MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Bogusław Staniszewski
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
833[01].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Teresa Traczyk
mgr inż. Piotr Zarzyka
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Bogusław Staniszewski
Konsultacja:
mgr inż. Lidia Staniszewska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 833[01].O1.01
 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska , zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
mechanik maszyn i urządzeń drogowych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Prawna ochrona pracy 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne, występujące w procesie
pracy 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 17
4.3. Wymagania higieniczno-sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz
bezpieczeństwa przeciwpożarowego w drogownictwie. Zasady
kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy 18
4.3.1. Materiał nauczania 18
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 21
4.3.3. Ćwiczenia 21
4.3.4. Sprawdzian postępów 22
4.4. Åšrodki ochrony indywidualnej i zbiorowej 23
4.4.1. Materiał nauczania 23
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.4.3. Ćwiczenia 25
4.4.4. Sprawdzian postępów 26
4.5. Zabezpieczenie urządzeń napędowych. Bezpieczeństwo pracy przy
urządzeniach mechanicznych, elektrycznych i ciśnieniowych 27
4.5.1. Materiał nauczania 27
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów 32
4.6. Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony przeciwpożarowej 34
4.6.1. Materiał nauczania 34
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.6.3. Ćwiczenia 37
4.6.4. Sprawdzian postępów 38
4.7. Zabezpieczenie miejsca wypadku. Organizacja pierwszej pomocy
w wypadkach przy pracy 39
4.7.1. Materiał nauczania 39
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.7.3. Ćwiczenia 43
4.7.4. Sprawdzian postępów 44
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.8. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy 45
4.8.1. Materiał nauczania 45
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 46
4.8.3. Ćwiczenia 46
4.8.4. Sprawdzian postępów
47
5. Sprawdzian osiągnięć 48
6. Literatura 53
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach prawnej ochrony pracy,
zachowaniu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
833[01].O1
Podstawy zawodu
833[01].O1.01
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska
833[01].O1.02
Posługiwanie się dokumentacją
technicznÄ…
833[01].O1.03
Stosowanie praw i pojęć z zakresu
mechaniki, mechatroniki oraz
technologii dróg
833[01].O1.04
Określanie materiałów
konstrukcyjnych i eksploatacyjnych
stosowanych w drogownictwie
833[01].O1.05
Wytwarzanie elementów maszyn
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 uczestniczyć w dyskusji, prezentacji i obronie prezentowanego przez siebie stanowiska,
 poczuwać się do odpowiedzialności za zdrowie i życie własne oraz innych,
 stosować podstawowe zasady etyczne (rzetelnej pracy, punktualności, uczciwości,
odpowiedzialności),
 współpracować w grupie z uwzględnieniem podziału zadań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- zareagować w przypadku wystąpienia zagrożenia życia i zdrowia pracownika zgodnie
z instrukcjami,
- dobrać odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej,
- zastosować środki ochrony środowiska naturalnego,
- zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy,
- zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika
oraz pracodawcy, związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,
- zastosować odpowiednie zabezpieczenia terenu budowy,
- zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,
- zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,
- przewidzieć i zapobiec zagrożeniom dla życia i zdrowia pracowników,
- zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas styczności z urządzeniami elektrycznymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Główne z
ródła prawa pracy obowiązujące w Polsce to:
 Konstytucja  jako ustawa zasadnicza,
 ustawy sejmowe, np. Kodeks pracy,
 rozporządzenia Rady Ministrów,
 zarządzenia Prezesa Rady Ministrów,
 regulaminy pracy i układy zbiorowe pracy.
Podstawowym z
ródłem prawa w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks
Pracy. Zawiera on między innymi przepisy ogólne, zagadnienia dotyczące stosunku pracy,
wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia, obowiązki pracodawcy i pracownika, sprawy
dotyczące odpowiedzialności materialnej pracowników, określenia czasu pracy, urlopów
pracowniczych, kwestie zatrudnienia młodocianych, układy zbiorowe pracy, rozpatrywanie
sporów o roszczenia ze stosunku pracy, odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko
sprawom pracowniczym, przedawnienie roszczeń.
Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy zostały zawarte przede wszystkim
w dziale X, zatytułowanym  Bezpieczeństwo i higiena pracy .
Prawna ochrona pracy obejmuje przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, które mają
chronić pracowników przed zagrożeniami powstającymi w procesie pracy.
Prawna ochrona pracy dotyczy między innymi nadzoru i kontroli przestrzegania prawa
pracy, odpowiedzialności porządkowej pracowników, podstawowych obowiązków
pracodawców, praw i obowiązków pracownika, profilaktyczną ochronę zdrowia, szkolenia
pracowników.
Wykaz przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy zamieszczony został na końcu
poradnika.
Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy (Art. 18 Kodeksu pracy)
 Nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy.
 Nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów, higieny pracy i warunków
środowiska pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna.
 Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy sprawuje Społeczna Inspekcja Pracy.
Odpowiedzialność porządkowa pracowników (Art. 108 Kodeksu pracy)
Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, opuszczanie pracy bez
usprawiedliwienia, stawienie siÄ™ do pracy w stanie nietrzez
wości lub spożywanie alkoholu
w czasie pracy  pracodawca może stosować: karę upomnienia, nagany i karę pieniężną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Podstawowe obowiązki pracodawców (Art. 207 Kodeksu pracy)
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy.
W szczególności pracodawca jest obowiązany:
 organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
 zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,
 zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organ nadzoru nad warunkami
pracy,
 zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami obowiązani są znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawa i obowiÄ…zki pracownika (Art. 210 Kodeksu pracy)
Pracownik ma prawo:
 powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają
przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla
zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim
niebezpieczeństwem innym osobom,
 oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymywanie się od wykonywania pracy
nie usuwa zagrożenia,
 do wynagrodzenia za czas powstrzymywania siÄ™ od wykonywania pracy lub oddalania
się z miejsca zagrożenia.
Pracownik ma obowiązek niezwłocznie powiadomić przełożonego o powstrzymaniu
siÄ™ od wykonania pracy lub oddaleniu siÄ™ z miejsca pracy.
Obowiązki pracowników (Art. 211 Kodeksu pracy)
Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
 znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzajÄ…cym,
 wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
 dbać o należyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu
pracy,
 stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
 poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
 niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
 współdziałać z pracodawcą i przełożonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Obowiązki pracodawców (Art. 212 Kodeksu pracy)
Osoba kierujÄ…ca pracownikami jest obowiÄ…zana:
 organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i
higieny pracy,
 dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
 organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi
chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
 dbać o bezpieczeństwo i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia
technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie
zgodnie z przeznaczeniem,
 egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,
 zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
Profilaktyczna ochrona zdrowia (Art. 226 i 227 Kodeksu pracy)
Pracodawca jest obowiÄ…zany:
 informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną
pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,
 stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym
z wykonywanÄ… pracÄ….
Jednym z elementów działalności profilaktycznej dotyczącej ochrony zdrowia pracownika
sÄ… profilaktyczne badania lekarskie (Art. 229 Kodeksu pracy).
 profilaktyczne badania lekarskie wstępne obowiązani są wykonać: osoby przyjmowane
do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska, pracownicy
przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia lub uciążliwe warunki pracy.
 profilaktyczne badania lekarskie kontrolne dotyczą pracowników, których niezdolność
do pracy z powodu choroby trwała ponad 30 dni.
 profilaktyczne badania lekarskie okresowe wykonywane są przez każdego pracownika
niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy (częstotliwość jest uzależniona od rodzaju
czynnika szkodliwego lub uciążliwego).
Szkolenia pracowników (Art. 237 Kodeksu pracy)
 Pracownika nie wolno dopuścić do pracy, do której wykonywania nie ma
wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej
znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń w tym zakresie.
 Szkolenia odbywają się w czasie pracy oraz na koszt pracodawcy i powinny zapewnić
uczestnikom:
 zaznajomienie się z zagrożeniami wypadkowymi i chorobowymi związanymi
z wykonywanÄ… pracÄ…,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 poznanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym
do wykonywania pracy na określonym stanowisku oraz związanych z tym
stanowiskiem obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy,
 nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych
osób oraz postępowania w sytuacjach awaryjnych, a także umiejętności udzielania
pomocy osobom, które uległy wypadkom.
 Szkolenie z bezpieczeństwa i higieny pracy jest prowadzone jako:
 szkolenie wstępne ogólne, zwane instruktażem ogólnym, prowadzone przez
pracowników służby bhp lub pracodawcę albo osobę wyznaczoną i dotyczący
zaznajomienia z przepisami  dla wszystkich nowo zatrudnionych pracowników oraz
studentów odbywających praktyki i uczniów szkół zawodowych  w wymiarze 3 h,
 szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktażem stanowiskowym,
prowadzone przez osobÄ™ kierujÄ…cÄ… pracownikami, wyznaczonÄ… przez pracodawcÄ™,
posiadajÄ…cÄ… odpowiednie kwalifikacje oraz przeszkolenie w zakresie metod
prowadzenia instruktażu i dotyczące zagrożeń na konkretnych stanowiskach pracy
oraz sposobów ochrony przed zagrożeniami i metodami bezpieczeństwa na tym
stanowisku dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych,
pracowników przenoszonych na te stanowiska, uczniów odbywających praktyczną
naukę zawodu i studentów odbywających praktyki  w wymiarze minimum 8 h,
 szkolenie podstawowe odbywające się w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy
od rozpoczęcia pracy na stanowisku: pracodawcy, osoby kierującej pracownikami
(brygadziści, mistrzowie, kierownicy), projektantów i konstruktorów, pracowników
służby bhp, robotników oraz innych osób, których praca wiąże się z narażeniem
na czynniki szkodliwe dla zdrowia  w wymiarze minimum 30 h,
 szkolenie okresowe (doskonalenie) obejmujÄ…ce aktualizacjÄ™ i ugruntowanie
wiadomości i umiejętności w dziedzinie bhp, dla osób objętych szkoleniem
podstawowym bhp, zatrudnionych na stanowiskach robotniczych nie rzadziej niż raz
na 3 lata (przy pracach niebezpiecznych  co 1 rok) oraz dla pozostałych osób  nie
rzadziej niż raz na 6 lat.
 Szkolenia te mogą być prowadzone w formie: instruktażu, seminarium, kursu
lub samokształcenia kierowanego. Szkolenie wstępne przeprowadza się według
programów opracowanych dla poszczególnych stanowisk (zawodów).
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są główne z
ródła prawa pracy obowiązującego w naszym kraju?
2. Jakie przepisy zawiera Kodeks pracy?
3. Jaka jest odpowiedzialność porządkowa pracowników za nieprzestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych i łamanie przepisów prawa
pracy?
4. Jakie są prawa pracownika wynikające z przepisów Kodeksu pracy?
5. Jakie są obowiązki pracownika wynikające z przepisów Kodeksu pracy?
6. Jakie są obowiązki pracodawcy wynikające z przepisów Kodeksu pracy?
7. Kto i kiedy podlega profilaktycznym badaniom lekarskim?
8. Jakie szkolenia i kiedy, powinni odbyć pracownicy w myśl przepisów Kodeksu pracy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odszukaj w Kodeksie pracy artykuł mówiący o tym, jak powinien postąpić pracownik,
kiedy warunki na stanowisku pracy, które zaproponował mu pracodawca nie zapewniają
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przepisów prawnej ochrony
pracy,
2) przeanalizować w Kodeksie pracy artykuły dotyczące praw pracownika,
3) wybrać z Kodeksu pracy artykuł określający sposób postępowania pracownika w sytuacji
przedstawionej w treści ćwiczenia,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 Kodeks pracy,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca prawa pracy.
