓR NATYWIZMU Z EMPIRYZMEM: który czynnik (dziedziczenie, czy doświadczenie) rzeczywiście wyznacza rozwój.

• Koncepcja Sterna (teoria dwuczynnikowa) próbą pogodzenia obydwu stanowisk i pokazania zbieżności i współoddziaływania dziedziczności i środowiska.

Odziedziczone predyspozycje psychiczne są związkami cech, które przekształcają się w trwałe właściwości pod wpływem doświadczeń jednostki w wyniku działania środowiska.

• Współczesne wersje sporu:

• Biologiczne i środowiskowe uwarunkowania inteligencji,

• Wrodzony, czy nabywany sposób opanowywania języka i mowy.

Wieloczynnikowe koncepcje rozwoju - koncepcja J. Piageta:

• Rozwój poznawczy wyznaczony działaniem kilku czynników takich jak: dojrzewanie, doświadczenie, środowisko oraz

• RÓWNOWAŻENIE - czynnik koordynujący poprzednie.

• W rozwoju umysłowym istotne znaczenie dojrzewania organizmu, szczególnie dojrzewania układu nerwowego.

• Doświadczenie nabywane jest drogą uczenia się. Piaget wyróżnia rodzaje doświadczenia:

• twórcza aktywność,

• doświadczenia fizyczne,

• doświadczenia logiczno-matematyczne.

Środowisko społeczne i wychowawcze może przyspieszyć lub opóźnić tempo rozwoju.

Warunki i wyznaczniki rozwoju-propozycja M. Przetacznik.

• Podział czynników rozwoju na: warunki i wyznaczniki rozwoju

• Warunki rozwoju: warunki w jakich zjawiska rozwojowe pojawiają się i przebiegają; warunki genetyczne i ekologiczne.

• Dziedziczność i środowisko oddziałują pośrednio na rozwój psychiczny. Od różnic genotypowych zależą szlaki, tempo rozwoju.

• Czynniki ekologiczne obejmują: elementy środowiska naturalnego, społeczno-kulturowego.

• Wyznaczniki rozwoju: czynniki stanowiące przyczynę rozwoju. Należą do nich:

• Aktywność- podstawowa cecha każdego organizmu, reguluje czynnie stosunki jednostki ze środowiskiem.

• Kształcenie: obejmuje nauczanie i wychowanie oraz uczenie się, stanowiące podstawę nabywania doświadczenia.

TERATOGENY jako przykład warunków rozwoju prenatalnego.

Warunki rozwoju prenatalnego: materiał genetyczny oraz środowisko wewnątrzmaciczne- pożywienie, tlen, a także czynniki wpływające na jakość tego środowiska. Mogą być pozytywne (np. dobre odżywianie matki), jak i negatywne (np. choroba matki).

Teratogeny to czynniki pozagenetyczne które mogą być przyczyną wad wrodzonych embrionu i płodu.( łac.tera-”potwór”).

W jaki sposób zdobywamy wiedzę o przebiegu rozwoju ?

Badanie rozwoju; cele badań psychologii rozwojowej:

1. Badanie dużych grup

-poszukiwanie ogólnych prawidłowości rozwojowych.

-poszukiwanie zmian zachodzących wraz z wiekiem,

-określenie czynników wywołujących te zmiany,

-poznanie mechanizmów zmiany rozwojowej .

2. Badania jednostkowe

Cel: ocena poziomu rozwoju jednostki oraz przewidywanie dalszego rozwoju - diagnoza rozwojowa.

Badania wskazujące istnienie różnic między dziećmi w różnym wieku nie mogą satysfakcjonować psychologów rozwojowych.

Stwierdzenie „ Dzieci w wieku szkolnym w porównaniu z przedszkolakami dłużej potrafią skupić uwagę na zadaniu, ponieważ są starsze”- TO ŻADNE WYJAŚNIENIE.

Dla psychologa ważne: JAKIE MECHANIZMY WYWOŁAŁY ZAOBSERWOWANĄ ZMIANĘ? JAKIE WARUNKI I CZYNNIKI DZIAŁAŁY NA DZIECKO, KTÓRE PRZYCZYNIŁY SIĘ DO WYSTĄPIENIA TEJ ZMIANY?

Badania naukowe

Dla psychologii rozwojowej typowe badania - nad związkiem właściwości z wiekiem, zdarzeniami historycznymi oraz indywidualnymi doświadczeniami jednostki.

Dla poprawności formułowanych wniosków- konieczny dobór porównywalnych grup (grupy równoważne) .

