„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Lidia Staniszewska
Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu
blacharstwa 721[01].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inŜ. Jarosław Sadal
mgr inŜ. Teresa Traczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Lidia Staniszewska
Konsultacja:
mgr inŜ. Jolanta Skoczylas
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[01].Z1.01
Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu blacharz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Materiały stosowane w blacharstwie
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
9
4.1.3. Ćwiczenia
9
4.1.4. Sprawdzian postępów
11
4.2. Narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia blacharskie
12
4.2.1. Materiał nauczania
12
4.2.2. Pytania sprawdzające
19
4.2.3. Ćwiczenia
19
4.2.4. Sprawdzian postępów
21
4.3. Operacje blacharskie
22
4.3.1. Materiał nauczania
22
4.3.2. Pytania sprawdzające
24
4.3.3. Ćwiczenia
25
4.3.4. Sprawdzian postępów
27
4.4. Metody kształtowania blach. Metody formowania blach wielkowymiarowych
28
4.4.1. Materiał nauczania
28
4.4.2. Pytania sprawdzające
32
4.4.3. Ćwiczenia
32
4.4.4. Sprawdzian postępów
33
4.5. Sposoby łączenia blach
34
4.5.1. Materiał nauczania
34
4.5.2. Pytania sprawdzające
36
4.5.3. Ćwiczenia
37
4.5.4. Sprawdzian postępów
38
4.6. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska
39
4.6.1. Materiał nauczania
39
4.6.2. Pytania sprawdzające
41
4.6.3. Ćwiczenia
41
4.6.4. Sprawdzian postępów
43
5. Sprawdzian osiągnięć
44
6. Literatura
49
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych pojęciach
z zakresu blacharstwa.
W poradniku zamieszczono:
−
Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
−
Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
−
Materiał nauczania – zawarty w rozdziale 4, który umoŜliwia samodzielne przygotowanie
się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on równieŜ ćwiczenia,
które zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu, potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Przed ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę, potrzebną do ich
wykonania. Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując
sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza,
Ŝ
e opanowałeś materiał albo nie.
−
Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została takŜe karta odpowiedzi.
−
Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umoŜliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: „Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu
blacharstwa”, której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów modułu 721[01].Z1
„Technologia robót blacharskich” i jest zaznaczona na schemacie na stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
721[01].Z1.06
Wykonywanie nierozłącznych
połączeń blach
721[01]
Technologia robót blacharskich
721[01].Z1.01
Posługiwanie się podstawowymi
pojęciami z zakresu blacharstwa
721[01].Z1.02
Wykonywanie elementów
i przedmiotów z blachy
z zastosowaniem narzędzi ręcznych
721[01].Z1.03
Wykonywanie elementów
i przedmiotów z blachy
z zastosowaniem maszyn
i urządzeń
721[01].Z1.04
Wykonywanie elementów
i przedmiotów z blachy
z zastosowaniem operacji mechanicznej
obróbki skrawaniem
721[01].Z1.05
Wykonywanie elementów
i przedmiotów z blachy
metodami obróbki plastycznej
i cieplnej
721[01].Z1.07
Wykonywanie konserwacji
i naprawy elementów
i konstrukcji z blachy
721[01].Z1.08
Wykonywanie montaŜu
i demontaŜu elementów
i zespołów blacharskich
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
–
korzystać z róŜnych źródeł informacji,
–
określać własne prawa i obowiązki,
–
uczestniczyć w dyskusji, prezentacji i obronie prezentowanego przez siebie stanowiska,
–
poczuwać się do odpowiedzialności za zdrowie i Ŝycie własne oraz innych,
–
stosować podstawowe zasady etyczne (rzetelnej pracy, punktualności, uczciwości,
odpowiedzialności),
–
współpracować w grupie z uwzględnieniem podziału zadań.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
rozróŜnić blachy, taśmy, kształtowniki, rury, pręty, druty stosowane w robotach
blacharskich,
−
rozróŜnić elementy maszyn i mechanizmy,
−
rozróŜnić narzędzia i przyrządy do robót blacharskich,
−
wyjaśnić zasadę działania podstawowych maszyn i urządzeń blacharskich,
−
scharakteryzować operacje blacharskie: trasowanie, gięcie, cięcie, gwintowanie, piłowanie,
−
rozróŜnić sposoby łączenia blach,
−
scharakteryzować podstawowe metody kształtowania blach: zwijanie, wywijanie, zaginanie,
wciąganie, wgłębianie, wyoblanie, fałdowanie, Ŝłobienie,
−
rozróŜnić metody formowania blach wielkowymiarowych,
−
określić zasady kontroli jakości wykonanych prac blacharskich,
−
zidentyfikować zagroŜenia poŜarowe na stanowisku pracy blacharza,
−
dobrać środki ochrony indywidualnej w zaleŜności od rodzaju wykonywanej pracy,
−
określić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony
ś
rodowiska obowiązujące podczas wykonywania robót blacharskich.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Materiały stosowane w blacharstwie
4.1.1. Materiał nauczania
W blacharstwie stosuje się następujące rodzaje materiałów:
−
blachy i taśmy,
−
kształtowniki,
−
rury,
−
pręty i druty.
Właściwości materiałów stosowanych w blacharstwie zostały ujęte w jednostce
modułowej 721[01].O1.04. W oparciu o znajomość właściwości fizycznych, chemicznych,
mechanicznych i technologicznych metali i ich stopów, blacharz musi umieć rozróŜniać
blachy, taśmy, kształtowniki, rury, pręty, druty stosowane w robotach blacharskich.
Blachy i taśmy stalowe
Blachy i taśmy stalowe występują jako:
−
blachy cienkie ze stali zwykłej jakości,
−
blachy cienkie ze stali wyŜszej jakości,
−
blachy stalowe cienkie do tłoczenia,
−
taśmy stalowe do tłoczenia,
−
blachy ocynkowane,
−
blachy ocynowane,
−
bednarka stalowa,
−
taśmy walcowane na zimno,
−
blachy cienkie ze stali odpornej na korozję,
−
blachy cienkie ze stali Ŝaroodpornej.
RozróŜniania rodzajów blach dokonuje się w oparciu o informacje, które dostarcza
wytwórca blachy w tzw. cechowaniu blachy. Blachy cechuje się na arkuszu lub na
przywieszce umocowanej do kręgu. Cechowanie powinno zawierać:
−
znak wytwórcy,
−
znak rodzaju powierzchni blachy,
−
znak jakości blachy (dla drugiej klasy),
−
wymiary i symbole jakości wykonania,
−
znak stali,
−
numer wytopu lub partii,
−
dodatkowe oznaczenia uzgodnione w zamówieniu.
Producenci podają oznaczenia handlowe blach, które zawierają następujące informacje:
−
grubość blachy [mm],
−
wymiary arkuszy [mm],
−
masę kręgu [kg].
Jedną z waŜniejszych cech uwzględnianych podczas dobierania blach do wykonania
wyrobu jest stopień twardości blachy oraz wskazywanie zaleŜności między stopniem
twardości blachy, a jej tłocznością. Odczytuje się go z normowej tabeli.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Blachy cienkie ze stali zwykłej i wyŜszej jakości nadają się do wykonywania wyrobów
ciętych. Blachy stalowe czarne charakteryzują się ciemną matową barwą. Szybko ulegają
korozji pod wpływem wilgoci.
Blachy stalowe cienkie do tłoczenia uŜywane są do wykonywania wyrobów
kształtowanych (wyginanych i tłoczonych). Znajomość oznaczeń blachy decyduje
o prawidłowym doborze blachy w określonym celu. Blacha cienka kategorii P moŜe być
uŜywana do płytkiego tłoczenia, blacha kategorii G – do głębokiego tłoczenia i kształtowania
naczyń o małej średnicy.
Blacha ocynkowana posiada charakterystyczny srebro-szary wygląd z tzw. kwiatem,
który jest wynikiem krzepnięcia kryształów cynku na powierzchni blachy. Jest obustronnie
pokryta warstwą cynku, która chroni stal przed rdzewieniem. Jest ona bardziej odporna na
wpływy wilgoci, niŜ blacha stalowa czarna. NaleŜy uwaŜać, aby podczas kształtowania nie
uszkodzić powłoki cynku, gdyŜ wtedy blacha szybko ulega korozji. UŜywana jest do
wykonywania pokryć dachowych i obróbek blacharskich oraz wyrobów z blachy.
Blacha cynkowa – tzw. blacha biała ma połysk i barwę srebrzystą. W porównaniu do
wyŜej wymienionych blach jest blachą kruchą i łamliwą w niskiej temperaturze. UŜywana jest
przede wszystkim do produkcji puszek do konserw.
Blacha miedziana jest blachą miękką i łatwą w obróbce. Ma charakterystyczną barwę
miedzi, a utleniając się staje się ciemniejsza i z upływem czasu pokrywa się patyną w kolorze
zielonym.
Blachy ze stali odpornej na korozję i Ŝaroodporne rozpoznaje się po ich znaku
(np.: 1H13, H5M). Są one stosowane do wykonywania zbiorników na kwasy, na kotły
destylacyjne i inne wyroby, które są eksploatowane w podwyŜszonych warunkach
wilgotnościowych i zwiększonej agresywności środowiska.
Taśmy stalowe do tłoczenia – walcowane są na zimno ze stali niskowęglowej zwykłej lub
wyŜszej jakości. W zaleŜności od stopnia twardości dzieli się je na:
−
bardzo miękkie BM,
−
bardzo miękkie wygładzone BMg,
−
miękkie M
−
półmiękkie PM,
−
półtwarde PZ,
−
twarde Z,
−
bardzo twarde BZ,
−
najwyŜszej jakości BZZ.
Ze względu na podatność do kształtowania - tłoczność i własności wytrzymałościowe, dzieli
się je na cztery kategorie:
−
płytko tłoczne P
−
tłoczne T,
−
głęboko tłoczne G,
−
bardzo głęboko tłoczne B.
Bednarka stalowa – jest walcowana na gorąco ze stali zwykłej jakości. Jej grubość
wynosi od 1,5 do 5 mm, a szerokość od 20 do 300 mm. Stosuje się ją między innymi do
zbrojenia elementów budowlanych.
Kształtowniki stalowe – walcowane na gorąco stosuje się do wykonywania elementów
konstrukcyjnych, wzmocnień płaskich elementów konstrukcji i wykonywania konstrukcji
przestrzennych. W blacharstwie mogą być stosowane walcowane płaskowniki, kątowniki,
teowniki, dwuteowniki, ceowniki, pręty i druty stalowe. Opis przekrojów kształtowników
(rys. 1) pozwala na dobranie odpowiedniego materiału do robót blacharskich. Parametry
geometryczne i wytrzymałościowe są dostępne w normach, np.:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
−
dla dwuteowników w PN-91/H-93407,
−
dla ceowników w PN-86/H-93403,
−
dla kątowników w PN-84/H-93401.
Rys. 1. Charakterystyki geometryczne przekrojów kształtowników [5, s. 27]
Na przykład oznaczenie kątownika ∟50x50x5 oznacza kątownik o długości ramion po
50 mm i grubości 5 mm.
Rury stalowe – stosuje się do wykonywania elementów konstrukcji, instalacji oraz
rusztowań, a rzadziej do wykonywania typowych wyrobów blacharskich w warsztacie.
ZaleŜnie od sposobu ich wykonania płaszcza, wyróŜnia się rury bez szwu i ze szwem. Ze
względu na sposób wykonania końców rur, wyróŜnia się rury gładkie i gwintowane.