Ćwiczenie 2
Otrzymasz od nauczyciela zestaw samoprzylepnych kartek, na których wypisano nazwy
szkoleń, jakim podlegają pracownicy. Przyklej je na tablicy i objaśnij, kiedy przeprowadzane są
te szkolenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące szkoleń pracowników,
2) przeanalizować zapisy w Kodeksie pracy dotyczące szkoleń pracowników,
3) przykleić kartki na tablicy,
4) objaśnić, kiedy przeprowadzane są poszczególne rodzaje szkoleń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 Kodeks pracy,
 zestaw samoprzylepnych kartek z wypisanymi nazwami szkoleń,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca prawa pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, w jakich aktach prawnych znajdują się przepisy dotyczące
prawa pracy w Polsce? ðð ðð
2) wyjaśnić, jakich zagadnień dotyczą przepisy, które zawiera Kodeks
pracy? ðð ðð
3) scharakteryzować obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy? ðð ðð
4) określić obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa
i higieny pracy? ðð ðð
5) wyjaśnić, na czym polega profilaktyczna ochrona zdrowia pracownika?
ðð ðð
6) określić, kto w zakładzie pracy ma obowiązek zorganizować stanowiska
pracy zgodnie z zasadami bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy? ðð ðð
7) określić, jakie prawa przysługują pracownikowi, kiedy warunki
na przydzielonym mu stanowisku pracy nie spełniają zasad
bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy? ðð ðð
8) wyjaśnić, jakim szkoleniom w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
podlegajÄ… pracownicy w różnych okresach pracy? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne, występujące
w procesie pracy
4.2.1. Materiał nauczania
Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występującymi w procesie pracy  to takie,
które mogą spowodować utratę zdrowia lub życia człowieka w przypadku kontaktu z nimi. Do
wyżej wymienionych czynników należą; czynniki biologiczne, chemiczne, fizyczne
i psychofizyczne.
Czynniki szkodliwe i uciążliwe działające na pracownika przez okres dłuższy mogą
spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika lub zmiany w stanie
zdrowia, wywołując choroby zawodowe.
Czynniki te dzielimy na cztery podstawowe grupy.
Czynniki fizyczne, do który zalicza się:
 hałas ustalony i nieustalony, hałas infradz
więkowy, hałas ultradz
więkowy,
 wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka przez kończyny górne),
 mikroklimat,
 temperatura,
 promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafioletowe),
 promieniowanie jonizujÄ…ce,
 promieniowanie laserowe,
 pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości),
 pole elektrostatyczne,
 pyły przemysłowe.
Czynniki chemiczne, to czynniki niebezpieczne powodujące urazy, które również mogą
powodować schorzenia. Mogą one działać na organizm człowieka toksycznie, drażniąco,
uczulająco, a nawet rakotwórczo. Czynniki chemiczne mogą być wchłaniane przez drogi
oddechowe, skórę i błony śluzowe oraz przewód pokarmowy.
Chemiczne substancje i preparaty niebezpieczne klasyfikuje się, uwzględniając
ich toksyczność, właściwości fizykochemiczne oraz działanie na środowisko, na czynniki:
 o właściwościach wybuchowych,
 o właściwościach utleniających,
 skrajnie Å‚atwopalne, wysoce Å‚atwopalne, Å‚atwopalne,
 bardzo toksyczne, toksyczne,
 szkodliwe,
 żrące,
 drażniące,
 uczulajÄ…ce,
 rakotwórcze,
 mutagenne,
 działające na rozrodczość,
 niebezpieczne dla środowiska.
Czynniki biologiczne to:
 mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki)
oraz wytwarzane przez nie toksyny i alergeny,
 makroorganizmy roślinne i zwierzęce.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Czynniki psychofizyczne, takie jak:
 obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),
 obciążenie psychonerwowe.
 Powodują one zmęczenie, które prowadzi do spadku wydajności pracy, a także może
być przyczyną wypadków przy pracy.
Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka mogą spowodować
uraz (wypadek przy pracy). Zagrożenie mogą stanowić:
 elementy ruchome i luz
ne,
 elementy ostre i wystajÄ…ce,
 przemieszczanie siÄ™ ludzi,
 przepływ prądu elektrycznego,
 z
ródła wysokiej temperatury,
 pożar lub/i wybuch.
Wymienione wyżej zagrożenia należą do czynników fizycznych działających przeważnie
na pracownika w sposób nagły.
Podczas wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych, przy których występuje
zagrożenia zdrowia i życia pracownika, lub pracy w bardzo trudnych warunkach, ilość
zagrożeń wzrasta. Przed rozpoczęciem pracy, pracodawca jest zobowiązany do sporządzenia
wykazu prac szczególnie niebezpiecznych, które będą wykonywana na stanowiskach pracy.
Prace te powinny mieć zapewniony bezpośredni nadzór, odpowiednie środki zabezpieczające,
a także powinien być przeprowadzony instruktaż pracowników przed rozpoczęciem zadań. Do
prac szczególnie niebezpiecznych należą między innymi roboty drogowe i mostowe.
Teren, na którym prowadzone są roboty drogowe powinien być wyraz
nie oznakowany.
Mechanik maszyn i urządzeń drogowych jest narażony podczas wykonywania pracy najczęściej
na działanie szkodliwych czynników urazowych, chemicznych i fizycznych.
Zagrożenie występujące w miejscu racy powinno być symbolizowane odpowiednim
znakiem lub symbolem. Niektóre z nich zostały przedstawione na rysunku 1.
Rys. 1. Znaki i symbole bezpieczeństwa [10, s. 37]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie skutki dla zdrowia lub życia pracownika mogą wywołać czynniki szkodliwe,
uciążliwe lub niebezpieczne w przypadku zetknięcia się z nimi?
2. Jakie zagrożenia dla organizmu pracownika mogą wywoływać czynniki chemiczne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
3. Na które czynniki niebezpieczne dla zdrowia napotyka najczęściej w swojej pracy
mechanik maszyn i urządzeń drogowych?
4. Który z czynników fizycznych może szkodzić zdrowiu mechanika maszyn i urządzeń
drogowych?
5. W jaki sposób należy sygnalizować zagrożenia substancjami szkodliwymi w miejscu
pracy?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Obejrzyj film dydaktyczny przedstawiający pracę mechanika maszyn i urządzeń
drogowych. Wynotuj wszystkie zauważone na filmie czynniki niebezpieczne, szkodliwe
i uciążliwe. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące czynników niebezpiecznych,
szkodliwych i uciążliwych,
2) obejrzeć film dydaktyczny,
3) wynotować czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe występujące podczas pracy
mechanika maszyn i urządzeń drogowych,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film dydaktyczny przedstawiający pracę mechanika maszyn i urządzeń drogowych,
 zestaw do projekcji filmów,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca czynników niebezpiecznych, szkodliwych
i uciążliwych na stanowisku pracy.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
listę czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych, jakie mogą
wystąpić na stanowisku pracy mechanika maszyn i urządzeń drogowych. Zaprezentuj
wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące czynników niebezpiecznych,
szkodliwych i uciążliwych,
2) przeanalizować rodzaje czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych, które
mogą wystąpić podczas pracy mechanika maszyn i urządzeń drogowych,
3) sporządzić listę tych czynników,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przepisy dotyczące występowania w miejscu pracy czynników szkodliwych,
uciążliwych i niebezpiecznych,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych
na stanowisku pracy.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić czynniki fizyczne zaliczane do szkodliwych i uciążliwych?
ðð ðð
2) wymienić czynniki chemiczne zaliczane do szkodliwych i uciążliwych?
ðð ðð
3) określić czynniki szkodliwe i uciążliwe w miejscu pracy mechanika
maszyn i urzÄ…dzeÅ„ drogowych? ðð ðð
4) wymienić czynniki urazowe, które mogą występować na stanowisku
pracy mechanika maszyn i urzÄ…dzeÅ„ drogowych? ðð ðð
5) określić, do jakiej grupy czynników należy hałas, drgania, wibracje?
ðð ðð
6) określić, do jakiej grupy czynników należy oddziaływanie wysokiej
temperatury? ðð ðð
7) określić, jak mogą oddziaływać na ludzki organizm czynniki chemiczne?
ðð ðð
8) odczytać znaki i symbole bezpieczeństwa?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.3. Wymagania higieniczno-sanitarne i bezpieczeństwa pracy
oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego w drogownictwie.
Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy
4.3.1. Materiał nauczania
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997
roku w prawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, na terenie zakładu pracy,
pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Pomieszczenia pracy powinny być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy i ilości
zatrudnionych pracowników.
W pomieszczeniach pracy należy zapewnić:
 oświetlenie naturalne i sztuczne,
 odpowiedniÄ… temperaturÄ™,
 wymianÄ™ powietrza (wentylacjÄ™, klimatyzacjÄ™),
 zabezpieczenie przed wilgociÄ…,
 zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nadmiernym
nasłonecznieniem,
 zabezpieczenie przed uciążliwymi dz
więkami i drganiami oraz innymi czynnikami
szkodliwymi dla zdrowia,
 odpowiednie wymiary pomieszczeń,
 zabezpieczenie przed szkodliwymi wyziewami, gazami, pyłami i promieniowaniem,
 możliwość ewakuacji (między innymi drzwi powinny być otwierane na zewnątrz),
 właściwą odporność ogniową elementów.
Oprócz wymagań ogólnych, wynikających z przepisów Kodeksu pracy, każde stanowisko
pracy wymaga określenia szczegółowych warunków bezpieczeństwa.
Pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne powinny być dostosowane
pod względem rodzaju i wielkości do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych
technologii i rodzajów pracy oraz warunków pracy.
Do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych należą: szatnie, umywalnie, ustępy,
pomieszczenia dla robotników w celu ogrzania się, suszarnie, palarnie, jadalnie.
Szatnie powinny być tak zaprojektowane, aby na jednego pracownika przypadała
powierzchnia 0,65 m2 podłogi łącznie z powierzchnią przeznaczona do przejścia, ustawienia
ławek i szafek. Temperatura w szatni odzieży wierzchniej powinna wynosić nie mniej niż 16oC,
a w szatni przy umywalniach 18oC. W szatniach ustawia siÄ™ typowe szafki przeznaczone do
przechowywania odzieży, które okresowo należy odkażać.
Umywalnie powinny posiadać powierzchnię, która nie krępuje korzystających z niej osób
i nie stwarza kolizji osób umytych i przebranych z osobami korzystającymi z umywalni.
Do umywalek powinna być doprowadzona zimna i ciepła woda o temperaturze wynoszącej
co najmniej 20oC. Podłoga i ściany powinna być wykonana z materiału pozwalającego
utrzymać czystość. W umywalniach jeden zawór czerpalny przeznacza się na 5 robotników
wykonujących prace brudzące. W pomieszczeniach umywalni powinny być zainstalowane
natryski.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ustępy zapewnia się pracownikom wykonującym roboty w terenie. Rozmieszcza
się je równomiernie na trasie prowadzenia robot. Ustępy powinny posiadać przedsionki,
a drzwi zewnętrzne powinny zamykać się automatycznie.