Aby sprawdzić czy jest związek między stopniem rozwoju gotowości szkolnej i wychowaniem przedszkolnym można zastosować dwa podejścia:

1. Porównujemy dwie grupy 6-latków: uczęszczających do przedszkola i pozostających w domu rodzinnym.

2. Badamy jedną grupę dzieci: zarówno uczęszczających, jak i nie uczęszczających do przedszkola i sprawdzamy korelacje między czynnikami: uczęszczaniem do przedszkola i poziomem gotowości szkolnej. Sprawdzamy czy zmianie jednego czynnika towarzyszy zmiana drugiego czynnika.

Badanie eksperymentalne - podstawowym sposobem pozwalającym określić zależności między właściwościami osób badanych oraz ich rozwojem a interesującym nas określonym czynnikiem.

Istotna cecha badania eksperymentalnego: ŚWIADOME WPROWADZANIE CZYNNIKA, KTÓREGO WPŁYW CHCEMY BADAĆ, w ustalonym przez badacza momencie i w określonych przez niego warunkach.

Daje możliwość określenia, jaki wpływ na rozwój wywierają poszczególne czynniki, stanowiące warunki rozwoju.

Podstawowe założenie:

ZJAWISKA NIE ZMIENIAJĄ SIĘ BEZ PRZYCZYNY.

TECHNIKI OBSERWACYJNE

Istotną cechą - NIEINGEROWANIE W PRZEBIEG BADANYCH ZJAWISK.

Ograniczenie się do rejestrowania ich naturalnego przebiegu.

Przedmiotem badania: naturalne zachowanie jednostek.

Typy obserwacji: dzienniczki obserwacji, obserwacja fotograficzna, próbki czasowe, próbki zdarzeń.

Prowadzenie dzienniczków obserwacji - obejmują opisy zachowań dzieci sporządzone przez opiekunów, nauczycieli, osób, które mają częsty i ciągły kontakt z dziećmi.

Dzienniczki - źródłem hipotez psychologicznych.

Materiał z dzienniczków wykorzystany przez prof.. S. Szumana dla opracowania prawidłowości rozwoju uczuć, woli roli działania w rozwoju poznawczym, przez prof. M. Przetacznik dla opisu rozwoju języka i mowy.

Obserwacja fotograficzna - prowadzona w sposób ciągły w pewnym odcinku czasu. Czas zależy od celu badań (od kilku minut do całego dnia). Dążenie do zanotowania możliwie wszystkiego, w kolejności przebiegu, bez selekcji materiału. Notowanie obserwowanych faktów na poczekaniu, używany język codzienny.

Cel badania: ogólny, dla sformułowania hipotez.

Wymagania: uwzględnić kontekst, nie interpretować, zachować obiektywizm i rzetelność.

Próbki czasowe - obserwacja rozbita na szereg części rozrzuconych w czasie według ustalonego klucza.

Reprezentatywność próbek w stosunku do badanego zjawiska zapewniona przez odpowiedni dobór ich liczby, trwania i rozkładu w czasie.

Najczęściej stosowana do badania zachowań społecznych do określenia częstości występowania i długości trwania.

Zachowania zaznaczane na arkuszach obserwacyjnych.

Próbki zdarzeń - rozpoczęcie i zakończenie obserwacji dyktuje dziecko swoim zachowaniem (strach, zazdrość, agresja, itp..)

Stosowane głównie do badania zjawisk, które pojawiają się rzadko.

TECHNIKA WYWIADU

Rozmowa z badanym według przygotowanych pytań.

Wywiad kliniczny - opracowany przez J. Piageta: kolejne pytania zmieniają się zależnie od odpowiedzi dziecka ( podążanie za rozumowaniem dziecka).

STUDIUM PRZYPADKU Szczegółowe badanie pojedynczej osoby lub małej grupy. Typowe dane mogą obejmować status ekonomiczno - społeczny, historię rodziny, doświadczenia szkolne, szczególne doświadczenia.

TECHNIKI KORELACYJNE

Statystyczna technika wykorzystywana do stwierdzenia czy między zmiennymi zachodzi związek czy nie.

Badanie zmian zachodzących z wiekiem. Podstawowe strategie badawcze:

1. Badania poprzeczne ( transwersalne, przekrojowe)

Porównywanie ze względu na wyróżnioną cechę dwóch lub więcej grup różniących się wiekiem, które są obserwowane w tym samym czasie, np. badanie pojemności pamięci u dzieci 3, 6 i 9 letnich.

Zaleta: prostota i ekonomiczność.

Wada: Grupy obejmują różne osoby; trudno jednoznacznie wnioskować o zmianach związanych z wiekiem, bo osoby te mogą się różnić też pod innymi względami.

Nie można oddzielić zmian związanych z wiekiem od zmian pokoleniowych.

2. Badania podłużne ( longitudinalne)

Obejmują te same osoby w różnych okresach życia. Wielkość odstępów pomiędzy kolejnymi etapami może być różna.

