„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Lidia Staniszewska

Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu
blacharstwa 721[01].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

mgr inż. Jarosław Sadal

mgr inż. Teresa Traczyk

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Lidia Staniszewska

Konsultacja:

mgr inż. Jolanta Skoczylas

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[01].Z1.01
Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu blacharz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Materiały stosowane w blacharstwie

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

9

4.1.3. Ćwiczenia

9

4.1.4. Sprawdzian postępów

11

4.2. Narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia blacharskie

12

4.2.1. Materiał nauczania

12

4.2.2. Pytania sprawdzające

19

4.2.3. Ćwiczenia

19

4.2.4. Sprawdzian postępów

21

4.3. Operacje blacharskie

22

4.3.1. Materiał nauczania

22

4.3.2. Pytania sprawdzające

24

4.3.3. Ćwiczenia

25

4.3.4. Sprawdzian postępów

27

4.4. Metody kształtowania blach. Metody formowania blach wielkowymiarowych

28

4.4.1. Materiał nauczania

28

4.4.2. Pytania sprawdzające

32

4.4.3. Ćwiczenia

32

4.4.4. Sprawdzian postępów

33

4.5. Sposoby łączenia blach

34

4.5.1. Materiał nauczania

34

4.5.2. Pytania sprawdzające

36

4.5.3. Ćwiczenia

37

4.5.4. Sprawdzian postępów

38

4.6. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska

39

4.6.1. Materiał nauczania

39

4.6.2. Pytania sprawdzające

41

4.6.3. Ćwiczenia

41

4.6.4. Sprawdzian postępów

43

5. Sprawdzian osiągnięć

44

6. Literatura

49

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych pojęciach

z zakresu blacharstwa.

W poradniku zamieszczono:

−

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

−

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

−

Materiał nauczania – zawarty w rozdziale 4, który umożliwia samodzielne przygotowanie
się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia,
które zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu, potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Przed ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę, potrzebną do ich
wykonania. Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując
sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza,
ż

e opanowałeś materiał albo nie.

−

Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.

−

Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Jednostka modułowa: „Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu

blacharstwa”, której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów modułu 721[01].Z1
„Technologia robót blacharskich” i jest zaznaczona na schemacie na stronie 4.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.

Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

721[01].Z1.06

Wykonywanie nierozłącznych
połączeń blach

721[01]

Technologia robót blacharskich

721[01].Z1.01

Posługiwanie się podstawowymi

pojęciami z zakresu blacharstwa

721[01].Z1.02

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem narzędzi ręcznych

721[01].Z1.03

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem maszyn

i urządzeń

721[01].Z1.04

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem operacji mechanicznej

obróbki skrawaniem

721[01].Z1.05

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

metodami obróbki plastycznej

i cieplnej

721[01].Z1.07

Wykonywanie konserwacji

i naprawy elementów

i konstrukcji z blachy

721[01].Z1.08

Wykonywanie montażu

i demontażu elementów

i zespołów blacharskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

określać własne prawa i obowiązki,

–

uczestniczyć w dyskusji, prezentacji i obronie prezentowanego przez siebie stanowiska,

–

poczuwać się do odpowiedzialności za zdrowie i życie własne oraz innych,

–

stosować podstawowe zasady etyczne (rzetelnej pracy, punktualności, uczciwości,
odpowiedzialności),

–

współpracować w grupie z uwzględnieniem podziału zadań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozróżnić blachy, taśmy, kształtowniki, rury, pręty, druty stosowane w robotach
blacharskich,

−

rozróżnić elementy maszyn i mechanizmy,

−

rozróżnić narzędzia i przyrządy do robót blacharskich,

−

wyjaśnić zasadę działania podstawowych maszyn i urządzeń blacharskich,

−

scharakteryzować operacje blacharskie: trasowanie, gięcie, cięcie, gwintowanie, piłowanie,

−

rozróżnić sposoby łączenia blach,

−

scharakteryzować podstawowe metody kształtowania blach: zwijanie, wywijanie, zaginanie,
wciąganie, wgłębianie, wyoblanie, fałdowanie, żłobienie,

−

rozróżnić metody formowania blach wielkowymiarowych,

−

określić zasady kontroli jakości wykonanych prac blacharskich,

−

zidentyfikować zagrożenia pożarowe na stanowisku pracy blacharza,

−

dobrać środki ochrony indywidualnej w zależności od rodzaju wykonywanej pracy,

−

określić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
ś

rodowiska obowiązujące podczas wykonywania robót blacharskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Materiały stosowane w blacharstwie

4.1.1. Materiał nauczania

W blacharstwie stosuje się następujące rodzaje materiałów:

−

blachy i taśmy,

−

kształtowniki,

−

rury,

−

pręty i druty.

Właściwości materiałów stosowanych w blacharstwie zostały ujęte w jednostce

modułowej 721[01].O1.04. W oparciu o znajomość właściwości fizycznych, chemicznych,
mechanicznych i technologicznych metali i ich stopów, blacharz musi umieć rozróżniać
blachy, taśmy, kształtowniki, rury, pręty, druty stosowane w robotach blacharskich.

Blachy i taśmy stalowe
Blachy i taśmy stalowe występują jako:

−

blachy cienkie ze stali zwykłej jakości,

−

blachy cienkie ze stali wyższej jakości,

−

blachy stalowe cienkie do tłoczenia,

−

taśmy stalowe do tłoczenia,

−

blachy ocynkowane,

−

blachy ocynowane,

−

bednarka stalowa,

−

taśmy walcowane na zimno,

−

blachy cienkie ze stali odpornej na korozję,

−

blachy cienkie ze stali żaroodpornej.

Rozróżniania rodzajów blach dokonuje się w oparciu o informacje, które dostarcza

wytwórca blachy w tzw. cechowaniu blachy. Blachy cechuje się na arkuszu lub na
przywieszce umocowanej do kręgu. Cechowanie powinno zawierać:

−

znak wytwórcy,

−

znak rodzaju powierzchni blachy,

−

znak jakości blachy (dla drugiej klasy),

−

wymiary i symbole jakości wykonania,

−

znak stali,

−

numer wytopu lub partii,

−

dodatkowe oznaczenia uzgodnione w zamówieniu.

Producenci podają oznaczenia handlowe blach, które zawierają następujące informacje:

−

grubość blachy [mm],

−

wymiary arkuszy [mm],

−

masę kręgu [kg].
Jedną z ważniejszych cech uwzględnianych podczas dobierania blach do wykonania

wyrobu jest stopień twardości blachy oraz wskazywanie zależności między stopniem
twardości blachy, a jej tłocznością. Odczytuje się go z normowej tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Blachy cienkie ze stali zwykłej i wyższej jakości nadają się do wykonywania wyrobów

ciętych. Blachy stalowe czarne charakteryzują się ciemną matową barwą. Szybko ulegają
korozji pod wpływem wilgoci.

Blachy stalowe cienkie do tłoczenia używane są do wykonywania wyrobów

kształtowanych (wyginanych i tłoczonych). Znajomość oznaczeń blachy decyduje
o prawidłowym doborze blachy w określonym celu. Blacha cienka kategorii P może być
używana do płytkiego tłoczenia, blacha kategorii G – do głębokiego tłoczenia i kształtowania
naczyń o małej średnicy.

Blacha ocynkowana posiada charakterystyczny srebro-szary wygląd z tzw. kwiatem,

który jest wynikiem krzepnięcia kryształów cynku na powierzchni blachy. Jest obustronnie
pokryta warstwą cynku, która chroni stal przed rdzewieniem. Jest ona bardziej odporna na
wpływy wilgoci, niż blacha stalowa czarna. Należy uważać, aby podczas kształtowania nie
uszkodzić powłoki cynku, gdyż wtedy blacha szybko ulega korozji. Używana jest do
wykonywania pokryć dachowych i obróbek blacharskich oraz wyrobów z blachy.

Blacha cynkowa – tzw. blacha biała ma połysk i barwę srebrzystą. W porównaniu do

wyżej wymienionych blach jest blachą kruchą i łamliwą w niskiej temperaturze. Używana jest
przede wszystkim do produkcji puszek do konserw.

Blacha miedziana jest blachą miękką i łatwą w obróbce. Ma charakterystyczną barwę

miedzi, a utleniając się staje się ciemniejsza i z upływem czasu pokrywa się patyną w kolorze
zielonym.

Blachy ze stali odpornej na korozję i żaroodporne rozpoznaje się po ich znaku

(np.: 1H13, H5M). Są one stosowane do wykonywania zbiorników na kwasy, na kotły
destylacyjne i inne wyroby, które są eksploatowane w podwyższonych warunkach
wilgotnościowych i zwiększonej agresywności środowiska.

Taśmy stalowe do tłoczenia – walcowane są na zimno ze stali niskowęglowej zwykłej lub

wyższej jakości. W zależności od stopnia twardości dzieli się je na:

−

bardzo miękkie BM,

−

bardzo miękkie wygładzone BMg,

−

miękkie M

−

półmiękkie PM,

−

półtwarde PZ,

−

twarde Z,

−

bardzo twarde BZ,

−

najwyższej jakości BZZ.

Ze względu na podatność do kształtowania - tłoczność i własności wytrzymałościowe, dzieli
się je na cztery kategorie:

−

płytko tłoczne P

−

tłoczne T,

−

głęboko tłoczne G,

−

bardzo głęboko tłoczne B.

Bednarka stalowa – jest walcowana na gorąco ze stali zwykłej jakości. Jej grubość

wynosi od 1,5 do 5 mm, a szerokość od 20 do 300 mm. Stosuje się ją między innymi do
zbrojenia elementów budowlanych.

Kształtowniki stalowe – walcowane na gorąco stosuje się do wykonywania elementów

konstrukcyjnych, wzmocnień płaskich elementów konstrukcji i wykonywania konstrukcji
przestrzennych. W blacharstwie mogą być stosowane walcowane płaskowniki, kątowniki,
teowniki, dwuteowniki, ceowniki, pręty i druty stalowe. Opis przekrojów kształtowników
(rys. 1) pozwala na dobranie odpowiedniego materiału do robót blacharskich. Parametry
geometryczne i wytrzymałościowe są dostępne w normach, np.:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

−

dla dwuteowników w PN-91/H-93407,

−

dla ceowników w PN-86/H-93403,

−

dla kątowników w PN-84/H-93401.

Rys. 1. Charakterystyki geometryczne przekrojów kształtowników [5, s. 27]

Na przykład oznaczenie kątownika ∟50x50x5 oznacza kątownik o długości ramion po
50 mm i grubości 5 mm.

Rury stalowe – stosuje się do wykonywania elementów konstrukcji, instalacji oraz

rusztowań, a rzadziej do wykonywania typowych wyrobów blacharskich w warsztacie.
Zależnie od sposobu ich wykonania płaszcza, wyróżnia się rury bez szwu i ze szwem. Ze
względu na sposób wykonania końców rur, wyróżnia się rury gładkie i gwintowane.
Klasyfikując rury ze względu na przeznaczenie, wyróżnia się rury instalacyjne do gazu
i wody oraz rury stosowane w ciepłownictwie.