Klasyfikując rury ze względu na przeznaczenie, wyróŜnia się rury instalacyjne do gazu
i wody oraz rury stosowane w ciepłownictwie.
Druty stalowe są często uŜywane w blacharstwie do usztywniania obrzeŜy wyrobów
blacharskich. Najczęściej stosuje się do tego celu druty miękkie dobierając ich średnice
w zaleŜności od potrzeb.
Pręty stalowe stosuje się jako zbrojenie elementów budowlanych. W zaleŜności od
rodzaju powierzchni bocznej, wyróŜnia się pręty gładki i Ŝebrowane. śebrowanie powierzchni
bocznej prętów decyduje o dobrej przyczepności między stalą zbrojeniową a betonem.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje materiałów stosuje się w blacharstwie?
2. Jakie rodzaje blach i taśm stalowych są najczęściej spotykane w blacharstwie?
3. Jakie zastosowanie mają blachy cienkie ze stali zwykłej jakości?
4. Jak dzieli się taśmy stalowe w zaleŜności od stopnia twardości?
5. Jaką rolę spełnia ciągła powłoka cynku, którą powleczona jest blacha stalowa?
6. Gdzie wykorzystuje się blachę stalową ocynkowaną?
7. Gdzie stosuje się blachę stalową odporną na korozję i Ŝaroodporną?
8. Jakie rodzaje kształtowników walcowanych stosuje się w blacharstwie?
9. Do jakich zadań w blacharstwie uŜywane są druty i pręty stalowe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj rodzaje blach, które przygotuje Ci nauczyciel. Na kartkach samoprzylepnych
zapisz ich oznaczenia, przyklej je do właściwych blach, a następnie objaśnij te oznaczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć zestaw próbek blach przygotowany przez nauczyciela,
2) rozpoznać blachy,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
3) posłuŜyć się tablicami oznaczeń blach lub komputerową bazą danych o materiałach
w celu odszukania i prawidłowego zapisania oznaczeń blach,
4) przyporządkować oznaczenia do poszczególnych próbek blach,
5) zapisać oznaczenia na kartkach samoprzylepnych,
6) przykleić kartki z oznaczeniami do właściwych blach,
7) objaśnić oznaczenia blach,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
zestaw próbek blach,
–
tablice oznaczeń blach lub komputerowa baza danych o materiałach,
–
kartki samoprzylepne,
–
przybory do pisania,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów stosowanych w blacharstwie.
Ćwiczenie 2
Odczytaj z tablic dostępnych w pracowni szkolnej stopnie twardości próbek blach, które
wskaŜe Ci nauczyciel. Zapisz oznaczenia na kartkach samoprzylepnych i przyklej je do
odpowiednich próbek. Wyjaśnij, w jakich skalach zapisano te stopnie twardości. Wytłumacz,
jaka jest zaleŜność między stopniem twardości blachy, a jej tłocznością.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć próbki blach przygotowanych przez nauczyciela,
2) przeanalizować tablice twardości blach,
3) dobrać właściwe oznaczenie twardości dla poszczególnych próbek blach,
4) zapisać symbole twardości na kartkach samoprzylepnych,
5) przykleić kartki do odpowiednich próbek blach,
6) wyjaśnić, w jakich skalach zapisano te stopnie twardości,
7) wytłumaczyć, jaka jest zaleŜność między stopniem twardości blachy, a jej tłocznością.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
próbki blach,
−
tablice twardości blachy,
−
kartki samoprzylepne,
−
przybory do pisania,
−
literatura z rozdziału 6 dotycząca właściwości materiałów stosowanych w blacharstwie.
Ćwiczenie 3
Do wyrobów blacharskich wypisanych na tablicy przez nauczyciela dobierz materiał,
z którego powinno się je wykonać. Uzasadnij pisemnie swój wybór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować właściwości i przeznaczenie wymienionych przez nauczyciela wyrobów
blacharskich,
2) dobrać materiał do wykonania tych wyrobów,
3) uzasadnić pisemnie swój wybór.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
notatnik,
−
przybory do pisania,
−
literatura z rozdziału 6 dotycząca zastosowania materiałów w blacharstwie.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wymienić rodzaje materiałów stosowanych w blacharstwie?
2) zinterpretować informacje zawarte w cechowaniu blachy?
3) wyjaśnić oznaczenia blach?
4) scharakteryzować blachy i taśmy stosowane w blacharstwie?
5) podać zastosowanie poszczególnych blach stosowanych w blacharstwie?
6) wymienić rodzaje kształtowników walcowanych i podać ich
oznaczenia?
7) podać zastosowanie drutów stalowych?
8) podać zastosowanie prętów stalowych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
4.2. Narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia blacharskie
4.2.1. Materiał nauczania
Wszelkie narzędzia, maszyny i urządzenia pomocnicze nazywa się w literaturze
sprzętem.
W zaleŜności od rodzaju wykonywanych zadań i lokalizacji stanowiska pracy, blacharz
posługuje się w pracy róŜnymi narzędziami, sprzętem i maszynami. Niektóre narzędzia
i sprzęt uŜywane są przez blacharza na kaŜdym stanowisku pracy – w warsztacie lub na
budowie, natomiast maszyny wykorzystywane są w zakładach blacharskich.
Narzędzia i przyrządy blacharskie, stosuje się do:
−
pomiarów,
−
trasowania blach.
Narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia blacharskie, stosuje się do
−
cięcia blach,
−
kształtowania blach,
−
łączenia blach,
−
innych, nietypowych zadań.
Do pomiarów w blacharstwie stosuje się: przymiar warsztatowy, przymiar tarczowy do
blach i drutów, suwmiarkę, mikromierz, czujnik do kontroli grubości blachy, kątomierze
róŜnych typów i inne. Niektóre z tych narzędzi są uniwersalne i mają zastosowanie w wielu
zawodach.
Przymiary występują jako składane lub zwijane. Przymiar składany przedstawiono na
rysunku 2.
Rys. 2. Przymiar składany
[3, s. 27]
Przymiar tarczowy (rys. 3) słuŜy do pomiaru grubości blachy, prętów i drutów. Pomiaru
dokonuje się poprzez porównanie mierzonego materiału z wycięciami pomiarowymi,
umieszczonymi na obwodzie przymiaru.
Rys. 3. Przymiar tarczowy [2, s. 42]
Suwmiarka (rys. 4) słuŜy do pomiaru grubości blach i drutów. Pomiaru dokonuje się
poprzez umieszczenie mierzonego materiału między ramionami przyrządu, dosunięcie
ruchomego ramienia suwmiarki do mierzonego materiału i odczytanie wyniku na podziałce
pomiarowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Rys. 4. Suwmiarka [1, s. 15]
Mikromierz (rys. 5) słuŜy do pomiaru grubości blachy. Pomiaru dokonuje się
w odległości 50 mm od krawędzi arkusza (w zakresie pomiarowym od 0 do 10 mm), poprzez
umieszczenie materiału miedzy elementami pomiarowymi mikromierza i dokręcenie jego
ś
ruby. Wynik pomiaru odczytuje się na podziałce.
Rys. 5. Mikromierz [1, s. 17]
Czujnik do kontroli grubości blachy (rys. 6) słuŜy do pomiaru odchyłek rzeczywistej
grubości blachy od jej wymiaru nominalnego. Aby dokonać pomiaru, najpierw kalibruje się
przyrząd uŜywając płytek o wzorcowych grubościach, a następnie w ich miejscu umieszcza
się blachę, której grubość chcemy sprawdzić. RóŜnicę grubości płytki i blachy, którą wykaŜe
mechanizm czujnika, odczytuje się na podziałce tarczy wskaźnika.
Rys. 6. Czujnik kontroli grubości blachy [2, s. 42]
Kątomierze uŜywane są do wykonywania pomiarów kątowych i do trasowania. UŜywa
się kątomierzy nastawnych, nastawnych z noniuszem i optycznych.
Do trasowania wymiarów słuŜą: rysiki, punktaki, cyrkle, liniały, kątowniki i inne.
Rysiki (rys. 7) słuŜą do nanoszenia punktów i kresek na blachę. Cyrkli uŜywa się do
kreślenia łuków o małych promieniach, a takŜe do odmierzania odcinków. Liniały słuŜą do
kreślenia linii prostych i do kreślenia łuków o duŜych promieniach. Kątowniki proste
niezbędne są przy wyznaczaniu linii prostopadłych, a kątowniki ukośne i nastawne uŜywane
są do wyznaczania linii pod kątem. Trasowanie wykonuje się na stole blacharskim.
Rys. 7. Rysiki [3, s. 29]
Do cięcia blach słuŜą: przecinaki, przebijaki, wycinaki, noŜyce ręczne, noŜyce stołowe,
noŜyce gilotynowe ręczne, noŜyce gilotynowe mechaniczne, noŜyce krąŜkowe, noŜyce
wielokrąŜkowe, zmechanizowane noŜyce ręczne i inne.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
NoŜyce ręczne (rys. 8) w zaleŜności od przeznaczenia mają róŜne kształty szczęk.
WyróŜnia się:
−
noŜyce proste zwykłe – do cięcia krótkich odcinków blach po liniach prostych,
−
noŜyce boczne prawe i lewe – do cięcia kształtowego blachy w prawą lub lewą stronę,
−
noŜyce uniwersalne – do cięcia blachy po liniach prostych i krzywych,
−
noŜyce kątowe – do cięcia blachy w miejscach trudnodostępnych,
−
noŜyce wygięte – do cięcia duŜych arkuszy blachy po liniach prostych,
−
noŜyce obrotowe – do cięcia grubszych blach, grubości do 2,5 mm.
Rys. 8. NoŜyce ręczne: a) proste zwykłe, b) prawe boczne, c) wygięte, d) kątowe, e) uniwersalne,
f) do wycinania otworów lewe, g) do wycinania otworów prawe [3, s. 32]
Przecinaki słuŜą do ręcznego cięcia blach o grubości do 2 mm i do przecinania
kształtowników metalowych. Przebijaków uŜywa się do wykonywania otworów o średnicy
do 10 mm w blachach o grubości do 2 mm. Wycinaki stosuje się do wykonywania otworów
o średnicach powyŜej 10 mm,w blachach o grubościach większych niŜ 2 mm. Wymienione
narzędzia przedstawiono na rysunku 9.
Rys. 9. Przecinaki, przebijak, wycinak [3, s. 39]
NoŜyce stołowe (rys. 10) słuŜą do wykonywania duŜej liczby cięć po lini prostej.
Zbudowane są z Ŝeliwnej podstawy w kształcie stołu, do którego zamocowany jest
nieruchomy nóŜ dolny oraz z ruchomej dźwigni wyposaŜonej w nóŜ górny.
Dźwignia posiada przeciwwagę, która uniemoŜliwia samoczynne opadanie noŜa. Równe
prowadzenie materiału zapewnia listwa oporowa znajdująca się w bocznej części stołu.
Wykonując dźwignią pionowy ruch, dokonuje się cięcia blachy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Rys. 10. NoŜyce stołowe [3, s. 33]
NoŜyce gilotynowe ręczne uŜywane są do wykonywania długich (do 1 m) cięć blachy
o grubości do 3 mm i do przycinania pasków blachy o jednakowej szerokości. Zbudowane są
z Ŝeliwnej podstawy z umocowanym nieruchomym noŜem i ruchomej dźwigni
wyposaŜonej
w nóŜ górny. Przed noŜem od strony stołu znajduje się belka dociskowa, która podczas cięcia
opada wcześniej niŜ nóŜ, dociska blachę do stołu i zapobiega wciąganiu blachy między noŜe.