Palarnie organizuje się w przypadkach, kiedy palenie tytoniu w bezpośredniej bliskości
stanowiska pracy stwarza jakiekolwiek zagrożenie dla bezpieczeństwa.
Jadalnie należy urządzać w pomieszczeniach oświetlonych światłem naturalnym lub
sztucznym. Przy wejściu do jadalni powinny funkcjonować umywalki. Można również
wydzielić odrębne pomieszczenie do grzania posiłków.
Pomieszczenia dla ogrzania siÄ™ zapewnia siÄ™ w okresie zimowym pracownikom
wykonujÄ…cym roboty na wolnym powietrzu  takich jak ziemne, drogowe, mostowe.
Pracodawca zapewnia również środki czystości, odzież, obuwie ochronne i środki
ochrony indywidualnej (zostały opisane w materiale nauczania w rozdziale 4.4.1.)
Ważną rolę w kształtowaniu dogodnych warunków pracy spełnia ergonomia (opisana
w jednostce modułowej 833[01].Z2.01), polegająca na dostosowaniu narzędzi, maszyn,
warunków pracy do cech i możliwości człowieka.
Ergonomiczne stanowisko pracy, powinno spełniać następujące zasady:
 wygodny i bezpieczny dostęp,
 materiały i narzędzia należy składować w stałych miejscach, w obrębie wykonywanego
zadania, a przedmioty ciężkie - na wysokości powierzchni roboczej,
 rozmieszczenie materiałów i narzędzi powinno zapewniać ustaloną kolejność ruchów,
 odległości między przedmiotami na stanowisku roboczym powinny być jak najmniejsze,
 materiały i narzędzie powinny być łatwe do uchwycenia.
Spełnienie zasad ergonomii jest szczególnie ważne przy wykonywaniu zawodów ciężkich i
męczących, do których należy zawód mechanika.
Oznakowanie za pomocą znaków ostrzegawczych i tablic informacyjnych dotyczy
wszystkich miejsc i stref niebezpiecznych. Znaki ostrzegawcze i informacyjne stosowane
w drogownictwie zostały opisane i przedstawione w materiale nauczania w jednostce
modułowej 833[01].Z2.01.
Na placu budowy stosuje się tablice ostrzegawcze i informacyjne, których wzory
przedstawiono na rysunku 2.
Rys. 2. Przykładowe tablice informacyjne i ostrzegawcze na budowie [5, s. 127]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wszystkie przepisy dotyczÄ…ce zabezpieczenia placu budowy podczas realizowania
obiektów kubaturowych, mają również zastosowanie podczas prowadzenia robót drogowych.
Gdy tylko zachodzi taka konieczność, to w czasie realizacji robót drogowych i mostowych
wykonuje się ogrodzenie terenu na wysokość co najmniej 1,5 m, nie stwarzające zagrożenia
dla osób postronnych.
Na każdej budowie dróg i mostów wykonuje się:
 drogi dojazdowe i komunikacyjne po placu budowy o nawierzchni i oznakowaniu
zgodnymi z przepisami o ruchu na drogach publicznych (o szerokości dostosowanej
do gabarytów pojazdów, które z nich korzystają, wydzielając ciągi dla pieszych
o szerokości co najmniej 0,75 m przy ruchu jednokierunkowym i co najmniej 1,2 m przy
ruchu dwukierunkowym, z przejściami dla pieszych wyznaczonymi w miejscach
zapewniających bezpieczeństwo),
 doprowadzenie energii elektrycznej (z odpowiednio oznakowanymi strefami
bezpieczeństwa, do oświetlenia placu budowy oraz do zasilenia odbiorników energii
elektrycznej),
 doprowadzenie wody do picia i na cele higieniczno-sanitarne (w ilości minimum 20 litrów
na jednego zatrudnionego).
Podczas prowadzenia prac ziemnych  szczególnie poniżej poziomu terenu należy
oznakować i odgrodzić poręczami miejsca, do których maja dostęp osoby postronne.
Wymagania bezpieczeństwa dotyczą także rusztowań stalowych, stosowanych podczas
prac na wysokości  szczególnie przy robotach mostowych. Muszą one spełniać wymagania
zawarte w instrukcji montażu i eksploatacji rusztowań. Przy wznoszeniu lub rozbiórce
rusztowań wyznacza się strefę niebezpieczną o szerokości co najmniej 6 m (oznakowaną
i odgrodzonÄ…).
Duża część prac, jaką wykonują drogowcy związana jest z procesami układania mieszanek
bitumicznych. Robotnicy, którzy mają styczność gorącym lepiszczem, narażeni są na
poparzenie i szkodliwe działanie wydzielanych oparów  na ich skórę, oczy, błony śluzowa i
drogi oddechowe. Pracodawca zobowiązany jest do dostarczenia pracownikom środków
do zmywania lepiszcza z odkrytych części ciała. Stosuje się do tego celu oczyszczoną naftę
i oczyszczony olej jadalny. Nie wolno zaś stosować ropy naftowej i etyliny.
Podczas ogrzewania lepiszczy bitumicznych nie należy dopuszczać do ich nawodnienia,
gdyż wówczas mają one tendencję do zwiększania swojej objętości i kipienia, co grozi
w konsekwencji  poparzeniem pracowników, a także pożarem. Kotły do podgrzewania
asfaltu powinny być wyposażone w urządzenia do samoczynnego zamykania pokrywy,
po każdorazowym ich napełnieniu. Zapobiega to rozpryskiwaniu się z kotła płynnego asfaltu.
Niedopuszczalne jest stosowanie ognia otwartego przy podgrzewaniu masy bitumicznej,
będącej w zbiornikach lub cysternach maszyn roboczych.
Głównymi przyczynami pożaru podczas wytwarzania mieszanek bitumicznych mogą być:
 wadliwie wykonana, z
le funkcjonująca lub przeciążona instalacja elektryczna,
 iskry z kotłów, rozlewający się asfalt w pobliżu otwartego z
ródła ognia,
 używanie otwartego z
ródła ognia w pobliżu magazynów z materiałami bitumicznymi
i innymi substancjami Å‚atwopalnymi,
 zaniedbania pracowników.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
O bezpieczeństwo przeciwpożarowe powinni zatroszczyć się właściciele oraz wszyscy
użytkownicy budynków i obiektów w następujący sposób:
 przestrzegać przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych
i technologicznych,
 zapewnić osobom przebywającym w budynku lub obiekcie bezpieczeństwo i możliwość
ewakuacji,
 wyposażyć budynek, obiekt lub teren w sprzęt gaśniczy i ratowniczy oraz środki gaśnicze,
 oznaczyć drogi ewakuacyjne i wyjścia z budynku,
 przygotować budynek, obiekt lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej,
 zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
 ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru,
 umieścić w widocznym i łatwo dostępnym miejscu instrukcję przeciwpożarową.
W miejscach zagrożonych rozmieszcza się zestawy sprzętu przeciwpożarowego, który
w odróżnieniu od zwykłego sprzętu i narzędzi produkcyjnych oznacza się przez pomalowanie
na czerwono. Informacje na temat sprzętu gaśniczego i zasad jego użycia zostały opisane
w materiale nauczania w rozdziale 4.6.1.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie warunki gwarantujące bezpieczną pracę, zobowiązany jest zapewnić pracownikom
pracodawca w pomieszczeniach pracy?
2. Od jakich czynników zależy ilość i wielkość pomieszczeń higieniczno-sanitarnych
na terenie zakładu pracy?
3. Jakie warunki powinny spełniać znane Ci pomieszczenia higieniczno-sanitarne?
4. Jakie warunki powinno spełniać stanowisko pracy, zgodnie z zasadami ergonomii?
5. W jaki sposób należy informować pracowników o strefach i miejscach występowania
zagrożeń?
6. Jakie mogą być przyczyny powstawania pożarów podczas wytwarzania mieszanek
bitumicznych?
7. W jaki sposób należy troszczyć się o bezpieczeństwo przeciwpożarowe w miejscu pracy?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wez
udział w wycieczce na plac realizacji robót drogowych (lub mostowych). Obejrzyj
i oceń pomieszczenia higieniczno-sanitarne dla pracowników oraz zabezpieczenie placu
budowy. Zanotuj swoje spostrzeżenia i zaprezentuj je po powrocie do pracowni szkolnej.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące wymagań higieniczno-
sanitarnych i bezpieczeństwa pracy,
2) uczestniczyć w wycieczce na plac budowy,
3) obejrzeć, a następnie ocenić pomieszczenia higieniczno-sanitarne dla pracowników
oraz zabezpieczenie placu budowy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4) zanotować spostrzeżenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 notatnik,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie 2
Na podstawie foliogramów przedstawiających normatywy pomieszczeń higieniczno-
sanitarnych i socjalno-bytowych, oblicz wielkość szatni, jadalni, umywalni, jaką należy
zapewnić dla 80 pracowników budowy  w tym 5 kobiet. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące wymagań pomieszczeń
higieniczno-sanitarnych na budowie,
2) przeanalizować foliogramy przygotowane przez nauczyciela,
3) wykonać obliczenia wymagane w treści ćwiczenia,
4) zapisać wyniki,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- foliogramy przedstawiające normatywy pomieszczeń socjalno-bytowych i higieniczno-
sanitarnych,
- notatnik,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy i ergonomii.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić, jakie warunki pracy powinien zapewnić pracownikom
pracodawca na terenie zakÅ‚adu pracy? ðð ðð
2) wymienić warunki, jakie powinny panować w pomieszczeniu pracy?
ðð ðð
3) odczytać w odpowiednich tabelach wymagania, jakim powinny
odpowiadać pomieszczenia socjalno-bytowe dla pracowników? ðð ðð
4) odczytać w odpowiednich tabelach wymagania, jakim powinny
odpowiadać pomieszczenia higieniczno-sanitarne dla pracowników? ðð ðð
5) określić zasady, jakim powinno odpowiadać stanowisko pracy
zorganizowane wedÅ‚ug praw ergonomii? ðð ðð
6) rozpoznać znaki bhp?
ðð ðð
7) zinterpretować znaki, tablice informacyjne i ostrzegawcze stosowane
na budowie? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4. Åšrodki ochrony indywidualnej i zbiorowej
4.4.1. Materiał nauczania
Zgodnie z Kodeksem pracy:
Art. 2376.
ż 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony
indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania
się tymi środkami.
ż 3. Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej,
które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach.
Art. 2377.
ż 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie
robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach:
1) jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
2) ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 2. Pracodawca może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używanie przez
pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania
bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 3. Przepis ż 2 nie dotyczy stanowisk, na których są wykonywane prace związane
z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące
intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi
lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaz
nymi.
Art. 2378.
ż 1. Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia
roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne w związku
z art. 2376 ż 1 i art. 2377 ż 1, oraz przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia
roboczego.
ż 2. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, o których mowa w art. 2376
ż 1 i art. 2377 ż 1, stanowią własność pracodawcy.
Art. 2379.
ż 1. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej
oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.
