BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU CZŁOWIEKA

Wprowadzenie w podstawowe zagadnienia zarys budowy morfologicznej i zarys anatomii człowieka podstawy antropologii

Biologia pochodzi od dwóch słów grec. bios - życie logos - nauka. Nauka o życiu, jego funkcjonowaniu potencjach oraz budowie organizmów żywych.

Grupy organizmów żywych:

mikroorganizmy - bakterie, grzyby

rośliny

• zwierzęta, do których zaliczany jest człowiek od 1735 roku

• grzyby

• nie są klasyfikowane tu wirusy, ponieważ ich dualizm sprowadza się do faktu, że poza organizmem żywiciela nie pokazują żadnych cech żywych dopiero po wniknięciu do żywiciela żyją pasożytniczo.

Życie pochodzi od dwóch słów grec. bios i łac. Vita jest to zawsze dynamiczny stan organizmu, który przejawia się ich zdolnością do tworzenia i odtwarzania określonych struktur.

Jedynie komórki nie mają zdolności regeneracyjnych.

Życie przejawia się wzrostem i rozwojem.

Rozwój:

• filogeneza (rozwój rodowy od początku istnienia na ziemi do czasów obecnych)

• ontogeneza (rozwój osobniczy od momentu zapłodnienia do śmierci) w tym rozwoju osobniczym można mówić o:

życiu wewnątrz macicznym, które rozpoczyna się w momencie zapłodnienia, później zygota , okres zarodkowy, embrionalny

życie zewnątrz maciczne

1. rozpoczyna się od momentu narodzin do 1 miesiąca życia (okres noworodkowy)

2. od 2 miesiąca do 1 roku (okres niemowlęcy)

3. okres poniemowlęcy

4. przedszkolny zwali dziecięcym

5. szklony zwany późno dziecięcym

6. okres dojrzewania - pojawia się menarche u dziewcząt, pierwsza wolucje u chłopców

7. okres młodzieńczy

8. okres pełnej dojrzałości i stabilizacji życiowej od 25 roku życia do 60 lat

9. okres starzenia wczesna i późna starość

10. śmierć (memoris lub legali łac.) jest to kres życia osobniczego na skutek nieodwracalnych zmian w równowadze biologicznej (homeostaza).

Czynności życiowe:

• oddychanie (respiracja) - płuca, górne drogi oddechowe (gardło, nos) dolne drogi oddechowe

• odżywianie - pobieranie pokarmu

• wydalanie - związane z układem moczowym (mocz ostateczne, kwas moczowy i mocznik) oddanie moczu określane pojęciem mikcji nerki

• pobudliwość - zdolność do odbierania bodźców; układ hormonalny, zmysłu

• rozmnażanie - dotyczy całej populacji, ale niekoniecznie pojedynczego osobnika gdyby każdy się rozmnażał doszłoby do przegęszczenia populacji ( nie rozmnażają się księża, siostry zakonne, homoseksualiści)

• zdolność do adaptacji do otoczenia

• samoistny ruch - każdy żywy organizm się rusza.

Wszystkie organizmy żywe stanowią układy otwarte to oznacza, że wywierają materie i energię z otoczenia przeprowadzając podstawowe procesy życiowe.

Życie powstało w procesie biogenezy a w dalszych etapach rozwoju i ewolucji powstała dzisiejsza wspólnota organizmów żywych z licznymi gatunkami, podgatunkami, odmianami, formami, jest to określane bioróżnorodnością organizmów.

Pojęcie biologii wymyślił uczony Jean Baptiste de Monte Lamarche.

Mimo dużej bioróżnorodności istnieją pewne cechy wspólne łączące wszystkie żywe organizmy:

• podobny schemat budowy komórkowej

• występowanie związków nieorganicznych np. wody, związki organicznych np. białka, aminokwasy, kwas nukleinowy (DNA, RNA) sacharydy, lubidy, kwasy tłuszczowe

• zdolność do samopowielania i dziedziczenia cech jest to możliwe dzięki kwasowi DNA (jest to element łączący pokolenia)

• ewolucja

• własny metabolizm (katabolizm i anabolizm)

• utrzymanie równowagi biologicznej (homeostazy) oraz oddziaływanie między osobnicze i między populacyjne (oddziaływanie pozytywne, neutralne, negatywne)

• wielopoziomowa struktura, w której można wyróżnić następujące poziomy:

• makrocząsteczek i ich kompleksów np. białka zbudowane z aminokwasów łączone peptydami

• organelli komórkowych czyli tych elementów, które występują w komórce np. jądro, mitochondriom, lizosomy, rybosomy

• całych komórek

• tkanek

• narządów - organów

• układów

• całych organizmów wielokomórkowych.

W funkcjonowaniu żywej materii możne mówić o trzech zasadniczych poziomów:

komórkowy dotyczy organelli komórkowych oraz całych komórek

organizmalny - tkanki, narządy, układy, całe organizmy wielokomórkowe

ponad organizmalny - biocenoza, biotopy, populacje wszystko to jest umieszczone w biosferze.