Druty stalowe są często używane w blacharstwie do usztywniania obrzeży wyrobów

blacharskich. Najczęściej stosuje się do tego celu druty miękkie dobierając ich średnice
w zależności od potrzeb.

Pręty stalowe stosuje się jako zbrojenie elementów budowlanych. W zależności od

rodzaju powierzchni bocznej, wyróżnia się pręty gładki i żebrowane. śebrowanie powierzchni
bocznej prętów decyduje o dobrej przyczepności między stalą zbrojeniową a betonem.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rodzaje materiałów stosuje się w blacharstwie?
2. Jakie rodzaje blach i taśm stalowych są najczęściej spotykane w blacharstwie?
3. Jakie zastosowanie mają blachy cienkie ze stali zwykłej jakości?
4. Jak dzieli się taśmy stalowe w zależności od stopnia twardości?
5. Jaką rolę spełnia ciągła powłoka cynku, którą powleczona jest blacha stalowa?
6. Gdzie wykorzystuje się blachę stalową ocynkowaną?
7. Gdzie stosuje się blachę stalową odporną na korozję i żaroodporną?
8. Jakie rodzaje kształtowników walcowanych stosuje się w blacharstwie?
9. Do jakich zadań w blacharstwie używane są druty i pręty stalowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rodzaje blach, które przygotuje Ci nauczyciel. Na kartkach samoprzylepnych

zapisz ich oznaczenia, przyklej je do właściwych blach, a następnie objaśnij te oznaczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć zestaw próbek blach przygotowany przez nauczyciela,
2) rozpoznać blachy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

3) posłużyć się tablicami oznaczeń blach lub komputerową bazą danych o materiałach

w celu odszukania i prawidłowego zapisania oznaczeń blach,

4) przyporządkować oznaczenia do poszczególnych próbek blach,
5) zapisać oznaczenia na kartkach samoprzylepnych,
6) przykleić kartki z oznaczeniami do właściwych blach,
7) objaśnić oznaczenia blach,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw próbek blach,

–

tablice oznaczeń blach lub komputerowa baza danych o materiałach,

–

kartki samoprzylepne,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów stosowanych w blacharstwie.

Ćwiczenie 2

Odczytaj z tablic dostępnych w pracowni szkolnej stopnie twardości próbek blach, które

wskaże Ci nauczyciel. Zapisz oznaczenia na kartkach samoprzylepnych i przyklej je do
odpowiednich próbek. Wyjaśnij, w jakich skalach zapisano te stopnie twardości. Wytłumacz,
jaka jest zależność między stopniem twardości blachy, a jej tłocznością.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć próbki blach przygotowanych przez nauczyciela,
2) przeanalizować tablice twardości blach,
3) dobrać właściwe oznaczenie twardości dla poszczególnych próbek blach,
4) zapisać symbole twardości na kartkach samoprzylepnych,
5) przykleić kartki do odpowiednich próbek blach,
6) wyjaśnić, w jakich skalach zapisano te stopnie twardości,
7) wytłumaczyć, jaka jest zależność między stopniem twardości blachy, a jej tłocznością.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki blach,

−

tablice twardości blachy,

−

kartki samoprzylepne,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca właściwości materiałów stosowanych w blacharstwie.

Ćwiczenie 3

Do wyrobów blacharskich wypisanych na tablicy przez nauczyciela dobierz materiał,

z którego powinno się je wykonać. Uzasadnij pisemnie swój wybór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować właściwości i przeznaczenie wymienionych przez nauczyciela wyrobów

blacharskich,

2) dobrać materiał do wykonania tych wyrobów,
3) uzasadnić pisemnie swój wybór.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zastosowania materiałów w blacharstwie.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić rodzaje materiałów stosowanych w blacharstwie?

2) zinterpretować informacje zawarte w cechowaniu blachy?

3) wyjaśnić oznaczenia blach?

4) scharakteryzować blachy i taśmy stosowane w blacharstwie?

5) podać zastosowanie poszczególnych blach stosowanych w blacharstwie?

6) wymienić rodzaje kształtowników walcowanych i podać ich

oznaczenia?

7) podać zastosowanie drutów stalowych?

8) podać zastosowanie prętów stalowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia blacharskie

4.2.1. Materiał nauczania

Wszelkie narzędzia, maszyny i urządzenia pomocnicze nazywa się w literaturze

sprzętem.

W zależności od rodzaju wykonywanych zadań i lokalizacji stanowiska pracy, blacharz

posługuje się w pracy różnymi narzędziami, sprzętem i maszynami. Niektóre narzędzia
i sprzęt używane są przez blacharza na każdym stanowisku pracy – w warsztacie lub na
budowie, natomiast maszyny wykorzystywane są w zakładach blacharskich.

Narzędzia i przyrządy blacharskie, stosuje się do:

−

pomiarów,

−

trasowania blach.
Narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia blacharskie, stosuje się do

−

cięcia blach,

−

kształtowania blach,

−

łączenia blach,

−

innych, nietypowych zadań.
Do pomiarów w blacharstwie stosuje się: przymiar warsztatowy, przymiar tarczowy do

blach i drutów, suwmiarkę, mikromierz, czujnik do kontroli grubości blachy, kątomierze
różnych typów i inne. Niektóre z tych narzędzi są uniwersalne i mają zastosowanie w wielu
zawodach.

Przymiary występują jako składane lub zwijane. Przymiar składany przedstawiono na

rysunku 2.

Rys. 2. Przymiar składany

[3, s. 27]

Przymiar tarczowy (rys. 3) służy do pomiaru grubości blachy, prętów i drutów. Pomiaru

dokonuje się poprzez porównanie mierzonego materiału z wycięciami pomiarowymi,
umieszczonymi na obwodzie przymiaru.

Rys. 3. Przymiar tarczowy [2, s. 42]

Suwmiarka (rys. 4) służy do pomiaru grubości blach i drutów. Pomiaru dokonuje się

poprzez umieszczenie mierzonego materiału między ramionami przyrządu, dosunięcie
ruchomego ramienia suwmiarki do mierzonego materiału i odczytanie wyniku na podziałce
pomiarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 4. Suwmiarka [1, s. 15]

Mikromierz (rys. 5) służy do pomiaru grubości blachy. Pomiaru dokonuje się

w odległości 50 mm od krawędzi arkusza (w zakresie pomiarowym od 0 do 10 mm), poprzez
umieszczenie materiału miedzy elementami pomiarowymi mikromierza i dokręcenie jego
ś

ruby. Wynik pomiaru odczytuje się na podziałce.

Rys. 5. Mikromierz [1, s. 17]

Czujnik do kontroli grubości blachy (rys. 6) służy do pomiaru odchyłek rzeczywistej

grubości blachy od jej wymiaru nominalnego. Aby dokonać pomiaru, najpierw kalibruje się
przyrząd używając płytek o wzorcowych grubościach, a następnie w ich miejscu umieszcza
się blachę, której grubość chcemy sprawdzić. Różnicę grubości płytki i blachy, którą wykaże
mechanizm czujnika, odczytuje się na podziałce tarczy wskaźnika.

Rys. 6. Czujnik kontroli grubości blachy [2, s. 42]

Kątomierze używane są do wykonywania pomiarów kątowych i do trasowania. Używa

się kątomierzy nastawnych, nastawnych z noniuszem i optycznych.

Do trasowania wymiarów służą: rysiki, punktaki, cyrkle, liniały, kątowniki i inne.
Rysiki (rys. 7) służą do nanoszenia punktów i kresek na blachę. Cyrkli używa się do

kreślenia łuków o małych promieniach, a także do odmierzania odcinków. Liniały służą do
kreślenia linii prostych i do kreślenia łuków o dużych promieniach. Kątowniki proste
niezbędne są przy wyznaczaniu linii prostopadłych, a kątowniki ukośne i nastawne używane
są do wyznaczania linii pod kątem. Trasowanie wykonuje się na stole blacharskim.

Rys. 7. Rysiki [3, s. 29]

Do cięcia blach służą: przecinaki, przebijaki, wycinaki, nożyce ręczne, nożyce stołowe,

nożyce gilotynowe ręczne, nożyce gilotynowe mechaniczne, nożyce krążkowe, nożyce
wielokrążkowe, zmechanizowane nożyce ręczne i inne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Nożyce ręczne (rys. 8) w zależności od przeznaczenia mają różne kształty szczęk.

Wyróżnia się:

−

nożyce proste zwykłe – do cięcia krótkich odcinków blach po liniach prostych,

−

nożyce boczne prawe i lewe – do cięcia kształtowego blachy w prawą lub lewą stronę,

−

nożyce uniwersalne – do cięcia blachy po liniach prostych i krzywych,

−

nożyce kątowe – do cięcia blachy w miejscach trudnodostępnych,

−

nożyce wygięte – do cięcia dużych arkuszy blachy po liniach prostych,

−

nożyce obrotowe – do cięcia grubszych blach, grubości do 2,5 mm.

Rys. 8. Nożyce ręczne: a) proste zwykłe, b) prawe boczne, c) wygięte, d) kątowe, e) uniwersalne,

f) do wycinania otworów lewe, g) do wycinania otworów prawe [3, s. 32]

Przecinaki służą do ręcznego cięcia blach o grubości do 2 mm i do przecinania

kształtowników metalowych. Przebijaków używa się do wykonywania otworów o średnicy
do 10 mm w blachach o grubości do 2 mm. Wycinaki stosuje się do wykonywania otworów
o średnicach powyżej 10 mm,w blachach o grubościach większych niż 2 mm. Wymienione
narzędzia przedstawiono na rysunku 9.

Rys. 9. Przecinaki, przebijak, wycinak [3, s. 39]

Nożyce stołowe (rys. 10) służą do wykonywania dużej liczby cięć po lini prostej.

Zbudowane są z żeliwnej podstawy w kształcie stołu, do którego zamocowany jest
nieruchomy nóż dolny oraz z ruchomej dźwigni wyposażonej w nóż górny.
Dźwignia posiada przeciwwagę, która uniemożliwia samoczynne opadanie noża. Równe
prowadzenie materiału zapewnia listwa oporowa znajdująca się w bocznej części stołu.
Wykonując dźwignią pionowy ruch, dokonuje się cięcia blachy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys. 10. Nożyce stołowe [3, s. 33]

Nożyce gilotynowe ręczne używane są do wykonywania długich (do 1 m) cięć blachy

o grubości do 3 mm i do przycinania pasków blachy o jednakowej szerokości. Zbudowane są
z żeliwnej podstawy z umocowanym nieruchomym nożem i ruchomej dźwigni

wyposażonej

w nóż górny. Przed nożem od strony stołu znajduje się belka dociskowa, która podczas cięcia
opada wcześniej niż nóż, dociska blachę do stołu i zapobiega wciąganiu blachy między noże.

