ste występowanie podklinicznych posta- Dr Tomasz Seweryn, Klinika Marcel 2, ul. Wołoska 52
akuten Mastitis der Hündin. Berl. Münch. Tierärztl. Wsch.
ci mastitis u suk. 1983, 96, 195-197. paw. 12, 00-022 Warszawa
Najczęstsze przyczyny zaburzeń właściciela zwierzęcia w zarządzaniu or-
ganizacji hodowli. Brak ciąży po kilku lub
płodności u psów. Część II. Samice
kilkunastu kryciach, lub zaburzenia cyklu
rujowego skłaniają właściciela do zasię-
gnięcia porady lekarza weterynarii. Z ba-
Dorota Bukowska, Renata Włodarczyk, Jędrzej M. Jaśkowski dań wynika, że w większości suki przypro-
wadzane do gabinetów weterynaryjnych
z Katedry Weterynarii Rolniczej Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt Uniwersytetu w celu oceny ich przydatności do rozro-
Przyrodniczego w Poznaniu du są zdrowe i płodne. Często zgłasza-
ny problem niepłodności nie ma związ-
badań wynika, że większość proble- na płodność. Po zakończeniu zbierania ku z zaburzeniami endokrynologicznymi
Zmów w rozrodzie u suk spowodowa- wywiadu, badań ogólnych oraz obserwa- i behawioralnymi, lecz spowodowany jest
nych jest złymi decyzjami hodowlanymi, cji zazwyczaj możliwa jest identyfikacja błędami hodowcy i złym zarządzaniem
a nie stanem zdrowia samicy (1). Dlatego problemu i określenie czy cykl rujowy rozrodem (1, 2).
przed rozpoczęciem działań leczniczych u suki ma prawidłowy przebieg i ewen-
należy przeprowadzić dokładny wywiad tualne ustalenie, czy przyczyną niepłod- Cykl rujowy u suki
oraz zapoznać się ze stanem ogólnym suki. ności jest brak zapłodnienia czy donosze-
Istotna jest szczegółowa obserwacja suki nia ciąży. Przed wdrożeniem leczenia na- Zdrowa suka osiąga dojrzałość płciową
w celu identyfikacji ewentualnych obja- leży się również upewnić, czy problemy przed 24 miesiącem życia. Tym samym roz-
wów chorób wpływających negatywnie z płodnością nie są spowodowane błędami poczyna się cykl rujowy, trwający średnio
Życie Weterynaryjne " 2009 " 84(2)
144
Prace kliniczne i kazuistyczne
od 4,5 10 miesięcy (3). Długość okresu Ostatnią fazą cyklu rujowego jest ano-
międzyrujowego zależy od rasy suki. Nie- estrus. W tym czasie endometrium się re- Most frequent causes of infertility in dogs.
które rasy, na przykład owczarek niemiec- generuje, proces ten może trwać od 2 do Part II. Females
ki, charakteryzują się stosunkowo krót- 6 miesięcy (12, 13).
