MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Witold Kapusta
Stosowanie maszyn i urządzeń drogowych 833[01].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Jarosław Sadal
mgr inż. Piotr Zarzyka
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Witold Kapusta
Konsultacja:
mgr inż. Jolanta Skoczylas
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 833[01].Z1.01
 Stosowanie maszyn i urządzeń drogowych , zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu mechanik maszyn i urządzeń drogowych
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Klasyfikacja maszyn i urządzeń drogowych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Elementy robocze maszyn drogowych 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.2.3. Ćwiczenia 12
4.2.4. Sprawdzian postępów 13
4.3. Silniki stosowane w maszynach i urzÄ…dzeniach drogowych 14
4.3.1. Materiał nauczania 14
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.3.3. Ćwiczenia 19
4.3.4. Sprawdzian postępów 20
4.4. Układy napędowe maszyn i urządzeń drogowych 21
4.4.1. Materiał nauczania 21
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.4.3. Ćwiczenia 25
4.4.4. Sprawdzian postępów 26
4.5. Budowa kół pojazdów. Konstrukcja opon, ich rodzaje i oznaczenie 27
4.5.1. Materiał nauczania 27
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.5.3. Ćwiczenia 31
4.5.4. Sprawdzian postępów 33
5. Sprawdzian osiągnięć 34
6. Literatura 40
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej stosowania maszyn
i urządzeń drogowych.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
833[01].Z1
Eksploatacja maszyn i urządzeń
drogowych
833[01].Z1.01
Stosowanie maszyn i urządzeń
drogowych
833[01].Z1.02 833[01].Z1.03
Diagnozowanie i naprawa Diagnozowanie i naprawa układów
układów napędowych i jezdnych hydraulicznych, pneumatycznych
i elektrycznych
833[01].Z1.04
Wykonywanie przeglądów
okresowych maszyn
i urządzeń drogowych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- stosować prawa i pojęcia z zakresu mechaniki, mechatroniki oraz technologii dróg
i mostów,
- identyfikować materiały konstrukcyjne i eksploatacyjne stosowane w drogownictwie,
- stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 sklasyfikować maszyny drogowe i określić ich zadania,
 sklasyfikować urządzenia drogowe i określić ich zadania,
 sklasyfikować silniki stosowane w maszynach i urządzeniach drogowych,
 objaśnić działanie silników stosowanych w maszynach i urządzeniach drogowych,
 scharakteryzować maszyny i urządzenia drogowe według rodzajów napędu,
 objaśnić działanie napędów w maszynach i urządzeniach drogowych,
 rozróżnić rodzaje kół pojazdów,
 rozróżnić rodzaje opon,
 odczytać oznaczenia opon.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Klasyfikacja maszyn i urządzeń drogowych
4.1.1. Materiał nauczania
Maszyny do robót drogowych klasyfikuje się:
 grupy  w zależności od przeznaczenia do określonych robót drogowych,
 rodzaje  w zależności od przeznaczenia do określonych zabiegów technologicznych.
Wyróżnia się osiem grup maszyn i urządzeń drogowych:
 grupa 1  są to maszyny i urządzenia do stabilizacji gruntu i walce drogowe, między
innymi mieszarki do podbudów, walce statyczne, walce wibracyjne,
 grupa 2  sÄ… to maszyny i urzÄ…dzenia do produkcji, transportu i przechowywania
lepiszczy bitumicznych, między innymi kotły I zbiorniki do lepiszczy, cysterny, pompy,
urzÄ…dzenia do wytwarzania emulsji bitumicznych,
 grupa 3  sÄ… to maszyny i urzÄ…dzenia do wytwarzania mieszanek mineralno -
bitumicznych, miedzy innymi dozatory kruszywa, suszarki, otaczarki, kotły do asfaltu,
 grupa 4  są to maszyny i urządzenia do układania nawierzchni bitumicznych, między
innymi skrapiarki do bitumów, rozsypywarki kruszywa drogowego, rozkładarki
mieszanek mineralno  bitumicznych,
 grupa 5  sÄ… to maszyny i urzÄ…dzenia do budowy nawierzchni z betonu cementowego,
między innymi betoniarki drogowe  przejezdne, rozkładarki mieszanki betonowej,
układarki mieszanki betonowej, wykończarki nawierzchni, wycinarki szczelin, zalewarki
szczelin,
 grupa 6  są to maszyny i urządzenia do robót wykończeniowych, miedzy innymi
wiertnice otworów do osadzania słupków i znaków drogowych, malowarki znaków
poziomych,
 grupa 7  są to maszyny i urządzenia do utrzymania dróg, miedzy innymi zamiatarki,
remontery drogowe, ścinarki poboczy, rozsypywarki środków chemicznych
i uszorstniających, odśnieżarki drogowe i pługi odśnieżne,
 grupa 8  są to maszyny i urządzenia do kontroli stanu dróg oraz jakości materiałów
drogowych i jakości robót drogowych.
Powyższa klasyfikacja nie obejmuje maszyn do robót ziemnych, maszyn napędowych
oraz maszyn transportowych do transportu dalekiego i bliskiego.
Maszyny i urządzenia drogowe można również sklasyfikować w zależności
od zastosowanego napędu lub sposobu sterowania.
Ze względu na napęd maszyny drogowe możemy sklasyfikować na takie, które mają:
 napęd spalinowy,
 napęd pneumatyczny,
 napęd i sterowanie hydrauliczne,
 napęd elektryczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Ile można wyodrębnić grup maszyn i urządzeń drogowych?
2. Według jakich kryteriów można sklasyfikować maszyny i urządzenia robocze?
3. Jakie kryteria brane są pod uwagę przy klasyfikowaniu maszyn i urządzeń drogowych na
grupy?
4. Jakie kryteria brane są pod uwagę przy podziale maszyn i urządzeń drogowych na
rodzaje?
5. Jakie maszyny zaliczamy do grupy drugiej?
6. Jakie maszyny zaliczamy do grupy ósmej?
7. Do jakiej grupy maszyn i urządzeń drogowych zaliczamy maszyny i urządzenia
do budowy nawierzchni z betonu cementowego?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
PrzyporzÄ…dkuj nazwy maszyn zapisane na samoprzylepnych kartkach do odpowiednich
grup maszyn zaznaczonych na planszy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zapisane na samoprzylepnych kartkach nazwy maszyn i urządzeń
drogowych,
2) przyporządkować i dokleić kartki z nazwami maszyn do odpowiednich grup maszyn,
3) zaprezentować efekty pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- samoprzylepne kartki z nazwami maszyn i urządzeń drogowych,
- plansza z zamieszczonymi nazwami grup maszyn i urządzeń,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca klasyfikacji maszyn i urządzeń drogowych.
Ćwiczenie 2
Spośród kartek z zapisanymi nazwami maszyn i urządzeń drogowych wybierz te, które
należą do grupy 4.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zapisane na samoprzylepnych kartkach nazwy maszyn i urządzeń
drogowych,
2) wybrać spośród kartek, te na których zapisano nazwy maszyn i urządzeń drogowych
należących do grupy czwartej,
3) zaprezentować efekty pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki z nazwami maszyn i urządzeń drogowych,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca klasyfikacji maszyn i urządzeń drogowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić kryteria klasyfikacji maszyn i urządzeń drogowych na grupy?
ðð ðð
2) określić kryteria podziału maszyn i urządzeń drogowych na rodzaje?
ðð ðð
3) wskazać maszyny zaliczane do poszczególnych grup?
ðð ðð
4) określić, do której grupy maszyn i urządzeń drogowych zaliczamy
maszyny i urzÄ…dzenia do budowy nawierzchni z betonu cementowego? ðð ðð
5) sklasyfikować maszyny drogowe i określić ich zadania?
ðð ðð
6) sklasyfikować urządzenia drogowe i określić ich zadania?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Elementy robocze maszyn drogowych
4.2.1. Materiał nauczania
Do elementów roboczych maszyn i urządzeń drogowych zaliczamy: wały i osie, łożyska,
sprzęgła, hamulce, przekładnie i zawory.
Wały i osie
Osią lub wałem nazywamy element maszyny taki, który najczęściej mocowany jest
w łożyskach, i na którym osadza się inne części wykonujące ruchy obrotowe lub wahadłowe
(np. koła zębate, pasowe). Osie w przeciwieństwie do wałów mogą być nieruchome.
