Sąd/proces

Sąd jest instytucją powołaną do orzeka­nia o zgodności z prawem czynów oby­wateli. Obraz sądu i jego funkcja zależą od czynników politycznych (ustrój pań­stwa, jego konstytucja), tradycji, mo­mentu historycznego (sądy w czasie pokoju i w czasie wojny). Proces to rozprawa sądowa orzekająca o winie oskarżonego.

Biblia (ST)-1) Sądy Boga nad ludzkoś­cią miały na celu ukaranie grzeszników i odnowę moralną świata (np. potop zniszczenie Sodomy i Gomory, pomie­szanie języków budowniczych wieży Babel). 2) Sądy Salomona charakteryzo­wały się sprawiedliwością, bezstronnoś­cią. Salomon starał się wydać wyrok, który nie krzywdziłby żadnej ze stron („Salomonowe wyjście"-wobec dwóch możliwych rozwiązań znaleźć trzecie).

Biblia (NT) - 1) Jezus wyraźnie mówi, że nie ma ludzi bez winy, a prawo do sądzenia człowieka ma wyłącznie Bóg (Nie sądżcie, abyście nie byli sądzeni). 2) Sąd nad Jezusem prowadzony był przez Sanhedryn i Poncjusza Piłata. Jezus został oskarżony o podburzanie ludności Jerozolimy i nazywanie siebie królem żydowskim. Faktycznie najwię­kszą winą były tu nowatorskie nauki religijne wygłaszane przez niego. Na­miestnik rzymski, Poncjusz Piłat, umy­wa ręce (gest konformisty) i oddaje oskarżonego w ręce Sanhedrynu. Chrys­tus do końca broni swoich przekonań, zachowuje godność i powagę. Wyro­kiem jest ukrzyżowanie, na które, wedle prawa rzymskiego, skazywani byli naj­więksi złoczyńcy. 3) Sąd Ostateczny

Mitologia - 1) Starożytni wyobrażali sobie boginię sprawiedliwości, Temidę. jako kobietę o oczach przewiązanych opaską (ślepa sprawiedliwość). trzyma­jącą w ręce wagę (ważenie dobrych i złych uczynków). Jej podobizna poja­wia się na frontonach większości nowo­żytnych sądów.

Homer „Iliada" - Na tarczy Achillesa widnieje scena sądu. Na rynku miasta toczy się spór o zapłatę za zabójstwo. Sędziami są starcy, z których każdy wydaje wyrok. Symbolem władzy sądo­wniczej jest berło brane do ręki przez kolejnych sędziów.

Sofokles „Antygona" - Kreon, surowy władca Teb, sądzi Antygonę za narusze­nie praw królewskich (zakaz grzebania zwłok zdrajców). Pomimo pozycji spo­łecznej Antygony (pochodzi z królews­kiej rodziny) i jej racji (kierowała się prawami boskimi i miłością siostrzaną), została ona skazana na śmierć.

Wolter ,,Kandyd" - Jednym z epizo­dów powiastki jest proces prowadzony przez Wielką Inkwizycję w Lizbonie. Kara śmierci dla Kandyda i Panglossa nie wynikała z ich winy; spalenie ich na stosie miało uspokoić ludność miasta i wskazać winnych trzęsienia ziemi.

A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" - Sąd kapturowy (powoływany w śred­niowieczu w okresie bezkróólewia lub nieobecności władcy) skazał Konrada na śmierć za zdradę Zakonu. Wallenrod, chcąc umrzeć z honorem, uniemożliwia zakonnikom wykonanie wyroku, popeł­niając samobójstwo.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - Te­matem utworu jest proces Filomatów i Filaretów, przedstawiony tu w sposób uwznioślony, przyrównany do biblijnej rzezi niewiniątek. Herodem jest car, a niewiniątkami - młodzież polska. Pro­ces został wytoczony bezprawnie przez Senatora (Nowosilcowa) i prowadzony był okrutnymi metodami (znęcanie się nad uwięzionymi). Karą była wywózka na Sybir. Patrz: cierpienie, Polska/Pola­cy, ofiara, wina i odpowiedzialność.