ż 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz
odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, oraz zapewnić
odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie.
Pracodawca przydziela pracownikom następujące środki ochrony indywidualnej
(osobistej):
- odzież ochronną,
- ochrony kończyn górnych,
- ochrony kończyn dolnych,
- ochrony głowy,
- ochrony słuchu,
 ochrony układu oddechowego,
- sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości,
- środki izolujące cały organizm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Środki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy
pracowników, a także pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami,
które mogą wystąpić w środowisku pracy.
Środki ochrony indywidualnej są stosowane przez pracowników, kiedy w warunkach
pracy nie ma możliwości zlikwidowania zagrożeń dla zdrowia i życia innymi sposobami.
Åšrodki ochrony indywidualnej zabezpieczajÄ… pracownika przed urazami mechanicznymi,
działaniem substancji żrących, parzących, trujących, promieniowaniem, porażeniem, działaniem
ognia, wysokiej i niskiej temperatury, oddziaływaniem hałasu, drgań i wstrząsów, upadkiem
z wysokości, poślizgiem i innymi specyficznymi czynnikami. Ochrony indywidualne stosowane
sÄ… doraz
nie w razie potrzeby, ale w przypadku niektórych zadań zawodowych, należy je
stosować przez cały czas pracy. Do takich prac należą roboty w kanałach, naprawy zbiorników
z gazami, roboty przy świeżo wygaszonych kotłach parowych, prace na wysokości.
Środki ochrony osobistej oznacza się następującymi symbolami literowymi:
U  odzież ochronna  w budownictwie stosuje się: kurtki ciepłochronne, kamizelki
ciepłochronne, kurtki przeciwdeszczowe.
N  środki ochrony kończyn dolnych  w budownictwie stosuje się: obuwie całogumowe
(wulkanizowane), ze skóry, filcowo-gumowe (robocze przeciwurazowe i olejoodporne),
bezpieczne (zabezpieczające przed urazami palców, porażeniem prądem elektrycznym,
antyelektrostatyczne).
R  środki ochrony kończyn górnych  w budownictwie stosuje się: rękawice ochronne
przed promieniowaniem, przed zimnem, przed urazami mechanicznymi.
G  środki ochrony głowy  w budownictwie stosuje się: hełmy, czapki.
T  środki ochrony oczu i twarzy  w budownictwie stosuje się: okulary, gogle, osłony
twarzy.
S  środki ochrony słuchu  w budownictwie stosuje się: wkładki i nauszniki
przeciwhałasowe, ochraniacze słuchu.
D  środki ochrony układu oddechowego  w budownictwie stosuje się: maski, półmaski.
W  sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości  w budownictwie stosuje się: szelki
bezpieczeństwa, linki zabezpieczające.
I  środki izolujące cały organizm  w budownictwie stosuje się: ubrania ciepłochronne,
trzewiki ocieplane, czapki, rękawice ciepłochronne.
Odzież ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska
zewnętrznego, na jakie może napotkać w pracy  mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi.
Odzież ochronna jest wykonana z materiałów odpowiednio chroniących przed danym
czynnikiem stwarzającym zagrożenie. Do różnych rodzajów prac dobiera się zestaw odzieży
składający się z takich części, które zabezpieczając pracownika, nie powodują ograniczania
jego ruchów.
Ogólnie można określić jakie rodzaje odzieży ochronnej, środków ochrony osobistej
i sprzętu chroniącego są przydatne i używane w danym zawodzie, ale doboru należy zawsze
dokonywać indywidualnie, adekwatnie do rodzaju wykonywanych zadań zawodowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto w zakładzie pracy zapewnia pracownikom odzież ochronną i środki ochrony
indywidualnej?
2. W jakim przypadku pracownik może używać podczas pracy własnej odzieży i obuwia
roboczego?
3. Kto ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego
niezbędne na stanowiskach pracy w danym zakładzie?
4. Jakie rodzaje środków ochrony indywidualnej należy zapewnić pracownikowi?
5. Jakie środki ochrony indywidualnej stosuje się w budownictwie?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród środków ochrony indywidualnej dostępnych w pracowni szkolnej dobierz zestaw,
w jaki powinien być wyposażony robotnik wykonujący układanie nawierzchni bitumicznej w
warunkach zimowych. Zaprezentuj go i uzasadnij swój wybór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące środków ochrony
indywidualnej i zbiorowej,
2) obejrzeć środki ochrony indywidualnej dostępne w pracowni szkolnej,
3) dobrać zestaw środków ochrony indywidualnej dla robotnika drogowego zgodnie
z poleceniem w treści ćwiczenia,
4) zaprezentować dobrany zestaw,
5) uzasadnić wybór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- środki ochrony indywidualnej,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca środków ochrony indywidualnej.
Ćwiczenie 2
Spośród środków ochrony indywidualnej dostępnych w pracowni szkolnej dobierz zestaw,
w jaki powinien być wyposażony robotnik wykonujący zagęszczanie podbudowy zagęszczarką
ręczną. Zaprezentuj go i uzasadnij swój wybór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące środków ochrony
indywidualnej i zbiorowej,
2) obejrzeć środki ochrony indywidualnej dostępne w pracowni szkolnej,
3) dobrać zestaw środków ochrony indywidualnej dla robotnika drogowego zgodnie
z poleceniem w treści ćwiczenia,
4) zaprezentować dobrany zestaw,
5) uzasadnić wybór.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Wyposażenie stanowiska pracy:
- środki ochrony indywidualnej,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca środków ochrony indywidualnej.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, kto w zakładzie pracy jest odpowiedzialny za zapewnienie
pracownikom Å›rodków ochrony indywidualnej? ðð ðð
2) określić, kto ustala rodzaj środków ochrony indywidualnej, w które
należy wyposażyć pracownika na okreÅ›lonym stanowisku pracy? ðð ðð
3) wymienić rodzaje środków ochrony indywidualnej?
ðð ðð
4) wymienić środki ochrony indywidualnej stosowane w budownictwie?
ðð ðð
5) wymienić środki ochrony indywidualnej stosowane w drogownictwie?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.5. Zabezpieczenie urządzeń napędowych. Bezpieczeństwo
pracy przy urzÄ…dzeniach mechanicznych, elektrycznych
i ciśnieniowych
4.5.1. Materiał nauczania
Ogólne wytyczne obsługi i eksploatacji i zabezpieczenia urządzeń napędowych
są następujące:
- urządzenia napędowe powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ergonomii,
- montaż i obsługa urządzeń napędowych musi być zgodna z dokumentacją techniczno-
ruchowÄ…,
- maszyny z własnymi napędami powinny mieć urządzenia do włączania i wyłączania łatwo
dostępne dla obsługującego, sprawnie działające i zabezpieczone przed przypadkowym
włączeniem,
- w przypadku zespołowej obsługi, gdy stwarza ona zagrożenia dla otoczenia, należy
zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową, łatwo dostrzegalną i zrozumiałą,
- elementy ruchome, stwarzające zagrożenia powinny być w miarę możliwości osłonięte
do wysokości co najmniej 2,5 m od poziomu podłogi,
- elementy ruchome takie jak, pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów
napędowych znajdujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami osłonięte co najmniej
na wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte przynajmniej
od dołu trwałymi osłonami,
- osłony stosowane przy maszynach powinny uniemożliwiać dostęp do strefy niebezpiecznej
i zapewniać bezpieczeństwo obsłudze maszyny i osobom znajdującym się w jej pobliżu,
- urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny być niezawodne, trwałe,
nie mogą utrudniać wykonywania pracy,
- urządzenia ochronne stosowane przy maszynach szczególnie niebezpiecznych, powinny
być tak zamontowane, aby ich zdjęcie, otwarcie lub wyłączenie powodowało
natychmiastowe wyłączenie maszyny, a ponowne ich zamontowanie nie może
samoczynnie uruchamiać maszyny,
- maszyny i urządzenia napędowe powinny być utrzymywane w stanie sprawności
technicznej i czystości,
- maszyny i urządzenia napędowe powinny być używane zgodnie z przeznaczeniem,
- maszyny niesprawne lub wyłączone z użytkowania powinny być wyraz
nie oznakowane
i zabezpieczone przed przypadkowym włączeniem,
- maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez nadzoru, chyba, że dokumentacja
techniczno-ruchowa stanowi inaczej,
- maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować, chyba,
że dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej,
- o dostrzeżonych uszkodzeniach urządzenia lub jego wadliwej pracy, pracownik powinien
natychmiast powiadomić przełożonego i przerwać pracę,
- dokonywanie napraw urządzeń napędowych mogą dokonywać tylko uprawnione osoby.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach zasilanym prądem elektrycznym wymaga
od pracownika spełnienia kilku zasad, a mianowicie:
- przed każdym użyciem należy skontrolować stan obudowy, wyłącznika i przewodu
zasilającego; w razie jakiegokolwiek uszkodzenia urządzenie oddać do naprawy,
- w przypadku wystąpienia zakłóceń w pracy urządzenia elektrycznego należy natychmiast
odłączyć je od prądu i zawiadomić przełożonego,
- nie wolno zdejmować pokryw ochronnych ani dopuścić do użytkowania uszkodzonego
urzÄ…dzenia,
- podczas włączania i wyłączania elektronarzędzia z sieci, zawsze należy chwytać
za wtyczkę, nigdy za przewód,
- należy często sprawdzać styki w zaciskach śrubowych przewodów (w nasadkach,
wtyczkach, wyłącznikach),
- ręczne narzędzia elektryczne oraz ręczne lampy należy zasilać prądem o napięciu 24V,
- urządzenie należy używać zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami,
- urządzenie trzeba chronić przed zalaniem wodą i przed wilgocią,
- trzeba uważać, aby się nie potknąć o luz
no leżące przewody zasilające,
- spalony bezpiecznik można zastąpić tylko takim samym sprawnym bezpiecznikiem,
- w razie uszkodzenia innych podzespołów niż bezpieczniki, naprawy urządzenia może
dokonać tylko uprawniony elektryk.
Pracodawca jest zobowiązany dbać o to, aby urządzenia elektryczne były:
- sprawne przed użyciem i po każdej konserwacji i naprawie,
- używane zgodnie z zasadami bezpieczeństwa pracy,
- naprawiane i konserwowane wyłącznie przez uprawnionych elektryków,
- naprawiane niezwłocznie po stwierdzeniu usterki,
- wykluczane z użycia, jeśli ich naprawa jest niemożliwa.
Elektronarzędzia przenośne mogą być wykonane w zależności od sposobu ochrony
obsługi przed porażeniem jako przyrządy klasy I lub klasy II.
Przyrządy klasy I są wyposażone w:
- izolację roboczą niezbędną do należytego działania i zapewnienia podstawowej ochrony
przed porażeniem prądem elektrycznym,
- w wyraz
nie oznaczony zacisk ochronny, do którego należy podłączyć przewód
uziemiajÄ…cy,
- w ruchomy przewód kilkużyłowy, którego końce żył są tak połączone z przyrządem,
że nie można ich odłączyć beż użycia narzędzi, drugie zaś końce są przyłączone
do wtyczki ze stykiem ochronnym do włączenia do gniazda w sieci.