Nożyce gilotynowe mechaniczne (rys. 11) stosowane są w zakładach blacharskich

wykonujących duże ilości robót. W zależności od wielkości nożyc, można na nich ciąć blachy
o długości do 3 m i grubości do 5 mm. Nożyce te umieszczone są na ramie żeliwnej
podtrzymującej stół. Do tylnej krawędzi stołu przymocowany jest nieruchomy nóż.
Górny nóż jest umocowany do belki, która porusza się pionowo po prowadnicach,
znajdujących się w narożach maszyny. Podczas opadania belki górnej, podtrzymywacz
zostaje zwolniony i dociśnięty sprężynami do leżącej na stole blachy. Maszyna wyposażona
jest w silnik, który poprzez szereg mechanizmów napędza ją.

Rys. 11. Nożyce gilotynowe mechaniczne [3, s. 35]

Nożyce krążkowe służą do wycinania krążków z blachy o grubości do 3 mm.

Głównymi częściami nożyc są: imadło podtrzymujące blachę i dwa noże tnących, osadzone
w podstawie. Blachę mocuje się w imadle, zaciskając w środku wytrasowanego krążka. Noże

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

ustawia się w odległości od punktu zamocowania, równej promieniowi krążka. Nożyce
wprawia się w ruch za pomocą silnika elektrycznego.

Nożyce wielokrążkowe (rys. 12) służą do cięcia pasów z blachy o grubości do 2,5 mm.

Podstawę stanowi stół, po którym przesuwa się blacha, a noże tnące osadzone są na
obrotowym wale. Nożyce uruchamia się za pomocą silnika elektrycznego.

Rys. 12. Nożyce wielokrążkowe [3, s.36]

Zmechanizowane nożyce ręczne (rys. 13) służą do prostoliniowego i krzywoliniowego

cięcia blach o grubości do 2,5 mm. Zasadniczymi częściami są: korpus, rękojeść
i współpracujące ze sobą noże – ruchomy i nieruchomy. Noże są ustawione pod kątem ostrym
względem siebie i zachodzą na siebie wierzchołkami. Uruchamiane są za pomocą silnika
elektrycznego.

Rys. 13. Zmechanizowane nożyce ręczne [3, s. 38]

Do kształtowania blach służą: młotki blacharskie, klepadła, kowadełka, zaginadła,

szczypce, zwijarki, krawędziarki, żłobiarki, wyoblarki.

Młotki blacharskie (rys. 14) są używane do ręcznego kształtowania blach. Młotki mogą

być wykonane z drewna, gumy, tworzyw sztucznych lub mogą być pokryte skórą.

W zależności od przeznaczenia wyróżnia się na następujące typy młotków blacharskich:

−

równiaki – do prostowania blachy,

−

klepaki – do wgłębiania blachy,

−

gładziki – do wygładzania przedmiotów z blachy,

−

rozklepywaki – do wywijania i zaginania obrzeży,

−

obrębiaki – do zaginania obrzeży den, wygniatania, żłobkowania,

−

doginaki wklęsłe – do żłobkowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

a) b) c) d)

Rys. 14. Młotki blacharskie: a) okrągły, b) ścięty dwustronnie, c) ścięty jednostronnie, d) prosty [3, s. 40].

Klepadło używane jest jako podkładka do klepania, gładzenia, lub prostowania.

Powierzchnie robocze klepadła są gładkie.

Kowadełka służą jako podkładki do prostowania, zaginania i zawijania brzegów blachy.
Zaginadło służy do ręcznego zaginania, rozklepywania, rozłączania połączonych arkuszy

blachy oraz do wywijania obrzeży.

Szczypce blacharskie szerokie używane są do zaginania arkuszy blachy, np. podczas

wykonywania pokrycia dachu. Szczypce wąskie używane są w warsztacie do zawijania drutu,
dociskania arkuszy zlutowanych oraz do podwyższania krawędzi blachy. Szczypce widoczne
są na rysunku 15.

Rys. 15. Szczypce blacharskie [3, s. 42]

Zwijarka (rys. 16) to maszyna służąca do zwijania blachy, bednarki lub drutu. Zwijarki

wykorzystuje się w małych warsztatach blacharskich. Wyróżnia się zwijarki ręczne
i mechaniczne. Roboczą częścią zwijarki są trzy podłużnie ustawione walce, zamontowane
na dwóch żeliwnych, połączonych ze sobą ramach. Dwa napędzające walce poruszają
się przeciwbieżnie i służą do przesuwania wkładanej między nie blachy w stronę trzeciego
walca, który powoduje zwijanie blachy.

Rys. 16. Zwijarka [3, s. 44]

Krawędziarka (rys. 17) służy do gięcia blachy. Krawędziarki napędzane ręcznie,

używane są do gięcia blach cienkich o grubości do 1 mm, zaś krawędziarki napędzane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

mechanicznie, stosowane są do kształtowania blach grubszych niż 1 mm. Roboczymi
elementami krawędziarki są trzy współpracujące ze sobą belki. Belka górna wykonuje ruchy
pionowe, dociskając do belki dolnej umieszczony między nimi materiał lub zwalniając go.
Dolna belka służy do ułożenia blachy, a belka gnąca wykonuje ruch obrotowy, w wyniku
którego następuje zaginania materiału.

Rys. 17. Krawędziarka [3, s. 45]

śłobiarka (rys. 18) służy do profilowania i zginania blachy. Wyróżnia się żłobiarki

o napędzie ręcznym i mechanicznym. Roboczymi elementami żłobiarki są dwa obracające się
przeciwbieżnie wałki, osadzone w żeliwnej podstawie. Na skraju tych wałków zamocowano
wyprofilowane krążki robocze, między którymi następuje żłobienie blachy. Wałki są
wprawiane w ruch za pomocą przekładni napędzanej korbą lub za pomocą silnika
elektrycznego.

Rys. 18. śłobiarka [3, s. 49]

Wyoblarka to maszyna służąca do kształtowania blachy i wygniatania z blachy

przedmiotów o kształcie brył.. Jej główną część stanowi korpus, na którym zamontowane jest
wrzeciono z osadzonym na nim wzornikiem. Na wirującym wzorniku nadaje się blasze kształt
poprzez dociskanie blachy do wzornika narzędziem pomocniczym, zwanym wyoblakiem.

Łączenie blach wykonuje się poprzez nitowanie, skręcanie na śruby, lutowanie, spawanie

a także poprzez zaginanie brzegów blach na rąbki.

Otwory do nitów wykonuje się wiertarką lub specjalnymi kleszczami. Łączone blachy

dociska się do siebie odciągaczem, pod łeb nita podstawia się wspornik, a zakuwkę kształtuje
się zakownikiem, w który uderza się młotkiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Lutowanie wykonuje się za pomocą lutownic zwykłych, elektrycznych lub za pomocą

lamp lutowniczych.

Spawanie blach wykonują przeważnie spawacze.
Łączenia blach na rąbki stojące, leżące lub na zwoje wykonuje się najczęściej podczas

krycia dachów. Rąbki powstają poprzez zaginanie blachy przy pomocy młotka.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Do jakich celów używany jest sprzęt blacharski?
2. Jakie narzędzia służą do pomiarów wykonywanych podczas robót blacharskich?
3. Do czego służy mikromierz?
4. Jakie narzędzia służą do trasowania?
5. Do jakich zadań służą: przecinak, wycinak, przebijak?
6. Z jakich elementów składają się nożyce ręczne?
7. Z jakich elementów zbudowane są nożyce stołowe?
8. Z jakich elementów zbudowane są nożyce gilotynowe ręczne?
9. Z jakich elementów zbudowane są nożyce gilotynowe mechaniczne?

10. Z jakich elementów zbudowane są nożyce krążkowe?
11. Z jakich elementów zbudowane są nożyce wielokrążkowe?
12. Z jakich elementów zbudowane są zmechanizowane nożyce ręczne?
13. Jakie młotki używane są do robót blacharskich?
14. Do czego służy klepadło?
15. Do czego służy zaginadło?
16. Jakie czynności wykonuje się szczypcami?
17. Z jakich elementów składa się zwijarka ręczna?
18. Z jakich elementów składa się krawędziarka?
19. Z jakich elementów składa się żłobiarka?
20. Z jakich elementów składa się wyoblarka?
21. Jaki sprzęt służy do łączenia blach?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród wszystkich narzędzi do robót blacharskich dostępnych w pracowni szkolnej,

wybierz zestaw do trasowania i przygotuj stanowisko do trasowania zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy i ergonomii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć wszystkie narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,
2) wybrać zestaw narzędzi do trasowania,
3) przygotować stanowisko do trasowania zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy i ergonomii,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca narzędzi do trasowania.

Ćwiczenie 2

Spośród wszystkich narzędzi do robót blacharskich dostępnych w pracowni szkolnej,

wybierz zestaw do wykonywania pomiarów i objaśnij zastosowanie oraz sposób użycia
poszczególnych narządzi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć wszystkie narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,
2) wybrać narzędzia służące do wykonywania pomiarów,
3) objaśnić zastosowanie oraz sposób użycia poszczególnych narzędzi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca sprzętu blacharskiego.

Ćwiczenie 3

Na podstawie nabytych wiadomości o maszynach blacharskich, opracuj pisemnie

instrukcję obsługi maszyny wskazanej przez nauczyciela, a następnie porównaj ją z instrukcją
producenta tej maszyny. Przeanalizuj z kolegą zauważone różnice. Zaprezentuj wykonane
ć

wiczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć wskazaną Ci przez nauczyciela maszynę blacharską,
2) przeanalizować, jakie operacje blacharskie można wykonać na tej maszynie,
3) przeanalizować dozwolone i niedozwolone zachowania pracownika obsługującego tę

maszynę,

4) sporządzić pisemnie instrukcję obsługi tej maszyny,
5) porównać wykonaną instrukcję z instrukcją wydaną przez producenta,
6) wychwycić i przeanalizować różnice,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

–

maszyna blacharska w pracowni szkolnej,

–

instrukcja obsługi tej maszyny wydana przez producenta,

–

przybory do pisania,

–

notatnik,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca maszyn blacharskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, do jakich celów używany jest sprzęt blacharski?

2) wymienić narzędzia do robót blacharskich?

3) rozróżnić narzędzia do robót blacharskich?

4) rozróżnić przyrządy do robót blacharskich?

5) rozróżnić maszyny do robót blacharskich?

6) rozróżnić mechanizmy maszyn do robót blacharskich?