kim okresem międzyrujowym, gdyż ruja Bukowska D., Włodarczyk R., Jaśkowski J.M.,
występuje u nich co 4 5 miesięcy (1). Na- Wywiad Department of Agricultural Veterinary, Poznań
tomiast suki ras pierwotnych przejawiajÄ… University of Life Sciences
ruję raz w roku (4). Cykl rujowy u psowa- Przeprowadzanie badań w kierunku nie-
tych składa się z 5 faz: praprooestrus (trwa- płodności suki powinno być poprzedzo- Infertility in the bitch refers to the inability to conceive
jąca 5 20 dni), prooestrus (faza przedru- ne dokładną analizą zdrowia i płodności and produce viable offspring. The majority of bitches
jowa), oestrus (faza rujowa), metoestrus  samca. Należy sprawdzić przede wszyst- that are presented to veterinary clinic for reproductive
okres porujowy (trwający 70 90 dni) oraz kim wyniki poprzednich kryć, jakość eja- evaluation are actually healthy and fertile. Perceived
anoestrus okres międyrujowy (trwający kulatu, ogólny stan zdrowia, konieczne infertility in the bitch is most commonly due to inap-
60 210 dni). Faza przedrujowa, w zależ- jest również wykluczenie brucelozy. Oce- propriate breeding management rather than the ina-
ności od rasy, trwa od 2 do 25 dni, śred- na płodności samca jest znacznie łatwiejsza bility to conceive. Before any treatment for infertility
nio 9 dni, w tym czasie następuje wzrost niż w przypadku samicy. Biorąc pod uwa- is introduced, the adequate health management must
i rozwój pęcherzyków jajnikowych i wzra- gę, że cykl rujowy suki trwa 5 7 miesięcy be ensured. Specific treatment for the most common
sta stężenie estrogenów we krwi (5, 6). Po- jest ona płodna przez ok. 14 dni w roku. causes of infertility is centered on appropriate breed-
jawia się krwawy wyciek z pochwy, widocz- Natomiast samiec jest płodny od momentu ing management. Also before embarking on an ex-
ne jest obrzmienie sromu, wzmaga się za- osiągnięcia dojrzałości płciowej (w wieku haustive medical evaluation, it is important to obtain
interesowanie samcem, chociaż suka nie od 6 18 miesięcy) do póz
nej starości lub a thorough history and perform the physical exami-
dopuszcza do kopulacji. Obniżenie stę- śmierci. Zagadnienia dotyczące zaburzeń nation of the patient. Completion of a routine data-
żenia estrogenów i wzrost stężenia pro- płodności u samców zostały dokładnie opi- base assists in detecting significant systemic illness
gesteronu prowadzi do wystÄ…pienia rui. sane w poprzednim artykule (14). that may impact infertility, consideration of history
W czasie tej fazy suka zezwala na kopula- Podczas zbierania wywiadu dotyczÄ…- and physical examination.
cję. Ruja właściwa u suk trwa średnio 5 9 cego suki należy pamiętać, że oprócz in-
dni, za normę uznaje się jednak przedział formacji na temat rozrodu (początek po- Keywords: bitch, infertility, estrous cycle.
od 1 do 20 dni (5, 6). Obniżenie poziomu przedniego cyklu, stosowanych metod wy-
estrogenu i podwyższenie poziomu proge- znaczania terminu owulacji, daty krycia/
steronu towarzyszące rui wywołuje rów- inseminacji, metody krycia/inseminacji, prooestrus lub ruja należy zbadać jajni-
nież wzrost sekrecji hormonu luteinizują- metody rozpoznawania ciąży, spontanicz- ki w celu określenia terminu owulacji. Po
cego (LH). Gwałtowny wyrzut dużej ilości nego przerwania (straty) ciąży, liczebno- zakończeniu badań wstępnych i wywia-
LH wywołuje owulację, a uwolniony oocyt ści ewentualnego miotu oraz dane doty- du, jeśli suka jest klinicznie zdrowa, na-
przemieszcza się do jajowodu, gdzie dojrze- czące rozrodu rodzeństwa suki) ważne są leży określić czy problemem występują-
wa przez 48 72 godzin (7, 8). Czas maksy- również dane o ogólnym stanie zdrowia cymi u samicy są zaburzenia cyklu rujo-
malnej płodności przypada na 4 5 dzień zwierzęcia i warunkach utrzymania, o in- wego, niezdolność do zapłodnienia lub
po wzroście poziomu progesteronu, w tym nych zwierzętach żyjących w środowisku donoszenia ciąży (15, 16, 17, 18). Sklasy-
okresie oocyt ukończył już proces doj- suki oraz stosowanych szczepieniach, za- fikowanie suki według powyższych kate-
rzewania (9). Kopulacja zdrowego samca biegach odrobaczania a nawet o transpor- gorii pozwoli na prawidłowy dobór metod
i zdrowej samicy, do której dochodzi w tym cie zwierzęcia (1). Potencjalne rozwiąza- diagnostycznych.