Przyrządy II klasy są wyposażone w izolację podwójną i wzmocnioną oraz w przewód
przyłączeniowy do sieci, lecz nie mają zacisku ochronnego. Przyrząd klasy II nie wymaga
połączenia z ziemią.
Narzędzia i urządzenia elektryczne zaopatrzone są w tabliczki znamionowe (rys. 3)
zawierajÄ…ce ich podstawowe parametry techniczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 3. Elektronarzędzie z widoczną tabliczką znamionową [10, s 48]
Bezpieczna praca na urządzeniach elektrycznych może odbywać się dzięki zastosowaniu
środków ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym.
Są to następujące środki ochrony:
Ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa):
- ochrona przez zastosowanie izolowania części czynnych,
- ochrona przez zastosowanie ogrodzenia lub obudowy,
- ochrona przez zastosowanie barier uniemożliwiających dotknięcie urządzeń w trakcie
obsługi,
- ochrona przez umieszczenie urządzeń poza zasięgiem ręki.
Ochrona przed dotykiem pośrednim:
- ochrona przez zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilania,
- ochrona przez zastosowanie urządzenia II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej.
- ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska.
Urządzenia elektryczne oznaczane są znakami, świadczącymi o ich bezpieczeństwie
przeciwporażeniowym. Taki znak widoczny jest na rysunku 4.
Rys. 4. Znak bezpieczeństwa CE [10, s. 187]
Bezwzględnie zabronione jest dotykanie urządzeń elektrycznych, które oznaczone
sÄ… tablicÄ… ostrzegawczÄ… przedstawionÄ… na rysunku 5.
Rys. 5. Przykład tablicy ostrzegawczej [3, s. 209]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Urządzenia pod ciśnieniem to:
 butle z gazami technicznymi,
 zbiorniki ze sprężonymi gazami,
 wytwornice acetylenowe,
 sprężarki,
 kotły parowe i wodne.
Urządzenia, w których ciśnienie przekracza 0,07 MPa podlegają stałemu dozorowi
technicznemu. Powinny one być wyposażone w aparaturę pomiaru ciśnienia gazu znajdującego
się wewnątrz. W chwili przekroczenia maksymalnego ciśnienia powinny zadziałać urządzenia
zabezpieczające przed awarią. Bezpieczne maksymalne ciśnienie dla danego urządzenia
określane jest przez Urząd Dozoru Technicznego (UTD).
Obsługi urządzeń pod ciśnieniem mogą dokonywać pracownicy, którzy posiadają wiedzę
o eksploatacji takich urządzeń, a także stosowne kwalifikacje potwierdzone egzaminem.
Urządzenia pod ciśnieniem podlegają okresowej kontroli przez służby UDT.
Obowiązują szczegółowe przepisy dotyczące bezpiecznej eksploatacji urządzeń
pod ciśnieniem.
Butle z gazami podlegają następującym przepisom:
 butle powinny być oznaczone napisami i pomalowane zgodnie z normą (PN-75/M-69210,
acetylen  butla biała, a napis czerwony; tlen  butla błękitna, a napis czarny; wodór 
butla ciemnozielona, a napis czerwony),
 nie wolno dokonywać żadnych napraw butli, ani ich zaworów,
 butli nie wolno toczyć, rzucać, przewracać, uderzać o nie,
 butle należy chronić przed nagrzaniem powyżej 35oC,
 odległość butli od otwartego ognia nie może być mniejsza niż 10 m,
 odległość butli od płomienia palnika agregatu spawalniczego nie powinna być mniejsza,
niż 1m,
 butle pełne i opróżnione należy chronić przed promieniami słonecznymi, opadami
atmosferycznymi i wilgociÄ…,
 w czasie spawania butle powinny stać pionowo i być zabezpieczone przed przewróceniem,
 nie wolno przechowywać w tym samym pomieszczeniu butli z tlenem i butli z gazami
palnymi,
 butle powinny być transportowane po terenie zakładu na specjalnych wózkach,
lub przenoszone na noszach.
Bezpieczne składowanie butli polega na spełnieniu następujących warunków:
 butle z gazami o własnościach trujących należy przechowywać w wentylowanych
pomieszczeniach zamkniętych,
 butle z siarkowodorem  pod zadaszeniem, na otwartym powietrzu,
 butle z gazami palnymi  tylko razem z butlami na gazy obojętne,
 butle z innymi gazami  w pomieszczeniach zamkniętych lub pod zadaszeniem
na otwartym powietrzu.
Butle ze składu można wydać tylko z kołpakami ochronnymi, nakręcanymi na głowicę butli.
Przewożenie butli samochodem wymaga spełnienia następujących warunków:
 na zawory butli należy nałożyć kołpaki ochronne oraz ślepe nakrętki,
 butle należy ułożyć zaworami w tę samą stronę, prostopadle do kierunku jazdy,
 między butlami należy umieścić przekładki z gumy lub drewna, które zabezpieczą butle
przed przemieszczaniem siÄ™, zderzaniem ze sobÄ… lub spadaniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wytwornice acetylenowe powinny być eksploatowane zgodnie z instrukcją producenta.
Należy przestrzegać następujących zasad eksploatacji:
 naprawa wytwornic może odbywać się tylko za zgodą rejonowego dozoru technicznego,
 czyszczenie wytwornic może odbywać się na wolnym powietrzu, przy świetle dziennym,
w odległości co najmniej 5 m od z
ródła otwartego ognia,
 wykrywania nieszczelności wytwornic można dokonywać tylko przy użyciu wodnego
roztworu mydła,
 wytwornice narażone na zamarznięcie powinny być po pracy opróżnione z wody,
 niedozwolone jest zwiększanie ciśnienia gazu w wytwornicy,
 odległość między wytwornicami znajdującymi się w jednym pomieszczeniu musi wynosić
co najmniej 6 m.
Sprężarki to urządzenia sprężające powietrze, wykorzystywane między innymi przy
prasach pneumatycznych, agregatach natryskowych i innych urzÄ…dzeniach i robotach. MogÄ…
je obsługiwać osoby pełnoletnie, odpowiednio przeszkolone. Zawory bezpieczeństwa
sprężarek muszą być wyregulowane na maksymalne ciśnienie podane przez wytwórcę,
a manometry czytelne i dobrze oświetlone. W pomieszczeniach, gdzie używa się sprężarek,
należy w widocznym miejscu umieścić instrukcję ich obsługi, instrukcję bezpieczeństwa pracy i
ochrony przeciwpożarowej.
Kotły parowe i wodne eksploatuje się zgodnie z instrukcją wytwórcy. Powinny one być
zaopatrzone w manometry, termometry, wodowskazy i zawory bezpieczeństwa.
W pomieszczeniach, w których znajdują się kotły pod ciśnieniem, należy w widocznym miejscu
umieścić instrukcję ich obsługi, instrukcję bezpieczeństwa pracy i ochrony przeciwpożarowej.
Kotły powinny być zgłaszane przez użytkownika do rejestracji i odbioru technicznego.
Kontroli kotłów dokonuje Urząd Dozoru Technicznego.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady obsługi urządzeń napędowych?
2. Jakie zabezpieczenia powinny posiadać urządzenia napędowe?
3. Co powinien skontrolować pracownik przed każdorazowym użyciem elektronarzędzi?
4. Jak należy postąpić w przypadku stwierdzenia zakłóceń w pracy urządzenia zasilanego
prÄ…dem elektrycznym?
5. Jak należy postąpić w przypadku stwierdzenia przepalenia bezpiecznika?
6. Co oznacza symbol złożony ze znaków CE widoczny na elektronarzędziach?
7. Jakie środki ochrony stosuje się na elektronarzędziach?
8. Jakie urządzenia zalicza się do urządzeń ciśnieniowych?
9. W jaki sposób znakowane są butle z gazami?
10. Jakie zasady bezpieczeństwa muszą być spełnione podczas przechowywania i eksploatacji
butli z gazami?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odczytaj informacje zawarte w tabliczce znamionowej dowolnego elektronarzędzia
dostępnego w pracowni szkolnej. Zinterpretuj je.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zabezpieczenia
przeciwpożarowego elektronarzędzi,
2) wybrać dowolne elektronarzędzia do wykonania ćwiczenia,
3) odnalez
ć tabliczkę znamionowaną,
4) odczytać i zinterpretować informację na tabliczce znamionowej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały i środki opatrunkowe niezbędne do udzielania pierwszej pomocy przy porażeniu
prÄ…dem elektrycznym,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca udzielania pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy.
Ćwiczenie 2
Określ zasady transportu, rozładunku, sposób i miejsce przechowywania butli z tlenem,
acetylenem, wodorem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące bezpiecznej eksploatacji
urządzeń ciśnieniowych,
2) określić zasady transportu,
3) sporządzić notatkę zgodnie z poleceniem w treści ćwiczenia,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad eksploatacji urządzeń ciśnieniowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić zabezpieczenia urządzeń napędowych?
ðð ðð
2) określić zasady bezpiecznej obsługi urządzeń napędowych?
ðð ðð
3) odczytać informacje zawarte na tabliczce znamionowej dowolnego
elektronarzÄ™dzia? ðð ðð
4) określić zasady postępowania w przypadku wadliwej pracy maszyny
lub elektronarzÄ™dzia? ðð ðð
5) określić, jakimi kolorami oznacza się butle z różnymi gazami?
ðð ðð
6) określić zasady przechowywania butli z różnymi gazami?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.6. Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony
przeciwpożarowej
4.6.1. Materiał nauczania
Zagrożenia pożarowe są powodowane przez czynniki i okoliczności, które stwarzają
warunki do powstania pożaru i jego rozprzestrzeniania się.
Pożar powstaje wówczas, gdy temperatura z
ródła ciepła przekracza temperaturę zapalenia
się materiału palnego, a ciepło to oddziałuje bezpośrednio na materiał palny.
Najczęściej spotykanymi przyczynami pożaru są:
- zły stan techniczny urządzeń elektrycznych, ogrzewczych i mechanicznych oraz
nieprawidłowe ich używanie,
- wykonywanie prac wymagających używania otwartego ognia lub wysokiej temperatury,
- pozostawianie bez nadzoru włączonych urządzeń elektrycznych lub palenisk,
- nieprawidłowe składowanie materiałów mogących ulegać samozapaleniu,
- nieostrożność osób,
- podpalenie umyślne.
Zagrożenie pożarowe w miejscu pracy występuje najczęściej w magazynach, składach,
w budynkach o konstrukcji drewnianej i tam, gdzie znajdują się włączone urządzenia
elektryczne lub otwarte paleniska.
W warsztacie mechanicznym zagrożenia pożarowe mogą stwarzać:
- palenie tytoniu,
- używanie otwartego ognia podczas korzystania w pracy z benzyny lub spirytusu,
- pozostawianie na noc niewygaszonego paleniska,
- naprawianie bezpieczników we własnym zakresie.
Na stanowisku pracy podczas robót drogowych zagrożenie pożarowe może być
spowodowane w czasie nieostrożnego obchodzenia się z substancjami palnymi, takimi jak
lepiszcza bitumiczne.
Ochrona przeciwpożarowa w miejscu pracy polega na stosowaniu profilaktyki
przeciwpożarowej i czynnej walce z pożarem, w przypadku jego zaistnienia.