NoŜyce gilotynowe mechaniczne (rys. 11) stosowane są w zakładach blacharskich
wykonujących duŜe ilości robót. W zaleŜności od wielkości noŜyc, moŜna na nich ciąć blachy
o długości do 3 m i grubości do 5 mm. NoŜyce te umieszczone są na ramie Ŝeliwnej
podtrzymującej stół. Do tylnej krawędzi stołu przymocowany jest nieruchomy nóŜ.
Górny nóŜ jest umocowany do belki, która porusza się pionowo po prowadnicach,
znajdujących się w naroŜach maszyny. Podczas opadania belki górnej, podtrzymywacz
zostaje zwolniony i dociśnięty spręŜynami do leŜącej na stole blachy. Maszyna wyposaŜona
jest w silnik, który poprzez szereg mechanizmów napędza ją.
Rys. 11. NoŜyce gilotynowe mechaniczne [3, s. 35]
NoŜyce krąŜkowe słuŜą do wycinania krąŜków z blachy o grubości do 3 mm.
Głównymi częściami noŜyc są: imadło podtrzymujące blachę i dwa noŜe tnących, osadzone
w podstawie. Blachę mocuje się w imadle, zaciskając w środku wytrasowanego krąŜka. NoŜe
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
ustawia się w odległości od punktu zamocowania, równej promieniowi krąŜka. NoŜyce
wprawia się w ruch za pomocą silnika elektrycznego.
NoŜyce wielokrąŜkowe (rys. 12) słuŜą do cięcia pasów z blachy o grubości do 2,5 mm.
Podstawę stanowi stół, po którym przesuwa się blacha, a noŜe tnące osadzone są na
obrotowym wale. NoŜyce uruchamia się za pomocą silnika elektrycznego.
Rys. 12. NoŜyce wielokrąŜkowe [3, s.36]
Zmechanizowane noŜyce ręczne (rys. 13) słuŜą do prostoliniowego i krzywoliniowego
cięcia blach o grubości do 2,5 mm. Zasadniczymi częściami są: korpus, rękojeść
i współpracujące ze sobą noŜe – ruchomy i nieruchomy. NoŜe są ustawione pod kątem ostrym
względem siebie i zachodzą na siebie wierzchołkami. Uruchamiane są za pomocą silnika
elektrycznego.
Rys. 13. Zmechanizowane noŜyce ręczne [3, s. 38]
Do kształtowania blach słuŜą: młotki blacharskie, klepadła, kowadełka, zaginadła,
szczypce, zwijarki, krawędziarki, Ŝłobiarki, wyoblarki.
Młotki blacharskie (rys. 14) są uŜywane do ręcznego kształtowania blach. Młotki mogą
być wykonane z drewna, gumy, tworzyw sztucznych lub mogą być pokryte skórą.
W zaleŜności od przeznaczenia wyróŜnia się na następujące typy młotków blacharskich:
−
równiaki – do prostowania blachy,
−
klepaki – do wgłębiania blachy,
−
gładziki – do wygładzania przedmiotów z blachy,
−
rozklepywaki – do wywijania i zaginania obrzeŜy,
−
obrębiaki – do zaginania obrzeŜy den, wygniatania, Ŝłobkowania,
−
doginaki wklęsłe – do Ŝłobkowania.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
a) b) c) d)
Rys. 14. Młotki blacharskie: a) okrągły, b) ścięty dwustronnie, c) ścięty jednostronnie, d) prosty [3, s. 40].
Klepadło uŜywane jest jako podkładka do klepania, gładzenia, lub prostowania.
Powierzchnie robocze klepadła są gładkie.
Kowadełka słuŜą jako podkładki do prostowania, zaginania i zawijania brzegów blachy.
Zaginadło słuŜy do ręcznego zaginania, rozklepywania, rozłączania połączonych arkuszy
blachy oraz do wywijania obrzeŜy.
Szczypce blacharskie szerokie uŜywane są do zaginania arkuszy blachy, np. podczas
wykonywania pokrycia dachu. Szczypce wąskie uŜywane są w warsztacie do zawijania drutu,
dociskania arkuszy zlutowanych oraz do podwyŜszania krawędzi blachy. Szczypce widoczne
są na rysunku 15.
Rys. 15. Szczypce blacharskie [3, s. 42]
Zwijarka (rys. 16) to maszyna słuŜąca do zwijania blachy, bednarki lub drutu. Zwijarki
wykorzystuje się w małych warsztatach blacharskich. WyróŜnia się zwijarki ręczne
i mechaniczne. Roboczą częścią zwijarki są trzy podłuŜnie ustawione walce, zamontowane
na dwóch Ŝeliwnych, połączonych ze sobą ramach. Dwa napędzające walce poruszają
się przeciwbieŜnie i słuŜą do przesuwania wkładanej między nie blachy w stronę trzeciego
walca, który powoduje zwijanie blachy.
Rys. 16. Zwijarka [3, s. 44]
Krawędziarka (rys. 17) słuŜy do gięcia blachy. Krawędziarki napędzane ręcznie,
uŜywane są do gięcia blach cienkich o grubości do 1 mm, zaś krawędziarki napędzane
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
mechanicznie, stosowane są do kształtowania blach grubszych niŜ 1 mm. Roboczymi
elementami krawędziarki są trzy współpracujące ze sobą belki. Belka górna wykonuje ruchy
pionowe, dociskając do belki dolnej umieszczony między nimi materiał lub zwalniając go.
Dolna belka słuŜy do ułoŜenia blachy, a belka gnąca wykonuje ruch obrotowy, w wyniku
którego następuje zaginania materiału.
Rys. 17. Krawędziarka [3, s. 45]
śłobiarka (rys. 18) słuŜy do profilowania i zginania blachy. WyróŜnia się Ŝłobiarki
o napędzie ręcznym i mechanicznym. Roboczymi elementami Ŝłobiarki są dwa obracające się
przeciwbieŜnie wałki, osadzone w Ŝeliwnej podstawie. Na skraju tych wałków zamocowano
wyprofilowane krąŜki robocze, między którymi następuje Ŝłobienie blachy. Wałki są
wprawiane w ruch za pomocą przekładni napędzanej korbą lub za pomocą silnika
elektrycznego.
Rys. 18. śłobiarka [3, s. 49]
Wyoblarka to maszyna słuŜąca do kształtowania blachy i wygniatania z blachy
przedmiotów o kształcie brył.. Jej główną część stanowi korpus, na którym zamontowane jest
wrzeciono z osadzonym na nim wzornikiem. Na wirującym wzorniku nadaje się blasze kształt
poprzez dociskanie blachy do wzornika narzędziem pomocniczym, zwanym wyoblakiem.
Łączenie blach wykonuje się poprzez nitowanie, skręcanie na śruby, lutowanie, spawanie
a takŜe poprzez zaginanie brzegów blach na rąbki.
Otwory do nitów wykonuje się wiertarką lub specjalnymi kleszczami. Łączone blachy
dociska się do siebie odciągaczem, pod łeb nita podstawia się wspornik, a zakuwkę kształtuje
się zakownikiem, w który uderza się młotkiem.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Lutowanie wykonuje się za pomocą lutownic zwykłych, elektrycznych lub za pomocą
lamp lutowniczych.
Spawanie blach wykonują przewaŜnie spawacze.
Łączenia blach na rąbki stojące, leŜące lub na zwoje wykonuje się najczęściej podczas
krycia dachów. Rąbki powstają poprzez zaginanie blachy przy pomocy młotka.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do jakich celów uŜywany jest sprzęt blacharski?
2. Jakie narzędzia słuŜą do pomiarów wykonywanych podczas robót blacharskich?
3. Do czego słuŜy mikromierz?
4. Jakie narzędzia słuŜą do trasowania?
5. Do jakich zadań słuŜą: przecinak, wycinak, przebijak?
6. Z jakich elementów składają się noŜyce ręczne?
7. Z jakich elementów zbudowane są noŜyce stołowe?
8. Z jakich elementów zbudowane są noŜyce gilotynowe ręczne?
9. Z jakich elementów zbudowane są noŜyce gilotynowe mechaniczne?
10. Z jakich elementów zbudowane są noŜyce krąŜkowe?
11. Z jakich elementów zbudowane są noŜyce wielokrąŜkowe?
12. Z jakich elementów zbudowane są zmechanizowane noŜyce ręczne?
13. Jakie młotki uŜywane są do robót blacharskich?
14. Do czego słuŜy klepadło?
15. Do czego słuŜy zaginadło?
16. Jakie czynności wykonuje się szczypcami?
17. Z jakich elementów składa się zwijarka ręczna?
18. Z jakich elementów składa się krawędziarka?
19. Z jakich elementów składa się Ŝłobiarka?
20. Z jakich elementów składa się wyoblarka?
21. Jaki sprzęt słuŜy do łączenia blach?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród wszystkich narzędzi do robót blacharskich dostępnych w pracowni szkolnej,
wybierz zestaw do trasowania i przygotuj stanowisko do trasowania zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy i ergonomii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć wszystkie narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,
2) wybrać zestaw narzędzi do trasowania,
3) przygotować stanowisko do trasowania zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy i ergonomii,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,
−
literatura z rozdziału 6 dotycząca narzędzi do trasowania.
Ćwiczenie 2
Spośród wszystkich narzędzi do robót blacharskich dostępnych w pracowni szkolnej,
wybierz zestaw do wykonywania pomiarów i objaśnij zastosowanie oraz sposób uŜycia
poszczególnych narządzi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć wszystkie narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,
2) wybrać narzędzia słuŜące do wykonywania pomiarów,
3) objaśnić zastosowanie oraz sposób uŜycia poszczególnych narzędzi.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca sprzętu blacharskiego.
Ćwiczenie 3
Na podstawie nabytych wiadomości o maszynach blacharskich, opracuj pisemnie
instrukcję obsługi maszyny wskazanej przez nauczyciela, a następnie porównaj ją z instrukcją
producenta tej maszyny. Przeanalizuj z kolegą zauwaŜone róŜnice. Zaprezentuj wykonane
ć
wiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć wskazaną Ci przez nauczyciela maszynę blacharską,
2) przeanalizować, jakie operacje blacharskie moŜna wykonać na tej maszynie,
3) przeanalizować dozwolone i niedozwolone zachowania pracownika obsługującego tę
maszynę,
4) sporządzić pisemnie instrukcję obsługi tej maszyny,
5) porównać wykonaną instrukcję z instrukcją wydaną przez producenta,
6) wychwycić i przeanalizować róŜnice,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy
:
–
maszyna blacharska w pracowni szkolnej,
–
instrukcja obsługi tej maszyny wydana przez producenta,
–
przybory do pisania,
–
notatnik,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca maszyn blacharskich.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) określić, do jakich celów uŜywany jest sprzęt blacharski?
2) wymienić narzędzia do robót blacharskich?
3) rozróŜnić narzędzia do robót blacharskich?
4) rozróŜnić przyrządy do robót blacharskich?
5) rozróŜnić maszyny do robót blacharskich?
6) rozróŜnić mechanizmy maszyn do robót blacharskich?
7) wyjaśnić zasady działania podstawowych urządzeń i maszyn
blacharskich?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
4.3. Operacje blacharskie
4.3.1. Materiał nauczania
Poprawne wykonywania zadań zawodowych wymaga od blacharza opanowania szeregu
operacji blacharskich, do których naleŜą:
−
trasowanie,
−
gięcie,
−
cięcie,
−
gwintowanie,
−
piłowanie
−
i inne.