7) wyjaśnić zasady działania podstawowych urządzeń i maszyn

blacharskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.3. Operacje blacharskie

4.3.1. Materiał nauczania

Poprawne wykonywania zadań zawodowych wymaga od blacharza opanowania szeregu

operacji blacharskich, do których należą:

−

trasowanie,

−

gięcie,

−

cięcie,

−

gwintowanie,

−

piłowanie

−

i inne.
Trasowanie to czynności polegające na wyznaczaniu na powierzchni materiału linii

i punktów, według których będzie dokonywana obróbka. Można też wyznaczać osie symetrii,
obrysy naddatków obróbczych i wykreślać rozwinięcia konstrukcji według wymiarów
podanych na rysunkach warsztatowych przed obróbką.

Wyróżnia się trasowanie płaskie i przestrzenne.
Trasowanie wykonuje się na podstawie rysunków elementów przeznaczonych do

wykonania. Poprawne wykonanie rysunków pozwala na wykonanie obliczeń ilości
potrzebnych materiałów, wykonania zestawienia materiałów i sporządzenia zapotrzebowania
na materiały. Sposób wykonywania rysunków został opracowany w jednostce modułowej
721[01].O1.02.

Przed rozpoczęciem trasowania należy sprawdzić jakość i stan materiału przeznaczonego

do trasowania, zwracając uwagę na jakość powierzchni materiału, a mianowicie na jego
porowatość, skrzywienia, pęknięcia. Następnie należy materiał oczyścić i sprawdzić jego
podatność na obróbkę. W celu zwiększenia czytelności nanoszonych linii należy pomalować
materiał wodnym roztworem kredy z dodatkiem oleju lnianego. Przedmioty stalowe lub
ż

eliwne obrobione maluje się wodnym roztworem siarczanu miedzi. Następnie obiera się

podstawę, czyli bazę, którą może być punkt, oś lub płaszczyzna, od których odmierza się
wymiary na materiale. Za podstawę można też obrać dwie osie, dwa obrobione boki, jeden
obrobiony bok i jego oś symetrii. Do trasowania używa się rysików, suwmiarki traserskiej,
znaczników, punktaków, cyrkli traserskich, liniałów traserskich, kątownika i innych narzędzi,
które są opisane w rozdziale 4.2. Do trasowania blach miękkich nie należy używać ostrych
rysików, gdyż podczas gięcia może nastąpić pęknięcie blachy. Trasowanie wykonuje się
najczęściej na stole blacharskim lub na płycie traserskiej.

Gięcie blachy wykonywane jest podczas trwałego nadawania materiałowi kształtów

określonych na rysunku. O końcowym efekcie tej operacji decyduje sposób wykonywania
gięcia i rodzaj blachy poddanej gięciu. Blacha miękka, wyżarzona, daje się łatwo giąć
i pozwala na uzyskanie zaokrągleń i gładkich zagięć. Blacha wyklepana lub utwardzona pęka
podczas gięcia. Taśmy walcowane na zimno należy giąć prostopadle do kierunku walcowania,
aby nie powstawały na nich rysy i pęknięcia. Jeśli na tym samym arkuszu blachy trzeba
wykonać kilka gięć, to wszystkie kierunki gięcia należy zaplanować ukośnie względem
kierunku walcowania blachy.

Operację gięcia blachy można wykonywać na okutej desce (rys. 19) lub w imadle

(rys. 20). Wytrasowaną blachę należy umieścić linią trasowania nad krawędzią deski lub
w szczękach imadła, lekko załamać po tej linii, a następnie pobijać blachę młotkiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Rys. 19. Zaginanie blachy na okutej desce [3, s. 103]

Rys. 20. Gięcie blachy w imadle [2, s. 75]

Operacja gięcia blachy na zaginadle polega na przyłożeniu blachy do krawędzi zaginadła

tak, aby linia znalazła się nad jego krawędzią. Następnie należy przesuwać blachę po linii
wytrasowania, lekko uderzając po niej młotkiem. Jeśli podczas wykonywania tej czynności
powstaną fałdy, to należy je rozklepać na płaszczyźnie bocznej zaginała.

Do gięcia blach cienkich należy używać młotków drewnianych lub gumowych, gdyż

młotki stalowe mogą uszkodzić blachę. Blachę i cienką taśmę można giąć ręcznie pod kątem
w imadle stalowym, lecz należy pamiętać o dokładnym wytrasowaniu miejsc gięcia
i zabezpieczeniu szczęk imadła nakładkami, aby nie uszkodzić blachy czy taśmy.

Wyjątkowo cienkie blachy można zaginać stosując tępy rysik namoczony w oliwie,

którym przesuwa się po wytrasowanej wcześniej linii gięcia. Należy wówczas umieścić
blachę na miękkim podłożu – na przykład na podkładzie z tektury. Podczas tej operacji blacha
unosi się do góry pod wpływem nacisku rysika, po czym można ją dogiąć ręcznie. Tę
operację przedstawiono na rysunku 21.

Rys. 21. Zaginanie blachy miękkiej [2, s. 76]

Krzywoliniowe zagięcia blachy wykonuje się na wzornikach złożonych z dwóch płytek,

między którymi umieszcza się blachę tak, aby jej brzeg wystawał na szerokość zagięcia.

Do maszynowego gięcia blachy używa się krawędziarek, które zostały opisane

w rozdziale 4.2. Gięcie drutów i prętów płaskich wykonuje się ręcznie – w imadle lub za
pomocą szczypiec.

Cięcie blachy można wykonywać ręcznie lub mechanicznie. Blachę za stali zwykłej

jakości o grubości do 1 mm tnie się za pomocą nożyc ręcznych, a blachę grubszą za pomocą
nożyc mechanicznych–dźwigniowych, stołowych, gilotynowych lub krążkowych. Podczas
cięcia blach nożycami ręcznymi należy przestrzegać kilku zasad, które zapewnią bezpieczną
pracę oraz uzyskanie prawidłowej linii i krawędzi cięcia. Nożyce powinny być ustawione
prostopadle do powierzchni blachy, gdyż w przeciwnym wypadku następuje zdeformowanie
brzegów przecinanej blachy i odchylenie od wytrasowanej linii cięcia. Nożyce powinno
się trzymać tak, aby ich szczęki nie zasłaniały wytrasowanej linii cięcia. Podczas cięcia
blachy należy unieść rękojeści nożyc, aby odcinana część blachy znalazła się poniżej ręki
blacharza i nie zagrażała mu skaleczeniem. Nie należy ciąć aż do zamknięcia szczęk nożyc,
aby nie powodować pęknięć i rozerwania ciętej blachy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Bardzo wygodne i wydajne jest przecinanie blachy zmechanizowanymi nożycami

ręcznymi, napędzanymi silnikiem elektrycznym. Wykorzystuje się je do przecinania blach
o grubości do 2,5 mm. Podczas obsługi nożyc elektrycznych należy zwracać uwagę na
bezpieczeństwo przeciwporażeniowe.

Przecinanie blachy nożycami mechanicznymi (na przykład gilotynowymi) wymaga od

blacharza zachowania dużej ostrożności, ze względu na możliwość urazów mechanicznych.
Arkusze blachy układa się na stole maszyny i ostrożnie przesuwa w kierunku noży. Ważne
jest również ekonomiczne wykorzystanie maszyny, co uzyskuje się między innymi przez
zorganizowanie ciągłej dostawy blachy. Gilotynę powinno obsługiwać dwóch pracowników –
podawacz i odbieracz.

Gwintowanie blachy można wykonać tylko wtedy, gdy blacha ma odpowiednią grubość,

która pozwala na uzyskanie gwintu. Trudności nastręcza gwintowanie blach cienkich
i dopiero po stworzeniu w blasze miejsca na gwint przystępuje się do jego wykonania.
Jednym ze sposobów dających tę możliwość jest przebicie otworu w blasze i uzyskanie w ten
sposób kołnierza, w którym wykonuje się gwint. Innym sposobem przygotowania blachy do
gwintowania jest wykonanie nierozłącznej podkładki z blachy lub podwinięcie i zaciśnięcie
blachy. Po takim miejscowym pogrubieniu blachy można w niej wykonać otwór na gwint.
Opisane sposoby pokazano na rysunku 22.

Rys. 22. Przygotowanie blach do gwintowania [2, s. 67]

Zespoły blach można łączyć za pomocą wkrętów samogwintujących. Wkręt o średnicy

gwintu większej niż średnica otworu, wkręca się w otwór przebijany lub wiercony
w łączonych blachach. Powierzchnie boczne wkrętów, a więc tym samym i gwinty, są
powierzchniowo utwardzane, co pozwala na wykonanie gwintu w blachach poprzez
wkręcanie w nie wkręta.

Piłowanie blach wykonuje się pilnikami, umieszczając obrabiany materiał w imadle.

Pilnik należy trzymać tak, aby duży palec znalazł się na trzonku, a pozostałe obejmowały go
od spodu. Lewą rękę z wyprostowanymi palcami należy ułożyć na końcu pilnika.
Obejmowanie końca pilnika całą dłonią może spowodować skaleczenie palców o piłowany
materiał. Piłować należy całą długością pilnika ruchami ciągłymi i równomiernymi,
regulując odpowiednio nacisk na pilnik. Powinno się używać tylko pilników ostrych
i nieuszkodzonych.
Opiłki powstające podczas piłowania należy odkurzać lub zmiatać za pomocą szczotki
z włosia lub szmatką. Nie wolno zgarniać opiłków gołą ręką, zdmuchiwać ustami ani
sprzężonym powietrzem, ponieważ grozi to skaleczeniem ręki lub zapyleniem oczu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynności blacharza zalicza się do operacji blacharskich?
2. Na czym polega trasowanie?
3. W jaki sposób wykonuje się trasowanie na blachach miękkich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4. Które blachy są łatwe do gięcia?
5. Które blachy mogą pękać podczas gięcia?
6. W jaki sposób wykonuje się operację gięcia blachy na okutej desce?
7. W jaki sposób można wykonać krzywoliniowe gięcie blachy?
8. W jaki sposób można wykonać gięcie drutów i prętów płaskich?
9. Jakich zasad należy przestrzegać podczas cięcia blachy nożycami ręcznymi?

10. W jaki sposób należy wykonać gwintowanie blach cienkich?
11. Jakie zasady należy przestrzegać podczas piłowania blach?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Nazwij operacje blacharskie widoczne na planszach przygotowanych przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć i przeanalizować plansze przedstawiające różne operacje blacharskie,
2) nazwać operacje blacharskie widoczne na planszach.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze przedstawiające różne operacje blacharskie,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca operacji blacharskich.

