WYBORY I EUROPEJSKIE

SYSTEMY WYBORCZE

FUNCKJE WYBORÓW W SYSTEMACH

DEMOKRATYCZNYCH

Demokratyczne elekcje są pokojowym,

zinstytucjonalizowanym rozstrzygnięciem

podstawowego konfliktu politycznego, jakim

stanowi walka o władzę i rozładowanie

towarzyszącego mu napięcia. Z drugiej strony

początkują kolejny cykl polityczny, w ramach

którego przegrani będą sposobić do wygranej

w następnej elekcji.

ZNACZENIE WYBORÓW W SYSTEMACH

DEMOKRATYCZNYCH

legitymują władzę zwycięzców

egzekwują odpowiedzialność polityczną

rządzących

umożliwiają alternację władzy

zapewniają reprezentację mniejszości

(w przypadku społeczeństw pluralistycznych)

determinują proces formowania rządu

wpływają na system partyjny petryfikując lub

modyfikując mechanizm jego działania

CECHY WYBORÓW DEMOKRATYCZNYCH –

UJĘCIE NORMATYWNE

tworzą warunki dla rywalizacji co najmniej dwóch podmiotów, starających się o poparcie wyborców

dają szansę odrzucenia aktualnie rządzących

odbywają się cyklicznie, tj. w miarę regularnych i wyznaczonych prawem odstępach czasowych

zapewniają wolność uczestnictwa (biernego i czynnego) wszystkim dorosłym mieszkańcom danego państwa

odbywają się w warunkach zezwalających na swobodną ekspresję polityczną

stwarzają w miarę równe szanse dla wszystkich

kandydatów w walce o władzę oraz dla zwolenników zarówno rządzących, jak i opozycji

zapobiegają dyskryminacji mniejszości

CECHY WYBORÓW DEMOKRATYCZNYCH –

UJĘCIE EMPIRYCZNE

w jakim zakresie standardy demokratycznych

wyborów są rzeczywiście realizowane

jakie czynniki wpływają na poziom frekwencji

•

czynniki społeczne,

•

czynniki polityczne,

•

czynniki prawno - instytucjonalne

PODZIAŁ WYBORÓW ZE WZGLĘDU NA

POZIOM RYWALIZACJI

wysoce rywalizacyjne – charakteryzują się wyrównaniem szans obozu władzy i opozycji

semi – rywalizacyjne – przewaga władzy nad opozycją jest znaczna i utrzymuje się przez

dłuższy czas (np. we Włoszech 1948 - 1992)

quasi – rywalizacyjne – partie rządzące

starają się zapobiec przejęciu władzy przez

opozycję, nie likwidując jednak pluralizmu

politycznego (np. w Rosji)

POJĘCIE I ELEMENTY

SYSTEMÓW WYBORCZYCH

system wyborczy określa jak są oddawane głosy i jak są one przeliczane na mandaty

ustalenie reguł gry wyborczej ma znaczenie nie tylko dla uczestników systemu politycznego, ale również dla jego stabilności – system wyborczy może efektywnie rozstrzygać konflikty między konkurentami o

stanowiska publiczne, może też być źródłem

dodatkowych napięć

na system wyborczy składają się:

•

instytucje polityczne funkcjonujące w procesie wyborczym (np. komisje wyborcze)

•

ogólne zasady prawa wyborczego

•

szczegółowe postanowienia proceduralne

CELE SYSTEMÓW WYBORCZYCH

władzę powierza się tym, którzy mają poparcie

większości (reprezentatywność)

wyłonienie większości zdolnej do powołania

trwałego gabinetu (efektywność)

zapewnienie zgodności działań rządu z

preferencjami i oczekiwaniami większości

dobór najlepszych ludzi na stanowiska

publiczne

PODSTAWOWE NORMY REGULUJĄCE

PROCES WYŁANIANIA PRZEDSTAWICIELI

zasada powszechności wyborów wynika z zasady suwerenności narodu i:

•

w sensie pozytywnym oznacza, że prawo wybierania przysługuje wszystkim obywatelom, którzy dysponują zdolnością do czynności prawnych, a ewentualne

wyłączenia mogą mieć jedynie jednostkowy charakter (na mocy prawomocnego wyroku)

•

w sensie negatywnym powszechność wyborów oznacz do wiążącego ustawodawcę zakazu pozbawiania lub ograniczania prawa uczestnictwa w procesie wyborczym grupom społecznym wyróżnianym na podstawie takich kryteriów, jak: płeć, wykształcenie, zawód, narodowość, rasa, wyznanie itp.

odstępstwa od zasady powszechności:

•

cenzusy

•

wyłączenia

PODSTAWOWE NORMY REGULUJĄCE

PROCES WYŁANIANIA PRZEDSTAWICIELI

zasada równości – wszystkie głosy są sobie nie tylko formalnie równe, ale – w miarę możliwości – winny się charakteryzować taką samą siłą (materialna równość)

zasada równości przewiduje, że liczba głosów, którymi dysponuje każdy obywatel jest równa, ale

niekoniecznie wynosi jeden (np. w Niemczech)

materialna równość prawa wyborczego jest pewnym ideałem, rzadko w pełni osiąganym w praktyce (byłaby ona osiągana, gdyby w przypadku, gdyby każdy

kandydat był wybierany przez taką samą liczbę

wyborców

normy przedstawicielstwa – wyznaczenie liczby mieszkańców, którą reprezentuje każdy

deputowany

PODSTAWOWE NORMY REGULUJĄCE

PROCES WYŁANIANIA PRZEDSTAWICIELI

zasada bezpośredniości – decyzja o składzie organu przedstawicielskiego należy do wyborcy, który oddaje swój głos na preferowanego przez siebie kandydata na deputowanego, nie korzystając z żadnych ciał

pośredniczących (np. kolegiów elektorskich)

zasada tajności

FORMUŁA WYBORCZA

sposób przeliczania głosów na mandaty

wyróżniamy trzy modele formuły wyborczej

•

systemy większościowe – zwycięską jest partia otrzymująca więcej głosów niż rywale w największej liczbie okręgów