Trasowanie to czynności polegające na wyznaczaniu na powierzchni materiału linii
i punktów, według których będzie dokonywana obróbka. MoŜna teŜ wyznaczać osie symetrii,
obrysy naddatków obróbczych i wykreślać rozwinięcia konstrukcji według wymiarów
podanych na rysunkach warsztatowych przed obróbką.
WyróŜnia się trasowanie płaskie i przestrzenne.
Trasowanie wykonuje się na podstawie rysunków elementów przeznaczonych do
wykonania. Poprawne wykonanie rysunków pozwala na wykonanie obliczeń ilości
potrzebnych materiałów, wykonania zestawienia materiałów i sporządzenia zapotrzebowania
na materiały. Sposób wykonywania rysunków został opracowany w jednostce modułowej
721[01].O1.02.
Przed rozpoczęciem trasowania naleŜy sprawdzić jakość i stan materiału przeznaczonego
do trasowania, zwracając uwagę na jakość powierzchni materiału, a mianowicie na jego
porowatość, skrzywienia, pęknięcia. Następnie naleŜy materiał oczyścić i sprawdzić jego
podatność na obróbkę. W celu zwiększenia czytelności nanoszonych linii naleŜy pomalować
materiał wodnym roztworem kredy z dodatkiem oleju lnianego. Przedmioty stalowe lub
Ŝ
eliwne obrobione maluje się wodnym roztworem siarczanu miedzi. Następnie obiera się
podstawę, czyli bazę, którą moŜe być punkt, oś lub płaszczyzna, od których odmierza się
wymiary na materiale. Za podstawę moŜna teŜ obrać dwie osie, dwa obrobione boki, jeden
obrobiony bok i jego oś symetrii. Do trasowania uŜywa się rysików, suwmiarki traserskiej,
znaczników, punktaków, cyrkli traserskich, liniałów traserskich, kątownika i innych narzędzi,
które są opisane w rozdziale 4.2. Do trasowania blach miękkich nie naleŜy uŜywać ostrych
rysików, gdyŜ podczas gięcia moŜe nastąpić pęknięcie blachy. Trasowanie wykonuje się
najczęściej na stole blacharskim lub na płycie traserskiej.
Gięcie blachy wykonywane jest podczas trwałego nadawania materiałowi kształtów
określonych na rysunku. O końcowym efekcie tej operacji decyduje sposób wykonywania
gięcia i rodzaj blachy poddanej gięciu. Blacha miękka, wyŜarzona, daje się łatwo giąć
i pozwala na uzyskanie zaokrągleń i gładkich zagięć. Blacha wyklepana lub utwardzona pęka
podczas gięcia. Taśmy walcowane na zimno naleŜy giąć prostopadle do kierunku walcowania,
aby nie powstawały na nich rysy i pęknięcia. Jeśli na tym samym arkuszu blachy trzeba
wykonać kilka gięć, to wszystkie kierunki gięcia naleŜy zaplanować ukośnie względem
kierunku walcowania blachy.
Operację gięcia blachy moŜna wykonywać na okutej desce (rys. 19) lub w imadle
(rys. 20). Wytrasowaną blachę naleŜy umieścić linią trasowania nad krawędzią deski lub
w szczękach imadła, lekko załamać po tej linii, a następnie pobijać blachę młotkiem.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Rys. 19. Zaginanie blachy na okutej desce [3, s. 103]
Rys. 20. Gięcie blachy w imadle [2, s. 75]
Operacja gięcia blachy na zaginadle polega na przyłoŜeniu blachy do krawędzi zaginadła
tak, aby linia znalazła się nad jego krawędzią. Następnie naleŜy przesuwać blachę po linii
wytrasowania, lekko uderzając po niej młotkiem. Jeśli podczas wykonywania tej czynności
powstaną fałdy, to naleŜy je rozklepać na płaszczyźnie bocznej zaginała.
Do gięcia blach cienkich naleŜy uŜywać młotków drewnianych lub gumowych, gdyŜ
młotki stalowe mogą uszkodzić blachę. Blachę i cienką taśmę moŜna giąć ręcznie pod kątem
w imadle stalowym, lecz naleŜy pamiętać o dokładnym wytrasowaniu miejsc gięcia
i zabezpieczeniu szczęk imadła nakładkami, aby nie uszkodzić blachy czy taśmy.
Wyjątkowo cienkie blachy moŜna zaginać stosując tępy rysik namoczony w oliwie,
którym przesuwa się po wytrasowanej wcześniej linii gięcia. NaleŜy wówczas umieścić
blachę na miękkim podłoŜu – na przykład na podkładzie z tektury. Podczas tej operacji blacha
unosi się do góry pod wpływem nacisku rysika, po czym moŜna ją dogiąć ręcznie. Tę
operację przedstawiono na rysunku 21.
Rys. 21. Zaginanie blachy miękkiej [2, s. 76]
Krzywoliniowe zagięcia blachy wykonuje się na wzornikach złoŜonych z dwóch płytek,
między którymi umieszcza się blachę tak, aby jej brzeg wystawał na szerokość zagięcia.
Do maszynowego gięcia blachy uŜywa się krawędziarek, które zostały opisane
w rozdziale 4.2. Gięcie drutów i prętów płaskich wykonuje się ręcznie – w imadle lub za
pomocą szczypiec.
Cięcie blachy moŜna wykonywać ręcznie lub mechanicznie. Blachę za stali zwykłej
jakości o grubości do 1 mm tnie się za pomocą noŜyc ręcznych, a blachę grubszą za pomocą
noŜyc mechanicznych–dźwigniowych, stołowych, gilotynowych lub krąŜkowych. Podczas
cięcia blach noŜycami ręcznymi naleŜy przestrzegać kilku zasad, które zapewnią bezpieczną
pracę oraz uzyskanie prawidłowej linii i krawędzi cięcia. NoŜyce powinny być ustawione
prostopadle do powierzchni blachy, gdyŜ w przeciwnym wypadku następuje zdeformowanie
brzegów przecinanej blachy i odchylenie od wytrasowanej linii cięcia. NoŜyce powinno
się trzymać tak, aby ich szczęki nie zasłaniały wytrasowanej linii cięcia. Podczas cięcia
blachy naleŜy unieść rękojeści noŜyc, aby odcinana część blachy znalazła się poniŜej ręki
blacharza i nie zagraŜała mu skaleczeniem. Nie naleŜy ciąć aŜ do zamknięcia szczęk noŜyc,
aby nie powodować pęknięć i rozerwania ciętej blachy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Bardzo wygodne i wydajne jest przecinanie blachy zmechanizowanymi noŜycami
ręcznymi, napędzanymi silnikiem elektrycznym. Wykorzystuje się je do przecinania blach
o grubości do 2,5 mm. Podczas obsługi noŜyc elektrycznych naleŜy zwracać uwagę na
bezpieczeństwo przeciwporaŜeniowe.
Przecinanie blachy noŜycami mechanicznymi (na przykład gilotynowymi) wymaga od
blacharza zachowania duŜej ostroŜności, ze względu na moŜliwość urazów mechanicznych.
Arkusze blachy układa się na stole maszyny i ostroŜnie przesuwa w kierunku noŜy. WaŜne
jest równieŜ ekonomiczne wykorzystanie maszyny, co uzyskuje się między innymi przez
zorganizowanie ciągłej dostawy blachy. Gilotynę powinno obsługiwać dwóch pracowników –
podawacz i odbieracz.
Gwintowanie blachy moŜna wykonać tylko wtedy, gdy blacha ma odpowiednią grubość,
która pozwala na uzyskanie gwintu. Trudności nastręcza gwintowanie blach cienkich
i dopiero po stworzeniu w blasze miejsca na gwint przystępuje się do jego wykonania.
Jednym ze sposobów dających tę moŜliwość jest przebicie otworu w blasze i uzyskanie w ten
sposób kołnierza, w którym wykonuje się gwint. Innym sposobem przygotowania blachy do
gwintowania jest wykonanie nierozłącznej podkładki z blachy lub podwinięcie i zaciśnięcie
blachy. Po takim miejscowym pogrubieniu blachy moŜna w niej wykonać otwór na gwint.
Opisane sposoby pokazano na rysunku 22.
Rys. 22. Przygotowanie blach do gwintowania [2, s. 67]
Zespoły blach moŜna łączyć za pomocą wkrętów samogwintujących. Wkręt o średnicy
gwintu większej niŜ średnica otworu, wkręca się w otwór przebijany lub wiercony
w łączonych blachach. Powierzchnie boczne wkrętów, a więc tym samym i gwinty, są
powierzchniowo utwardzane, co pozwala na wykonanie gwintu w blachach poprzez
wkręcanie w nie wkręta.
Piłowanie blach wykonuje się pilnikami, umieszczając obrabiany materiał w imadle.
Pilnik naleŜy trzymać tak, aby duŜy palec znalazł się na trzonku, a pozostałe obejmowały go
od spodu. Lewą rękę z wyprostowanymi palcami naleŜy ułoŜyć na końcu pilnika.
Obejmowanie końca pilnika całą dłonią moŜe spowodować skaleczenie palców o piłowany
materiał. Piłować naleŜy całą długością pilnika ruchami ciągłymi i równomiernymi,
regulując odpowiednio nacisk na pilnik. Powinno się uŜywać tylko pilników ostrych
i nieuszkodzonych.
Opiłki powstające podczas piłowania naleŜy odkurzać lub zmiatać za pomocą szczotki
z włosia lub szmatką. Nie wolno zgarniać opiłków gołą ręką, zdmuchiwać ustami ani
sprzęŜonym powietrzem, poniewaŜ grozi to skaleczeniem ręki lub zapyleniem oczu.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynności blacharza zalicza się do operacji blacharskich?
2. Na czym polega trasowanie?
3. W jaki sposób wykonuje się trasowanie na blachach miękkich?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
4. Które blachy są łatwe do gięcia?
5. Które blachy mogą pękać podczas gięcia?
6. W jaki sposób wykonuje się operację gięcia blachy na okutej desce?
7. W jaki sposób moŜna wykonać krzywoliniowe gięcie blachy?
8. W jaki sposób moŜna wykonać gięcie drutów i prętów płaskich?
9. Jakich zasad naleŜy przestrzegać podczas cięcia blachy noŜycami ręcznymi?
10. W jaki sposób naleŜy wykonać gwintowanie blach cienkich?
11. Jakie zasady naleŜy przestrzegać podczas piłowania blach?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Nazwij operacje blacharskie widoczne na planszach przygotowanych przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć i przeanalizować plansze przedstawiające róŜne operacje blacharskie,
2) nazwać operacje blacharskie widoczne na planszach.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
plansze przedstawiające róŜne operacje blacharskie,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca operacji blacharskich.