Ćwiczenie 2

Opisz, w jaki sposób wykonałbyś trasowanie wymiarów przedmiotu na arkuszu blachy

stalowej ocynkowanej według rysunku. Następnie oblicz, ile materiału potrzeba
do wykonania tego przedmiotu (sporządź zapotrzebowanie materiałowe). Zaprezentuj
wykonane ćwiczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) opisać wymagany w ćwiczeniu sposób trasowania wymiarów,
2) zapoznać się z dokumentacją przygotowaną przez nauczyciela,
3) obliczyć, ile materiału potrzeba do wykonania zaprojektowanego w dokumentacji

przedmiotu,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja do wykonania ćwiczenia,

–

przybory do pisania,

–

notatnik,

–

kalkulator,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca trasowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Ćwiczenie 3

Wykonaj rysunki – rzuty i przekroje wyrobu blacharskiego wskazanego przez

nauczyciela. Na podstawie tych rysunków sporządź zestawienie materiałów niezbędnych do
jego wykonania. Uwzględnij sposób wykonania wyrobu. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać rysunki – rzuty i przekroje wyrobu blacharskiego wskazanego przez

nauczyciela,

2) obliczyć ilość materiału potrzebną do wykonania tego wyrobu, uwzględniając sposób

jego wykonania (rodzaj połączeń, metody kształtowania),

3) sporządzić zestawienie ilości obliczonych materiałów,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

model wyrobu blacharskiego,

−

przybory kreślarskie,

−

papier milimetrowy,

−

kalkulator,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca kreślenia rysunków roboczych i obliczania ilości
materiałów na wyroby blacharskie.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj pisemnie gięcie ręczne arkusza cienkiej blachy miedzianej. Spośród

narzędzi i sprzętu dostępnych w szkolnej pracowni blacharskiej wybierz te, które
wykorzystałbyś do wykonania tej operacji. Uzasadnij, dlaczego chciałbyś je wykorzystać.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) scharakteryzować pisemnie sposób gięcia blachy miękkiej,
2) wybrać narzędzia i sprzęt dostępne w pracowni, które chciałbyś wykorzystać do gięcia,
3) uzasadnić wybór narzędzi i sprzętu,

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

narzędzia i sprzęt blacharski dostępny w pracowni szkolnej,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca gięcia blachy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować trasowanie płaskie przedmiotu według dokumentacji?

2) scharakteryzować gięcie prostoliniowe blachy?

3) scharakteryzować gięcie krzywoliniowe blachy?

4) scharakteryzować bezpieczny sposób posługiwania się nożycami

ręcznymi podczas cięcia blachy?

5) scharakteryzować bezpieczny sposób posługiwania się nożycami

mechanicznymi dostępnymi w pracowni szkolnej?

6) scharakteryzować gwintowanie blachy o dowolnej grubości?

7) scharakteryzować prawidłowy sposób piłowania blachy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.4. Metody kształtowania blach. Metody formowania blach

wielkowymiarowych

4.4.1.Matriał nauczania

Blachy można kształtować poprzez:

−

zwijanie,

−

wywijanie,

−

zaginanie,

−

wciąganie,

−

wgłębianie,

−

wyoblanie,

−

fałdowanie,

−

ż

łobienie.

Zwijanie blach można wykonywać ręcznie lub maszynowo. Zwijanie ręczne wykonuje

się na: okrąglaku drewnianym (rys. 23), rurze, pręcie stalowym lub dwurogu blacharskim.
Polega ono na powolnym przesuwaniu kształtowanej blachy po jednym z wymienionych
przedmiotów i jednoczesnym pobijaniu blachy młotkiem blacharskim. Obecnie zwijanie ręczne
stosuje się bardzo rzadko – tylko w przypadku nadawania przedmiotom z blachy nietypowych
kształtów. Zastępuje się go zwijaniem maszynowym na zwijarkach.

Rys. 23. Zwijanie ręczne na: okrąglaku drewnianym [2, s. 79]

Aby wykonać zwijanie na zwijarce trójwalcowej (rys 24), należy ustawić walce

odpowiednio do grubości blachy, wykonać wstępne zagięcie krawędzi, po czym wyjąć blachę
ze zwijarki i ponownie ją wsunąć między walce, lecz od tyłu maszyny. Zagięta w ten sposób
krawędź uwalniana jest spomiędzy walców i wsuwa się do zwijarki od przodu. W ten sposób
zwija się blachę na kształt walca. Przy skośnym ustawieniu osi walca napędzającego, można
zwinąć blachę na kształt stożka. Aby wyjąć ukształtowaną blachę należy najpierw zdjąć
z łożysk walec napędzający.

Rys. 24. Zwijanie blachy na zwijarce [3, s. 44]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Zwijanie krawędzi blach wykonuje się na przyrządzie do zwijania, składającym się

z dwóch walców o różnych średnicach, osadzonych na łożyskach. Grubszy wałek służy do
zwijania grubych blach, a cienki – do zwijania blach cienkich. Blachę wsuwa się w szczelinę
wałka, a następnie wykonuje się obrót wałka korbą, aż do uzyskania żądanego zwinięcia
krawędzi.

Zwijanie blachy można również wykonywać w prasach hydraulicznych (rys. 25) Blachę

podkłada się pod tłocznik, który opadając w dół powoduje nacisk na blachę i zwinięcie jej do
wewnątrz. W ten sposób można kształtować nawet profile zamknięte.

Rys. 25. Zwijanie blachy w prasie [3, s. 106]

Wywijanie blach stosuje się celu ukształtowanie obrzeży wyrobów blacharskich.

Czynność wykonuje się ręcznie przy użyciu młotka blacharskiego oraz wybranego podkładu
w postaci dwurogu, zaginadła łukowego lub kowadełka. Najpierw odwija się na zewnątrz
brzeg naczynia pod kątem, a następnie rozklepuje się go młotkiem, aż do uzyskania żądanego
kształtu. Wywijanie blach na dużą skalę przeprowadza się na prasach. Mechanicznie można
też wykonywać zawijanie obrzeży naczyń lub zawijanie obrzeży arkuszy blachy. Wykonuje
się je na zawijakach.

Zaginanie blachy polega na ręcznym gięciu blachy zamocowanej jednym końcem.

Blachę zagina się też na krawędziarce, przepuszczając ją między obracającymi się krążkami
roboczymi.

Wciąganie blachy nazywane jest też spęczaniem. Stosuje się je podczas ręcznego

wykonywania naczyń walcowatych z płaskich krążków blachy, zwijania kątowników z blachy
lub pasowania do siebie elementów o różnych średnicach.
Czynnością poprzedzającą wciąganie blachy podczas wykonywania naczynia jest
wytrasowanie rysikiem wysokości obrzeża. Następnie za pomocą szczypiec kształtuje się
fałdową powierzchnię boczną naczynia. Powstałe fałdy spęcza się poprzez rozklepywanie ich
na zaginadle na pomocą młotka obrębiaka (rys. 26).

Rys. 26. Wciąganie blachy [2, s. 85]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Wciąganie blachy na większą skalę wykonuje się matrycach do spęczania i wygniatania
blach.

Wgłębianie blachy nazywane inaczej puklowaniem blachy stosowane jest do ręcznego

wyklepywania z płaskiego krążka blachy przedmiotu o kształcie czaszy lub elipsoidy. Do tego
celu niezbędne jest najpierw wykonanie wzornika – najczęściej z twardego drewna, żeliwa
szarego lub odlewu cynkowego. Powierzchnia wzornika musi być gładka i wypolerowana,
gdyż wszelkie nierówności na wzorniku odbiłyby się podczas kształtowania na nim blachy.
Cienką blachę kształtuje się na zimno poprzez wyklepywanie jej na wzorniku młotkiem-
klepakiem (rys. 27). Wgłębianie rozpoczyna się od wyklepywania od zewnątrz krążka, który
podczas wyklepywania należy stopniowo obracać.

Rys. 27. Ręczne wgłębianie blachy [2, s. 87]

Blachę grubą (ponad 2 mm) należy podczas wgłębiania podgrzać palnikiem acetylenowo-

tlenowym w celu nadania jej większej podatności na kształtowanie i dodatkowo – docisnąć ją
do wzornika przytrzymywaczem.

W zakładach blacharskich wykonujących masową produkcję, wgłębianie wykonuje się na

prasach (rys. 28). Kształt wybijany jest za pomocą stempla prasy, a zamiast matrycy pod
blachę podkłada się pierścień o zaokrąglonych obrzeżach. Przebieg wgłębiania należy
kontrolować i ręcznie ustawiać położenia pierścienia ze spoczywającą na nim blachą.

Rys. 28. Wgłębianie blachy na prasie [2, s. 88]

Wyoblanie blachy polega na kształtowaniu blachy na obracającym się wzorniku, przez

wywieranie na nią miejscowego nacisku za pomocą narzędzia o gładkiej, wypolerowanej
główce, zwanego wyoblakiem.
Wyoblanie wykorzystuje skłonność blach do odkształceń plastycznych bez przerwania
ciągłości materiału. W rezultacie z krążka blachy uzyskuje się cienkościenną bryłę obrotową,
nieraz o bardzo skomplikowanym kształcie.

W zależności od sposobu kształtowania materiału rozróżnia się:

−

wyoblanie ręczne – wykonywane na wyoblarkach ręcznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

−

wyoblanie mechaniczne – wykonywane na wyoblarkach automatycznych.
Podczas wyoblania ręcznego przesuwanie główki wyoblaka po powierzchni wirującej

blachy powoduje, że jej brzegi zaczynają się stopniowo unosić ku górze i z płaskiego krążka
blachy powstaje naczynie o kształcie czaszy (rys. 29). W czasie wyoblania naciskana
wyoblakiem powierzchnia musi być smarowana środkiem zmniejszającym tarcie. Prędkość
wirowania musi być odpowiednio dobrana do rodzaju blachy i projektowanego kształtu
naczynia. Również siła nacisku wyoblakiem musi być dostosowana do rodzaju blachy, gdyż
od tego zależy jakość wykonanej powierzchni. Kształtowanie blach stalowych wymaga
większej siły nacisku, niż kształtowanie blach aluminiowych. Grubość blachy kształtowanej
w tym procesie ulega zmniejszeniu na ściankach naczynia, a zwiększa się przy jego brzegach,
lecz nie powinna się ona różnić od grubości początkowej o więcej niż 25%. Podczas
wyoblania wysokich naczyń trzeba stosować wyżarzanie międzyoperacyjne w celu
zmiękczenia blachy i uniknięcia pęknięć. Wyoblanie ze względu na czasochłonność nadaje
się do produkcji małych serii wyrobów. Znacznie szybsze jest tłoczenie blach na prasie, lecz
wyoblanie nie wymaga zastosowania drogich maszyn i narzędzi.

Rys. 29. Wyoblanie blachy [2, s. 200]

Fałdowanie blachy sposobem ręcznym wykonuje się za pomocą szczypiec okrągłych lub

na drewnianym klocku za pomocą młotka obrębiaka (rys. 30). Za pomocą szczypiec fałduje
się blachy miękkie – aluminiowe i cynkowe o grubość do 1 mm.
Są one na tyle podatne na fałdowanie, że nie wymagają wyżarzania. Blachy stalowe grubsze –
o grubości do 1 mm fałduje się na drewnianym klocku i wymagają one wyżarzania.

Rys. 30. Fałdowanie blachy [2, s. 85]

śłobienie blachy to inaczej rowkowanie. Wykonuje się je w wyrobach z blachy w celu

usztywnienia wyrobu lub zagięcia obrzeży krążków. Blachę przepuszcza się między
obracającymi się krążkami roboczymi kształtującymi krawędzie blachy.