wÄ…skim przedziale czasu pozwala na uzy- nie problemu i wskazania do dalszego po-
skanie 100% wskaz
nika ciąży. Przy zasto- stępowania klinicznego są oczywiste, jeśli Metody diagnostyczne
sowaniu sztucznej inseminacji wynik ten w wywiadzie okaże się, że problem z płod-
wynosi ok. 84% (10). Za koniec rui przyj- nością suki jest sygnalizowany po jednym, Wśród nieprawidłowości cyklu rujowe-
muje się moment, w którym suka zaczyna nieudanym kryciu lub po kilku kryciach go wyróżnić można: pierwotny anoestrus
reagować agresywnie na próby obskakiwa- przez tego samego samca (1). (suki, które nigdy nie wykazywały pra-
nia przez samca (1). Oprócz zmian w za- widłowych cykli jajnikowych), ciche ruje
chowaniu suki zakończenie rui właściwej Badanie lekarskie (cykl rujowy przebiega prawidłowo, jed-
i początek fazy międzyrujowej (dioestrus) nak suka nie wykazuje objawów rui), prze-
objawia się również zmianami w obrazie Badania ogólnego stanu zdrowia powin- dłużająca się faza dioestrus lub anoestrus
cytologicznym nabłonka pochwy. W cza- ny poprzedzać badania dróg rodnych suki.  suka nie przejawia rui dłużej niż 15 mie-
sie fazy dioestrus wysoki poziom progeste- Należy wykonać podstawowe badania krwi sięcy (3). Najczęstszym problem są ciche
ronu utrzymywany jest głównie przez ak- i moczu oraz wykluczyć brucelozę. Podczas ruje oraz zakłócenia długości poszczegól-
tywność ciałka żółtego (11). U suk funk- badań wstępnych należy również wyklu- nych faz cyklu rujowego. Rzadziej zdarza
cja ciałka żółtego nie jest zależna od ciąży. czyć obecność zagrażających życiu, wro- się, że problem stanowi opóz
nienie dojrze-
Profil hormonalny w czasie ciąży nie zmie- dzonych wad serca (1). Następnym kro- wania płciowego, aplazja jajników, torbiele
nia się znacznie (8). To zjawisko opisywane kiem jest ocena narządów płciowych, ze jajników, zapalenie lub nowotwór jajników,
jest w piśmiennictwie jako  fizjologiczna szczególnym uwzględnieniem sromu, skle- niedoczynność tarczycy lub inne zaburze-
ciąża rzekoma i pojawia się po każdej rui pienia pochwy i odbytnicy oraz ultrasono- nia endokrynologiczne (3, 18).
w przypadku braku ciąży. Ciąża rzekoma grafia jajników i macicy. W celu określenia Identyfikację fazy cyklu rujowego prze-
może przebiegać bezobjawowo albo da- fazy cyklu rujowego należy przeprowadzić prowadza się na podstawie badania cyto-
wać wyraz
ne objawy kliniczne, takie jak: badanie cytologiczne pochwy. Badania ta- logicznego pochwy. Jednak metoda ta nie
powiększenie gruczołu sutkowego i lak- kie najlepiej wykonywać od 1 7 dni przed pozwala na odróżnienie fazy anoestrus
tacja (1). Zjawisko to jest normalne, zwiÄ…- poczÄ…tkiem fazy prooestrus, tak aby kry- od dioestrus, w obrazie cytologicznym
zane z prawidłową funkcją jajników oraz cie mogło być przeprowadzone w bieżą- w obu fazach widoczna jest przeważa-
przysadki i zazwyczaj nie wymaga leczenia. cym cyklu. Jeśli stwierdzona zostanie faza jąca liczba komórek parabazalnych oraz
Życie Weterynaryjne " 2009 " 84(2)
145
Prace kliniczne i kazuistyczne
nieliczne komórki nabłonka pochwy (5, 6). zwłaszcza w przypadku cykli o nietypo- się mało skuteczna i najwłaściwszą formą
Konieczne jest dodatkowe określenie stę- wym przebiegu. Warto obserwować sukę, terapii w takich przypadkach jest chirur-
żenia progesteronu w osoczu, które w fa- zwracając uwagę na zmiany behawioralne, giczne usunięcie torbieli. Optymalne jest
zie anoestrus będzie wynosiło <2 ng/ml, ale te parametry nie powinny mieć decy- samo usunięcie torbieli, ale zwykle koniecz-
natomiast w dioestrus >2 ng/ml, zazwy- dującego znaczenia. Należy pamiętać, że ne jest usunięcie całego jajnika (2).