Ćwiczenie 2
Opisz, w jaki sposób wykonałbyś trasowanie wymiarów przedmiotu na arkuszu blachy
stalowej ocynkowanej według rysunku. Następnie oblicz, ile materiału potrzeba
do wykonania tego przedmiotu (sporządź zapotrzebowanie materiałowe). Zaprezentuj
wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) opisać wymagany w ćwiczeniu sposób trasowania wymiarów,
2) zapoznać się z dokumentacją przygotowaną przez nauczyciela,
3) obliczyć, ile materiału potrzeba do wykonania zaprojektowanego w dokumentacji
przedmiotu,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
dokumentacja do wykonania ćwiczenia,
–
przybory do pisania,
–
notatnik,
–
kalkulator,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca trasowania.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Ćwiczenie 3
Wykonaj rysunki – rzuty i przekroje wyrobu blacharskiego wskazanego przez
nauczyciela. Na podstawie tych rysunków sporządź zestawienie materiałów niezbędnych do
jego wykonania. Uwzględnij sposób wykonania wyrobu. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać rysunki – rzuty i przekroje wyrobu blacharskiego wskazanego przez
nauczyciela,
2) obliczyć ilość materiału potrzebną do wykonania tego wyrobu, uwzględniając sposób
jego wykonania (rodzaj połączeń, metody kształtowania),
3) sporządzić zestawienie ilości obliczonych materiałów,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
model wyrobu blacharskiego,
−
przybory kreślarskie,
−
papier milimetrowy,
−
kalkulator,
−
notatnik,
−
przybory do pisania,
−
literatura z rozdziału 6 dotycząca kreślenia rysunków roboczych i obliczania ilości
materiałów na wyroby blacharskie.
Ćwiczenie 4
Scharakteryzuj pisemnie gięcie ręczne arkusza cienkiej blachy miedzianej. Spośród
narzędzi i sprzętu dostępnych w szkolnej pracowni blacharskiej wybierz te, które
wykorzystałbyś do wykonania tej operacji. Uzasadnij, dlaczego chciałbyś je wykorzystać.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować pisemnie sposób gięcia blachy miękkiej,
2) wybrać narzędzia i sprzęt dostępne w pracowni, które chciałbyś wykorzystać do gięcia,
3) uzasadnić wybór narzędzi i sprzętu,
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
narzędzia i sprzęt blacharski dostępny w pracowni szkolnej,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca gięcia blachy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) scharakteryzować trasowanie płaskie przedmiotu według dokumentacji?
2) scharakteryzować gięcie prostoliniowe blachy?
3) scharakteryzować gięcie krzywoliniowe blachy?
4) scharakteryzować bezpieczny sposób posługiwania się noŜycami
ręcznymi podczas cięcia blachy?
5) scharakteryzować bezpieczny sposób posługiwania się noŜycami
mechanicznymi dostępnymi w pracowni szkolnej?
6) scharakteryzować gwintowanie blachy o dowolnej grubości?
7) scharakteryzować prawidłowy sposób piłowania blachy?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
4.4. Metody kształtowania blach. Metody formowania blach
wielkowymiarowych
4.4.1.Matriał nauczania
Blachy moŜna kształtować poprzez:
−
zwijanie,
−
wywijanie,
−
zaginanie,
−
wciąganie,
−
wgłębianie,
−
wyoblanie,
−
fałdowanie,
−
Ŝ
łobienie.
Zwijanie blach moŜna wykonywać ręcznie lub maszynowo. Zwijanie ręczne wykonuje
się na: okrąglaku drewnianym (rys. 23), rurze, pręcie stalowym lub dwurogu blacharskim.
Polega ono na powolnym przesuwaniu kształtowanej blachy po jednym z wymienionych
przedmiotów i jednoczesnym pobijaniu blachy młotkiem blacharskim. Obecnie zwijanie ręczne
stosuje się bardzo rzadko – tylko w przypadku nadawania przedmiotom z blachy nietypowych
kształtów. Zastępuje się go zwijaniem maszynowym na zwijarkach.
Rys. 23. Zwijanie ręczne na: okrąglaku drewnianym [2, s. 79]
Aby wykonać zwijanie na zwijarce trójwalcowej (rys 24), naleŜy ustawić walce
odpowiednio do grubości blachy, wykonać wstępne zagięcie krawędzi, po czym wyjąć blachę
ze zwijarki i ponownie ją wsunąć między walce, lecz od tyłu maszyny. Zagięta w ten sposób
krawędź uwalniana jest spomiędzy walców i wsuwa się do zwijarki od przodu. W ten sposób
zwija się blachę na kształt walca. Przy skośnym ustawieniu osi walca napędzającego, moŜna
zwinąć blachę na kształt stoŜka. Aby wyjąć ukształtowaną blachę naleŜy najpierw zdjąć
z łoŜysk walec napędzający.
Rys. 24. Zwijanie blachy na zwijarce [3, s. 44]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
Zwijanie krawędzi blach wykonuje się na przyrządzie do zwijania, składającym się
z dwóch walców o róŜnych średnicach, osadzonych na łoŜyskach. Grubszy wałek słuŜy do
zwijania grubych blach, a cienki – do zwijania blach cienkich. Blachę wsuwa się w szczelinę
wałka, a następnie wykonuje się obrót wałka korbą, aŜ do uzyskania Ŝądanego zwinięcia
krawędzi.
Zwijanie blachy moŜna równieŜ wykonywać w prasach hydraulicznych (rys. 25) Blachę
podkłada się pod tłocznik, który opadając w dół powoduje nacisk na blachę i zwinięcie jej do
wewnątrz. W ten sposób moŜna kształtować nawet profile zamknięte.
Rys. 25. Zwijanie blachy w prasie [3, s. 106]
Wywijanie blach stosuje się celu ukształtowanie obrzeŜy wyrobów blacharskich.
Czynność wykonuje się ręcznie przy uŜyciu młotka blacharskiego oraz wybranego podkładu
w postaci dwurogu, zaginadła łukowego lub kowadełka. Najpierw odwija się na zewnątrz
brzeg naczynia pod kątem, a następnie rozklepuje się go młotkiem, aŜ do uzyskania Ŝądanego
kształtu. Wywijanie blach na duŜą skalę przeprowadza się na prasach. Mechanicznie moŜna
teŜ wykonywać zawijanie obrzeŜy naczyń lub zawijanie obrzeŜy arkuszy blachy. Wykonuje
się je na zawijakach.
Zaginanie blachy polega na ręcznym gięciu blachy zamocowanej jednym końcem.
Blachę zagina się teŜ na krawędziarce, przepuszczając ją między obracającymi się krąŜkami
roboczymi.
Wciąganie blachy nazywane jest teŜ spęczaniem. Stosuje się je podczas ręcznego
wykonywania naczyń walcowatych z płaskich krąŜków blachy, zwijania kątowników z blachy
lub pasowania do siebie elementów o róŜnych średnicach.
Czynnością poprzedzającą wciąganie blachy podczas wykonywania naczynia jest
wytrasowanie rysikiem wysokości obrzeŜa. Następnie za pomocą szczypiec kształtuje się
fałdową powierzchnię boczną naczynia. Powstałe fałdy spęcza się poprzez rozklepywanie ich
na zaginadle na pomocą młotka obrębiaka (rys. 26).
Rys. 26. Wciąganie blachy [2, s. 85]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
Wciąganie blachy na większą skalę wykonuje się matrycach do spęczania i wygniatania
blach.
Wgłębianie blachy nazywane inaczej puklowaniem blachy stosowane jest do ręcznego
wyklepywania z płaskiego krąŜka blachy przedmiotu o kształcie czaszy lub elipsoidy. Do tego
celu niezbędne jest najpierw wykonanie wzornika – najczęściej z twardego drewna, Ŝeliwa
szarego lub odlewu cynkowego. Powierzchnia wzornika musi być gładka i wypolerowana,
gdyŜ wszelkie nierówności na wzorniku odbiłyby się podczas kształtowania na nim blachy.
Cienką blachę kształtuje się na zimno poprzez wyklepywanie jej na wzorniku młotkiem-
klepakiem (rys. 27). Wgłębianie rozpoczyna się od wyklepywania od zewnątrz krąŜka, który
podczas wyklepywania naleŜy stopniowo obracać.
Rys. 27. Ręczne wgłębianie blachy [2, s. 87]
Blachę grubą (ponad 2 mm) naleŜy podczas wgłębiania podgrzać palnikiem acetylenowo-
tlenowym w celu nadania jej większej podatności na kształtowanie i dodatkowo – docisnąć ją
do wzornika przytrzymywaczem.
W zakładach blacharskich wykonujących masową produkcję, wgłębianie wykonuje się na
prasach (rys. 28). Kształt wybijany jest za pomocą stempla prasy, a zamiast matrycy pod
blachę podkłada się pierścień o zaokrąglonych obrzeŜach. Przebieg wgłębiania naleŜy
kontrolować i ręcznie ustawiać połoŜenia pierścienia ze spoczywającą na nim blachą.
Rys. 28. Wgłębianie blachy na prasie [2, s. 88]
Wyoblanie blachy polega na kształtowaniu blachy na obracającym się wzorniku, przez
wywieranie na nią miejscowego nacisku za pomocą narzędzia o gładkiej, wypolerowanej
główce, zwanego wyoblakiem.
Wyoblanie wykorzystuje skłonność blach do odkształceń plastycznych bez przerwania
ciągłości materiału. W rezultacie z krąŜka blachy uzyskuje się cienkościenną bryłę obrotową,
nieraz o bardzo skomplikowanym kształcie.
W zaleŜności od sposobu kształtowania materiału rozróŜnia się:
−
wyoblanie ręczne – wykonywane na wyoblarkach ręcznych,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
−
wyoblanie mechaniczne – wykonywane na wyoblarkach automatycznych.
Podczas wyoblania ręcznego przesuwanie główki wyoblaka po powierzchni wirującej
blachy powoduje, Ŝe jej brzegi zaczynają się stopniowo unosić ku górze i z płaskiego krąŜka
blachy powstaje naczynie o kształcie czaszy (rys. 29). W czasie wyoblania naciskana
wyoblakiem powierzchnia musi być smarowana środkiem zmniejszającym tarcie. Prędkość
wirowania musi być odpowiednio dobrana do rodzaju blachy i projektowanego kształtu
naczynia. RównieŜ siła nacisku wyoblakiem musi być dostosowana do rodzaju blachy, gdyŜ
od tego zaleŜy jakość wykonanej powierzchni. Kształtowanie blach stalowych wymaga
większej siły nacisku, niŜ kształtowanie blach aluminiowych. Grubość blachy kształtowanej
w tym procesie ulega zmniejszeniu na ściankach naczynia, a zwiększa się przy jego brzegach,
lecz nie powinna się ona róŜnić od grubości początkowej o więcej niŜ 25%. Podczas
wyoblania wysokich naczyń trzeba stosować wyŜarzanie międzyoperacyjne w celu
zmiękczenia blachy i uniknięcia pęknięć. Wyoblanie ze względu na czasochłonność nadaje
się do produkcji małych serii wyrobów. Znacznie szybsze jest tłoczenie blach na prasie, lecz
wyoblanie nie wymaga zastosowania drogich maszyn i narzędzi.
Rys. 29. Wyoblanie blachy [2, s. 200]
Fałdowanie blachy sposobem ręcznym wykonuje się za pomocą szczypiec okrągłych lub
na drewnianym klocku za pomocą młotka obrębiaka (rys. 30). Za pomocą szczypiec fałduje
się blachy miękkie – aluminiowe i cynkowe o grubość do 1 mm.
Są one na tyle podatne na fałdowanie, Ŝe nie wymagają wyŜarzania. Blachy stalowe grubsze –
o grubości do 1 mm fałduje się na drewnianym klocku i wymagają one wyŜarzania.
Rys. 30. Fałdowanie blachy [2, s. 85]
śłobienie blachy to inaczej rowkowanie. Wykonuje się je w wyrobach z blachy w celu
usztywnienia wyrobu lub zagięcia obrzeŜy krąŜków. Blachę przepuszcza się między
obracającymi się krąŜkami roboczymi kształtującymi krawędzie blachy.