Nie przenoszą momentu obrotowego. Przeznaczone są do utrzymywania w określonym
położeniu innych, obracających się elementów maszyny. Przenoszą działające na nie
obciążenia na podpory. Części wałów i osi, w których stykają się one z innymi elementami
maszyny nazywamy czopami. Ze względu na kierunek przenoszonych sił rozróżnia się czopy:
poprzeczne, wzdłużne, poprzeczno-wzdłużne.
A
ożyska
Są to części maszyn podtrzymujące osie, wały lub osadzone na nich części ruchome.
Każde łożysko składa się z kadłuba i osadzonego w nim gniazda. Jego zadaniem jest
podtrzymywanie czopa. A
ożyska dzieli się na:
 ślizgowe  powierzchnia czopa ślizga się bezpośrednio w panewce łożyska,
 toczne  powierzchnia czopa jest osadzona w pierścieniu wewnętrznym, oddzielonym
od pierścienia zewnętrznego elementami tocznymi (kulki, wałeczki).
W zależności od kierunku przenoszonych sił rozróżniamy łożyska: poprzeczne, wzdłużne
(oporowe) i poprzeczno-wzdłużne.
A
ożyska ślizgowe najczęściej stosuje się w maszynach w miejscach występowania
stosunkowo niewielkich prędkości obwodowych, zaś łożyska toczne stosuje się w maszynach
w miejscach występowania dużych prędkości obwodowych.
Sprzęgła i hamulce
Sprzęgła są to części maszyn, które służą do rozłączania i płynnego sprzęgania wałów
w celu przenoszenia momentów obrotowych z jednego wału na drugi podczas zmiany
biegów. Rozróżniamy sprzęgła:
 nierozłączne  bez możliwości rozłączania wałów w ruchu,
 rozłączne  z możliwością łączenia i rozłączania (mechanicznego, hydraulicznego,
pneumatycznego lub elektromagnetycznego) wałów w czasie ruchu pod obciążeniem.
W maszynach drogowych znajdują się sprzęgła o różnej konstrukcji i przeznaczeniu.
Najczęściej spotykane są sprzęgła nierozłączne, do których zaliczamy:
 sprzęgła tulejowe  stosowane w starych typach maszyn do łączenia długich wałów, np.
otaczarki,
 sprzęgła tarczowe  łączące silnik elektryczny z reduktorem; są to sprzęgła podatne,
 sprzęgła wychylne  stosowane do przenoszenia napędu w urządzeniach o wałach,
których osie są ustawione pod kątem.
Hamulce są to urządzenia, których zadaniem jest zatrzymywanie układu napędzanego.
Działanie hamulców polega na zatrzymaniu wału biernego po rozłączeniu go z czynnym.
Hamulec może być stale wyłączony i włączony w czasie hamowania lub odwrotnie: stale
zahamowany i luzowany w chwili uruchomienia mechanizmu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
W maszynach drogowych najczęściej spotykane są hamulce:
 klockowe  stosowane przy napędach elektrycznych wciągarek i żurawi,
 szczękowe wewnętrzne  stosowane w samochodach i maszynach drogowych,
 taśmowe  stosowane w urządzeniach dz
wigowych.
Przekładnie
Maszynom roboczym nadaje się określony ruch za pomocą urządzenia zwanego
napędem. Ruch ten przekazywany jest od silnika do maszyny roboczej za pośrednictwem
różnego rodzaju mechanizmów. Takie napędy nazywa się napędami mechanicznymi, choć
stosowane są również napędy hydrauliczne, pneumatyczne i elektryczne.
Najczęściej stosowanymi mechanizmami napędowymi są przekładnie mechaniczne.
Przekładnie umożliwiają dostosowanie obrotów wałka napędzanego do potrzeb maszyny
roboczej. Najprostsze przekładnie mechaniczne składają się z dwóch kół, na ogół o różnych
średnicach, w których jedno jest napędzane, a drugie napędzające. Odpowiednie
ukształtowanie kół i wykorzystanie sił tarcia pozwalają na ich wzajemną współpracę.
Wyróżniamy również przekładnie: pasowe, linowe, łańcuchowe, zębate.
Przekładnie pasowe przenoszą napęd z jednego koła na drugie, dzięki tarciu o koła pasa
płaskiego lub klinowego. We współczesnych maszynach drogowych do przenoszenia
napędów stosuje się wyłącznie paski klinowe.
Przekładnie linowe  wykonywane najczęściej z lin stalowych z rdzeniem konopnym,
w których każda lina zawiera 6 lub 8 splotek, składających się z 19 lub 37 drutów każda.
Przekładnie łańcuchowe  jako cięgno stosuje się tu łańcuchy drabinkowe lub zębate
różnych konstrukcji. Ze względu na możliwość przenoszenia dużych mocy oraz pracę bez
poślizgów, ten rodzaj przekładni jest bardzo często stosowany w maszynach drogowych.
Przekładnie zębate  wśród nich wyróżniamy przekładnie walcowe, stożkowe, ślimakowe
i zębatkowe; ze względu na możliwość przenoszenia nieograniczonych mocy pracy
równomiernej, bez poślizgów również są stosowane w maszynach drogowych.
Zawory
Zawory są to mechanizmy zmiany swobodnego przekroju przepływu w przewodzie,
od pełnego do całkowicie zamkniętego. Zamiana przepływu polega na:
 zmniejszenia przepływu, czyli regulacji ciśnienia i wydatku,
 zamknięciu przepływu,
 utrzymaniu ciśnienia na stałym poziomie,
 odprowadzeniu gazu lub cieczy z przewodu,
 rozgałęzieniu, czyli rozdzieleniu przepływu,
 przepuszczaniu czynnika tylko w jednym kierunku.
Zawory do regulacji przepływu wody są dwukierunkowe. Najczęściej używa się w tym
celu zaworów grzybkowych lub zasuwowych. Do regulacji przepływu powietrza używa się
najczęściej zaworów płytkowych lub motylkowych. Do regulacji przepływu paliw najczęściej
używa się zaworów iglicowych i klapkowych, a do gorącego bitumu  zaworów stożkowych
i kulkowych.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie elementy maszyn i urządzeń drogowych zaliczamy do elementów roboczych?
2. W jakim celu w maszynach montowane są wały i osie?
3. Jakie wyróżnia się rodzaje łożysk?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4. Które łożyska stosuje się najczęściej w maszynach, w których występują duże prędkości
obrotowe?
5. Do czego służą sprzęgła?
6. Jakie hamulce są najczęściej stosowane w maszynach drogowych?
7. W jakim celu w maszynach drogowych montowane są przekładnie?
8. Jakie zadania spełniają zawory grzybkowe w maszynach drogowych?
9. Do czego służą zawory motylkowe?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj nazwy elementów roboczych maszyn i urządzeń do przedstawionych
na kartkach ich opisów.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować przedstawione na kartkach opisy elementów roboczych maszyn
i urządzeń,
2) przeanalizować przedstawione na kartkach nazwy elementów roboczych maszyn
i urządzeń,
3) przyporządkować nazwy elementów roboczych maszyn i urządzeń do przedstawionych
na kartkach ich opisów,
4) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki z nazwami elementów roboczych maszyn i urządzeń drogowych,
- kartki z opisami elementów roboczych maszyn i urządzeń drogowych,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca elementów roboczych maszyn i urządzeń drogowych.
Ćwiczenie 2
Z zaprezentowanych elementów roboczych maszyn i urządzeń drogowych wybierz:
łożysko toczne, przekładnię zębatą, zawór kulkowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować przedstawione elementy robocze maszyn i urządzeń,
2) wybrać elementy robocze: łożysko toczne, przekładnię zębatą, zawór kulkowy,
3) uzasadnić swój wybór,
4) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- elementy robocze maszyn i urządzeń, np.: łożyska, przekładnie, zawory,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca elementów roboczych maszyn i urządzeń drogowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ćwiczenie 3
Spośród przedstawionych schematów elementów roboczych maszyn i urządzeń
drogowych wybierz: sprzęgło tarczowe, hamulec klockowy, hamulec szczękowy, łożysko
ślizgowe.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować przedstawione schematy rysunkowe elementów roboczych maszyn
i urządzeń drogowych,
2) wskazać schematy rysunkowe elementów roboczych: sprzęgło tarczowe, hamulec
klockowy, hamulec szczękowy, łożysko ślizgowe,
3) uzasadnić wybór,
4) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- schematy elementów roboczych maszyn i urządzeń drogowych,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca elementów roboczych maszyn i urządzeń drogowych.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać elementy robocze maszyn i urządzeń drogowych?
ðð ðð
2) scharakteryzować elementy robocze maszyn drogowych?