czaj >5 ng/ml (1). Przedłużająca się faza optymalny moment krycia najdokładniej Suki z przedłużonym okresem między-
dioestrus może świadczyć o torbielach można określić na podstawie danych uzy- rujowym mogą mieć zarówno przedłu-
ciałek żółtych. W takim przypadku ko- skanych w kilku testach (23). Dzień, w któ- żoną fazę anoestrus, jak i dioestrus. Prze-
nieczne jest przeprowadzenie badania ul- rym poziom progesteronu zaczyna rosnąć dłużony anoestrus pojawia się przy braku
trasonograficznego jajników i macicy. Je- określany jest jako dzień  zero . Krycie za- aktywności jajników trwającej dłużej niż
śli stwierdzony zostanie przedłużający się leca się przeprowadzić w dniach 2, 4 oraz 16 20 miesięcy u suk, u których wcześniej
anoestrus (>24 miesiące) można rozważyć 6, natomiast w przypadku nasienia schło- wystąpił cykl rujowy (wtórny anoestrus).
farmakologiczną indukcję rui. Jeśli w ob- dzonego zaleca się krycie w dniach 4 i 6 lub Faktyczny brak dalszego cyklu powinien
razie cytologicznym stwierdzona zosta- 3 i 5 po dniu  zero (19, 21, 22). być odróżniony od cichej rui (prawidło-
nie obecność powierzchniowych komó- wy cykl niezauważony przez właściciela).
rek nabłonka, suka jest w fazie prooestrus Nieprawidłowy cykl rujowy Do skracania przedłużonego anoestrus za-
lub w rui. Jeśli faza ta przedłuża się i trwa równo u suk zdrowych, jaki i u suk z wtór-
powyżej 30 dni istnieje prawdopodobień- Zaburzenia cyklu rujowego mogą być po- nym anoestrus o nieznanej etiologii, można
stwo występowania pęcherzykowych tor- dzielone na kilka rodzajów na podstawie stosować leki z grupy agonistów dopami-
bieli jajnikowych (1). przedłużających się lub skracających fazy ny (kabergolina, bromokryptyna). Me-
cyklu jajnikowego lub zmian w sekwencji chanizm działania agonistów dopaminy
Rozpoznawanie niepłodności oraz poszczególnych faz. Aby określić przebieg indukujący prooestrus, polega na bezpo-
sposoby wyznaczania terminu owulacji cyklu u suk będących z sezonie rozrod- średnim zmniejszeniu stężenia prolaktyny
czym, niezbędne jest wykonanie dokumen- lub bezpośrednim działaniu dopaminoer-
Gdy suka nie zaszła w ciążę, pomimo kry- tacji na podstawie badania cytologicznego gicznym zarówno na oś gonadotropową,
cia naturalnego lub sztucznej inseminacji pochwy, waginoskopii, obserwacji zmian jak i receptory gonadotropin w jajnikach
przeprowadzonej w wyznaczonym okre- w zachowaniu oraz badania stężeń proge- (24, 25, 26).