Formowanie blach wielkowymiarowych wykonywane jest metodą obciągania.
Obciąganie jest metodą plastycznego kształtowania blach na maszynach zwanych
obciągarkami. Polega ono na przyłoŜeniu duŜej siły rozciągającej do przeciwległych krawędzi
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
arkusza blachy i dociśnięciu tego arkusza do wypukłego wzornika z siłą przekraczającą
granicę plastyczności materiału.
Wzornik jest projektowany ściśle według kształtu i wymiarów gotowego przedmiotu.
MoŜe on być wykonany z drewna ulepszonego, z tworzyw sztucznych, ze stopów
niskotopliwych lub z betonu. Im gładsza jest powierzchnia wzornika, tym obciąganie jest
łatwiejsze Do zmniejszenia tarcia między wzornikiem a blachą, stosuje się smarowanie
wzornika smarami lub okładanie jego powierzchni gumą.
Do formowania tą metodą nadają się kształty, których krzywizna w przekroju podłuŜnym
jest duŜa, a w przekroju poprzecznym – mała.
Stosuje się róŜne metody obciągania, które klasyfikuje się w zaleŜności od przyłoŜenia sił
rozciągających i sposobu pracy wzornika.
Obciąganie poprzeczne polega na zaciśnięciu dwóch przeciwległych brzegów blachy
w nieruchomych uchwytach i podnoszeniu wzornika napędem hydraulicznym. W ten sposób
wzornik obciąga na sobie blachę.
Obciąganie podłuŜne, czyli obciąganie uchwytami, polega na ułoŜeniu blachy na
nieruchomym wzorniku, zamocowaniu jej przeciwległych krawędzi w uchwytach
obciągających i uruchomieniu uchwytów w przeciwne strony. W ten sposób działaniem sił
obciąga się blachę po wzorniku.
Obciąganie z owijaniem polega na początkowym rozciąganiu blachy za pośrednictwem
uchwytów, a następnie owijaniu jej na wzorniku. W końcowej fazie procesu obciąga się
blachę po wzorniku.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie metody kształtowania blach stosuje się podczas robót blacharskich?
2. W jaki sposób wykonuje się ręczne zwijanie blachy?
3. Jak przebiega zwijanie blachy na zwijarce?
4. Jak przebiega zwijanie blachy na prasie hydraulicznej?
5. W jakim celu wykonuje się wywijanie blachy?
6. Jak przebiega wywijanie blachy sposobem ręcznym?
7. Jak przebiega wciąganie blachy sposobem ręcznym?
8. Jak przebiega wgłębianie blachy sposobem ręcznym?
9. Jak przebiega wgłębianie blachy na prasie?
10. Jak przebiega ręczne wyoblanie blachy?
11. Jak przebiega fałdowanie blachy sposobem ręcznym?
12. W jakim celu wykonuje się Ŝłobienie blachy?
13. Jak przebiega wgłębianie blachy sposobem ręcznym?
14. W jaki sposób formuje się blachy wielkowymiarowe?
15. Jak przebiega formowanie blachy metodą obciągania?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Obejrzyj film dydaktyczny (lub foliogram) przedstawiający róŜne metody kształtowania
blach. Wynotuj zauwaŜone przez Ciebie metody kształtowania blach i uŜywany do tego celu
sprzęt. Porównaj własne notatki z notatkami kolegów. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć film lub foliogram przygotowany przez nauczyciela,
2) zanotować w notatniku nazwy metod kształtowania blach, które zauwaŜyłeś na filmie lub
na foliogramie,
3) porównać własne notatki z notatkami kolegów,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
film dydaktyczny lub foliogram przedstawiający metody kształtowania blach,
–
zestaw do wyświetlania filmów (lub zestaw do wyświetlania foliogramów),
–
notatnik,
–
przybory do pisania,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca metod kształtowania blach.
Ćwiczenie 2
Spośród sprzętu dostępnego w szkolnej pracowni blacharskiej, dobierz zestaw do
wykonania kształtowania blachy metodą wciągania blachy sposobem ręcznym. Zaprezentuj
wykonane ćwiczenie, uzasadniając wybór, którego dokonałeś.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć sprzęt do robót blacharskich dostępny w pracowni szkolnej,
2) wybrać zestaw, który Twoim zdaniem posłuŜy do kształtowania blachy metodą
wciągania,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie – uzasadnić dokonany wybór.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
sprzęt do robót blacharskich dostępny w pracowni szkolnej,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca przeznaczenia sprzętu do robót blacharskich i metod
kształtowania blach.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) scharakteryzować zwijanie blachy?
2) scharakteryzować wywijanie blachy?
3) scharakteryzować zaginanie blachy?
4) scharakteryzować wciąganie blachy?
5) scharakteryzować wgłębianie blachy?
6) scharakteryzować wyoblanie blachy?
7) scharakteryzować fałdowanie blachy?
8) scharakteryzować Ŝłobienie blachy?
9) scharakteryzować obciąganie blachy
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
4.5. Sposoby łączenia blach
4.5.1. Materiał nauczania
Podczas robót blacharskich stosuje się następujące metody łączenia blach:
−
na rąbki,
−
na zwoje,
−
na listwy,
−
na nity,
−
za pomocą lutowania,
−
za pomocą spawania.
Łączenie blach na rąbki polega na zagięciu brzegów dwóch łączonych arkuszy,
załoŜeniu ich na siebie i wzajemnym dociśnięciu.
RozróŜnia się połączenia na:
−
rąbek leŜący pojedynczy,
−
rąbek leŜący podwójny,
−
rąbek stojący pojedynczy,
−
rąbek stojący podwójny.
Fazy wykonywania rąbków ilustruje rysunek 31.
a)
b)
Rys. 31. Połączenia blach na rąbki: a) leŜący, b) stojący [3, s. 109, 110]
Zaginanie i zaklepywanie rąbków wykonuje się za pomocą zaginadła i drewnianego
młotka blacharskiego. Podczas masowej produkcji połączeń do zaginania stosowane są
krawędziarki lub Ŝłobiarki. Kontrola jakości wykonanego połączenia polega na sprawdzeniu,
czy połączone arkusze blachy nie są ruchome względem siebie, czy rąbki stojące są równe
i proste, a leŜące – czy przylegają do blachy, do której są nagięte.
Łączenie blach na zwoje stosuje się do blachy cynkowej. Zwoje wykonuje się za
pomocą zwijarek. Krawędź jednego arkusza podwija się na zwój skierowany do dołu,
a krawędź drugiego arkusza podwija się na zwój skierowany do góry. Tak przygotowane
krawędzie wsuwa się w siebie. Ten sposób łączenia wykonuje się podczas wykonywania
pokryć dachowych, ale tylko w szwach prostopadłych do okapu. Po wykonaniu zwoi naleŜy
sprawdzić, czy krucha blacha cynkowa nie została uszkodzona mechanicznie podczas
wykonywania połączenia, gdyŜ to powodowałoby nieszczelność połączenia. Sposób
wykonywania tego połączenia widoczny jest na rysunku 32.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
Rys. 32. Połączenia blach na zwój [3, s. 112]
Łączenie blach na listwy wykorzystuje się podczas wykonywania pokryć dachowych.
MoŜna je stosować w szwach prostopadłych do okapu. Podczas łączenia blach na listwy
naleŜy uwaŜać, aby nie podziurawić blachy na krawędziach listew. Sposób wykonania tych
połączeń widoczny jest na rysunku 33.
Rys. 33. Połączenia blach na listwy [3, s. 112]
Łączenie blach na nity (rys. 34) wykonuje się przewaŜnie podczas wykonywania pokryć
dachowych. Nitowanie nitami o średnicy do 9 mm wykonuje się na zimno, zaś nitowanie
nitami o średnicach większych od 9 mm wykonuje się na gorąco. Najpierw w blachach
przeznaczonych do łączenia wykonuje się otwory, w których następnie umieszcza się nity.
Podczas ręcznego nitowania na zimno pod łeb nita podstawia się wspornik (przypór),
a zakuwkę kształtuje się zakownikiem (dociskaczem), w który uderza się młotkiem.
Nitowanie na gorąco wykonuje się w kuźniach lub piecykach elektrycznych lub gazowych.
Nitowanie zmechanizowane wykonuje się za pomocą maszyn zwanych niciarkami lub za
pomocą przyrządów ręcznych zwanych nitownikami. Nitowniki stosuje się do nitowania na
zimno nitów stalowych i ze stopów aluminium o średnicy do 6 mm. Niciarki mają
zastosowanie do nitowania na zimno. Do łączenia blach stosuje się nity płaskie, kuliste,
soczewkowe lub grzybkowe. Kontrola jakości połączenia nitowanego polega na sprawdzeniu,
czy nity zostały prawidłowo zakute, czy znitowane blachy nie są ruchome względem siebie.
Rys. 34. Połączenie blach na nity: 1 - łeb, 2 - trzon, 3 – przypór, 4 – dociskacz, 5 – nagłówniak, 6 - zakuwka
[1, s. 75]
Łączenie blach poprzez lutowanie polega na wykonaniu trwałego zespolenia blach za
pomocą spoiwa zwanego lutowiem. Przed rozpoczęciem lutowania naleŜy mechanicznie
oczyścić blachy przeznaczone do łączenia. Pozostawianie na powierzchni blach rdzy, tłuszczu
lub farby utrudnia lub uniemoŜliwia wykonanie trwałego połączenia. Następnie wykonuje się
chemiczne czyszczenie stykowych powierzchni blach wodnym roztworem salmiaku, po czym
powleka się blachy płynem lub pastą lutowniczą. Podczas łączenia blachy trzeba docisnąć do
siebie kleszczami. Spoiwo musi być podgrzane lutownicą do temperatury niŜszej, niŜ
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
temperatura topnienia łączonego materiału. ZaleŜnie od rodzaju uŜytego spoiwa rozróŜnia się
lutowanie miękkie i lutowanie twarde. W połączeniach blacharskich stosuje się przewaŜnie
lutowanie miękkie za pomocą stopu ołowiowo-cynowego, zwanego potocznie cyną. Do
lutowania stosuje się teŜ spoiwa bezcynowe, które mają nieco wyŜszą temperaturę topnienia
i lepsze własności wytrzymałościowe niŜ spoiwa cynowe. Podczas lutowania rozgrzaną kolbą
lutowniczą topi się lutowie, które ścieka na złącze i jest po nim rozprowadzane.
Połączenia lutowane blach płaskich wykonuje się na następujące sposoby:
−
na zakładkę,
−
na zakładkę z podgięciem,
−
z podkładką,
−
punktowo.
Po wykonaniu lutowania naleŜy dokonać kontroli jakości połączenia i sprawdzenia
wyglądu spoiny. NaleŜy sprawdzić wstępnie połączenie na szczelność poprzez wykonanie
próby wodnej i obserwowaniu, czy nie ma przecieku wody przez spoinę. Dokładnego
sprawdzenia spoiny dokonuje się smarując jedną jej stronę warstwą kredy, a na drugą wlewa
się niewielką ilość nafty, po czym naleŜy obserwować, czy na kredzie nie pojawiają się tłuste
plamy. Do sprawdzania bardziej odpowiedzialnych połączeń lutowanych stosuje się badania
defektoskopowe, rentgenowskie, wytrzymałościowe i inne.