ðð ðð
3) wybrać określony rodzaj łożyska?
ðð ðð
4) rozróżnić łożyska stosowane najczęściej w maszynach, w których
wystÄ™pujÄ… duże prÄ™dkoÅ›ci obrotowe? ðð ðð
5) wskazać zastosowanie sprzęgieł?
ðð ðð
6) wskazać hamulce najczęściej stosowane w maszynach drogowych?
ðð ðð
7) opisać zastosowanie przekładni w maszynach drogowych?
ðð ðð
8) wyjaśnić, zastosowanie zaworów grzybkowych w maszynach
drogowych? ðð ðð
9) wyjaśnić, zastosowanie zaworów motylkowych w maszynach
drogowych? ðð ðð
10) rozróżniać rodzaje czopów, ze względu na kierunek przenoszonych sił?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.3. Silniki stosowane w maszynach i urzÄ…dzeniach drogowych
4.3.1. Materiał nauczania
Silnikiem nazywamy maszynę przetwarzającą różne rodzaje energii na energię
mechaniczną, służącą do wprawiania w ruch innych maszyn. W maszynach drogowych
do napędów używa się głównie silników spalinowych oraz elektrycznych.
Silniki spalinowe
W silniku spalinowym, w wyniku spalania, przetwarza siÄ™ energiÄ™ zawartÄ… w paliwach
płynnych na energię mechaniczną. Do napędu maszyn drogowych stosuje się wyłącznie
suwowe silniki spalinowe, w których tłok wykonuje jedynie ruch posuwisto-zwrotny.
Klasyfikację suwowych silników spalinowych maszyn drogowych przedstawia rysunek 1.
Części składowe silnika spalinowego pokazane są na rysunku 2.
Rys. 1. Klasyfikacja silników spalinowych [4, s. 69]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 2. Budowa jednocylindrowego silnika spalinowego z zapłonem iskrowym:
1  koło zębate, 2  koło zębate, 3  wałek rozrządu, 4  popychacz
zaworów, 5  sprężyna zaworowa, 6  zawór ssania, 7  gaz
nik, 8  przewód,
9  cylinder, 10  zawór wydechowy, 11  przewód, 12  głowica silnika,
13  świeca zapłonowa, 14  blok cylindrowy, 15  koszulki wodne,
16  tłok, 17  korbowód, 18  wał korbowy, 19  koło zamachowe,
20  skrzynia korbowa, 21  pompa olejowa [4, s. 70]
Najczęściej stosowane układy silników przedstawione są na rysunku 3.
Rys. 3. Układy silników wielocylindrowych: a) jednorzędowy, b) widlasty
(V), c) X, d) gwiaz
dzisty, e) przeciwległy [4, s. 71]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Zasada działania silnika czterosuwowego. Zasadę pracy silnika czterosuwowego
przedstawia rysunek 4.
 Prawie równocześnie z otwarciem zaworu ssania następuje ruch tłoka z górnego
(zewnętrznego) położenia zwrotnego (GPZ) do dolnego (wewnętrznego) położenia zwrotnego
(DPZ). Odległości między punktami zwrotnymi nazywamy skokiem tłoka. Na skutek ruchu
tłoka QDPZ w cylindrze powstaje podciśnienie, powodujące napływ mieszanki paliwowo-
powietrznej w silniku z zapłonem iskrowym lub czystego powietrza w silniku z zapłonem
samoczynnym. Napływ mieszanki lub powietrza do cylindra trwa aż do osiągnięcia przez tłok
DPZ. Przemieszczanie tłoka z GPZ do DPZ nazywamy suwem ssania (rys. 4a). W tym czasie
wał korbowy wykonuje pół obrotu.
Po osiągnięciu przez tłok DPZ, zawór ssący zostaje zamknięty i (przy zamkniętych
obydwu zaworach) zaczyna się powrotny uch tłoka do GPZ. W silniku z zapłonem iskrowym
w czasie tego ruchu następuje sprężenie mieszanki nad tłokiem (w silniku z zapłonem
samoczynnym  sprężenie powietrza)  jest to suw sprężania (rys. 4b), w czasie, którego wał
korbowy wykonuje następne pół obrotu.
W silniku z zapłonem iskrowym na moment przed dojściem tłoka do GPZ między
elektrodami świecy zapłonowej powstaje iskra, powodująca zapłon mieszanki. W silniku
z zapłonem samoczynnym następuje wtryśnięcie paliwa (olej napędowy z wtryskiwacza),
które zapala się od bardzo gorącego, na skutek sprężania, powietrza. Zapalenie mieszanki
paliwowo-powietrznej i gromadzenia się spalin powoduje gwałtowny wzrost ciśnienia nad
tłokiem. Wymuszone w ten sposób przemieszczenie tłoka z GPZ do DPZ to suw pracy
(rys. 4c). Odbywa się to w czasie następnego półobrotu wału korbowego.
Prawie równocześnie z osiągnięciem przez tłok DPZ otwiera się zawór wydechowy i tłok
zaczyna przemieszczać się do GPZ, wypychając spaliny z cylindra. Tuż przed dojściem tłoka
do GPZ, otwiera się zawór ssania i następuje tzw. płukanie silnika. Przemieszczenie tłoka
z DPZ do GPZ powodujÄ…ce usuwanie spalin z cylindra, to suw wydechu (rys. 4d). Po jego
zakończeniu zawór wydechowy zamyka się i (przy otwartym zaworze ssącym) następuje
ponowny suw ssania  zaczyna się nowy cykl pracy silnika, złożony z 4 suwów. W czasie
całego cyklu wał korbowy wykonuje 2 obroty. [4, s.71-73]
Rys. 4. Zasada pracy silnika czterosuwowego [4, s. 72]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Zasada działania silnika dwusuwowego. Zasadę pracy silnika dwusuwowego
przedstawia rysunek 5.
 Silnik dwusuwowy, podobnie jak czterosuwowy, jest zbudowany z cylindra, głowicy,
skrzyni korbowej i układu tłokowo-korbowego, czyli tłoka, korbowodu i wału korbowego.
Tłok wykonuje ruchy posuwisto-zwrotne w cylindrze na skutek obrotów wału korbowego.
Czop wykorbienia wału jest połączony z tłokiem, za pośrednictwem sworznia tłokowego
i korbowodu. W głowicy znajduje się świeca zapłonowa, a w cylindrze dwa okienka (1 i 2)
przysłaniane i odsłaniane przez poruszający się tłok oraz kanał przelotowy 3 między skrzynią
korbową a cylindrem, również przysłaniany i odsłaniany przez tłok. Gdy tłok znajduje się
z DPZ i rozpoczyna ruch ku GPZ, objętość pod tłokiem między ściankami skrzyni korbowej
i tłokiem jest najmniejsza. W miarę przemieszczania się tłoka ku GPZ objętość rośnie,
a ciśnienie maleje i osiąga minimum, gdy dolna krawędz
tłoka dochodzi do okienka
wlotowego 1 (rys. 5a). Po odsłonięciu okienka wlotowego 1 (rys. 5b), na skutek panującego
w skrzyni korbowej podciśnienia, następuje zassanie mieszanki paliwowo-powietrznej
z gaz
nika. Tłok znajduje się wtedy z GPZ. Wlot do kanału przelotowego 3 jest ciągle
zasłonięty. Gdy tłok przemieszcza się z GPZ ku DPZ, objętość pod tłokiem (w skrzyni
korbowej) maleje i znajdująca się tam mieszanka paliwowo-powietrzna jest sprężana. Tłok
odsłania kanał przelotowy 3, którym mieszanka zostaje przetłoczona do cylindra (nad tłok).
Zjawiska zachodzące w tym samym czasie nad tłokiem (w cylindrze) przebiegają
następująco. Tłok przemieszczając się z DPZ ku GPZ, przysłania z niewielkim
wyprzedzeniem kanał przelotowy 3 i okienko 2, a mieszanka paliwowo-powietrzna jest
sprężana (rys. 5a i 5b). Przed osiągnięciem GPZ urządzenie zapłonowe wywołuje powstanie
iskry na świecy, następuje zapłon paliwa, ciśnienie gwałtownie rośnie, tłok mija GPZ
i przemieszcza siÄ™ ku DPZ, wykonujÄ…c suw pracy (rys. 5c). W miarÄ™ dalszego
przemieszczania się tłoka ku DPZ odsłaniane jest okienko wydechowe 2, a następnie kanał
przelotowy 3. Spaliny uchodzą do atmosfery, a cylinder napełnia się nową porcją mieszanki
paliwowo-powietrznej. Wykonany na tłoku garb ma za zadanie wytworzenie w cylindrze
zawirowań ułatwiających wypchnięcie resztek spalin i napełnienie cylindra paliwem.