(Wielka Brytania)

•

systemy proporcjonalne – zwycięską jest partia otrzymująca najsilniejsze poparcie w skali

wszystkich okręgów

(RFN, Hiszpania, Szwecja)

•

systemy kombinowane (mieszane) – łączące formułę większościową z proporcjonalną

SYSTEMY WIĘKSZOŚCIOWE

względne (Wielka Brytania):

•

rywalizacja odbywa się w okręgach

jednomandatowych

•

zwycięzcą zostaje ten kandydat, który uzyskał

największą liczbę głosów

•

zwycięża ta partia, która wygrała w największej liczbie okręgów

bezwzględnej (Francja):

•

do zwycięstwa w okręgu wymagane jest osiągnięcie większości bezwzględnej

plusy i minusy systemu większościowego

SYSTEMY PROPORCJONALNE

główne założenia systemów proporcjonalnych:

•

okręgi są wielomandatowe

•

procent uzyskanych mandatów jest bezpośrednią

konsekwencją rozmiaru poparcia

•

dla uzyskania mandatu nie jest potrzebne

pokonanie rywali, a jedyne osiągnięcie pewnego

pułapu poparcia

•

prócz formuły wyborczej istotną rolę odgrywają takie elementy systemu wyborczego jak rozmiar okręgu, uprawnienia wyborcy, klauzula zaporowa, czy

wyrównawcza dystrybucja mandatów

SYSTEMY PROPORCJONALNE

Podstawowe odmiany systemu

proporcjonalnego:

•

wariant list partyjnych – wyborcom przyznaje się prawo oznaczania nazwisk kandydatów na liście

przedstawionej przez partię polityczną

(Polska, Belgia, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia)

•

wariant pojedynczego głosu przechodzącego (STV) – polega na oznaczeniu przez wyborcę

kolejności nazwisk na liście obejmującej wszystkich kandydatów z poszczególnych partii, rywalizujących o głosy w danym okręgu

(Malta, Irlandia)

FORMUŁY WYBORCZE SŁUśĄCE

PRZELICZANIU GŁOSÓW NA MANDATY

metoda Hare – Niemeyera

(metoda najwyższych reszt):

•

najwierniej odwzorowuje wolę wyborców

•

zwiększa szanse partii uzyskujących nikłe poparcie

•

RFN

metoda d`Hondta:

•

preferuje partie cieszące się większym poparciem

•

Holandia, Belgia, Austria, Hiszpania, Grecja

metoda Sainte – Lague:

•

bardziej korzystna dla mniejszych partii

•

Dania, Norwegia i Szwecja

INNE ELEMENTY SYSTEMU WYBORCZEGO

systemy mieszane:

•

RFN – spersonalizowany system proporcjonalny

•

Włochy – kompensacyjny system proporcjonalny

klauzula zaporowa

kształt i rozmiar okręgu wyborczego:

•

próg naturalny – ile trzeba zdobyć głosów, aby zdobyć jeden mandat

POLITYCZNE KONSEKWENCJE

SYSTEMÓW WYBORCZYCH

stopień deformacji woli wyborców – rozmiar dysproporcji pomiędzy wielkością uzyskanego poparcia a udziałem w dystrybucji mandatów:

•

warunkowany rozmiarami okręgów i przyjętą formułą

•

najwyższa wartość proporcjonalności: Dania, Szwecja, Holandia,

•

najniższa wartość proporcjonalności: Francja

•

najniższy stopień proporcjonalności zapewniają systemy większościowe i umiarkowanie proporcjonalne

(połączenie metody d`Hondta, możliwie najmniejszych okręgów wyborczych oraz klauzuli zaporowej)

•

najwyższy stopień zapewniają systemy zakładające formułę największych reszt lub największych średnich z jednym okręgiem obejmującym cały kraj oraz z

wyrównawczą dystrybucją mandatów

POLITYCZNE KONSEKWENCJE

SYSTEMÓW WYBORCZYCH

redukcja efektywnej liczby partii na arenie

parlamentarnej warunkowana głównie

rozmiarem okręgów i przyjętą formuła

wyborczą

rozmiar nadreprezentacji zwycięskiej partii

strategie wyborcze partii politycznych –

warunkowane rozmiarem okręgów, formułą

wyborczą i uprawnieniami przysługującymi

wyborco,

TYPOLOGIA SYSTEMÓW WYBORCZYCH

Typologia systemów wyborczych ze względu

na deformację woli wyborców:

relatywnie reprezentatywne

(Austria, Dania, Finlandia, Holandia)

systemy deformujące

(Belgia, Czechy, Hiszpania, Irlandia, RFN)

systemy dyskryminacyjne

(Francja, Wielka Brytania)