Profilaktyka polega na:
- przestrzeganiu zakazu używania otwartego ognia i palenia tytoniu tam, gdzie to jest
zabronione,
- utrzymywaniu instalacji i urządzeń elektrycznych w stanie wykluczającym przypadkowe
zwarcie i iskrzenie,
- przechowywaniu materiałów łatwopalnych i wybuchowych w odpowiednich warunkach,
- zapewnieniu ochrony odgromowej,
- opracowaniu i umieszczeniu w widocznym miejscu instrukcji ochrony przeciwpożarowej,
- przeszkoleniu pracowników, z w zakresie profilaktyki przeciwpożarowej, postępowania
w wypadku pożaru i prowadzenia akcji gaśniczej.
- wyposażeniu obiektów na placu budowy w sprzęt gaśniczy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Postępowanie w razie bezpośredniego zagrożenia pożarem polega na:
- alarmowaniu ludzi i zapewnieniu dostępu do instalacji alarmowych i telefonu,
- ewakuacji ludzi w razie pożaru,
- wykorzystaniu urządzeń i środków gaśniczych,
- zapewnieniu dojazdu wozów strażackich i dostępu do hydrantów.
Pracownicy powinni być zapoznani z obowiązującymi znakami ochrony
przeciwpożarowej, aby w wypadku pożaru postępować sprawnie i bezpiecznie.
Na rysunku 6 zamieszczono przykładowe znaki ochrony przeciwpożarowej.
Rys. 6. Znaki ochrony przeciwpożarowej [3, s. 206]
W przypadku wystąpienia pożaru należy:
- zachować spokój,
- natychmiast zawiadomić straż pożarną, podając dokładne dane o miejscu i rozmiarach
pożaru,
- ostrzec innych pracowników o zaistnieniu pożaru,
- wyłączyć urządzenia wentylacyjne, transportowe i grzewcze, odciąć dopływ przewodów
rurowych, zamknąć główny dopływ gazu, w razie potrzeby wyłączyć spod napięcia
urzÄ…dzenia elektryczne.
- natychmiast opuścić obszary zagrożone, oznakowanymi drogami ewakuacyjnymi
i pożarowymi,
- należy poruszać się w pozycji jak najbliżej podłogi,
- działać zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
- ratować życie ludzi w pierwszej kolejności, przed gaszeniem pożaru,
- nie narażając własnego bezpieczeństwa, uczestniczyć w działaniach ratowniczo-gaśniczych
aż do czasu przybycia straży pożarnej,
- osoby palące się należy okryć i zawinąć w koce gaśnicze, płaszcze, a w razie konieczności
gaszenia ognia  obracać osobę poszkodowaną,
- nigdy nie wolno gasić płonącego tłuszczu wodą,
- z chwilą przybycia straży pożarnej, udzielić dowódcy sekcji stosownych informacji,
przekazać plan budynku, dróg ewakuacyjnych i ratunkowych, a także właściwe klucze.
W czasie gaszenia pożaru należy:
- uruchamiać gaśnice dopiero przy z
ródle ognia,
- ustawić się w miarę możliwości tyłem do kierunku wiatru,
- zachować ostrożność przy otwieraniu zamkniętych drzwi,
- gaśnicę trzymać pionowo i gasić strumień skierowany od dołu do góry i od przodu
do tyłu,
- nie rozpraszać płonących nieruchomych cieczy silnym strumieniem, lecz pokrywać
ognisko pożaru gaszącym obłokiem (rozpylonym środkiem gaśniczym),
- gasić ogień wyłącznie za pomocą przeznaczonego do tego celu podręcznego sprzętu
gaśniczego, uwzględniając przydatność środków gaśniczych i warunki ich zastosowania.
Ochrona przeciwpożarowa jest skuteczna wtedy, kiedy pracownicy znają rodzaje sprzętu
gaśniczego i potrafią go zastosować. Do podręcznego sprzętu gaśniczego należą: gaśnice,
hydranty, hydronetki, agregaty gaśnicze, koce gaśnicze, tłumice. Przy gaszeniu pożarów
w zarodku mogą być używane też: pojemniki z wodą, skrzynie z piaskiem, łopaty, szufle,
pomocne są też drabiny.
Gaśnice rozmieszcza się w widocznych miejscach - zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej. Należy je stosować zgodnie z przeznaczeniem, gdyż w przeciwnym
wypadku, gaszenie ognia może stać się nieskuteczne.
Gaśnica pianowa - używane są do gaszenia pożarów ciał stałych i cieczy palnych.
Ze względu na zawartość wody w pianie nie wolno używać ich do gaszenia urządzeń
elektrycznych pod napięciem.
Gaśnica śniegowa  nadaje się przede wszystkim do gaszenia cieczy, gazów palnych,
farb, lakierów, rozpuszczalników, instalacji elektrycznej pod napięciem, ciał chemicznych
reagujących z wodą oraz wszędzie tam, gdzie zastosowanie innych środków gaśniczych może
spowodować zniszczenie lub uszkodzenie przedmiotu.
Gaśnica proszkowa  jest skuteczna podczas gaszenia palących się gazów i płynów
łatwopalnych, samochodów, garaży, instalacji elektrycznej pod napięciem oraz wszędzie tam,
gdzie zanieczyszczenie środkiem gaśniczym jest szkodliwe dla gaszonych przedmiotów.
Gaśnica tetrowa  może być używana wyłącznie w pomieszczeniach dobrze
przewietrzanych. Nie wolno jej używać na rozgrzane metale nieżelazne, gdyż tworzy się wtedy
trujÄ…cy fosgen.
Hydranty powinny być rozlokowane w łatwo dostępnych miejscach: w korytarzach,
na klatkach schodowych, przy wyjściu z budynku. Najczęściej są zasilane wodą o tak wysokim
ciśnieniu, aby pożar można gasić bezpośrednio po podłączeniu węża do hydrantu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega profilaktyka przeciwpożarowa?
2. Jakie czynniki są najczęściej przyczyną pożaru?
3. Jak należy postępować w razie bezpośredniego zagrożenia pożarem?
4. Jakie czynności należy wykonać podczas wystąpienia pożaru?
5. W jaki sposób właściciel obiektu powinien zatroszczyć się o bezpieczeństwo
przeciwpożarowe pracowników?
6. Jak należy dbać o bezpieczeństwo przeciwpożarowe w zakładzie mechanicznym?
7. Do gaszenia jakich pożarów stosuje się poszczególne rodzaje gaśnić?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odegraj scenkę gaszenia pożaru, który wybuchł w pomieszczeniu szatni pracowniczej.
Przyjmij, że z
ródłem pożaru był włączony piecyk elektryczny. Wybierz odpowiedni rodzaj
gaśnicy do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem, lecz jej nie uruchamiaj. Wyjaśnij w
jaki sposób należy użyć gaśnicy, aby ugasić pożar.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące ochrony przeciwpożarowej,
2) odegrać scenkę gaszenia pożaru przy użyciu wybranej gaśnicy (bez jej uruchamiania, gdyż
ćwiczenie jest pozorowane).
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw gaśnic,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca ochrony przeciwpożarowej.
Ćwiczenie 2
Z przygotowanego przez nauczyciela zestawu znaków i tablic wybierz te, które
są znakami ochrony przeciwpożarowej. Zaprezentuj je kolegom z grupy i objaśnij
ich znaczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące bezpieczeństwa
przeciwpożarowego
2) zapoznać się z zestawem znaków i tablic, jakie przedstawi Ci nauczyciel,
3) wybrać znaki ochrony przeciwpożarowej,
4) objaśnić znaczenie wybranych znaków,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
 Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw znaków ochrony przeciwpożarowej, znaków ewakuacyjnych, tablic i znaków
bezpieczeństwa,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca ochrony przeciwpożarowej.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić zagrożenia pożarowe?
ðð ðð
2) określić w jakich miejscach może najczęściej powstać pożar?
ðð ðð
3) wymienić zabezpieczenia przeciwpożarowe, jakie powinien zapewnić
wÅ‚aÅ›ciciel obiektu? ðð ðð
4) wyjaśnić, jak należy postępować, aby nie stwarzać zagrożenia
pożarowego? ðð ðð
5) wskazać znaki ochrony przeciwpożarowej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.7. Zabezpieczenie miejsca wypadku. Organizacja pierwszej
pomocy w wypadkach przy pracy
4.7.1. Materiał nauczania
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenia, wywołane przyczyną zewnętrzną, które
nastąpiło w związku z wykonywaną pracą.
W razie wypadku pracodawca jest obowiÄ…zany:
- zabezpieczyć miejsce wypadku,
- zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- podjąć niezbędne kroki eliminujące lub ograniczające zagrożenie,
- niezwłocznie zawiadomić inspektora pracy, prokuratora, jednostkę nadrzędną o każdym
śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy,
- niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku,
- zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom,
- sporządzić właściwą dokumentację wypadku.
W razie wypadku przy pracy pracownik jest obowiÄ…zany:
- każdy pracownik, który zauważył wypadek lub dowiedział się o nim jest zobowiązany
zawiadomić o wypadku przełożonego pracownika poszkodowanego oraz służbę
bezpieczeństwa i higieny pracy,
- przełożony pracownika poszkodowanego jest obowiązany zabezpieczyć miejsce wypadku
oraz niezwłocznie zawiadomić o wypadku kierownika zakładu pracy i służbę
bezpieczeństwa i higieny pracy,
- pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, jest
obowiązany zawiadomić niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego.
Zabezpieczenie miejsca wypadku polega na:
- niedopuszczaniu do miejsca wypadku osób niepowołanych,
- wstrzymaniu pracy urządzeń, które miały związek z wypadkiem,
- niedopuszczanie do zmiany położenia maszyn, urządzeń lub ich części, które
spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć okoliczności wypadku.
W razie awarii:
- maszyny, urządzenia lub narzędzia pracownik powinien zgłosić ten fakt przełożonemu,
a przełożony powinien wyłączyć maszynę, urządzenie lub narzędzie z użytkowania
do czasu ich naprawy lub wymiany. ObowiÄ…zek wykonania naprawy spoczywa
na pracodawcy.
W następstwie nieszczęśliwych wypadków może dochodzić do urazów organizmu.
Na stanowisku pracy, mechanik maszyn i urządzeń drogowych, a także robotnik drogowy
narażeni są najczęściej na:
- urazy mechaniczne ciała,
- zatrucia substancjami chemicznymi,
- oparzenia,
- kolizje z pojazdami,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- upadki z wysokości (podczas robót mostowych na rusztowaniach),
- porażenie prądem elektrycznym.
Umiejętne udzielanie pierwszej pomocy jest bardzo ważne, gdyż ma wielkie znaczenie dla
zachowania dalszego zdrowia i życia poszkodowanego.
Urazy mechaniczne
Czynniki mechaniczne mogą spowodować następujące rodzaje urazów:
- zgniecenie,
- złamanie,
- obcięcie,
- potłuczenie,
- nakłucie, przekłucie,
- skaleczenie, przecięcie,
- otarcie.
Udzielanie pierwszej pomocy przy złamaniach
Podejrzenie lub rozpoznanie złamania ustala się, kiedy występują następujące objawy:
silny ból w miejscu urazu, nieprawidłowy kształt kończyny w miejscu urazu, brak możliwości
wykonania ruchu kończyną, obrzęk i wylew podskórny, widoczne zasinienie w miejscu urazu,
wyczuwalne lub widoczne odłamy kostne w ranie.