Rozważając zjawiska w skrzyni korbowej i cylindrze łącznie, należy stwierdzić, że gdy
tłok przemieszcza się z DPZ ku GPZ we wstępnej fazie, wytwarza podciśnienie w skrzyni
korbowej i sprężenie mieszanki w cylindrze, w końcowej fazie następuje napełnienie skrzyni
korbowej i zapłon w cylindrze. Gdy tłok przemieszcza się z GPZ ku DPZ następuje
we wstępnej fazie sprężanie mieszanki w skrzyni korbowej i suw pracy w cylindrze,
w końcowej zaś fazie  wydech spalin przez okienko 2 i przetłoczenie mieszanki paliwowo-
powietrznej ze skrzyni korbowej do cylindra. W ten sposób w czasie dwóch suwów
wykonany zostaje pełny cykl pracy silnika, stąd nazwa dwusuwowy. Wał korbowy w tym
czasie wykonuje jeden obrót. Przez pojęcie mieszanki paliwowo-powietrznej należy rozumieć
mieszankę paliwowo-olejno-powietrzną, gdyż do benzyny dodaje się olej smarujący gładz

cylindrową, łożyska główne i korbowodowe. [4, s. 73  75]
Rys. 5. Zasada pracy silnika dwusuwowego [4, s. 73]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Silniki elektryczne stanowią drugi rodzaj napędu stosowanego w drogownictwie.
Wykorzystywane sÄ… w maszynach stacjonarnych lub poruszajÄ…cych siÄ™ w ograniczonym
zakresie. Przykłady zastosowań to m.in. maszyny w wytwórniach mieszanek mineralno-
bitumicznych, betonowniach, zespoły maszyn krusząco-sortujących, suwnice czy też
urządzenia przeładunkowe. Coraz powszechniej np. w robotach mostowych, stosowane są też
elektronarzędzia  stanowiące odrębną grupę urządzeń wykorzystujących energię elektryczną.
Budowa silników elektrycznych.  Spośród wielu rodzajów silników elektrycznych
w maszynach drogowych stosuje siÄ™ silniki asynchroniczne (indukcyjne) prÄ…du zmiennego
(trójfazowego i jednofazowego) w wirnikiem pierścieniowym lub zwartym. Do napędu
narzędzi zmechanizowanych są stosowane również tzw. silniki uniwersalne jednofazowe
na prąd stały i zmienny. Silnik asynchroniczny składa się z dwóch podstawowych zespołów:
części nieruchomej  stojana oraz części wirującej  wirnika. [4, s. 92] Stojan zbudowany
jest z trzech podstawowych części: kadłuba żeliwnego, jarzma o kształcie cylindra złożonego
z pakietów blach, na których powierzchni wewnętrznej są wykonane rowki przeznaczone do
układania uzwojenia, oraz uzwojenia. Końcówki uzwojenia wprowadza się do tabliczki
zaciskowej na zewnętrznej stronie kadłuba.
Rys. 6. Stojan silnika asynchronicznego trójfazowego: 1  kadłub, 2  jarzmo,
3  uzwojenie [4, s. 93]
Wirnik silnika pierścieniowego składa się również z trzech podstawowych części: wału
wirnika, jarzma z pakietów blach wprasowanych na wał oraz pierścieni z mechanizmem
do zwierania pierścieni i unoszenia szczotek. W rowkach w blachach jarzma znajdują się
uzwojenia, których trzy końce są połączone, a trzy pozostałe  dołączone do pierścieni
zamocowanych na wale wirnika. Aby polepszyć chłodzenie silnika, stosuje się przewietrzniki
wirnika.
Rys. 7. Wirnik silnika pierścieniowego: 1  wał wirnika, 2  jarzmo, 3 - pierścienie [4, s. 93]
Wirnik silnika zwartego ma uzwojenie w kształcie klatki utworzonej z prętów
nie izolowanych, których końce są połączone pierścieniami zwierającymi. Uzwojenie to jest
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
ułożone w pakietach blach wirnika. Chłodzenie silnika jest lepsze, jeśli pierścienie zwierające
są zaopatrzone w skrzydełka wentylacyjne.
Rys. 8. Wirnik silnika zwartego: 1  uzwojenie, 2  pierścienie zwierające, 3  blachy wirnika [4, s. 93]
Zasada działania silników elektrycznych. W silnikach indukcyjnych tylko jedna część,
wirnik lub stojan (zazwyczaj stojan), jest włączona do sieci zasilającej prądu trójfazowego.
Zasada ich pracy polega na zastosowaniu w praktyce zjawiska wytwarzania siÄ™ wirujÄ…cego
pola magnetycznego w uzwojeniu podczas przepływu prądu. Przeniesienie energii na drugą
część silnika (zazwyczaj wirnik) odbywa się w wyniku indukcji elektromagnetycznej.
Prędkość wirowania pola względem stojana jest prędkością synchroniczną silnika
(n obrotów/min) zależną od częstotliwości sieci i liczby par biegunów, do której jest
dostosowane uzwojenie stojana.
W czasie uruchamiania silnika wirujÄ…ce pole magnetyczne stojana przecina przewody
uzwojenia nieruchomego w pierwszym momencie wirnika, wzbudzając w nich siły
elektromagnetyczne. Siły te w zamkniętym obwodzie uzwojenia wirnika wywołują przepływ
prądu. W wirniku następuje wzajemne oddziaływanie pola wirującego w stojanie i prądu
wirnika  wytwarza siÄ™ moment obrotowy.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie silniki są stosowane najczęściej w maszynach i urządzeniach drogowych?
2. Na jakiej zasadzie działa silnik spalinowy?
3. Jaka jest zasada działania silnika spalinowego czterosuwowego?
4. Na jakiej zasadzie działa silnik spalinowy dwusuwowy?
5. W jakich maszynach drogowych stosuje siÄ™ silniki elektryczne?
6. W jaki sposób zbudowane są silniki elektryczne?
7. Jaka jest zasada działania silników elektrycznych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z zaprezentowanych schematów przedstawiających zasadę pracy silnika czterosuwowego
i dwusuwowego wybierz ten, który przedstawia zasadę pracy silnika czterosuwowego.
Scharakteryzuj zasadÄ™ pracy tego silnika.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować schematy przedstawiające zasadę pracy silnika czterosuwowego
i dwusuwowego,
2) wybrać schemat przedstawiający zasadę pracy silnika czterosuwowego,
3) scharakteryzować zasadę pracy silnika czterosuwowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyposażenie stanowiska pracy:
 schematy przedstawiajÄ…ce zasadÄ™ pracy silnika czterosuwowego i dwusuwowego,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca silników stosowanych w maszynach i urządzeniach
drogowych.
Ćwiczenie 2
Na podstawie filmu dydaktycznego pt.,,Silniki stosowane w maszynach i urzÄ…dzeniach
drogowych , scharakteryzuj budowę i zasady działania silnika spalinowego
oraz elektrycznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść filmu dydaktycznego pt. ,,Silniki stosowane w maszynach
i urzÄ…dzeniach drogowych ,
2) opisać budowę i zasadę działania silnika spalinowego,
3) opisać budowę i zasadę działania silnika elektrycznego,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film dydaktyczny pt. ,,Silniki stosowane w maszynach i urzÄ…dzeniach drogowych ,
 zestaw do wyświetlania filmów,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zasady działania silnika spalinowego oraz
elektrycznego
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować silniki stosowane w maszynach i urządzeniach
drogowych? ðð ðð
2) sklasyfikować silniki spalinowe?
ðð ðð
3) opisać budowę jednocylindrowego silnika spalinowego z zapłonem
iskrowym? ðð ðð
4) wyliczyć układy silników wielocylindrowych?
ðð ðð
5) objaśnić zasadę działania silnika spalinowego czterosuwowego?
ðð ðð
6) objaśnić zasadę działania silnika spalinowego dwusuwowego?
ðð ðð
7) wskazać przykłady zastosowania silników elektrycznych w maszynach
drogowych? ðð ðð
8) opisać budowę silników elektrycznych?
ðð ðð
9) wyjaśnić zasady działania silników elektrycznych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.4. Układy napędowe maszyn i urządzeń drogowych
4.4.1. Materiał nauczania
Oprócz napędów spalinowych i elektrycznych maszyn drogowych wyróżniamy również
napędy pneumatyczne i hydrauliczne.