sie płodnym, należy w pierwszej kolejno- steronu oraz LH we krwi (24). Suki z objawami wydłużonych odstę-
ści wykluczyć błędy hodowlane. Okres Przedłużona faza prooestrus lub oestrus pów pomiędzy cyklami rujowymi mogą
akceptacji samca oraz czas płodny różnią występuje wówczas, gdy krwawy wypływ znajdować się pod wpływem podniesio-
się znacznie u poszczególnych suk, a na- z pochwy u suki utrzymuje się powyżej nego stężenia progesteronu (>2 5 ng/ml).
wet u tej samej suki w kolejnych cyklach 21 28 dni. W badaniu cytologicznym po- Jeśli podwyższony poziom progesteronu
rujowych. W celu rozpoznania fazy cyklu chwy stwierdza siÄ™ ponad 80 90% ko- utrzymuje siÄ™ ponad 9 10 tygodni, praw-
rujowego i wyznaczania terminu owulacji mórek powierzchniowych. Należy w tym dopodobnie jest to wydłużona faza dio-
wykonuje się serię badań cytologicznych momencie wykluczyć wtórne krwawienie estrus. Przedłużony dioestrus może być
pochwy, waginoskopię oraz oznaczenia po- z pochwy spowodowane zakażeniem, sta- wynikiem obecności na jajnikach torbieli
ziomu progesteronu i LH we krwi (19, 20). nem zapalnym, zmianami nowotworowy- ciałka żółtego, mogących występować po-
We wczesnej fazie prooestrus w rozmazie mi w obrębie dróg moczowo-płciowych jedynczo lub licznie, na jednym lub obu jaj-
cytologicznym pochwy powinny domino- oraz obecnością ciała obcego w pochwie. nikach. Rozpoznanie można potwierdzić
wać komórki zrogowaciałe/powierzchnio- Główną przyczyną przedłużającej się fazy badaniem stężenia progesteronu we krwi
we. Badanie cytologiczne rozmazów po- prooestrus lub oestrus jest stałe wydziela- (>2 5 ng/ml). Zaleca się chirurgiczne usu-
chwowych powinno być wykonywane co nie estrogenów spowodowane torbielami nięcie torbieli wraz z wykonaniem bada-
2 4 dni, aż do stwierdzenia znacznego pęcherzykowymi na jajnikach lub aktyw- nia histologicznego oraz wykonanie biop-
zwiększania odsetka komórek zrogowa- nymi wydzielniczo nowotworami jajników. sji macicy w celu wykazania jednocześnie
ciałych (>70% komórek powierzchnio- Terapia, której celem jest przerwanie prze- występującego torbielowatego rozrostu en-
wych). Po zakończeniu badań cytologicz- dłużającej się fazy prooestrus lub oestrus, dometrium (24).
nych należy rozpocząć oznaczanie stężenia staje się konieczna, jeśli nie dochodzi do Z nielicznych badań wynika, że przy-
hormonów. Badanie stężenia progeste- spontanicznej regresji torbieli i pojawiają czyną przedłużającego się anoestrus może
ronu we krwi powinno być wykonywane się inne komplikacje (utrata krwi prowa- być również zapalenie jajników o podło-
co drugi dzień, aż do stwierdzenia wzro- dząca do niedokrwistości, zmiany w szpi- żu immunologicznym. W takim przypad-
stu poziomu progesteronu >2 ng/ml (19, ku, hiperplazja nabłonka pochwy). W te- ku stwierdza się nacieki komórek jednoją-
21, 22). Kiedy zachodzi potrzeba bardziej rapii przetrwałych, patologicznych torbieli drzastych z przewagą limfocytów, komó-
dokładnego określenia optymalnego mo- pęcherzykowych istnieją zarówno możli- rek plazmatycznych i makrofagów w obu
mentu krycia (np. inseminacja nasieniem wości farmakologiczne, jak i chirurgiczne. jajnikach.