J. Słowacki „Balladyna" -1) Zaraz po objęciu rządów przez Balladynę widzi­my bohaterkę w roli sędziego, który wysłuchuje skrzywdzonych poddanych. Przed jej obliczem stają: Filon (zako­chany w zmarłej Alinie) i wdowa (matka Balladyny - patrz: matka). Królowa wspomagana przez doradców, orzeka, że winnego ich cierpień (czyli ją samą) należy skazać na śmierć. 2) W końcowej scenie dramatu Balladyna sama wydaje na siebie wyrok, by zadośćuczynić woli matki i Filona. Karę wymierza tu świat fantastyczny: bohaterka pada rażona piorunem (patrz: zjawy - upiory - wam­piry, władza/władca, zbrodnia/zbrod­niarz).

B. Prus „Lalka" - Sekwencja sądowa w powieści obejmuje dwa procesy. Pier­wszy z nich, w którym oskarżoną przez baronową Krzeszowską była pani Staw­ska, dotyczył kradzieży lalki. Miał on swój rzeczywisty pierwowzór (proces w Wiedniu, o którym Prus czytał w ga­zetach), a jest o tyle ważny, że od niego powieść wzięła swój tytuł. Drugi, także wytoczony przez baronową Krzeszows­ką, dotyczył nie zapłaconego przez stu­dentów komornego. Jakkolwiek studen­ci przegrali sprawę (w przeciwieństwie do pani Stawskiej), sympatia zgroma­dzonych na sali sądowej była po ich stronie.

F. Kafka „Proces" - Sąd przedstawio­ny został jako tajemnicza instytucja, której oskarżony do końca nie poznaje. Społeczność dzieli się na oskarżonych i oskarżających, przy czym tych pierw­szych jest nieporównywalnie więcej. Aparat sądowniczy jest zhierarchizowa­ny, a Józef K. poznaje jedynie najniższy szczebel tej hierarchii. Sprawy toczą się latami i rzadko kiedy kończą się pomyśl­nie dla oskarżonych. Główny bohater nie wie nawet, o co został oskarżony. Ani on, ani jego adwokat nie mogą wpłynąć na bieg procesu. Wiadomo jednak, że wyrok jest z góry znany: kara śmierci. Obraz procesu można potrak­tować dwojako: a) proces w państwie autorytarnym, gdzie oskarża się niewin­nych ludzi i skazuje na śmierć, b) życie człowieka, który nie zna prawa ani zasad nim kierujących, prowadzące nie­uchronnie do śmierci („byt ku śmierci"). Patrz: śmierć (bohaterów literackich).

K. Moczarski „Rozmowy z katem" -Rozmowy Moczarskiego ze Stroopem poprzedzają proces zbrodniarza wojen­nego. likwidatora warszawskiego getta. Stroop do końca broni swoich poglą­dów, nie wyrzeka się ideologii nazis­towskiej, a swą działalność uznaje za słuszną i konieczną. Został skazany na śmierć przez powieszenie.

*,Najlepszym sposobem na rozpędzenie melancholii jest widok kryminalnego procesu, głupota bowiem sędziów bywa zazwyczaj niezwykle ucieszna". W. Hugoj

*.,Niedobrze czyni, kto ma u sądu wzgląd na osobę i dla kęsa chleba odstępuje prawdy".

!Salomon)

*..Historia świata jest sądem nad światem."

(F. Schiller)

*..Zwycięzcy się nie sądzi" Katarzyna II

*.Zdechłbym ze śmiechu na widok człowieka. który sądzi innego człowieka. gdyby nie budził

we mnie litości".

(G. Flaubert)

*..Sąd: grupa ludzi orzekająca, która ze stron miała lepszego adwokata.

(Tuwim)

* „Niech pan nic czeka na sąd ostateczny Sąd ostateczny jest co dzień."

(A. Camus)

* „Wielkie zbrodnie mogą sądzić tylko zwykli, prości ludzie.

Wielkie zbrodnie godzą przecież zawsze w nich".

(L. Kruczkowski)

---