Napędy pneumatyczne
Sprężarki. Są to maszyny przeznaczone do sprężania powietrza lub innych gazów, a tym
samym zwiększania ich gęstości i podnoszenia ciśnienia czynnika gazowego stosowanego
w napędach i sterowaniu pneumatycznym. Sprężone powietrze w drogownictwie, jest
używane przede wszystkim do napędu takich urządzeń pneumatycznych jak: wiertarki,
nitownice, młoty wyburzeniowe. Znalazły one również zastosowanie w instalacjach
pneumatycznego sterowania (wytwórnie mieszanek mineralno-bitumicznych)
oraz w wiertnicach strzałowych, w kamieniołomach. Klasyfikację sprężarek przedstawia
rysunek 9.
Rys. 9. Klasyfikacja sprężarek. [4, s. 82]
Maszyny sprężające w zależności od uzyskiwanych ciśnień dzielimy na:
 wentylatory, w których ciśnienie sprężania dochodzi do 0,01 MPa,
 dmuchawy, w których ciśnienie sprężania dochodzi do 0,2 MPa,
 sprężarki, w których ciśnienie sprężania wynosi ponad 0,2 MPa.
Wentylatory i dmuchawy stosowane sÄ… w drogownictwie przede wszystkim
w wytwórniach mieszanek mineralno-bitumicznych, do zasilania w powietrze palników
grzewczych suszarek lub zbiorników lepiszczy bitumicznych oraz w instalacjach
odpylajÄ…cych.
Sprężarki mają większe zastosowanie w drogownictwie niż wentylatory i dmuchawy.
Stosuje się przede wszystkim sprężarki wyporowo-tłokowo, jedno  lub dwustopniowe,
jednostronnego działania o wydajności nie przekraczającej 12 m3/min i ciśnieniu 8 MPa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Agregat sprężarkowy jest to zespół składający się ze sprężarki, silnika napędowego,
zbiornika sprężonego powietrza, urządzeń pomocniczych zamontowany na wspólnej ramie
nośnej. Agregaty sprężarkowe mogą być stacjonarne lub przewoz
ne. Do napędu sprężarek
stosuje siÄ™ silniki spalinowe lub elektryczne.
Silniki pneumatyczne. Są to urządzenia tłokowe lub rotacyjne, zmieniające energię
sprężonego powietrza na pracę mechaniczną.
Silniki tłokowe znalazły zastosowanie w narzędziach o działaniu uderzeniowym
(np.: młotki), obrotowym (np.: wiertarki) i uderzeniowo-obrotowym (np.: wiertarki udarowe).
 W narzędziach o działaniu uderzeniowym tłok otrzymuje ruch posuwisto-zwrotny sterowany
dopływem powietrza z dwóch stron, uderza w końcówkę narzędzia w czasie ruchu w dół
i wykonuje pracę. Do napędu narzędzi o ruchu obrotowym stosuje się tłokowe silniki
pneumatyczne (zazwyczaj wielocylindrowe) wyposażone w układ korbowy (tłok, korbowód,
wał korbowy). Układ korbowy zmienia ruch posuwisto-zwrotny tłoka, wymuszony przez
sprężone powietrze, na ruch obrotowy wału korbowego, z którego odbierany jest napęd.
Rysunek 10 przedstawia zasadę pracy pneumatycznego silnika tłokowego z układem
korbowym. Powietrze opływające szczelinę 1 wymusza ruch tłoka do dołu, powodując obrót
wału korbowego 2. Z wału korbowego otrzymuje napęd suwak 3 sterujący dopływem
powietrza.
Rys. 10. Zasada działania silnika tłokowego: 1  szczelina powietrzna, 2  wał korbowy,
3  suwak [4, s. 84]
Silniki rotacyjne (rysunek 11) nie mają mechanizmu korbowo-tłokowego ani rozrządu.
Sprężone powietrze wpływa szczeliną 4 do wnętrza korpusu o przekroju kołowym 1,
w którym umieszczony jest mimośrodowo wirnik 2 z wysuwanymi łopatkami 3 i wymusza
jego obrót, a po jego rozprężeniu wypływa do atmosfery szczelinami 5 [4, s. 84 85].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 11. Zasada działania silnika rotacyjnego: 1  korpus, 2  wirnik,
3  Å‚opatki, 4  szczelina wlotowa, 5  szczeliny wylotowe [4, s. 84]
Napędy i sterowanie hydrauliczne
W napędach hydraulicznych czynnikiem przenoszącym energię jest ciecz. W zależności
od sposobu przenoszenia ruchu napędy hydrauliczne dzieli się na:
 hydrostatyczne  korzystające przede wszystkim z energii ciśnienia cieczy,
 hydrokinetyczne  korzystające z energii przepływu cieczy.
Oprócz napędów hydraulicznych stosuje się również:
 napędy hydrauliczno  mechaniczne  tzw. hydromechaniczne, których moc jest
przenoszona zarówno przez ciecz, jak i przez elementy mechaniczne, np. koła zębate,
 napędy mechaniczne sterowane hydraulicznie  w których moc jest przenoszona przez
elementy mechaniczne, a sterowanie odbywa siÄ™ hydraulicznie.
Napęd hydrauliczny składa się z elementów:
 pompy  urzÄ…dzenia zmieniajÄ…cego dostarczanÄ… przez silnik energiÄ™ mechanicznÄ…
na hydraulicznÄ…,
 silników hydraulicznych lub siłowników  urządzeń zamieniających energię hydrauliczną
dostarczanÄ… przez pompÄ™ z powrotem na energiÄ™ mechanicznÄ…,
 zaworów  urządzeń sterujących przepływem cieczy w napędzie hydraulicznym.
Schemat hydraulicznego napędu hydrostatycznego przedstawia rysunek 12.
 Z silnika 1 przez przekładnię 2 otrzymuje napęd pompa olejowa 3, która zasysa olej
przewodem ssącym 4 i tłoczy ten olej pod odpowiednim ciśnieniem do rozdzielacza
5. Rozdzielacz jest to urządzenie sterujące przepływem oleju, które w położeniu neutralnym
umożliwia swobodny przepływ oleju ze zbiornika 6 przewodem 4 przez pompę 3, przewód
7 i filtr 8 z powrotem do zbiornika 6. W położeniu roboczym rozdzielacza olej jest kierowany
do przewodu 9 lub 10, skąd wpływa do wnętrza cylindra z jednej lub drugiej strony.
Jeżeli jednym z przewodów np. 10, olej wpływa do cylindra, powodując ruch tłoka
11, to przewód 9 przez rozdzielacz 5 i przewód 7 jest połączony ze zbiornikiem 6, dzięki
czemu następuje swobodny odpływ oleju zza tłoka. Rozdzielacz 5 może również zamykać
obydwa przewody 9 i 10, co pozwala na utrzymanie tłoczyska w miejscu pod obciążeniem.
W razie przeciążenia układu, jeżeli wzrost ciśnienia jest większy niż dopuszczalny, co może
grozić uszkodzeniem maszyny, otworzy się zawór przeciążeniowy 12 i przewodem 7 olej
przepłynie do zbiornika. [4, s. 87 88]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 12. Schemat napędu hydrostatycznego: 1  silnik, 2  przekładnia, 3  pompa olejowa,
4  przewód, 5  rozdzielacz, 6  zbiornik, 7  przewód, 8  filtr,
9 i 10  przewody, 11  tłok [4, s. 86]
W maszynach drogowych najbardziej rozpowszechnione są następujące schematy
układów hydraulicznych:
 z pompą o stałej wydajności i jednym lub kilkoma cylindrami hydraulicznymi,
 z kilkoma pompami o stałej wydajności i jednym lub kilkoma cylindrami lub innymi
silnikami hydraulicznymi,
 z pompami o zmiennej wydajności i silnikami hydraulicznymi.
Na rysunku 13 przedstawiony jest schemat układu hydraulicznego z cylindrem
o działaniu dwustronnym. Na schemacie tym olej ze zbiornika 1 jest zasysany i tłoczony
przez pompę 2 do rozdzielacza 4, znajdującego się w środkowym położeniu. Ruch dz
wigni
6 rozdzielacza w lewo lub w prawo powoduje przepływ oleju zgodnie z kierunkiem strzałek,
tzn. tłok będzie przesuwał się w górę lub w dół.