mrożonym lub schłodzonym), zaleca się W terapii hormonalnej do indukcji regre- Przyczyną zaburzeń cyklu rujowego
codzienne badanie stężenia LH. W celu sji torbieli stosuje się GnRH (50 100 źg/ może być również niedoczynność tarczy-
wykazania stałego wzrostu poziomu pro- kg m.c.), co 24 48 godzin, do 3 dawek lub cy. W tym przypadku występują dodatko-
gesteronu powyżej 5 ng/ml, a tym samym ludzkiej gonadotropiny łożyskowej (hCG; we objawy kliniczne, takie jak: ospałość,
potwierdzenia owulacji, zaleca się również 22 IU/kg m.c., co 24 48 godzin). Nie zale- nadwaga, obustronne symetryczne wy-
wykonanie co najmniej jednego oznacze- ca siÄ™ natomiast stosowania progesteronu, Å‚ysienia oraz podniesiony poziom chole-
nia stężenia tego hormonu po stwierdze- gdyż u suk z czynnymi torbielami pęche- sterolu we krwi, niedokrwistość nierege-
niu szczytu stężenia LH. Natomiast ba- rzykowymi może zwiększać ryzyko rozwo- neratywna i zmiany w poziomie hormo-
danie waginoskopowe może być wykona- ju torbielowatego rozrostu gruczołów bło- nów tarczycy we krwi. Cykl rujowy u suk
ne w dowolnym dniu cyklu, jako badanie ny śluzowej macicy lub ropomacicza. Te- z niedoczynnością tarczycy, otrzymują-
uzupełniające badanie cytologiczne po- rapia farmakologiczna przedłużającej się cych odpowiednie leki, powinien pojawić
chwy oraz oznaczania poziomu hormonów, fazy prooestrus lub oestrus może okazać się w ciągu 6 miesięcy od przywrócenia
Życie Weterynaryjne " 2009 " 84(2)
146
Prace kliniczne i kazuistyczne
parturition and lactation in dogs. Proceedings Society for
prawidłowego poziomu hormonów tar- odróżnienie rzeczywistej niepłodności od
Theriogenology, 1990, 197-223.
czycy w (24, 27). niepłodności wynikającej z błędów hodow-
24. Davidson A.P., Feldman E.C.: Ovarian and estrous cyc-
Suki ze skróconym okresem międzyru- lanych i normalnych wahań w przebiegu
le abnormalities. W: Ettinger S.W., Feldman E.C. (edit.):
Textbook of Veterinary Internal Medicine. W.B. Saunders,
jowym (trwającym poniżej 4,5 miesiąca) cyklu rujowego. Potwierdzenie obniżo-
Philadelphia 2004.
mogą mieć problemy z zajściem w ciążę nej płodności lub całkowitej niepłodności
25. Concannon P.: Reproduction in dogs, cats and exotic car-
z powodu niepełnej inwolucji i regenera- u suki wiąże się najczęściej z zakończeniem nivores. Proceedings of the 3rd International Symposium
on Canine and Feline Reproduction. Veldhoven, the Ne-
cji macicy, uniemożliwiających implanta- kariery hodowlanej, ale w wielu przypad-
therlands. 1996. J. Reprod. Fertil. 1997, Suppl. 51.
cję zarodka i utrzymanie ciąży. Udokumen- kach poprzez wdrożenie odpowiedniego
26. Eilts B.E., Davidson A.P.: Approach to infertility in the
towanie takich zaburzeń wymaga wyko- leczenia udaje się jednak przywrócić pra- dog and bitch. Proceedings for the American Animal Ho-
spital Association Annual Meeting. 2005.
nania serii badań cytologicznych pochwy widłowe funkcje rozrodcze.
27. Johnson C.A.: Thyroid issues in reproduction. Clin. Tech.
podczas fazy oestrus i dioestrus oraz ozna-
Small Anim. Pract. 2002, 17, 108-115.
28. Johnson CA. Cystic endometrial hyperplasia, pyometra,
czenia stężenia progesteronu we krwi pod- Piśmiennictwo
and infertility. W: Feldman E.C. (edit.).: Textbook of Ve-
czas fazy lutealnej, w co najmniej dwóch
terinary Internal Medicine. WB Saunders, Philadelphia
kolejnych cyklach (2). 1992, s 954.