Formowanie blach wielkowymiarowych wykonywane jest metodą obciągania.

Obciąganie jest metodą plastycznego kształtowania blach na maszynach zwanych
obciągarkami. Polega ono na przyłożeniu dużej siły rozciągającej do przeciwległych krawędzi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

arkusza blachy i dociśnięciu tego arkusza do wypukłego wzornika z siłą przekraczającą
granicę plastyczności materiału.

Wzornik jest projektowany ściśle według kształtu i wymiarów gotowego przedmiotu.

Może on być wykonany z drewna ulepszonego, z tworzyw sztucznych, ze stopów
niskotopliwych lub z betonu. Im gładsza jest powierzchnia wzornika, tym obciąganie jest
łatwiejsze Do zmniejszenia tarcia między wzornikiem a blachą, stosuje się smarowanie
wzornika smarami lub okładanie jego powierzchni gumą.

Do formowania tą metodą nadają się kształty, których krzywizna w przekroju podłużnym

jest duża, a w przekroju poprzecznym – mała.

Stosuje się różne metody obciągania, które klasyfikuje się w zależności od przyłożenia sił

rozciągających i sposobu pracy wzornika.

Obciąganie poprzeczne polega na zaciśnięciu dwóch przeciwległych brzegów blachy

w nieruchomych uchwytach i podnoszeniu wzornika napędem hydraulicznym. W ten sposób
wzornik obciąga na sobie blachę.

Obciąganie podłużne, czyli obciąganie uchwytami, polega na ułożeniu blachy na

nieruchomym wzorniku, zamocowaniu jej przeciwległych krawędzi w uchwytach
obciągających i uruchomieniu uchwytów w przeciwne strony. W ten sposób działaniem sił
obciąga się blachę po wzorniku.

Obciąganie z owijaniem polega na początkowym rozciąganiu blachy za pośrednictwem

uchwytów, a następnie owijaniu jej na wzorniku. W końcowej fazie procesu obciąga się
blachę po wzorniku.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie metody kształtowania blach stosuje się podczas robót blacharskich?
2. W jaki sposób wykonuje się ręczne zwijanie blachy?
3. Jak przebiega zwijanie blachy na zwijarce?
4. Jak przebiega zwijanie blachy na prasie hydraulicznej?
5. W jakim celu wykonuje się wywijanie blachy?
6. Jak przebiega wywijanie blachy sposobem ręcznym?
7. Jak przebiega wciąganie blachy sposobem ręcznym?
8. Jak przebiega wgłębianie blachy sposobem ręcznym?
9. Jak przebiega wgłębianie blachy na prasie?

10. Jak przebiega ręczne wyoblanie blachy?
11. Jak przebiega fałdowanie blachy sposobem ręcznym?
12. W jakim celu wykonuje się żłobienie blachy?
13. Jak przebiega wgłębianie blachy sposobem ręcznym?
14. W jaki sposób formuje się blachy wielkowymiarowe?
15. Jak przebiega formowanie blachy metodą obciągania?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Obejrzyj film dydaktyczny (lub foliogram) przedstawiający różne metody kształtowania

blach. Wynotuj zauważone przez Ciebie metody kształtowania blach i używany do tego celu
sprzęt. Porównaj własne notatki z notatkami kolegów. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć film lub foliogram przygotowany przez nauczyciela,
2) zanotować w notatniku nazwy metod kształtowania blach, które zauważyłeś na filmie lub

na foliogramie,

3) porównać własne notatki z notatkami kolegów,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film dydaktyczny lub foliogram przedstawiający metody kształtowania blach,

–

zestaw do wyświetlania filmów (lub zestaw do wyświetlania foliogramów),

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca metod kształtowania blach.

Ćwiczenie 2

Spośród sprzętu dostępnego w szkolnej pracowni blacharskiej, dobierz zestaw do

wykonania kształtowania blachy metodą wciągania blachy sposobem ręcznym. Zaprezentuj
wykonane ćwiczenie, uzasadniając wybór, którego dokonałeś.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć sprzęt do robót blacharskich dostępny w pracowni szkolnej,
2) wybrać zestaw, który Twoim zdaniem posłuży do kształtowania blachy metodą

wciągania,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie – uzasadnić dokonany wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

sprzęt do robót blacharskich dostępny w pracowni szkolnej,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca przeznaczenia sprzętu do robót blacharskich i metod
kształtowania blach.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować zwijanie blachy?

2) scharakteryzować wywijanie blachy?

3) scharakteryzować zaginanie blachy?

4) scharakteryzować wciąganie blachy?

5) scharakteryzować wgłębianie blachy?

6) scharakteryzować wyoblanie blachy?

7) scharakteryzować fałdowanie blachy?

8) scharakteryzować żłobienie blachy?

9) scharakteryzować obciąganie blachy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

4.5. Sposoby łączenia blach

4.5.1. Materiał nauczania

Podczas robót blacharskich stosuje się następujące metody łączenia blach:

−

na rąbki,

−

na zwoje,

−

na listwy,

−

na nity,

−

za pomocą lutowania,

−

za pomocą spawania.

Łączenie blach na rąbki polega na zagięciu brzegów dwóch łączonych arkuszy,

założeniu ich na siebie i wzajemnym dociśnięciu.
Rozróżnia się połączenia na:

−

rąbek leżący pojedynczy,

−

rąbek leżący podwójny,

−

rąbek stojący pojedynczy,

−

rąbek stojący podwójny.

Fazy wykonywania rąbków ilustruje rysunek 31.

a)

b)

Rys. 31. Połączenia blach na rąbki: a) leżący, b) stojący [3, s. 109, 110]

Zaginanie i zaklepywanie rąbków wykonuje się za pomocą zaginadła i drewnianego

młotka blacharskiego. Podczas masowej produkcji połączeń do zaginania stosowane są
krawędziarki lub żłobiarki. Kontrola jakości wykonanego połączenia polega na sprawdzeniu,
czy połączone arkusze blachy nie są ruchome względem siebie, czy rąbki stojące są równe
i proste, a leżące – czy przylegają do blachy, do której są nagięte.

Łączenie blach na zwoje stosuje się do blachy cynkowej. Zwoje wykonuje się za

pomocą zwijarek. Krawędź jednego arkusza podwija się na zwój skierowany do dołu,
a krawędź drugiego arkusza podwija się na zwój skierowany do góry. Tak przygotowane
krawędzie wsuwa się w siebie. Ten sposób łączenia wykonuje się podczas wykonywania
pokryć dachowych, ale tylko w szwach prostopadłych do okapu. Po wykonaniu zwoi należy
sprawdzić, czy krucha blacha cynkowa nie została uszkodzona mechanicznie podczas
wykonywania połączenia, gdyż to powodowałoby nieszczelność połączenia. Sposób
wykonywania tego połączenia widoczny jest na rysunku 32.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Rys. 32. Połączenia blach na zwój [3, s. 112]

Łączenie blach na listwy wykorzystuje się podczas wykonywania pokryć dachowych.

Można je stosować w szwach prostopadłych do okapu. Podczas łączenia blach na listwy
należy uważać, aby nie podziurawić blachy na krawędziach listew. Sposób wykonania tych
połączeń widoczny jest na rysunku 33.

Rys. 33. Połączenia blach na listwy [3, s. 112]

Łączenie blach na nity (rys. 34) wykonuje się przeważnie podczas wykonywania pokryć

dachowych. Nitowanie nitami o średnicy do 9 mm wykonuje się na zimno, zaś nitowanie
nitami o średnicach większych od 9 mm wykonuje się na gorąco. Najpierw w blachach
przeznaczonych do łączenia wykonuje się otwory, w których następnie umieszcza się nity.
Podczas ręcznego nitowania na zimno pod łeb nita podstawia się wspornik (przypór),
a zakuwkę kształtuje się zakownikiem (dociskaczem), w który uderza się młotkiem.
Nitowanie na gorąco wykonuje się w kuźniach lub piecykach elektrycznych lub gazowych.
Nitowanie zmechanizowane wykonuje się za pomocą maszyn zwanych niciarkami lub za
pomocą przyrządów ręcznych zwanych nitownikami. Nitowniki stosuje się do nitowania na
zimno nitów stalowych i ze stopów aluminium o średnicy do 6 mm. Niciarki mają
zastosowanie do nitowania na zimno. Do łączenia blach stosuje się nity płaskie, kuliste,
soczewkowe lub grzybkowe. Kontrola jakości połączenia nitowanego polega na sprawdzeniu,
czy nity zostały prawidłowo zakute, czy znitowane blachy nie są ruchome względem siebie.

Rys. 34. Połączenie blach na nity: 1 - łeb, 2 - trzon, 3 – przypór, 4 – dociskacz, 5 – nagłówniak, 6 - zakuwka

[1, s. 75]

Łączenie blach poprzez lutowanie polega na wykonaniu trwałego zespolenia blach za

pomocą spoiwa zwanego lutowiem. Przed rozpoczęciem lutowania należy mechanicznie
oczyścić blachy przeznaczone do łączenia. Pozostawianie na powierzchni blach rdzy, tłuszczu
lub farby utrudnia lub uniemożliwia wykonanie trwałego połączenia. Następnie wykonuje się
chemiczne czyszczenie stykowych powierzchni blach wodnym roztworem salmiaku, po czym
powleka się blachy płynem lub pastą lutowniczą. Podczas łączenia blachy trzeba docisnąć do
siebie kleszczami. Spoiwo musi być podgrzane lutownicą do temperatury niższej, niż

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

temperatura topnienia łączonego materiału. Zależnie od rodzaju użytego spoiwa rozróżnia się
lutowanie miękkie i lutowanie twarde. W połączeniach blacharskich stosuje się przeważnie
lutowanie miękkie za pomocą stopu ołowiowo-cynowego, zwanego potocznie cyną. Do
lutowania stosuje się też spoiwa bezcynowe, które mają nieco wyższą temperaturę topnienia
i lepsze własności wytrzymałościowe niż spoiwa cynowe. Podczas lutowania rozgrzaną kolbą
lutowniczą topi się lutowie, które ścieka na złącze i jest po nim rozprowadzane.

Połączenia lutowane blach płaskich wykonuje się na następujące sposoby:

−

na zakładkę,

−

na zakładkę z podgięciem,

−

z podkładką,

−

punktowo.

Po wykonaniu lutowania należy dokonać kontroli jakości połączenia i sprawdzenia

wyglądu spoiny. Należy sprawdzić wstępnie połączenie na szczelność poprzez wykonanie
próby wodnej i obserwowaniu, czy nie ma przecieku wody przez spoinę. Dokładnego
sprawdzenia spoiny dokonuje się smarując jedną jej stronę warstwą kredy, a na drugą wlewa
się niewielką ilość nafty, po czym należy obserwować, czy na kredzie nie pojawiają się tłuste
plamy. Do sprawdzania bardziej odpowiedzialnych połączeń lutowanych stosuje się badania
defektoskopowe, rentgenowskie, wytrzymałościowe i inne.