Rys. 13. Schemat układu hydraulicznego z cylindrem o dwustronnym działaniu:
1  zbiornik oleju, 2  pompa, 3  zawór przelewowy, 4  rozdzielacz, 5  filtr,
6  dz
wignia. [4, s. 91]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje napędów wyróżniamy we współczesnych maszynach i urządzeniach
drogowych?
2. Jakie zadania spełniają sprężarki w maszynach drogowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
3. W jakich maszynach drogowych do napędu i sterowania jest używane sprężone
powietrze?
4. W jaki sposób klasyfikuje się maszyny sprężające ze względu na uzyskiwane ciśnienie?
5. Co rozumiesz pod pojęciem agregat sprężarkowy?
6. W jaki sposób klasyfikuje się silniki pneumatyczne?
7. Jak pracuje silnik pneumatyczny tłokowy?
8. W jakich maszynach drogowych stosowane są silniki pneumatyczne tłokowe?
9. Jaka jest zasada pracy silnika pneumatycznego rotacyjnego?
10. Co jest czynnikiem przenoszÄ…cym energiÄ™ w silnikach hydraulicznych?
11. W jaki sposób klasyfikuje się napędy hydrauliczne ze względu na sposób przenoszenia
ruchu?
12. Z jakich podstawowych elementów składa się napęd hydrauliczny?
13. Jaka jest zasada działania układu hydraulicznego napędu hydrostatycznego?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ze schematów przedstawiających zasady działania silników pneumatycznych wybierz
ten, który przestawia zasadę działania silnika tłokowego i opisz jego działanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować schematy działania silników pneumatycznych,
2) wybrać schemat przedstawiający zasadę działania pneumatycznego silnika tłokowego,
3) opisać działanie wybranego silnika,
4) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
schematy działania silników pneumatycznych,
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca działania silników pneumatycznych.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj samoprzylepne kartki z nazwami elementów do widocznego na planszy
schematu napędu hydrostatycznego. Omów zasadę działania tego napędu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść samoprzylepnych kartek,
2) przyporządkować samoprzylepne kartki z nazwami elementów do widocznego na planszy
schematu napędu hydrostatycznego,
3) scharakteryzować zasadę działania tego napędu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- samoprzylepne kartki z nazwami elementów napędu,
- plansza ze schematem napędu hydrostatycznego,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca napędu hydrostatycznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 3
Przeanalizuj schematy działania hydraulicznego napędu hydrostatycznego oraz napędu
hydrokinetycznego. Porównaj schematy rysunkowe oraz zasady działania obu napędów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować schematy działania hydraulicznego napędu hydrostatycznego
oraz napędu hydrokinetycznego,
2) porównać schematy rysunkowe obu napędów,
3) porównać zasadę działania obu napędów,
4) zapisać w notatniku wnioski z wykonanego ćwiczenia,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca działania hydraulicznego napędu hydrostatycznego
oraz napędu hydrokinetycznego.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić maszyny drogowe działające na sprężone powietrze?
ðð ðð
2) sklasyfikować sprężarki?
ðð ðð
3) określić zasadę działania oraz wskazać zastosowanie
tÅ‚okowych silników pneumatycznych? ðð ðð
4) określić zasadę działania oraz wskazać zastosowanie rotacyjnych
silników pneumatycznych? ðð ðð
5) sklasyfikować napędy hydrauliczne ze względu na sposób przenoszenia
ruchu? ðð ðð
6) wskazać podstawowe elementy napędu hydraulicznego?
ðð ðð
7) wyjaśnić działanie hydraulicznego napędu hydrostatycznego?
ðð ðð
8) wyjaśnić działanie napędów w maszynach i urządzeniach drogowych?
ðð ðð
9) scharakteryzować maszyny i urządzenia drogowe według rodzajów
napÄ™du? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.5. Budowa kół pojazdów. Konstrukcja opon, ich rodzaje
i oznaczenie
4.5.1. Materiał nauczania
Każde koło jezdne zastosowane w pojazdach składa się z elementów podstawowych
takich jak:
 piasta  część łożyskowana ślizgowo lub tocznie na osi,
 wieniec  część obwodowa, tocząca się bezpośrednio po podłożu,
 ramiona  część, w postaci szprych lub tarczy, łącząca piastę z wieńcem,
 kołpaki (ewentualnie)  pełnią funkcję ochronną i ozdobną; wykonywane z różnych
materiałów i w różnych wariantach konstrukcyjnych.
W opisach budowy pojazdów przyjmuje się, że koło jezdne ogumione składa się z tarczy
koła, obręczy i ogumienia. Piastę przytwierdzoną rozłącznie do tarczy traktuje się jako
osobny element konstrukcyjny.
Tarcza koła. Tarcza koła tradycyjnej konstrukcji w samochodach, przyczepach
i naczepach jest najczęściej tłoczona z blachy stalowej i wyposażona w otwór ustalający ja na
piaście oraz w gniazda (otwory) śrub mocujących. Może być rzadko stosowana wersja pełna
lub posiadać wycięcia zmniejszające jej masę i polepszające zdolność odprowadzenia ciepła
podczas chłodzenia bębna lub tarczy hamulcowej.
W lekkich samochodach, zwłaszcza starszej budowy, spotyka się koła, w których rolę
tarczy pełni obejma piasty, połączona z obręczą szprychami z drutu stalowego.
Współcześnie coraz częściej we wszystkich typach pojazdów występują koła z tarczami
lub szprychami odlewanymi wraz z obręczami ze stopów lekkich (aluminium, magnezu,
tytanu). Stosowane są one nie tylko w jednośladach i samochodach sportowych
oraz ekskluzywnych, ale także w popularnych samochodach osobowych, a nawet
ciężarowych, autobusach, przyczepach i naczepach.
Obręcz (felga). Jest pierścieniowym wieńcem, na którym osadzona jest opona. Może być
ona jednolita lub składana (segmentowa, stosowana w ciężkich pojazdach o dużych
rozmiarach ogumienia). Połączenie jednolitej obręczy ze stalową tarcza koła następuje przez
spawanie lub nitowanie.
W cięższych pojazdach ciężarowych i autobusach stosuje się niekiedy wymienne koła
złożone wyłącznie z obręczy i ogumienia. Obręcz przytwierdzana jest wówczas do szprych,
które są odlewane lub odkuwane wraz z piastą, przy pomocy specjalnych zacisków
śrubowych, co ułatwia wymianę kół w wypadku awarii ogumienia. W obręczy wykonany jest
otwór na zawór powietrza, a krawędzie są ukształtowane w sposób zapewniający prawidłowe
przyleganie opony.
Zasadnicze wymiary felgi określa się jako: szerokość obręczy i średnica obręczy.
Budowa samej obręczy to: gniazdo obrzeża, kołnierz, niecka i garb.
Opony. Stosowane sÄ… dwie zasadnicze odmiany ogumienia pneumatycznego:
 bezdętkowa  składająca się tylko z opony,
 dętkowa  złożona ponadto z dętki i ochraniacza.
Z uwagi na większa elastyczność, mniejsze nagrzewania się oraz zredukowaną masę
stosowane są niemal wszędzie opony bezdętkowe.
Widok opon samochodu do transportu mas ziemnych przedstawiony jest na rysunku 14.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 14. Samochód  wywrotka [6]
W przypadku maszyn budowlanych bardzo często stosowane są koła bliz
niacze, czyli
podwójne. Zaletą stosowania kół bliz
niaczych jest mniejsze ugniatanie gleby. Ze względu
na rozłożenie nacisku, poprzez zastosowanie większej ilości kół, gleba zachowuje
w większym stopniu swoją naturalną strukturę. Ponadto zastosowanie kół podwójnych
pozwala na przewożenie ładunków o większej masie, ponieważ ciężar rozkładany jest
na większą powierzchnię.
Konstrukcja opon
Na konstrukcję opon składa się wiele elementów (rys. 15).
Bieżnik  jest to zewnętrzna część opony odpowiedzialna za kontakt z nawierzchnią
drogi i przenoszenie obciążeń; jest elementem otaczającym osnowę na całej powierzchni
szczelną warstwą gumową, nałożoną metodą wulkanizacji. Bieżnik opony zapewnia właściwą
przyczepność na zakrętach i stabilność podczas prowadzenia. Bieżnik musi być zarówno
elastyczny jak też i odporny na ścieranie, uderzenia i przebicia. Musi także słabo się
rozgrzewać.
Ściana boczna opony (bok opony)  jest to konstrukcyjna cześć opony wykonana
z miękkiej mieszanki gumowej. Ma zasadnicze znaczenie dla amortyzacji całej opony.