W przypadku złamań kości, zwichnięć, skręceń kończyn, podstawowym sposobem
skutecznego udzielania pierwszej pomocy jest unieruchomienie kości i dwóch sąsiednich
stawów. W tym celu należy użyć sztywnych przedmiotów ogólnie dostępnych lub środków
specjalistycznych.
Złamaną kończynę dolną można unieruchomić za pomocą szyny dostępnej w apteczce
pierwszej pomocy lub za pomocą deski, kija, laski a także przez dowiązanie jej do kończyny
zdrowej.
Przy złamaniach kończyn górnych unieruchomienie wykonuje się podwieszając
kontuzjowaną kończynę na temblaku z chusty trójkątnej lub wykorzystując części garderoby.
Przy złamaniu żeber poszkodowany skarży się na silny ból w klatce piersiowej i ma
trudności w oddychaniu. Należy dokonać unieruchomienia klatki piersiowej przez ciasne
owinięcie jej bandażem elastycznym - przy wykonanym przez poszkodowanego wydechu.
Podczas unieruchamiania poszkodowany powinien przyjąć pozycję półsiedzącą.
W przypadku skręceń lub zwichnięć kończyny, należy unieruchomić ją, wysoko ułożyć
i zastosować zimny okład z lodu lub roztworu altacetu.
Po udzieleniu poszkodowanemu pierwszej pomocy, należy wezwać lekarza.
Udzielanie pierwszej pomocy przy zranieniach
Mechanik, który nie przestrzega przepisów bezpiecznej pracy, narażony jest najczęściej
na zranienia kończyn. W zależności od miejsca zranienia i rodzaju uszkodzonych naczyń
dochodzi do krwawienia. Urazy naczyń włosowatych w wyniku otarcia naskórka, objawiają się
niedużym krwawieniem. Uszkodzenie żył lub tętnic powoduje silny wypływ krwi  nazywany
krwotokiem.
Przy drobnych skaleczeniach kończyn, skuteczną metodą zatrzymania krwawienia jest
uniesienie jej do góry. Skórę wokół rany należy odkazić środkiem odkażającym, nałożyć
jałowy opatrunek lub plaster z opatrunkiem i skierować poszkodowanego do lekarza.
W przypadku krwotoku żylnego krew wypływa z rany strumieniem. Ma ona barwę
ciemnoczerwoną. Krwawienie z małych żył może ustać samoistnie lecz przy krwotokach
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
dużych należy zastosować ucisk krwawiącej żyły. Żyłę prowadzącą do rany przyciska
się wtedy do przylegającej kości. Opatrunek uciskowy z jałowej gazy, bandaża mocującego
i materiału uciskowego, nakłada się bezpośrednio na ranę i ciasno bandażuje. Opatrunku
uciskowego nie należy zakładać, kiedy w ranie tkwią ciała obce. W czasie udzielania
poszkodowanemu pierwszej pomocy, jego przełożony lub inni pracownicy powinni
jak najszybciej wezwać lekarza.
W przypadku krwotoku tętniczego krew tryska z rany rytmicznym strumieniem.
Ma ona barwę jasnoczerwoną. Tamowanie krwotoku tętniczego zawsze wymaga zastosowania
ucisku, który należy umiejscowić między sercem a raną. Wykonuje się go z takich samych
środków opatrunkowych, jak w przypadku tamowania krwotoku żylnego. Do czasu założenia
opaski uciskowej, stosuje się ucisk palcami, aby jak najszybciej zatamować upływ krwi. W
czasie udzielania poszkodowanemu pierwszej pomocy, jego przełożony lub inni pracownicy
powinni jak najszybciej wezwać lekarza.
Udzielanie pierwszej pomocy porażonemu prądem elektrycznym
Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanemu rozpoczyna siÄ™ po uwolnieniu
go spod działania prądu i stwierdzeniu jego stanu.
Uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego należy dokonać poprzez:
- wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,
- odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,
- odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.
Bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod napięcia należy udzielić mu pomocy
przedlekarskiej. Nie wolno odstępować osoby poszkodowanej oraz przerywać akcji
ratowniczej do chwili przybycia personelu lekarskiego. Każdy porażony prądem elektrycznym
winien być zbadany przez lekarza, chociażby oględziny zewnętrzne nie wskazywały na taką
potrzebę. Pomoc przedlekarska powinna polegać na wykonaniu następujących czynności:
- gdy porażony krwawi  zatrzymać krwawienie,
- w zależności od stanu porażonego zdecydować o zakresie i sposobie udzielania pomocy
doraz
nej.
Kiedy porażony jest przytomny, należy rozluz
nić mu ubranie w okolicy szyi, klatki
piersiowej i brzucha, ułożyć poszkodowanego w wygodnej pozycji do chwili przybycia
lekarza.
Kiedy porażony jest nieprzytomny, lecz oddycha, nie należy go, nawet na bardzo krótko,
pozostawać w pozycji  na wznak . Trzeba ułożyć go w tzw. pozycji bocznej ustalonej i stale
obserwować (oddech może się zatrzymać). Jeżeli przybycie lekarza przedłuża
się, poszkodowanego należy po upływie ok. 2 godz. obrócić na drugi bok.
Kiedy porażony jest nieprzytomny, nie oddycha, nie ma oznak krążenia, natychmiast należy
wezwać lekarza i do chwili jego przybycia zastosować reanimację oddychania i krążenia.
RatujÄ…cy powinien:
- ułożyć porażonego na wznak,
- udrożnić drogi oddechowe.
- wykonać sztuczne oddychanie metodą usta-usta, lub usta-usta/nos, używając w tym celu
środków ochrony osobistej,
- wykonać zewnętrzny masaż serca poprzez uciskanie mostka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Udzielanie pierwszej pomocy przy zatruciu środkami chemicznymi
Zagrożenie dla zdrowia lub życia człowieka stanowią przeważnie rozmaite substancje gazowe
lub ciekłe, używane głównie do celów technologicznych lub będące produktem ubocznym reakcji
chemicznych, zachodzÄ…cych w zwiÄ…zku z wykonywanymi pracami.
Do zatruć dochodzi najczęściej przez:
- wdychanie oparów tych substancji,
- omyłkowe spożycie,
- kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.
Objawami ostrego zatrucia organizmu sÄ…:
- bóle głowy,
- oszołomienie,
- drgawki,
- utrata przytomności.
Pierwsza pomoc w ostrych zatruciach polega na wygodnym ułożeniu poszkodowanego
w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu i szybkim wezwaniu pomocy lekarskiej.
Właściwa akcja ratunkowa może być prowadzony w odpowiednio wyposażonych placówkach
służby zdrowia, ponieważ polega on na:
- płukaniu układu pokarmowego,
- zabiegach ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego,
- neutralizowaniu toksyn zalegajÄ…cych w organizmie.
Oprócz zatruć ostrych pojawiają się też zatrucia przewlekłe, które są następstwem
długotrwałego kontaktu człowieka z substancjami toksycznymi, o stosunkowo niewielkim
stężeniu. Występują wtedy następujące objawy:
- zaczerwienienie lub obrzęki błon śluzowych,
- kaszel, duszności i inne zaburzenia oddychania,
- bóle głowy, senność i zaburzenia pracy serca.
Poszkodowany powinien zgłosić się do lekarza w celu skontrolowania swego stanu
zdrowia.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak powinien postępować pracodawca w razie wystąpienia wypadku przy pracy?
2. Jak powinien postępować pracownik, który był świadkiem wypadku przy pracy?
3. Na czym polega zabezpieczenia miejsca wypadku?
4. Jak powinien zachować się pracownik w razie awarii maszyny lub urządzenia?
5. Jak przebiegają procedury udzielania pierwszej pomocy poszkodowanemu, u którego
podejrzewa się złamanie kończyny?
6. Jak przebiegają procedury udzielania pierwszej pomocy poszkodowanemu, który doznał
zranienia?
7. Jak przebiegają procedury udzielania pierwszej pomocy poszkodowanemu porażonemu
prÄ…dem elektrycznym?
8. Jak przebiegają procedury udzielania pierwszej pomocy poszkodowanemu, który doznał
zatrucia środkami chemicznymi?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zademonstruj sposób unieruchomienia kończyny górnej w przypadku podejrzenia
jej złamania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące udzielania pierwszej pomocy
w wypadkach przy pracy,
2) przygotować na stanowisku materiały i środki opatrunkowe niezbędne do wykonania
unieruchomienia kończyny górnej,
3) wykonać unieruchomienie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały i środki opatrunkowe niezbędne do unieruchamiania kończyn,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca udzielania pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy.
Ćwiczenie 2
Ustal sposób zabezpieczania miejsca wypadku na stanowisku pracy, na którym pracownik
doznał porażenia prądem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące sposobów zabezpieczania
miejsca wypadku przy pracy,
2) przeanalizować, co miało wpływ na zaistnienie wypadku,
3) ustalić sposób oznakowania miejsca wypadku,
4) ustalić sposób odizolowania od miejsca wypadku osób postronnych,
5) zademonstrować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- taśma bezpieczeństwa do wygrodzenia miejsca wypadku,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca postępowania w razie wypadku na stanowisku pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić obowiązki pracodawcy w razie wypadku przy pracy?
ðð ðð
2) wymienić obowiązki pracownika, który był świadkiem wypadku przy
pracy? ðð ðð
3) określić sposoby zabezpieczania miejsca wypadku na stanowisku pracy?
ðð ðð
4) określić czynności, które należy podjąć w przypadku awarii maszyny?
ðð ðð
5) wyjaśnić, na jakie niebezpieczeństwa na stanowisku pracy narażeni
sÄ… robotnicy drogowi? ðð ðð
6) udzielić pierwszej pomocy przy złamaniach kończyn?
ðð ðð
7) udzielić pierwszej pomocy przy zranieniach?
ðð ðð
8) uwolnić poszkodowanego spod napięcia elektrycznego i udzielić
mu pierwszej pomocy? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.8. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy
4.8.1. Materiał nauczania
Zasady ochrony środowiska reguluje Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo
ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) z póz
niejszymi zmianami.
Ochrona środowiska  to szereg działań, które umożliwiają zachowanie lub przywracanie
równowagi przyrodniczej. Polegają one na:
- racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska,
- przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
- przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Roboty drogowe należą do robót intensywnie ingerujących w środowisko. Podczas
prowadzenia robót drogowych naruszona może być gleba, roślinność, wody powierzchniowe,
a także zakłócony może być spokój mieszkańców.
Ochrona roślinności, która znajduje się w sąsiedztwie pasa drogowego polega na:
- osłonięciu lub ogrodzeniu drzew,
- przesadzeniu drzew w miarę możliwości i potrzeby,
- uzgodnieniu postępowania w problematycznych przypadkach z konserwatorem przyrody.
Ziemia urodzajna, humus i darnina powinny być zdjęte z całej powierzchni robót, złożone i
przechowane w odpowiednim miejscu w celu wykorzystania po zakończeniu robót drogowych
do rekultywacji. Nie wolno niszczyć urodzajnej ziemi poprzez składowanie na niej odkładów.
Na miejsca odkładów i ukopów należy wybierać tereny ubogie pod względem przyrodniczym.
Wody gruntowe i powierzchniowe należy chronić przed zanieczyszczeniem.