Łączenie blach poprzez spawanie polega na miejscowym nadtopieniu styków blach
z dodaniem spoiwa. Spawanie gazowe stosowane jest do łączenia elementów o grubościach
0,4–40 mm w płomieniu palnika acetylenowo-tlenowego i stopienia drutu spawalniczego,
który tworzy spoinę. Spawanie elektryczne stosuje się do wykonywanie połączeń elementów
o grubościach 1,0–80 mm w łuku elektrycznym, który powstaje między elektrodą
a materiałem spawanym.
Przed przystąpieniem do spawania naleŜy przygotować krawędzie blach, oczyścić je
i ustawić. Przygotowanie krawędzi wykonuje się w następujący sposób:
Blachy cienkie o grubości poniŜej 2 mm przed spawaniem odgina się pod kątem prostym,
a spawanie wykonuje się bez dodatku spoiwa. Spoinę tworzą stopione brzegi blach.
Blachy o grubości od 4 do 12 mm naleŜy zukosować na kształt litery V pod kątem 50–60°,
a blachy grubsze – na kształt litery X pod kątem 50–60°. Elektrody dobiera się do rodzaju
połączenia, wymagań wytrzymałościowych i pozycji spawania. W zaleŜności od załoŜeń
projektu, blachy moŜna łączyć ze sobą wykonując spoiny czołowe lub pachwinowe. Kontrola
jakości spoin polega na sprawdzeniu, czy równo są ułoŜone, czy blacha wokół nich nie jest
przepalona. Do sprawdzania bardziej odpowiedzialnych połączeń lutowanych stosuje się
badania defektoskopowe, rentgenowskie, wytrzymałościowe i inne.
Spawanie blach mogą wykonywać wyłącznie spawacze.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na jakie sposoby łączy się blachy podczas wykonywania robót blacharskich?
2. Jak wykonuje się połączenia blach na rąbki?
3. Jak wykonuje się połączenia blach na zwoje?
4. Jakie blachy łączy się na zwoje?
5. Jak wykonuje się lutowane połączenia blach?
6. Jak wykonuje się spawane połączenia blach?
7. Jak wykonuje się połączenia blach na nity?
8. Jak wykonuje się połączenia blach na listwy?
9. Na czym polega kontrola jakości wykonanych połączeń?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Nazwij przedstawione na planszach przygotowanych przez nauczyciela sposoby łączenia
blach. Wyjaśnij sposób ich wykonania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć przygotowane przez nauczyciela plansze przedstawiające sposoby łączenia
blach,
2) nazwać poszczególne połączenia,
3) wyjaśnić, w jaki sposób się je wykonuje.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
plansze przedstawiające róŜne sposoby łączenia blach,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca sposobów łączenia blach.
Ćwiczenie 2
Z otrzymanego od nauczyciela zestawu eksponatów przykładowych połączeń blach na
róŜne sposoby, wybierz te, które są wadliwie wykonane. Wyjaśnij, na czym polegają wady
tych połączeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć przygotowane przez nauczyciela eksponaty połączeń blach,
2) przeanalizować poprawność wykonania połączeń,
3) wybrać z zestawu te eksponaty, które są wadliwie wykonane,
4) wyjaśnić, na czym polegają wady tych połączeń.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
zestaw połączeń blach na róŜne sposoby,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca sposobów łączenia blach.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) rozróŜnić sposoby łączenia blach?
2) wyjaśnić, kiedy stosuje się połączenia blach na rąbki?
3) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się połączenia blach na rąbki?
4) wyjaśnić, jakie blachy łączy się na zwoje?
5) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się połączenia blach na zwoje?
6) wyjaśnić, w jaki sposób przygotowuje się blachy do nitowania?
7) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się połączenia blach na nity?
8) wyjaśnić, jakiego sprzętu uŜywa się do nitowania?
9) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się lutowanie blach?
10) wyjaśnić, w jaki sposób przygotowuje się blachy do spawania?
11) wymienić rodzaje spoin wykonywanych podczas łączenia blach?
12) wyjaśnić, na czym polega kontrola jakości wykonania róŜnych połączeń
blach?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
4.6. Przepisy
bezpieczeństwa
i
higieny
pracy,
ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska
4.6.1. Materiał nauczania
Na kaŜdym etapie prac blacharskich niezbędne jest przestrzeganie i stosowanie zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska.
Stanowisko pracy blacharza powinno być utrzymane w porządku i czystości, gdyŜ
bałagan oraz nieergonomiczna organizacja stanowiska bywa często przyczyną wypadków
przy pracy.
Pomieszczenia blacharni, w których wykonuje się prace spawalnicze powinny
odpowiadać warunkom określonym dla spawalni.
Podłogi pomieszczenia blacharni powinny
być łatwo zmywalne, a ściany wyłoŜone materiałem łatwozmywalnym do wysokości 1,8 m.
W blacharni powinna być wykonana wentylacja mechaniczna, a w przypadku tylko
pojedynczych stanowisk spawania dopuszcza się miejscowe wyciągi. W pomieszczeniach,
gdzie wykonuje się lutowanie i spawanie powinna być wentylacja nawiewno-wywiewna, aby
uniknąć szkodliwego działania oparów chemicznych
W pracy blacharz powinien być ubrany w odzieŜ ochronną i stosować środki ochrony
indywidualnej. Najbardziej odpowiednim ubraniem roboczym dla blacharza jest
dwuczęściowe ubranie drelichowe z mankietami przy spodniach i rękawami zapinanymi na
guziki. Podczas wykonywania prac w temperaturze poniŜej 5°C blacharz powinien zakładać
kurtkę i spodnie ocieplane. Blacharz pracujący na wysokości przy wykonywaniu pokryć
dachowych powinien być zabezpieczony przed upadkiem pasem bezpieczeństwa.
Do segregowania arkuszy blachy naleŜy uŜywać ochraniaczy skórzanych, które
zabezpieczają dłonie i przeguby rąk przed skaleczeniem. Obuwie powinno być skórzane,
antypoślizgowe, z grubymi cholewkami. Prace spawalnicze naleŜy wykonywać
w specjalistycznej odzieŜy ochronnej. Przelewanie kwasów naleŜy wykonywać w rękawicach
gumowych.
Trzeba uwaŜać, aby nie dotykać przewodów elektrycznych, których stan izolacji budzi
wątpliwości. Konieczne jest sprawdzanie uziemienia elektronarzędzi przed ich uŜyciem. Na
stanowiskach pracy o zwiększonym zagroŜeniu poŜarowym powinny oprócz instrukcji
przeciwpoŜarowych znaleźć się środki i sprzęt gaśniczy.
W zakładzie blacharskim zabronione jest:
−
uŜywanie otwartego ognia podczas pracy z benzyną lub spirytusem,
−
pozostawianie niewygaszonych palenisk bez dozoru,
−
uŜywanie otwartego ognia w pobliŜu materiałów łatwopalnych,
−
bagatelizowanie iskrzących elektronarzędzi i Ŝarówek,
−
stawianie włączonych kuchenek elektrycznych na drewnianej podłodze,
−
naprawianie bezpieczników we własnym zakresie.
Właściwy sposób postępowania z odpadami powstającymi na stanowisku pracy blacharza
wpływa na bezpieczeństwo pracowników i ochronę środowiska naturalnego przed
zanieczyszczeniem.
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska
zostały szczegółowo omówione w jednostce modułowej 721[01].O1.01, natomiast
w niniejszym rozdziale zostaną poruszone zasady bezpiecznej pracy obowiązujące podczas
posługiwania się narzędziami i wykonywania podstawowych operacji blacharskich.
Podczas trasowania naleŜy:
−
prawidłowo oświetlić stanowisko pracy,
−
ostroŜnie posługiwać się ostrymi znacznikami,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
−
na wolne końce znaczników nałoŜyć - podczas pracy i przerw - specjalne kapturki
ochronne,
−
przedmioty na płytach traserskich zabezpieczyć przed upadkiem,
−
podczas manipulowania blachą na stole traserskim, ręce chronić rękawicami,
−
na stanowiskach traserskich umieszczać tylko niezbędne do pracy narzędzia i materiały.
Podczas cięcia naleŜy:
−
dobrać odpowiedni rodzaj noŜyc do bezpiecznego wykonania operacji,
−
dostosować noŜyce do grubości przycinanego materiału,
−
podczas cięcia cienkich blach ręcznymi noŜycami trzymać rozcinany materiał przez
rękawicę ochronną i zachować szczególną ostroŜność, aby uniknąć urazu ręki ostrą
krawędzią blachy lub bezpośrednio ostrzami noŜyc,
−
wyeliminować z uŜycia zbyt luźno skręcone, tępe lub zuŜyte noŜyce,
−
noŜyce dźwigniowe zabezpieczyć przed samoczynnym opadnięciem dźwigni,
−
sprawdzić,
czy
noŜyce
gilotynowe
posiadają
listwę
zabezpieczającą
przed
przypadkowym włoŜeniem ręki pod gilotynę,
−
sprawdzić, czy noŜyce krąŜkowe posiadają osłony zabezpieczające,
−
sprawdzić, czy korpusy maszyn o napędzie elektrycznym są uziemione,
−
posługiwać się nieuszkodzonymi, dobrze naostrzonymi przecinakami,
−
uŜywać okularów ochronnych podczas przecinania materiałów twardych oraz podczas
ostrzenia narzędzi.
Podczas piłowania naleŜy:
−
zamocować piłowany element w imadle w sposób stabilny,
−
ustawić się w odległości około 0,2 m od obrabianego materiału; lewą nogę wysunąć do
przodu, tułów lekko pochylić do przodu, aby cięŜar ciała spoczywał głównie na lewej nodze,
−
pilnik trzymać tak, aby duŜy palec znalazł się na trzonku, a pozostałe obejmowały go od
spodu,
−
lewą rękę ułoŜyć zgiętymi palcami na końcu pilnika,
−
piłować ruchami ciągłymi, równomiernymi,
−
uŜywać pilników ostrych i nieuszkodzonych,
−
opiłki powstające podczas piłowania zmiatać delikatnie szczotką lub szmatką, tak aby nie
zaprószyć oczu.
Podczas gwintowania naleŜy:
−
zamocować obrabiane elementy w imadle tak, aby nie ulegały przesuwaniu,
−
wykonywać czynności tak, aby nie pokaleczyć rąk.
Podczas nitowania naleŜy:
−
uŜywać nieuszkodzonych narzędzi,
−
uwaŜać Ŝeby się nie poparzyć podczas nitowania na gorąco,
−
podczas uŜywania nitownika pneumatycznego nie włączać dopływu powietrza przed
zetknięciem bijaka-nagłównika z trzonem nitu,
−
sprawdzić uziemienie lub zerowanie przed uŜyciem niciarki mechanicznej i elektrycznej.
Podczas lutowania naleŜy:
−
chronić ciało i ubranie przed Ŝrącym działaniem kwasów uŜywanych w procesie
lutowania,
−
do odtłuszczania uŜywać tylko przeznaczonych do tego środków, a nigdy benzyny ani
spirytusu,
−
lampę lutowniczą zapalać w miejscach nie zagroŜonych powstaniem poŜaru,
−
uzupełniać paliwo w lampie lutowniczej tylko po jej zgaszeniu i ostudzeniu,
−
sprawdzić uziemienie lub zerowanie lutownicy elektrycznej przed jej uŜyciem.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie warunki bezpiecznej pracy powinno spełniać pomieszczenie blacharni?
2. Z jakich części powinno się składać uranie robocze blacharza?
3. Jaki środek ochrony osobistej zabezpiecza blacharza pracującego na wysokości przed
upadkiem?