Zabezpiecza ją przed uderzeniami, które mogłyby uszkodzić szkielet.
Warstwy usztywniające bieżnik  są to zbrojone cienkimi, ale bardzo wytrzymałymi
drutami szczytowe warstwy opony. Układane są one ukośnie, warstwami i klejone między
sobą. Muszą być wystarczająco sztywne w kierunku obwodowym opony, aby się nie
rozciągać pod wpływem siły odśrodkowej, aby średnica opony była zawsze opanowana,
niezależnie od warunków użytkowania. Druty muszą być także wystarczająco wytrzymałe
w kierunku poprzecznym, aby wytrzymywać siły znoszenia. Równocześnie muszą być giętkie
w kierunku pionowym, aby łatwo można było pokonywać przeszkody.
Osnowa (szkielet opony)  stanowi wewnętrzną warstwę opony; jest elementem
nośnym, nadającym oponie wytrzymałość i elastyczność. Złożona jest z cienkich drutów
i tkanin ułożonych w proste łuki i sklejone kauczukiem. Drobne elementy stalowe są
kluczowe dla konstrukcji opony, dają jej wytrzymałość na ciśnienie zapobiegając
jednocześnie przed nadmiernym zniekształcaniu boków opony podczas pokonywania
nierówności. W tej warstwie opony każdy z 1400 drutów ma wytrzymałość 15 kg.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Stopka  jest to element opony, ukształtowany specjalnie do zarysu obręczy. Zapewnia
szczelny i stabilny kontakt opony z felgą. Zbudowany jest z dwóch zasadniczych części;
rdzenia i jego gumowej obudowy  podgumowanej tkaniny kordowej. Ze względu
na konstrukcję stopki rozróżniamy opony dętkowe (tube type) lub bezdętkowe (tubeless).
Drutówka  jest to konstrukcyjny element opony, dzięki któremu stopka posiada wysoką
sztywność i wytrzymałość obwodową. Zastosowanie drutówki pozwala oponie
na przenoszenie znacznych obciążeń rozciągających pochodzących z felgi. Drutówka
połączona jest z osnową opony za pomocą wczepu (gumowanej tkaniny kordowej) i paska
mieszanki gumowej (wypełniacza).
Opasanie  jest to warstwa materiału złożona z cienkich nitek, ułożona przeważnie
wzdłuż środka opony pod bieżnikiem. Zwykle jest to kilka warstw. Opasanie wzmacnia
oponę w przypadku uderzeń i wspomaga utrzymanie równomiernego kontaktu opony
z nawierzchniÄ… drogi.
Wzmocnienie boku opony  jest wykonane z twardej gumy odpornej na odkształcenia
dynamiczne. Jest dodatkowym elementem usztywniajÄ…cym oponÄ™.
Rys. 15. Budowa opony [6]
Wewnętrzna warstwa uszczelniająca  jest to warstwa specjalnego, miękkiego
kauczuku zastępująca dętkę w oponach bezdętkowych.
Oznaczenia opon
Poniżej podane są rozwinięcia najczęściej spotykanych skrótów oraz oznaczeń, które
pojawiajÄ… siÄ™ na bokach ogumienia oraz w systemach informatycznych przy zamawianiu opon
[6]:
 BasePen  uziemienie elektrostatyczne (bieżnik z mieszanką krzemionkową
w środkowym rowku odprowadzającą ładunki elektrostatyczne),
 DOT  (Department of Transportion) oznacza, że opona jest zgodna ze wszystkimi
obowiązującymi normami bezpieczeństwa ustanowionymi przez amerykański
Departament Transportu; obok znajduje siÄ™ kod identyfikacji opony lub jej numer
seryjny: jest to ciąg cyfr i liter o długości do 12 znaków; np. DOT MWXW,
 E  zmieniona mieszanka i konstrukcja, np. E4  homologacja na kraje UE,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
 EMT  (Extended Mobility Tyre) opona umożliwiająca jazdę po przebiciu ogumienia
z zerowym ciśnieniem powietrza w oponie,
 FP  (Fringe Protector) ochraniacz felgi, znany też jako RFP (Rim Fringe Protector)
lub MFS - oznaczenie stosowane przez Dunlopa,
 FR  rant ochraniajÄ…cy felgÄ™ przed uszkodzeniami mechanicznymi. Oznaczenie nie
znajduje się na boku opony. Przeważnie lecz nie zawsze występuje w oponach o profilu
55 i niższym, jest to uzależnione od producenta, bieżnika, rozmiaru i typu opony.
Przykładowe "typowe" rozmiary: 205/55R16 (zdarzają się jednak wyjątki)
195/50R15, 205/45R16 BÄ…dz
rzadziej: 145/65R15 - 235/70R16 (w pojazdach typu SUV),
 INDISE  oznaczenie informujące o sposobie montażu; INDISE  opona musi być
zmontowana ściana boczną do środka pojazdu,
 JLB  (Jointless Band) bezkońcowe opasanie nylonowe,
 kraj produkcji opony, np. Made in Germany,
 LI  (Load Index) wskaz
nik maksymalnej nośności,
 LT  (Light Truck) znak postawiony przed rozmiarem opony, wskazuje że jest to
ogumienie do samochodów 4x4 i lekkich ciężarówek (oznaczenie USA,
 MFS  (Maximum Flanfe Shield) ochraniacz felgi (oznaczenie Dunlopa),
 M + S  (Mud + Snow) błoto i śnieg, oznaczenie wymagane na oponach zimowych
i całorocznych,
 nazwÄ™ producenta opony, np. CONTINENTAL,
 P  (Passanger) znak przed rozmiarem opony wskazuje, że jest to ogumienie
do samochodów osobowych (oznaczenie USA),
 PSP  Beta  konstrukcja opony z rozkładem zakładek zmniejszających poziom hałasu,
 R  m(Radial) opona radialna,
 RF  (Reinforced = XL) opona wzmocniona o większej ładowności,
 RIM PROTECTOR  ochrona felgi przed uszkodzeniem,
 ROF  (Run On Flat) jednolite oznaczenie opon marek Goodyear i Dunlop
umożliwiających jazdę po przebiciu ogumienia z zerowym ciśnieniem powietrza
w oponie,
 SST  (Self Supporting Technology = RunOnFlat) opona umożliwiająca jazdę
po przebiciu ogumienia z zerowym ciśnieniem powietrza w oponie,
 SI  (Speed Index) - wskaz
nik maksymalnej prędkości użytkowania,
 TL  (Tubeless Tyre) opona bezdętkowa,
 TT  (Tubed Type Tyre) opona dętkowa,
 ULW  zastosowanie w konstrukcji opony kordów aramidowych,
 XL  (Extra Load = RF) opona wzmocniona,
 czarne cyfry, np.: 1106 umieszczone w czarnym prostokÄ…cie na czarnym tle  oznaczajÄ…
kod daty produkcji; dwie pierwsze cyfry oznaczają tydzień, a dwie kolejne rok produkcji.
Oznaczenia opon samochodów ciężarowych i autobusów. Nieco inaczej wyglądają
oznaczenia opon samochodów ciężarowych i autobusów, zawierające następujące dane:
 szerokość opony w calach,
 R  budowa radialna,
 średnica obręczy w calach,
 wskaz
nik nośności (np. 148/144 Load Index, gdzie 148 = 3 150 kg na oponę pojedynczą,
144 = 2 800 kg na oponÄ™ bliz
niaczÄ…),
 wskaz
nik szybkości,
 nazwa producenta,
 Regroovable  możliwość pogłębienia rowków bieżnika,
 fabryczny symbol bieżnika,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
 układ i liczbę warstw stalowych w osnowie,
 atest instytucji państwowej uprawnionej do jego wystawienia,
 ewentualne określenie bezdętkowej konstrukcji opony.
Rozwój konstrukcji opon. Konstrukcja opon podlega ciągłemu doskonaleniu przez:
 stosowanie nowoczesnych materiałów  zarówno mieszanek gumowych
o udoskonalonym składzie, jak i nowych materiałów na tkaniny kordowe i wzmocnienia,
 opracowanie nowych rzez
b bieżników  nowoczesne opony mają z reguły bieżnik
umożliwiający jej pracę jedynie w jednym kierunku i określona stroną na zewnątrz
pojazdu,
 modyfikowanie konstrukcji wewnętrznej, mające na celu zapewnienie niskiego poziomu
hałasu, małego oporu toczenia, łatwej sterowalności i wysokiego komfortu jazdy, przy
zachowaniu odpowiednio dużej nośności i wytrzymałości,
 zmniejszenie wskaz
nika profilu opony, co pozwala na poprawę własności trakcyjnych
i zwiększenie średnicy obręczy, umożliwiające rozbudowę układu hamulcowego,
 pogłębienie podziału na opony letnie, zimowe, całoroczne, jak również konstruowanie
opon specjalnych, np. do jazdy po lodzie,
 zwiększenie odporności opony na przebicie oraz konstruowanie opon umożliwiających
poruszanie siÄ™ pojazdu z uszkodzonym ogumieniem.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich podstawowych elementów składa się koło jezdne?