1. Grundy S.A., Feldman E., Davidson A.: Evaluation of in-
29. Nelson R.W., Feldman E.C., Stabenfeldt G.H.: Treatment
fertility in the bitch. Clin Tech. Small Anim. Pract. 2002,
of canine pyometra with prostaglandin F2 alpha. J. Am.
17, 108-115.
Choroby macicy
Vet. Med. Assoc. 1992, 181, 899-903.
2. Davidson A.: Aktualne poglądy na temat niepłodności
30. Purswell B.T.: Differential diagnosis of canine abortion.
suk. Veterinary Focus 2006, 16, 13-21.
W: Kirk R.W., Bonagura J.D. (edit).: Kirk s Current Vete-
Zmiany w macicy, takie jak torbielowaty 3. Feldman E.C., Nelson R.W.: Infertility, associated breeding
rinary Therapy XI. Small Animal Practice. W.B. Saunders,
disorders, and disorders of sexual development. W: Ca-
rozrost gruczołów błony śluzowej macicy
Philadelphia 1992, s. 925.
nine and Feline Endocrinology and Reproduction. 2nd ed.,
(cystic endometrial hyperplasia  CEH)
Saunders, Philadelphia 1996, s. 619-648.
4. Sokolowski J.H., Stover D.G., Van Ravenswaay F.: Seaso-
uwarunkowane są nieprawidłowościami
nal incidence of estrus and interestrus interval for bitches
hormonalnymi. Zmiany w gruczołach en-
of seven breeds. Am. J. Vet. Res. 1977, 38, 1371-1376.
dometrium mogą być miejscowe lub roz- 5. Johnston S.D., Root Kustritz M.V., Olson P.N.: The canine
estrus cycle. W: Canine and Feline Theriogenology. Saun-
siane. Mogą wpływać na implantację oraz
ders, Philadelphia 2001, s. 16-31.
tworzenie się łożyska i być przyczyną roz-
6. Feldman E.C., Nelson R.W.: Ovarian cycle and vaginal
woju ropomacicza. Ostateczne rozpozna- cytology. W: Canine and Feline Endocrinology and Re-
production, 2nd ed., Saunders, Philadelphia 1996, s. 526-
nie torbielowatego rozrostu endometrium
546.
wymaga wykonania biopsji. Do rozwo-
7. Wildt D.E., Chakroborty P.K., Panko W.B.: Relationship
of reproductive behavior, serum luteinizing hormone and
ju CEH i ropomacicza może prowadzić
time of ovulation in the bitch. Biol. Reprod. 1978, 18, 561-
nagromadzenie się śluzu w jamie maci-
570.
cy. Wszystkie te stany dają słabe rokowa- 8. Concannon P.W., McCann J.P., Temple M.: Biology and
endocrinology of ovulation, pregnancy and parturition
nia odnośnie do płodności (28). Ropne za-
in the dog. J. Reprod. Fert. Suppl. 1989, 39, 3-25.
palenie błony śluzowej macicy, z otwartą
9. Goodman M.: Ovulation timing, concepts and contro-
szyjką, występujące po raz pierwszy u war- versies. Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. 2001,
31, 219-235.
tościowych suk hodowlanych, może być
10. Linde-Forsberg C., Forsberg M.: Fertility in dogs in rela-
leczone przy użyciu odpowiednich anty-
tion to semen quality and the time and site of insemina-
biotyków (dobranych na podstawie anty- tion with fresh and frozen semen. J. Reprod. Fert. Suppl
1989, 39, 299-310.
biogramu) oraz prostaglandyny PGF2ą, któ-
11. Hoist P.A., Phemister R.D.: Onset of diestrus in the beagle
ra indukuje luteolizÄ™ i oczyszczanie macicy
bitch: Definition and significance. Am. J. Vet. Res. 1974,
35, 401-406.