Łączenie blach poprzez spawanie polega na miejscowym nadtopieniu styków blach

z dodaniem spoiwa. Spawanie gazowe stosowane jest do łączenia elementów o grubościach
0,4–40 mm w płomieniu palnika acetylenowo-tlenowego i stopienia drutu spawalniczego,
który tworzy spoinę. Spawanie elektryczne stosuje się do wykonywanie połączeń elementów
o grubościach 1,0–80 mm w łuku elektrycznym, który powstaje między elektrodą
a materiałem spawanym.

Przed przystąpieniem do spawania należy przygotować krawędzie blach, oczyścić je

i ustawić. Przygotowanie krawędzi wykonuje się w następujący sposób:
Blachy cienkie o grubości poniżej 2 mm przed spawaniem odgina się pod kątem prostym,
a spawanie wykonuje się bez dodatku spoiwa. Spoinę tworzą stopione brzegi blach.
Blachy o grubości od 4 do 12 mm należy zukosować na kształt litery V pod kątem 50–60°,
a blachy grubsze – na kształt litery X pod kątem 50–60°. Elektrody dobiera się do rodzaju
połączenia, wymagań wytrzymałościowych i pozycji spawania. W zależności od założeń
projektu, blachy można łączyć ze sobą wykonując spoiny czołowe lub pachwinowe. Kontrola
jakości spoin polega na sprawdzeniu, czy równo są ułożone, czy blacha wokół nich nie jest
przepalona. Do sprawdzania bardziej odpowiedzialnych połączeń lutowanych stosuje się
badania defektoskopowe, rentgenowskie, wytrzymałościowe i inne.
Spawanie blach mogą wykonywać wyłącznie spawacze.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na jakie sposoby łączy się blachy podczas wykonywania robót blacharskich?
2. Jak wykonuje się połączenia blach na rąbki?
3. Jak wykonuje się połączenia blach na zwoje?
4. Jakie blachy łączy się na zwoje?
5. Jak wykonuje się lutowane połączenia blach?
6. Jak wykonuje się spawane połączenia blach?
7. Jak wykonuje się połączenia blach na nity?
8. Jak wykonuje się połączenia blach na listwy?
9. Na czym polega kontrola jakości wykonanych połączeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Nazwij przedstawione na planszach przygotowanych przez nauczyciela sposoby łączenia

blach. Wyjaśnij sposób ich wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć przygotowane przez nauczyciela plansze przedstawiające sposoby łączenia

blach,

2) nazwać poszczególne połączenia,
3) wyjaśnić, w jaki sposób się je wykonuje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze przedstawiające różne sposoby łączenia blach,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca sposobów łączenia blach.

Ćwiczenie 2

Z otrzymanego od nauczyciela zestawu eksponatów przykładowych połączeń blach na

różne sposoby, wybierz te, które są wadliwie wykonane. Wyjaśnij, na czym polegają wady
tych połączeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć przygotowane przez nauczyciela eksponaty połączeń blach,
2) przeanalizować poprawność wykonania połączeń,
3) wybrać z zestawu te eksponaty, które są wadliwie wykonane,
4) wyjaśnić, na czym polegają wady tych połączeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw połączeń blach na różne sposoby,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca sposobów łączenia blach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić sposoby łączenia blach?

2) wyjaśnić, kiedy stosuje się połączenia blach na rąbki?

3) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się połączenia blach na rąbki?

4) wyjaśnić, jakie blachy łączy się na zwoje?

5) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się połączenia blach na zwoje?

6) wyjaśnić, w jaki sposób przygotowuje się blachy do nitowania?

7) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się połączenia blach na nity?

8) wyjaśnić, jakiego sprzętu używa się do nitowania?

9) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się lutowanie blach?

10) wyjaśnić, w jaki sposób przygotowuje się blachy do spawania?

11) wymienić rodzaje spoin wykonywanych podczas łączenia blach?

12) wyjaśnić, na czym polega kontrola jakości wykonania różnych połączeń

blach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.6. Przepisy

bezpieczeństwa

i

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

4.6.1. Materiał nauczania

Na każdym etapie prac blacharskich niezbędne jest przestrzeganie i stosowanie zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

Stanowisko pracy blacharza powinno być utrzymane w porządku i czystości, gdyż

bałagan oraz nieergonomiczna organizacja stanowiska bywa często przyczyną wypadków
przy pracy.

Pomieszczenia blacharni, w których wykonuje się prace spawalnicze powinny

odpowiadać warunkom określonym dla spawalni.

Podłogi pomieszczenia blacharni powinny

być łatwo zmywalne, a ściany wyłożone materiałem łatwozmywalnym do wysokości 1,8 m.
W blacharni powinna być wykonana wentylacja mechaniczna, a w przypadku tylko
pojedynczych stanowisk spawania dopuszcza się miejscowe wyciągi. W pomieszczeniach,
gdzie wykonuje się lutowanie i spawanie powinna być wentylacja nawiewno-wywiewna, aby
uniknąć szkodliwego działania oparów chemicznych

W pracy blacharz powinien być ubrany w odzież ochronną i stosować środki ochrony

indywidualnej. Najbardziej odpowiednim ubraniem roboczym dla blacharza jest
dwuczęściowe ubranie drelichowe z mankietami przy spodniach i rękawami zapinanymi na
guziki. Podczas wykonywania prac w temperaturze poniżej 5°C blacharz powinien zakładać
kurtkę i spodnie ocieplane. Blacharz pracujący na wysokości przy wykonywaniu pokryć
dachowych powinien być zabezpieczony przed upadkiem pasem bezpieczeństwa.

Do segregowania arkuszy blachy należy używać ochraniaczy skórzanych, które

zabezpieczają dłonie i przeguby rąk przed skaleczeniem. Obuwie powinno być skórzane,
antypoślizgowe, z grubymi cholewkami. Prace spawalnicze należy wykonywać
w specjalistycznej odzieży ochronnej. Przelewanie kwasów należy wykonywać w rękawicach
gumowych.

Trzeba uważać, aby nie dotykać przewodów elektrycznych, których stan izolacji budzi

wątpliwości. Konieczne jest sprawdzanie uziemienia elektronarzędzi przed ich użyciem. Na
stanowiskach pracy o zwiększonym zagrożeniu pożarowym powinny oprócz instrukcji
przeciwpożarowych znaleźć się środki i sprzęt gaśniczy.

W zakładzie blacharskim zabronione jest:

−

używanie otwartego ognia podczas pracy z benzyną lub spirytusem,

−

pozostawianie niewygaszonych palenisk bez dozoru,

−

używanie otwartego ognia w pobliżu materiałów łatwopalnych,

−

bagatelizowanie iskrzących elektronarzędzi i żarówek,

−

stawianie włączonych kuchenek elektrycznych na drewnianej podłodze,

−

naprawianie bezpieczników we własnym zakresie.
Właściwy sposób postępowania z odpadami powstającymi na stanowisku pracy blacharza

wpływa na bezpieczeństwo pracowników i ochronę środowiska naturalnego przed
zanieczyszczeniem.

Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

zostały szczegółowo omówione w jednostce modułowej 721[01].O1.01, natomiast
w niniejszym rozdziale zostaną poruszone zasady bezpiecznej pracy obowiązujące podczas
posługiwania się narzędziami i wykonywania podstawowych operacji blacharskich.

Podczas trasowania należy:

−

prawidłowo oświetlić stanowisko pracy,

−

ostrożnie posługiwać się ostrymi znacznikami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

−

na wolne końce znaczników nałożyć - podczas pracy i przerw - specjalne kapturki
ochronne,

−

przedmioty na płytach traserskich zabezpieczyć przed upadkiem,

−

podczas manipulowania blachą na stole traserskim, ręce chronić rękawicami,

−

na stanowiskach traserskich umieszczać tylko niezbędne do pracy narzędzia i materiały.
Podczas cięcia należy:

−

dobrać odpowiedni rodzaj nożyc do bezpiecznego wykonania operacji,

−

dostosować nożyce do grubości przycinanego materiału,

−

podczas cięcia cienkich blach ręcznymi nożycami trzymać rozcinany materiał przez
rękawicę ochronną i zachować szczególną ostrożność, aby uniknąć urazu ręki ostrą
krawędzią blachy lub bezpośrednio ostrzami nożyc,

−

wyeliminować z użycia zbyt luźno skręcone, tępe lub zużyte nożyce,

−

nożyce dźwigniowe zabezpieczyć przed samoczynnym opadnięciem dźwigni,

−

sprawdzić,

czy

nożyce

gilotynowe

posiadają

listwę

zabezpieczającą

przed

przypadkowym włożeniem ręki pod gilotynę,

−

sprawdzić, czy nożyce krążkowe posiadają osłony zabezpieczające,

−

sprawdzić, czy korpusy maszyn o napędzie elektrycznym są uziemione,

−

posługiwać się nieuszkodzonymi, dobrze naostrzonymi przecinakami,

−

używać okularów ochronnych podczas przecinania materiałów twardych oraz podczas
ostrzenia narzędzi.
Podczas piłowania należy:

−

zamocować piłowany element w imadle w sposób stabilny,

−

ustawić się w odległości około 0,2 m od obrabianego materiału; lewą nogę wysunąć do
przodu, tułów lekko pochylić do przodu, aby ciężar ciała spoczywał głównie na lewej nodze,

−

pilnik trzymać tak, aby duży palec znalazł się na trzonku, a pozostałe obejmowały go od
spodu,

−

lewą rękę ułożyć zgiętymi palcami na końcu pilnika,

−

piłować ruchami ciągłymi, równomiernymi,

−

używać pilników ostrych i nieuszkodzonych,

−

opiłki powstające podczas piłowania zmiatać delikatnie szczotką lub szmatką, tak aby nie
zaprószyć oczu.
Podczas gwintowania należy:

−

zamocować obrabiane elementy w imadle tak, aby nie ulegały przesuwaniu,

−

wykonywać czynności tak, aby nie pokaleczyć rąk.
Podczas nitowania należy:

−

używać nieuszkodzonych narzędzi,

−

uważać żeby się nie poparzyć podczas nitowania na gorąco,

−

podczas używania nitownika pneumatycznego nie włączać dopływu powietrza przed
zetknięciem bijaka-nagłównika z trzonem nitu,

−

sprawdzić uziemienie lub zerowanie przed użyciem niciarki mechanicznej i elektrycznej.
Podczas lutowania należy:

−

chronić ciało i ubranie przed żrącym działaniem kwasów używanych w procesie
lutowania,

−

do odtłuszczania używać tylko przeznaczonych do tego środków, a nigdy benzyny ani
spirytusu,

−

lampę lutowniczą zapalać w miejscach nie zagrożonych powstaniem pożaru,

−

uzupełniać paliwo w lampie lutowniczej tylko po jej zgaszeniu i ostudzeniu,

−

sprawdzić uziemienie lub zerowanie lutownicy elektrycznej przed jej użyciem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie warunki bezpiecznej pracy powinno spełniać pomieszczenie blacharni?
2. Z jakich części powinno się składać uranie robocze blacharza?
3. Jaki środek ochrony osobistej zabezpiecza blacharza pracującego na wysokości przed

upadkiem?