Zalety: dają możliwość kontrolowania zmian związanych z wiekiem oraz systematycznego śledzenia warunków rozwoju badanych.

Wady: Kosztowne, kłopotliwe do przeprowadzenia, długotrwające, trudność utrzymania stałego składu grupy.

3. Badania ukośne polegają na porównywaniu grup osób w takim samym wieku, ale pochodzących z różnych generacji.

Przeprowadzane w różnym czasie, np. badanie gotowości szkolnej dzieci 6-letnich.

4. Strategia badań sekwencyjnych: połączenie badań poprzecznych z ukośnymi. Daje to możliwość sprawdzenia czy stwierdzone różnice (wielkość i kierunek zmian) są charakterystyczne tylko dla jednej generacji badanych, czy mają uniwersalny międzypokoleniowy charakter.

Badania diagnostyczne - diagnoza rozwoju jednostki

Diagnoza jednostki sprowadza się do porównania stanu diagnozowanego obiektu z jakimś wzorcem określającym jego stan typowy, normalny czy pożądany.

Podejścia do diagnozy rozwojowej

Psychometryczne Jakościowe

Psychometryczne - jednostkę ocenia się na tle innych; jej funkcjonowanie porównuje się z funkcjonowaniem typowym, przeciętnego człowieka, reprezentującego tę samą populację.

W przypadku diagnozy rozwoju populację stanowią rówieśnicy badanej jednostki.

(W taki sposób stosowane testy inteligencji- za pomocą testów określa się ogólny poziom umysłowy).

Jakościowe - Nie stosuje się odniesienia do norm. Wykorzystywana wiedza o kierunkach rozwoju, osiągnięciach w poszczególnych dziedzinach rozwoju.

Cel: jakościowe określenie miejsca jakie zajmuje jednostka na drodze rozwojowej.

Określa się: czy jednostka potrafi kontrolować emocje, czy w rozwiązywaniu problemów wykorzystuje wyobrażenia, czy w zabawie nawiązuje kontakt z rówieśnikami czy też bawi się samotnie.

Diagnozowanie sfery najbliższego rozwoju.

Historia myśli psychologii rozwoju człowieka

Początkowo refleksje z zakresu psychologii rozwoju formułowane w kontekstach analiz filozoficznych pedagogicznych .

Dwie koncepcje filozoficzne wywarły wpływ na psychologię dziecka:

• Empiryzm J. Locke'a (XVII w)

• Naturalizm J. J. Rousseu (XVIII w).

• N. Tetens (XVIII) rozważał relacje między duchowym i cielesnym rozwojem, poszukiwał genezy i zakresu różnic indywidualnych, Po raz pierwszy zwrócił uwagę na procesy adaptacyjne w starości oraz rolę aktywności człowieka jako twórcy własnego rozwoju.
  

• Jędrzej Śniadecki dzieli ludzi ze względu na różnice związane z wiekiem.

1.Okres od poczęcia do narodzin to: życie płodu,

2. Do wykształcenia się pierwszych zębów: niemowlęca,

3. Do wyrżnięcia się zębów stałych: dziecinna,

4. Do całkowitego rozwinięcia się organów płciowych: młodzieńcza,

5. Do południa życia: dojrzewania

6. Do lat 50: epoka trwania,

7. Ostatnia epoka: starości ( grzybiałość połączona z utratą władz cielesnych).

Psychologia rozwojowa na przełomie XIX i XX wieku.

• S. Hall - w 1882 wygłasza w Bostonie wykłady o rozwoju dziecka

W 1904 - wydaje dwutomowe dzieło „Adolescence” poświęcone rozwojowi młodzieży.

S. Hall wyznawcą teorii rekapitulacji: ontogenenza jest skrótem filogenezy. Wiek dojrzewania porównuje do momentu, kiedy z antropoidów wyłania się człowiek.

W tym okresie człowiek z istoty egocentrycznej staje heterocentryczną.

Plastyczność i podatność na zmiany w okresie adolescencji pozwala w ciągu całego życia wykorzystywać swoje możliwości.

• James Mark Baldwin - twórcą podstaw teorii rozwoju poznawczego.

Rozwój psychiczny ma charakter stadialny i rozpoczyna się od procesów fizjologicznych, odruchowych poprzez stadia sensomototryki, ideomotoryki i wyższych etapów.

Podjął próbę stworzenia systematycznej teorii rozwoju indywidualnego.

• Alfred Binet - twórca pierwszej skali do pomiarów rozwoju umysłowego. Miała służyć selekcji dzieci do szkół specjalnych.