(0,1 mg/kg m.c., s.c., 2 razy dziennie przez
12. Johnston S.D., Kiang D.T., Seguin B.E.: Cytoplasmic estro-
2 dni, a następnie 0,2 mg/kg m.c., s.c., dwa
gen and progesterone receptors in canine endometrium
razy dziennie aż do uzyskania pożądanego during the estrus cycle. Am. J. Vet. Res. 1985, 46, 1653.
13. Al-Bassam M.A., Thomson E.C., O Donnell L.: Normal
efektu). Po terapii zaleca siÄ™ krycie w na-
postpartum involution of the uterus in the dog. Can. J.
stępnym cyklu (2, 29).
Comp. Med. 1981, 34, 217-232
14. Bukowska D., Włodarczyk R., Jaśkowski J.M.: Najczęst-
sze przyczyny zaburzeń płodności u psów. Część I. Sa-
Choroby zakaz
ne
miec. Życie Wet. 2008, 83,
15. Cain JL, Davidson AP, Wallace MS: Disorders of canine
reproduction. W: Morgan R.V.: Handbook of Small Ani-
Przyczyną niepłodności u suk mogą być za-
mal Practice. WB Saunders, Philadelphia 1997, s.627.
każenia bakteryjne, takie jak Brucella ca-
16. Johnston S.D., Root Kustritz M.V., Olson P.N.: Clinical
nis (rzadziej B. abortus lub B. suis), salmo- approach to infertility in the bitch W: Canine and Feli-
ne Theriogenology. W.B. Saunders, Philadelphia 2001, s.
nele, paciorkowce i Escherichia coli, zaka-
257-273.
żenia wirusowe (wirusy herpes, nosówka
17. Cain J.L.: A logical approach to infertility in the bitch. Vet.
i parwowirus typ 1 i 2) oraz choroby pa- Clin. North Am. Small Anim. Pract. 2001, 31, 237-245.
18. Johnston S.D.: Clinical approach to infertility in bitches
sożytnicze (Toxoplasma gondii i Neospo-
with primary anestrus. Vet. Clin. North Am. Small. Anim.
ra caninum; 30).
Pract. 1991, 21, 421-425.
19. Grundy S.A., Feldman E.C., Davidson A.P.A
Evaluation
of infertility in the bitch. Clin Tech. Small Anim. Pract.
Podsumowanie
2002, 17, 108-115.
20. Reimers T.J.: Endocrine testing for infertility in the bitch.
W: Kirk R.W. (edit.), Current Veterinary Therapy VIII.
Dokładna ocena nieprawidłowości w prze-
W.B. Saunders, Philadelphia 1983, s. 922-925.
biegu cyklu rujowego u suki jest bardzo
21. Concannon P.W.: Clinical and endocrine correlates of ca-
istotnym elementem w przypadku podej- nine ovarian cycles and pregnancy. W: Kirk R.W. (edit.).:
Current Veterinary Therapy IX. Small Animal Practice.
rzenia niepłodności. Wykrycie indywidual-
W.B. Saunders, Philadelphia 1986, s.1214.
nych wahań w przebiegu cyklu u płodnych
22. Concannon P.W., Powers M.E., Holder W.: Pregnancy
and parturition in the bitch. Biol. Reprod. 1977, 16, 517-
suk może okazać się kluczowym elemen- Dr Dorota Bukowska, Katedra Weterynarii Rolniczej, Wy-
526.
tem pozwalającym na prawidłowe zorgani- dział Hodowli i Biologii Zwierząt, Uniwersytet Przyrodni-
23. Concannon P.W., Yeager A.E.: Endocrine, ultrasonogra-
zowanie krycia. Bardzo ważne jest również phic, radiographic and clinical changes during pregnancy, czy, ul. Wojska Polskiego 52, 60-625 Poznań
Życie Weterynaryjne " 2009 " 84(2)
147