4. Jakie warunki przeciwporażeniowe powinny spełniać elektronarzędzia?
5. Jakie środki ochrony przeciwpożarowej należy zapewnić na stanowiskach pracy

o zwiększonym zagrożeniu pożarowym?

6. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas trasowania

blachy?

7. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas cięcia blachy?
8. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas piłowania

blachy?

9. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas gwintowania

blachy?

10. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas lutowania blach?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj zagrożenia pożarowe na szkolnym stanowisku pracy blacharza wskazanym

przez nauczyciela. Ustal sposoby zapobiegania tym zagrożeniom, a następnie wynotuj je
w notatniku. Wypisz czytelnie zagrożenia i sposoby zapobiegania na dwóch odrębnych
tablicach, które następnie umieścisz nad stanowiskiem pracy, którego one dotyczą. Zastosuj
kolorystykę tablic tak, aby zagrożenia identyfikował kolor czerwony, a sposoby ich
uniknięcia kolor zielony. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć wskazane przez nauczyciela stanowisko blacharskie w pracowni szkolnej,
2) zidentyfikować zagrożenia pożarowe na tym stanowisku,
3) ustalić sposoby zapobiegania zidentyfikowanym zagrożeniom,
4) zapisać je w notatniku,
5) wykonać tablice zgodnie z poleceniem zawartym w treści ćwiczenia,
6) umieścić wykonane tablice w widocznym miejscu na stanowisku blacharskim,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

jedno ze stanowisk blacharskich w pracowni szkolnej wraz z wyposażeniem,

−

notatnik,

−

przybory do pisania i rysowania,

−

linijki,

−

kolorowy karton,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca bezpieczeństwa przeciwpożarowego na stanowisku
pracy blacharza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Ćwiczenie 2

Spośród asortymentu dostępnego w pracowni szkolnej dobierz – zgodnie z przepisami

bezpieczeństwa i higieny pracy odzież ochronną i środki ochrony osobistej dla blacharza
wykonującego prace na wysokości w temperaturze 3°C. Wyjaśnij, jaką rolę mają spełnić
poszczególne części odzieży i ochrony.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej dostępne w pracowni szkolnej,
2) wybrać odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej zgodnie z poleceniem zawartym

w treści ćwiczenia,

3) wyjaśnić rolę poszczególnych części odzieży i ochron.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

odzież ochronna i środki ochrony indywidualnej dla blacharza,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca wyposażenia pracowników w odzież ochronną i środki
ochrony indywidualnej.

Ćwiczenie 3

Spośród asortymentu dostępnego w pracowni szkolnej dobierz – zgodnie z przepisami

bezpieczeństwa i higieny pracy odzież ochronną

i

ś

rodki ochrony osobistej dla blacharza

sortującego blachę. Wyjaśnij, jaką rolę mają spełnić poszczególne części odzieży i ochrony.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej dostępne w pracowni szkolnej,
2) wybrać odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej zgodnie z poleceniem zawartym

w treści ćwiczenia,

3) wyjaśnić rolę poszczególnych części odzieży i ochron.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

ś

rodki ochrony indywidualnej dla blacharza,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca wyposażenia pracowników w odzież ochronną i środki
ochrony indywidualnej.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj prawidłowy sposób piłowania blachy. Zademonstruj prawidłowy sposób

trzymania pilnika podczas piłowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) scharakteryzować prawidłowy sposób piłowania blachy,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) umieścić blachę w imadle i zamocować ją tak, aby się nie przesuwała,
4) wybrać odpowiedni pilnik,
5) uchwycić pilnik tak, aby duży palec znalazł się na trzonku, a pozostałe obejmowały

go od spodu,

6) lewą rękę ułożyć zgiętymi palcami na końcu pilnika,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół blacharski,

–

imadło,

–

pilnik,

–

blacha,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania operacji blacharskich.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić, jakie warunki bezpieczeństwa muszą być zapewnione

w warsztacie blacharskim?

2) dobrać ubranie robocze i środki ochrony indywidualnej dla blacharza

zależności od rodzaju wykonywanej pracy?

3) określić, jakie mogą być przyczyny porażenia prądem elektrycznym

na stanowisku pracy blacharza?

4) wymienić środki ochrony przeciwpożarowej niezbędne na stanowiskach

pracy o zwiększonym zagrożeniu pożarowym?

5) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas trasowania?

6) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas cięcia blachy?

7) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas piłowania

blachy?

8) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas gwintowania

blachy?

9) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas lutowania blach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

5. SPARWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz
ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za
poprawną.

8. Test

zawiera

zadania

z

poziomu

podstawowego

i

zadania

z

poziomu

ponadpodstawowego, które mogą przysporzyć Ci trudności. (dotyczy to zadań
o numerach od 14 do 20).

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

−

Instrukcja,

−

Zestaw zadań testowych,

−

Karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Cechowanie blach polega na

a) nadaniu blasze cech plastyczności.
b) wyszczególnieniu w raporcie cech fizycznych blachy.
c) wyszczególnieniu w raporcie cech mechanicznych blachy.
d) wyszczególnieniu informacji odnośnie wytwórcy, rodzaju powierzchni, jakości,

wymiarów, znaku stali.

2. Charakterystyczną srebrno-szarą barwę i powłokę z tzw. kwiatem, posiada blacha

a) cynkowa.
b) miedziana.
c) stalowa czarna.
d) stalowa ocynkowana.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

3. Z oznaczenia ∟60 x 60 x 5 wynika, że długość ramienia kątownika wynosi

a) 60 mm.
b) 65 mm.
c) 120 mm.
d) 125 mm.

4. Na zamieszczonym niżej rysunku widoczny jest

a) kątomierz.
b) suwmiarka.
c) mikromierz.
d) przymiar tarczowy.

5. Nożyce proste zwykłe służą do

a) cięcia blach w miejscach trudnodostępnych.
b) cięcia krótkich odcinków blach po liniach prostych.
c) cięcia bardzo długich odcinków blach po liniach prostych.
d) cięcia krótkich odcinków blach po liniach prostych i krzywych.

6. Na zamieszczonym niżej rysunku widoczne są nożyce

a) stołowe.
b) krążkowe.
c) mechaniczne gilotynowe.
d) ręczne zmechanizowane.

7. Aby ukształtować blachę nie pozostawiając na niej śladów młotka, należy użyć

a) zaginadła.
b) kowadełka.
c) młotka drewnianego.
d) młotka metalowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

8. Gięcie blachy należy wykonać na

a) zwijarce.
b) żłobiarce.
c) wyoblarce.
d) krawędziarce.

9. Wrzeciono z osadzonym wzornikiem jest częścią

a) gilotyny.
b) zwijarki.
c) wyoblarki.
d) krawędziarki.

10. Trasowanie to czynności zmierzające do wyznaczenia

a) najkrótszej trasy podawania materiałów między maszynami.
b) punktów i linii, według których będzie wykonywana obróbka.
c) wyznaczenia bezpiecznych punktów i linii wokół pracujących maszyn.
d) technologicznej trasy obiegu materiałów poddawanych obróbce w zakładzie

blacharskim.

11. Aby bezpiecznie wykonać cięcie blachy nożycami ręcznymi, należy podczas przecinania

blachy
a) unieść rękojeści nożyc do dołu.
b) unieść rękojeści nożyc ku górze.
c) przechylić nożyce lekko w lewo.
d) przechylić nożyce lekko w prawo.

12. Do obsługi gilotyny wystarczy

a) jeden pracownik.
b) dwóch pracowników – podawca i odbiorca.
c) trzech pracowników – podawca, odbiorca i pomocnik.
d) czterech pracowników – podawca, odbiorca i dwóch pomocników.

13. Na zamieszczonym niżej rysunku widoczne jest

a) tłoczenie lachy na prasie.
b) zwijanie blachy na zwijarce.
c) żłobienie blachy na żłobiarce.
d) wyoblanie blachy na wyoblarce.

14. Jeśli blacha podczas wyoblania nie poddaje się kształtowaniu, to może oznaczać, że ma

a) małą zdolność do odkształceń sprężystych.
b) dużą zdolność do odkształceń sprężystych.
c) małą zdolność do odkształceń plastycznych.
d) dużą zdolność do odkształceń plastycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

15. Blacha, która przez wiele lat poddawana była wpływom warunków atmosferycznych

i pokryła się zielonkawą patyną, to blacha

a) cynkowa.
b) miedziana.
c) stalowa czarna.
d) stalowa ocynkowana.

16. Jeśli podczas lutowania blach blacharz zastosuje temperaturę lutownicy wyższą, niż

temperatura topnienia blachy, to
a) uszkodzi blachę.
b) uszkodzi lutownicę.
c) wykona bardzo trwałe połączenia.
d) połączy materiał nawet bez użycia lutowia.

17. Naprawianie bezpieczników we własnym zakresie jest

a) dozwolone.
b) całkowicie zabronione.
c) zabronione niepełnoletnim.
d) dozwolone tylko doświadczonym pracownikom.

18. Jeżeli podczas cięcia blachy w miejscach trudnodostępnych blacharz posłuży się

niewłaściwym rodzajem nożyc, to
a) uszkodzi nożyce.
b) szybko wykona zadanie.
c) niedokładnie wykona zadanie.
d) nie będzie to miało wpływu na jakość wykonanego zadania i stan nożyc.

19. Z opisu:

„Roboczą częścią maszyny są trzy podłużnie ustawione walce, zamontowane
na dwóch żeliwnych, połączonych ze sobą ramach. Dwa napędzające walce poruszają
się przeciwbieżnie i służą do przesuwania wkładanej między nie blachy w stronę
trzeciego walca, który powoduje (…) blachy”

wynika, że jest to
a) zwijarka.
b) żłobiarka.
c) wyoblarka.
d) krawędziarka.

20. Jeśli przed trasowaniem blacha zostanie pomalowana wodnym roztworem kredy, to

a) poprawi się jej odporność na korozję.
b) zwiększy się jej podatność na obróbkę mechaniczną.
c) zwiększy się widoczność krzywizn i nierówności blachy.
d) zwiększy się czytelność nanoszonych na blachę linii traserskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

6. LITERATURA

1. Górecki A.: Technologia ogólna, podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa 1993
2. Kawecki J., Świdziński J., Zgorzelisk S.: Blacharstwo. WSiP, Warszawa 1991
3. Martinek W., Michnowski Z.: Dekarstwo i blacharstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999