4. Jakie warunki przeciwporaŜeniowe powinny spełniać elektronarzędzia?
5. Jakie środki ochrony przeciwpoŜarowej naleŜy zapewnić na stanowiskach pracy
o zwiększonym zagroŜeniu poŜarowym?
6. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas trasowania
blachy?
7. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas cięcia blachy?
8. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas piłowania
blachy?
9. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas gwintowania
blachy?
10. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas lutowania blach?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zidentyfikuj zagroŜenia poŜarowe na szkolnym stanowisku pracy blacharza wskazanym
przez nauczyciela. Ustal sposoby zapobiegania tym zagroŜeniom, a następnie wynotuj je
w notatniku. Wypisz czytelnie zagroŜenia i sposoby zapobiegania na dwóch odrębnych
tablicach, które następnie umieścisz nad stanowiskiem pracy, którego one dotyczą. Zastosuj
kolorystykę tablic tak, aby zagroŜenia identyfikował kolor czerwony, a sposoby ich
uniknięcia kolor zielony. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć wskazane przez nauczyciela stanowisko blacharskie w pracowni szkolnej,
2) zidentyfikować zagroŜenia poŜarowe na tym stanowisku,
3) ustalić sposoby zapobiegania zidentyfikowanym zagroŜeniom,
4) zapisać je w notatniku,
5) wykonać tablice zgodnie z poleceniem zawartym w treści ćwiczenia,
6) umieścić wykonane tablice w widocznym miejscu na stanowisku blacharskim,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
jedno ze stanowisk blacharskich w pracowni szkolnej wraz z wyposaŜeniem,
−
notatnik,
−
przybory do pisania i rysowania,
−
linijki,
−
kolorowy karton,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca bezpieczeństwa przeciwpoŜarowego na stanowisku
pracy blacharza.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
Ćwiczenie 2
Spośród asortymentu dostępnego w pracowni szkolnej dobierz – zgodnie z przepisami
bezpieczeństwa i higieny pracy odzieŜ ochronną i środki ochrony osobistej dla blacharza
wykonującego prace na wysokości w temperaturze 3°C. Wyjaśnij, jaką rolę mają spełnić
poszczególne części odzieŜy i ochrony.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć odzieŜ ochronną i środki ochrony indywidualnej dostępne w pracowni szkolnej,
2) wybrać odzieŜ ochronną i środki ochrony indywidualnej zgodnie z poleceniem zawartym
w treści ćwiczenia,
3) wyjaśnić rolę poszczególnych części odzieŜy i ochron.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
odzieŜ ochronna i środki ochrony indywidualnej dla blacharza,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca wyposaŜenia pracowników w odzieŜ ochronną i środki
ochrony indywidualnej.
Ćwiczenie 3
Spośród asortymentu dostępnego w pracowni szkolnej dobierz – zgodnie z przepisami
bezpieczeństwa i higieny pracy odzieŜ ochronną
i
ś
rodki ochrony osobistej dla blacharza
sortującego blachę. Wyjaśnij, jaką rolę mają spełnić poszczególne części odzieŜy i ochrony.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć odzieŜ ochronną i środki ochrony indywidualnej dostępne w pracowni szkolnej,
2) wybrać odzieŜ ochronną i środki ochrony indywidualnej zgodnie z poleceniem zawartym
w treści ćwiczenia,
3) wyjaśnić rolę poszczególnych części odzieŜy i ochron.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
ś
rodki ochrony indywidualnej dla blacharza,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca wyposaŜenia pracowników w odzieŜ ochronną i środki
ochrony indywidualnej.
Ćwiczenie 4
Scharakteryzuj prawidłowy sposób piłowania blachy. Zademonstruj prawidłowy sposób
trzymania pilnika podczas piłowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować prawidłowy sposób piłowania blachy,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) umieścić blachę w imadle i zamocować ją tak, aby się nie przesuwała,
4) wybrać odpowiedni pilnik,
5) uchwycić pilnik tak, aby duŜy palec znalazł się na trzonku, a pozostałe obejmowały
go od spodu,
6) lewą rękę ułoŜyć zgiętymi palcami na końcu pilnika,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
stół blacharski,
–
imadło,
–
pilnik,
–
blacha,
–
literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania operacji blacharskich.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wymienić, jakie warunki bezpieczeństwa muszą być zapewnione
w warsztacie blacharskim?
2) dobrać ubranie robocze i środki ochrony indywidualnej dla blacharza
zaleŜności od rodzaju wykonywanej pracy?
3) określić, jakie mogą być przyczyny poraŜenia prądem elektrycznym
na stanowisku pracy blacharza?
4) wymienić środki ochrony przeciwpoŜarowej niezbędne na stanowiskach
pracy o zwiększonym zagroŜeniu poŜarowym?
5) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas trasowania?
6) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas cięcia blachy?
7) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas piłowania
blachy?
8) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas gwintowania
blachy?
9) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas lutowania blach?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
5. SPARWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o róŜnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za kaŜdą poprawną odpowiedź moŜesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla kaŜdego zadania podane
są cztery moŜliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz
ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.
7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. JeŜeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uwaŜasz za
poprawną.
8. Test
zawiera
zadania
z
poziomu
podstawowego
i
zadania
z
poziomu
ponadpodstawowego, które mogą przysporzyć Ci trudności. (dotyczy to zadań
o numerach od 14 do 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
−
Instrukcja,
−
Zestaw zadań testowych,
−
Karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Cechowanie blach polega na
a) nadaniu blasze cech plastyczności.
b) wyszczególnieniu w raporcie cech fizycznych blachy.
c) wyszczególnieniu w raporcie cech mechanicznych blachy.
d) wyszczególnieniu informacji odnośnie wytwórcy, rodzaju powierzchni, jakości,
wymiarów, znaku stali.
2. Charakterystyczną srebrno-szarą barwę i powłokę z tzw. kwiatem, posiada blacha
a) cynkowa.
b) miedziana.
c) stalowa czarna.
d) stalowa ocynkowana.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
3. Z oznaczenia ∟60 x 60 x 5 wynika, Ŝe długość ramienia kątownika wynosi
a) 60 mm.
b) 65 mm.
c) 120 mm.
d) 125 mm.
4. Na zamieszczonym niŜej rysunku widoczny jest
a) kątomierz.
b) suwmiarka.
c) mikromierz.
d) przymiar tarczowy.
5. NoŜyce proste zwykłe słuŜą do
a) cięcia blach w miejscach trudnodostępnych.
b) cięcia krótkich odcinków blach po liniach prostych.
c) cięcia bardzo długich odcinków blach po liniach prostych.
d) cięcia krótkich odcinków blach po liniach prostych i krzywych.
6. Na zamieszczonym niŜej rysunku widoczne są noŜyce
a) stołowe.
b) krąŜkowe.
c) mechaniczne gilotynowe.
d) ręczne zmechanizowane.
7. Aby ukształtować blachę nie pozostawiając na niej śladów młotka, naleŜy uŜyć
a) zaginadła.
b) kowadełka.
c) młotka drewnianego.
d) młotka metalowego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
8. Gięcie blachy naleŜy wykonać na
a) zwijarce.
b) Ŝłobiarce.
c) wyoblarce.
d) krawędziarce.
9. Wrzeciono z osadzonym wzornikiem jest częścią
a) gilotyny.
b) zwijarki.
c) wyoblarki.
d) krawędziarki.
10. Trasowanie to czynności zmierzające do wyznaczenia
a) najkrótszej trasy podawania materiałów między maszynami.
b) punktów i linii, według których będzie wykonywana obróbka.
c) wyznaczenia bezpiecznych punktów i linii wokół pracujących maszyn.
d) technologicznej trasy obiegu materiałów poddawanych obróbce w zakładzie
blacharskim.
11. Aby bezpiecznie wykonać cięcie blachy noŜycami ręcznymi, naleŜy podczas przecinania
blachy
a) unieść rękojeści noŜyc do dołu.
b) unieść rękojeści noŜyc ku górze.
c) przechylić noŜyce lekko w lewo.
d) przechylić noŜyce lekko w prawo.
12. Do obsługi gilotyny wystarczy
a) jeden pracownik.
b) dwóch pracowników – podawca i odbiorca.
c) trzech pracowników – podawca, odbiorca i pomocnik.
d) czterech pracowników – podawca, odbiorca i dwóch pomocników.
13. Na zamieszczonym niŜej rysunku widoczne jest
a) tłoczenie lachy na prasie.
b) zwijanie blachy na zwijarce.
c) Ŝłobienie blachy na Ŝłobiarce.
d) wyoblanie blachy na wyoblarce.
14. Jeśli blacha podczas wyoblania nie poddaje się kształtowaniu, to moŜe oznaczać, Ŝe ma
a) małą zdolność do odkształceń spręŜystych.
b) duŜą zdolność do odkształceń spręŜystych.
c) małą zdolność do odkształceń plastycznych.
d) duŜą zdolność do odkształceń plastycznych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
15. Blacha, która przez wiele lat poddawana była wpływom warunków atmosferycznych
i pokryła się zielonkawą patyną, to blacha
a) cynkowa.
b) miedziana.
c) stalowa czarna.
d) stalowa ocynkowana.
16. Jeśli podczas lutowania blach blacharz zastosuje temperaturę lutownicy wyŜszą, niŜ
temperatura topnienia blachy, to
a) uszkodzi blachę.
b) uszkodzi lutownicę.
c) wykona bardzo trwałe połączenia.
d) połączy materiał nawet bez uŜycia lutowia.
17. Naprawianie bezpieczników we własnym zakresie jest
a) dozwolone.
b) całkowicie zabronione.
c) zabronione niepełnoletnim.
d) dozwolone tylko doświadczonym pracownikom.
18. JeŜeli podczas cięcia blachy w miejscach trudnodostępnych blacharz posłuŜy się
niewłaściwym rodzajem noŜyc, to
a) uszkodzi noŜyce.
b) szybko wykona zadanie.
c) niedokładnie wykona zadanie.
d) nie będzie to miało wpływu na jakość wykonanego zadania i stan noŜyc.
19. Z opisu:
„Roboczą częścią maszyny są trzy podłuŜnie ustawione walce, zamontowane
na dwóch Ŝeliwnych, połączonych ze sobą ramach. Dwa napędzające walce poruszają
się przeciwbieŜnie i słuŜą do przesuwania wkładanej między nie blachy w stronę
trzeciego walca, który powoduje (…) blachy”
wynika, Ŝe jest to
a) zwijarka.
b) Ŝłobiarka.
c) wyoblarka.
d) krawędziarka.
20. Jeśli przed trasowaniem blacha zostanie pomalowana wodnym roztworem kredy, to
a) poprawi się jej odporność na korozję.
b) zwiększy się jej podatność na obróbkę mechaniczną.
c) zwiększy się widoczność krzywizn i nierówności blachy.
d) zwiększy się czytelność nanoszonych na blachę linii traserskich.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Numer
zadania
Odpowiedź
Punkty
1
a
b
c
d
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
a
b
c
d
7
a
b
c
d
8
a
b
c
d
9
a
b
c
d
10
a
b
c
d
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
a
b
c
d
14
a
b
c
d
15
a
b
c
d
16
a
b
c
d
17
a
b
c
d
18
a
b
c
d
19
a
b
c
d
20
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
49
6. LITERATURA
1. Górecki A.: Technologia ogólna, podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa 1993
2. Kawecki J., Świdziński J., Zgorzelisk S.: Blacharstwo. WSiP, Warszawa 1991
3. Martinek W., Michnowski Z.: Dekarstwo i blacharstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999