Psychologia rozwojowa XX

• Charlotte Buchner - Ośrodek wiedeński. Opracowała oryginalną skalę do badania rozwoju umysłowego dzieci do 6 roku życia. Była prekursorem badań nad biegiem życia człowieka (czyli od urodzenia do śmierci). Analizowała zjawisko dojrzałości szkolnej w kontekście gotowości dziecka do współżycia w grupie rówieśniczej i zamierzonego, intencjonalnego podejmowania nowych zadań.

• Jean Piaget - Genewa. Prowadził badania nad rozwojem umysłowym dzieci i młodzieży. Autor teorii rozwoju inteligencji oraz rozwoju moralnego.

Opracował swoistą metodę badania dziecka „Wywiad kliniczny”.

• Stefan Szuman - utworzył Katedrę Psychologii Pedagicznej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Zajmował się badaniem różnych aspektów rozwoju dzieci i młodzieży. Badał twórczość, sztukę dzieci i analizował problemy związane z wychowaniem estetycznym.
  Autor znaczących pozycji: „Psychologia młodzieńczego idealizmu”, Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego”,” Psychologia wychowawcza wieku szkolnego”, „Rola działania w rozwoju umysłowym małego dziecka”.

• John Bowlby - Badania dzieci osieroconych w wyniku II wojny światowej doprowadziły don opracowania koncepcji przywiązania i nieodwracalnych skutków wczesnej rozłąki dziecka z matką.

• Eric Erikson - przedstawiciel neopsychoanalizy. Obok Ch.Buchler prekursor badań nad rozwojem człowieka w toku całego życia. W biegu życia wyodrębnił 8 stadiów wyznaczanych przez kryzysy specyficzne dla poszczególnych okresów życia.

• Robert Havighurst - rozwój przebiega w trakcie podejmowania i rozwiązywania przez człowieka tzw. zadań rozwojowych. Na każdy okres życia przypadają specyficzne zadania rozwojowe. Zadania rozwojowe wywodzą się z trzech źródeł: dojrzewania biologicznego, nacisków kulturowych oraz indywidualnych wartości.

• Lawrence Kohlberg - opierając się na koncepcji Pageta opracował poznawczą teorię rozwoju moralnego w biegu całego życia człowieka.

Periodyzacja życia człowieka

1. Okres prenatalny

2. Wczesne dzieciństwo (0-3)

• Okres noworodka (0-1 miesiąc)

• Wiek niemowlęcy (do 12 miesiąca)

• Wiek poniemowlęcy

3. Średnie dzieciństwo (4-6 lat)

4. Późne dzieciństwo (7-10/12)

5. Adolescencja (10-20 )

6. Wczesna dorosłość (20/23-35/40)

7.Średnia dorosłość (35/40-55/60)

8. Późna dorosłość (55/60-----

Czym są teorie naukowe i dlaczego są ważne?

CO TO JEST TEORIA ?

Teoria jest zbiorem zasad i założeń przyjmowanych w celu wyjaśnienia czegoś.

Teoria jest modelem rzeczywistości, który pozwala nam zrozumieć, wyjaśnić, przewidywać i kontrolować rzeczywistość.

Teoria jest jak mapa - nie jest tym samym co teren, który ta mapa opisuje. Nie zawiera wszystkich detali, może nawet być niewłaściwa.

O TEORIACH ROZWOJU

• Psychologia rozwojowa odwołuje się do różnych podejść teoretycznych, które są użyteczne do zrozumienia, w jaki sposób ludzie rozwijają się w ciągu biegu życia.

• Teorie pozwalają łączyć fakty ze sobą, opisywać zachowanie, wyjaśniać i przewidywać.

• Psychologia rozwojowa nie dysponuje jedną teorią wyjaśniająca przebieg rozwoju w różnych obszarach.

Stadialne i nie-stadialne teorie rozwoju

Ludzie rozwijają się zgodnie z uporządkowaną sekwencją stadiów?

Czy w sposób ciągły?

Stadialne teorie rozwoju: rozwój opisywany poprzez wyróżnienie związanych z wiekiem okresów.

W okresach tych ludzie napotykają na określone problemy i odznaczają się specyficznymi zdolnościami.

Rozwój ujmowany jako stopniowa, nieciągła sekwencja zmian.

• Nowe zdolności budowane są na podstawach wcześniejszych umiejętności.

• Progresja z jednego stadium do drugiego dotyczy wszystkich umiejętności.

• Wszyscy ludzie przechodzą przez te same stadia, żadnego nie można pominąć.

Teorie stadialne:

• Teoria rozwoju poznawczego J. Piageta,

• teoria rozwoju psychoseksualnego Z. Freuda

• Teoria rozwoju psychospołecznego E. Eriksona.

Teorie nie-stadialne:

• Teoria przetwarzania informacji,

• Teoria behawiorystyczna

• Teoria etologiczna.

5

Eksperyment

laboratoryjny naturalny

---