2. Jaką rolę pełni tarcza koła?
3. W jaki sposób zbudowana jest felga?
4. Jakie wymiary określają felgę?
5. Jakie rozróżniamy odmiany ogumienia pneumatycznego?
6. Jakim wymaganiom powinien odpowiadać bieżnik opony?
7. W jaki sposób zbudowana jest stopka opony?
8. W jaki sposób można zdefiniować pojęcie drutówki opony?
9. W jakim celu stosuje siÄ™ oznaczenia na oponach?
10. Jakie oznaczenia posiadają opony samochodów ciężarowych?
11. Co oznacza na oponie skrót EMT?
12. Co oznacza na oponie skrót RF?
13. W jakim kierunku zmierza rozwój konstrukcji opon?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się Internetem zbierz informacje na temat opon stosowanych w maszynach
i urzÄ…dzeniach drogowych. Scharakteryzuj rodzaje opon stosowanych w drogownictwie oraz
określ jakie wymagania są stawiane tym oponom.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w Internecie strony dotyczące opon stosowanych w maszynach i urządzeniach
drogowych,
2) przeanalizować zebrany materiał,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
3) scharakteryzować rodzaje opon stosowanych w drogownictwie,
4) określić wymagania stawiane tym oponom.
5) zapisać wnioski w notatniku,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- notatnik,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj samoprzylepne kartki z nazwami elementów opony do planszy
z rysunkiem opony w przekroju.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować napisy na samoprzylepnych kartkach,
2) przyporządkować samoprzylepne kartki z nazwami elementów opony do planszy
z rysunkiem opony w przekroju,
3) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- samoprzylepne kartki z nazwami elementów opony,
- plansza z rysunkiem opony w przekroju,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca budowy opon.
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj samoprzylepne kartki z nazwami oznaczeń stosowanymi na oponach
do planszy z rysunkami widoków opony.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować napisy na samoprzylepnych kartkach,
2) przyporządkować samoprzylepne kartki z nazwami oznaczeń stosowanymi na oponach
do planszy z rysunkami widoków opony,
3) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- samoprzylepne kartki z nazwami oznaczeń stosowanymi na oponach,
- plansza z rysunkami widoków opony,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca oznaczeń stosowanych na oponach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać elementy, z których składa się koło?
ðð ðð
2) wskazać elementy, z których składa się felga?
ðð ðð
3) rozróżnić rodzaje kół pojazdów?
ðð ðð
4) opisać budowę opony?
ðð ðð
5) rozróżnić rodzaje opon?
ðð ðð
6) określić zadania poszczególnych elementów opon?
ðð ðð
7) zidentyfikować oznaczenia opon samochodów osobowych?
ðð ðð
8) zidentyfikować oznaczenia opon samochodów ciężarowych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedz
możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane
są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; zaznacz
jÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uważasz za
poprawnÄ….
8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,
natomiast część II  zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć Ci
trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań od 18
do 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Maszyny do robót drogowych klasyfikuje się
a) grupy i rodzaje.
b) grupy i kategorie.
c) rodzaje i odmiany.
d) kategorie i rodzaje.
2. Do elementów roboczych maszyn drogowych nie zaliczamy
a) osi.
b) wałów.
c) łożysk.
d) lemieszy.
3. W zależności od kierunku przenoszonych sił nie rozróżniamy łożysk
a) podłużnych.
b) wzdłużnych.
c) poprzecznych.
d) poprzeczno-wzdłużnych.
4. Sprzęgła są to części maszyn, które służą do
a) podtrzymywania wałów i osi.
b) nadania maszynom określonego ruchu.
c) rozłącznego i płynnego sprzęgania wałów.
d) zmiany swobodnego przekroju przepływu w przewodzie.
5. Najczęściej w maszynach drogowych spotyka się sprzęgła nierozłączne, do których nie
zaliczymy sprzęgieł
a) tulejowych.
b) walcowych.
c) tarczowych.
d) wychylnych.
6. W maszynach drogowych nie stosujemy hamulców
a) tulejowych.
b) taśmowych.
c) klockowych.
d) szczękowych.
7. W maszynach drogowych wyróżniamy przekładnie
a) pasowe, linowe, zębate.
b) pasowe, linkowe, zębatkowe.
c) łańcuchowe, zębatkowe, tulejowe.
d) linkowe, zębatkowe, łańcuszkowe.
8. Zmiana przepływu w zaworach polega na
a) otwarciu przepływu.
b) zwiększeniu przepływu.
c) zmniejszeniu przepływu.
d) przepuszczaniu czynnika w dwóch kierunkach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
9. Ze względu na sposób zapłonu nie wyróżniamy tłokowych silników spalinowych
a) żarowych.
b) iskrowych.
c) tłokowych.
d) samoczynnych.
10. Poniższy rysunek przedstawia zasadę pracy silnika
a) jednosuwowego.
b) dwusuwowego.
c) trójsuwowego.
d) czterosuwowego.
11. Poniższy rysunek przedstawia
a) wirnik silnika zwartego.
b) wirnik silnika pierścieniowego.
c) stojan silnika asynchronicznego.
d) uzwojenie silnika pierścieniowego.
12. Urządzenia przeznaczone do sprężania powietrza lub innych gazów nazywamy
a) silnikami.
b) zaworami.
c) sprzęgłami.
d) sprężarkami.
13. Urządzenia stosowane w drogownictwie przede wszystkim w wytwórniach mieszanek
mineralno-bitumicznych, do zasilania w powietrze palników grzewczych suszarek
lub zbiorników lepiszczy bitumicznych oraz w instalacjach odpylających nazywamy
a) zaworami.
b) sprężarkami.
c) wentylatorami.
d) silnikami spalinowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
14. Poniższy rysunek przedstawia zasadę działania silnika
a) spalinowego.
b) elektrycznego.
c) hydraulicznego.
d) pneumatycznego.
15. Felga koła może być wykonana jako
a) stalowa.
b) cynkowa.
c) miedziana.
d) ocynkowana.
16. Zewnętrzna część opony odpowiedzialna za kontakt z nawierzchnią drogi i przenoszenie
obciążeń nosi nazwę
a) bieżnika.
b) osnowy.
c) drutówki.
d) opasania.
17. Oznaczenie na oponie M+S oznacza
a) ochraniacz felgi.
b) uziemienie elektrostatyczne.
c) wskaz
nik maksymalnej nośności.
d) przeznaczenie opony na śnieg i błoto.
18. Skokiem silnika czterosuwowego nazywamy odległość między punktami
a) skrajnymi.
b) zwrotnymi.
c) środkowymi.
d) górnym i dolnym.
19. Silniki asynchroniczne sÄ… to silniki elektryczne
a) indukcyjne prądu stałego.
b) indukcyjne prÄ…du zmiennego.
c) uniwersalne jednofazowe na prąd stały.
d) uniwersalne jednofazowe na prÄ…d zmienny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
20. Wentylatory są to maszyny, w których ciśnienie sprężania dochodzi do
a) 0,001 MPa.
b) 0,01 MPa.
c) 0,1 MPa.
d) 1,0 MPa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Stosowanie maszyn i urządzeń drogowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
6. LITERATURA
1. Jakiel P. (red.): Poradnik kierownika budowy i inspektora nadzoru  Warunki techniczne
wykonania i odbioru dróg i mostów. Verlag Dashofer Sp. Z o.o., Warszawa 2006
2. Janicki L., Maszyny i urzÄ…dzenia. WSiP, Warszawa 1987
3. Kozłowski M. Red.: Mechanik pojazdów samochodowych. Budowa i eksploatacja
pojazdów cz. I. VOGEL, PUBLISHING, Wrocław 1998
4. Sawicki E.: Technologia robót w budownictwie drogowym cz. 1. WSiP, Warszawa 1996
5. Stefański A., Walczak J., Technologia robót budowlanych. Arkady, 1983
6. www.maxxis.biz.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40