Wykonywanie wykopów lub ukopów nie powinno wpływać na obniżanie poziomu wód
gruntowych, ani utrudniać ich przepływu. W razie konieczności pas robót ziemnych należy
odgradzać wałami i ściankami szczelnymi od wód powierzchniowych, a także budować
odstojniki gromadzÄ…cej siÄ™ wody.
Mieszkańcy, którzy sąsiadują z terenami robót drogowych powinni być chronieni przed
pyłem, kurzem, hałasem, spalinami, drganiami i innymi uciążliwościami. Drogi dojazdowe
powinny być utwardzone, aby w czasie deszczu błoto nie przenosiło się na kołach środków
transportowych z placu budowy na okoliczne drogi. Przewożone materiały sypkie  takie,
jak kruszywa, wapno, popioły powinny być zabezpieczone prze rozsypywaniem i pyleniem.
Prace wykonywane przy użyciu środków pylących należy wykonywać przy pogodzie
bezwietrznej.
Wszelkie odpady, takie jak zużyte oleje, opakowania, żużel i popiół, odpady mineralne,
odpady metaliczne, które są szkodliwe lub uciążliwe dla środowiska należy zgromadzić
w wyznaczonych miejscach, i oddać je do utylizacji, unieszkodliwienia lub recyklingu.
Utylizacja  to przetwarzanie materiałów lub odpadów, które straciły wartość użytkową.
Unieszkodliwianie  to likwidacja lub ograniczenie uciążliwości odpadów dla środowiska
przez poddanie ich obróbce, powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych
lub biologicznych.
Recykling  to systemem wielokrotnego wykorzystywania tych samych materiałów, czyli
powtórne ich zagospodarowanie.
Są to ważne przedsięwzięcia, o których należy pamiętać w procesie pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki akt prawny reguluje zasady ochrony środowiska?
2. Jakie sÄ… z
ródła zanieczyszczeń środowiska?
3. W jaki sposób należy chronić roślinność w bezpośredniej bliskości pasa robót drogowych?
4. W jaki sposób należy chronić urodzajną ziemię, humus i darń zebrane z terenu
przeznaczonego pod roboty drogowe?
5. Na czym polega ochrona wód gruntowych i powierzchniowych przed skutkami
prowadzenia prac ziemnych?
6. Przed jakimi czynnikami wynikającymi z prowadzenia prac drogowych należy chronić
mieszkańców sąsiadujących z terenem budowy?
7. W jaki sposób należy postąpić z odpadami, które pozostają po zakończeniu prac
drogowych?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie opisu i planu terenu przeznaczonego pod budowÄ™ drogi (otrzymanego
od nauczyciela), który zawiera wyszczególnienie roślinności i miejsc występowania urodzajnej
ziemi, opracuj projekt ich ochrony na czas robót drogowych. Zaprezentuj wykonane
ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące sposobów ochrony
środowiska podczas robót budowlanych i drogowych,
2) przeanalizować opis otrzymany od nauczyciela,
3) wyszukać na planie roślinność podlegającą ochronie,
4) zaplanować sposób ochrony roślinności,
5) odszukać na planie miejsca prowadzenia robót ziemnych, z których należy zebrać
urodzajnÄ… ziemiÄ™,
6) zaplanować i zaproponować miejsca do hałdowania urodzajnej ziemi,
7) wykonać pomocnicze szkice i opisy planowanych działań,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- opis i plan terenu przeznaczonego pod budowÄ™ drogi,
- notatnik,
- przybory do pisania i rysowania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca sposobów ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Ćwiczenie 2
Opracuj pisemnie plan postępowania z odpadami, które powstały podczas realizacji robót
drogowych. Wez
pod uwagę różnorodne roboty. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące sposobów ochrony
środowiska i postępowania z odpadami podczas i po zakończeniu robót drogowych,
2) przeanalizować rodzaj odpadów, jakie mogą powstać podczas robót drogowych,
3) zaplanować sposób postępowania z odpadami,
4) wykonać pomocnicze szkice i opisy planowanych działań,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- notatnik,
- przybory do pisania i rysowania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca sposobów ochrony środowiska.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać nazwę aktu prawnego dotyczącego ochrony środowiska?
ðð ðð
2) określić, na czym polegają działania zmierzające do ochrony ziemi
podczas robót budowlanych i drogowych? ðð ðð
3) określić, na czym polegają działania zmierzające do ochrony wód
podczas robót budowlanych i drogowych? ðð ðð
4) określić, w jaki sposób chroni się roślinność podczas robót budowlanych
i drogowych? ðð ðð
5) wyjaśnić, co należy zrobić z odpadami pozostającymi po zakończeniu
budowy? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedz
możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane
są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; wybierz
jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ…, znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uważasz za poprawną.
8. Test zawiera zadania z poziomu podstawowego oraz zadania z poziomu
ponadpodstawowego, które mogą przysporzyć Ci trudności, gdyż są one na poziomie
wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań od 14 do 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
, czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. y
ródłem prawa w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest
a) Kodeks pracy.
b) Kodeks karny.
c) Kodeks postępowania administracyjnego.
d) Kodeks cywilny.
2. Koszty szkolenia pracowników w zakresie bhp ponosi
a) pracodawca.
b) Społeczna Inspekcja pracy.
c) Państwowa Inspekcja Pracy.
d) Państwowa Inspekcja Sanitarna.
3. Pomieszczenia i urządzenia sanitarne na terenie zakładu pracy zapewnia pracownikom
a) inwestor.
b) pracodawca.
c) inspektor sanitarny.
d) społeczny inspektor pracy.
4. Znak ostrzegawczy bhp ma postać
a) trójkąta o żółtym polu.
b) koła o niebieskim polu.
c) koła z czerwoną obwódką.
d) prostokÄ…ta o zielonym polu.
5. Informację o bezpieczeństwie przeciwporażeniowym elektronarzędzia można odczytać
z tablicy
a) informacyjnej.
b) jego tabliczki znamionowej.
c) tablicy znaków bezpieczeństwa.
d) instrukcji bhp na stanowisku pracy.
6. Do niebezpiecznych czynników psychofizycznych zalicza się
a) mutagenne.
b) obciążenie fizyczne.
c) działanie mikroorganizmów.
d) działanie pola elektrostatycznego.
7. Oznakowanie substancji toksycznej to
a) b) c) d)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
8. W czasie gaszenia pożaru gaśnicę należy uruchomić
a) na polecenia straży pożarnej.
b) natychmiast przy z
ródle ognia.
c) na polecenie kierownika zakładu pracy.
d) przed wejściem do budynku, w którym płonie pomieszczenie.
9. W myśl zasad o ochronie środowiska na stanowisku pracy, ochronie nie podlega
a) niska zieleń.
b) wysokie drzewa.
c) popularne krzewy ozdobne.
d) drzewa i krzewy wskazane w dokumentacji do wycinki.
10. Recykling to
a) ograniczenie uciążliwości odpadów.
b) wielokrotne wykorzystywanie tych samych materiałów.
c) przetwarzanie materiałów, które straciły ważność użytkową.
d) gromadzenie nieprzydatnych materiałów w miejscach specjalnie wyznaczonych.
11. Butle z acetylenem malowane sÄ… na kolor
a) biały.
b) zielony
c) błękitny
d) czerwony.
12. Stałemu dozorowi technicznemu podlegają
a) urzÄ…dzenia rekreacyjne.
b) urządzenia ciśnieniowe.
c) pomieszczenie socjalne.
d) pomieszczenia higieniczne.
13. Wszystkie ruchome części urządzeń napędowych, które stwarzają zagrożenie
dla pracowników, powinny być
a) dobrze oświetlone.
b) osłonięte osłonami.
c) pomalowane na biało.
d) wygrodzone taśmą bezpieczeństwa.
14. Aby zapewnić ergonomiczne warunki pracy należy
a) przestrzegać zasad ekonomii w czasie pracy.
b) dostosować prawo pracy do możliwości człowieka.
c) dostosować warunki pracy do możliwości człowieka.
d) stosować zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy.
15. W celu zapewnienia należytej wentylacji pomieszczenia, powietrze należy wymieniać tym
częściej, im
a) większa jest kubatura pomieszczenia.
b) mniejsza jest kubatura pomieszczenia.
c) większa jest powierzchnia pomieszczenia.
d) mniejsza jest powierzchnia pomieszczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
16. Jeśli zastosujesz wodę do gaszenia palącego się tłuszczu, to
a) płomień powiększy się.
b) płomień zgaśnie bardzo szybko.
c) tłuszcz natychmiast ostygnie, dzięki czemu ogień będzie powoli dogasał.
d) tłuszcz rozpryśnie się, zapali i może spowodować u człowieka poparzenie.
17. Jeśli do gaszenia ognia w zamkniętym pomieszczeniu użyjesz gaśnicy tetrowej, to
a) powiększy się płomień.
b) płomień zgaśnie bardzo szybko.
c) wytworzy siÄ™ trujÄ…cy zwiÄ…zek chemiczny.
d) na płonącej powierzchni powstanie zimna piana.
18. Czyszczenie urządzeń mechanicznych ze smarów, przeprowadzane w zamkniętym
pomieszczeniu w odległości co najmniej 4 m od z
ródła ognia jest
a) dozwolone.
b) całkowicie zabronione.
c) dozwolone pod warunkiem zachowania ostrożności.
d) zabronione w przypadku, gdy podejmie się tego niedoświadczony pracownik.
19. Pierwsza pomoc poszkodowanemu, u którego podejrzewa się złamanie kończyny polega,
na
a) nastawieniu kończyny.
b) obandażowaniu złamanej kończyny.
c) zastosowaniu opaski uciskowej na kończynę.
d) unieruchomieniu kończyny w dwóch sąsiednich stawach.
20. Udzielanie pierwszej pomocy pracownikowi porażonemu prądem elektrycznym polega
w pierwszej kolejności na
a) zastosowaniu masażu serca.
b) zastosowaniu sztucznego oddychania.
c)  odcięciu dopływu prądu od poszkodowanego.
d) przeniesieniu poszkodowanego na bok, poza strefę rażenia prądu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko................................................................................................
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
6. LITERATURA
1. Celeda R.: Kodeks pracy. Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000
2. Bernaciak A.: Przedsiębiorstwa wobec wymagań ochrony środowiska. Salamandra,
Poznań 2000
3. Bodziony B., Dziwiński P., Gniadzi P.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w budownictwie.
Polskie Centrum Budownictwa, Warszawa 1998
4. Borowiecki M., Pytasz Z., Rygała E.: Bądz
my bezpieczni. PWN, Warszawa 2006
5. Francuz W.M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w rzemiośle. Warszawa
1996
6. Hansen D.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. WSiP, Warszawa 1998
7. Kodeks BHP w budownictwie Międzynarodowego Biura Pracy. POLCEN, Warszawa
1998
8. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP,Warszawa 1996
9. Nowy poradnik majstra budowlanego. ARKADY, Warszawa 2003
10. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
11. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZ,
Warszawa 2002
12. Sawicki E.: Technologia robót w budownictwie drogowym cz.1. WSiP, Warszawa 1996
Przepisy prawne
- Ustawa z 26 czerwca 1974r.  Kodeks pracy. Bezpieczeństwo i higiena pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53