Schemat pełniący układ hierarchiczny od komórek do organizmu:

• komórek - cebula:

• jajowa czyli jajo

• plemnik

• miocyt komórka mięśniowa

• chondrocyt komórek chrzęstna

• neuron komórka nerwowa

• komórki glejowa odżywiają neurony - np. astroglejowa, dendroglejowa

• komórka tłuszczowa - adibocyty

• wątrobowe - hepatocyty

• kostne - osteocyty

• płucne - pneumocyty

• erytrocyty krwinki czerwone

• leukocyty krwinki białe

• tomocyty - płytki krwi

• tkanki:

• łączna stała - zalicza się tkanki oporowe czyli tkankę kostną i chrzęstną. W skład też wchodzi tkanka włóknista i tkanka zarodkowa

• łączna płynna - krew i limfa

• nerwowa i glejowa

• nabłonkowa do której zalicza się różne rodzaje nabłonków np. wyścielająca i rozrodcza

• mięśniowa - gładka, poprzecznie prążkowana, mieszana (serce)

• organy - narządy:

• serce

• wątroba

• śledziona

• penis

• pochwa

• łechtaczka

• jądra

• jajniki

• gruczoł krokowy - prostata

• jama nosowa

• tchawica

• płuca

• oskrzela

• jelita cienki i grube

• tarczyca

• przysadka mózgowa

• jajowody

• nasieniowody

• moczowody

• cewka moczowa

• pęcherz moczowy

• układy:

• układ powłokowy zwany powłoką wspólną (jest to skóra , owłosienie ciała np. głowy, łonowe, pachowe, u mężczyzn owłosiona szpara między pośladkowa i tera biała) gruczoły skórne (gruczoły potowe, gruczoły łojowe, gruczoły zapachowe, gruczoły mleczne u kobiet)

• układ nerwowy - pełni funkcje nadrzędną

• układ hormonalny (wewnątrzwydzielniczy, dokrewny, endokryczny) rolę nadrzędną pełni przysadka mózgowa, tarczyca, szyszynka, dwie pary gruczoły przytarczyczne, grasica, nadnercza, ganady, trzustka

• układ narządów zmysłu - narząd wzroku, słuchu i równowagi, smaku, węchu, dotyku

• układ krążenia - krwionośny zamknięty (serce, żyły, arterie czyli tętnice, naczynia ogniste) limfatyczny otwarty ponieważ łączy się z określonymi żyłami (inne nazwy układy obronny, immunologiczny, odpornościowy, chłonny)

• układ pokarmowy zwany trawiennym - wątroba i trzustka

• układ moczowy zwany wydalniczym - nerki, moczowodowy, pęcherz moczowy, cewka moczowa

• układ kostny zwany szkieletowym

• układ mięśniowy

• układ rozrodczy - męski i żeński zarówno męski jak i żeński podzielony jest na narządy zewnętrzne i zewnętrzne

• układ organizmu jako całość - homosapiens.

Istnieje ścisła korelacja między biologią a medycyną, co jest zauważalne na poziomie dyscyplin podstawowych:

• morfologia - nauka o budowie zewnętrznej morfe - kształt

• anatomia (grec. anatomia - rozcinać) nauka o budowie wewnętrznej

• fizjologia - czynność danego narządu układu, komórki lub tkanki np. czynności nerek będą filtrami krwi

• patologia - nauka o chorobie

• cytologia - nauka o komórkach

• histopatologia - nauka o tkankach

• genetyka - bada zmienności dziedziczenia

• immunologia - nauka o odporności

• ekologia - bada związki organizmów ze środowiskiem (olkos - dom)

• higiena - higiena, grec. leczniczy przynoszący zdrowie, zajmuje się zapobieganiem chorobą

• epidemiologia - nauka o szerzeniu się chorób : epidemia - mały obszar; pandemia - wiele obszarów np. AIDS.

Medycyna zajmuje się leczeniem chorych; posiada różnorodne dyscypliny medyczne zajmujące się określonymi grupami chorób:

• neonatologia - choroby noworodków i niemowląt

• pediatria - choroby dzieci od 1 do 18 roku życia

• chirurgia

• miękka - trzewi brzusznej, klatce piersiowej

• naczyniowa - żylaki

• plastyczna

• urazowa - traumatologiczna

• twarda - kostna tzw. ortopedia

• ginekologia - choroby układu rozrodczego żeńskiego

• położnictwo - opieka nad kobietą w czasie ciąży, porodu i połogu

• andrologia - choroby układu rozrodczego męskiego (np. niepłodność)

• dermatologia - choroby skóry

• seksuologia - bada wszelkie aspekty życia seksualnego

• wenerologia - choroby przenoszone drogą płciową

• okulistyka - choroby narządu wzroku

• laryngologia - choroby krtani, gardła, jamy nosowej, uszu

• stomatologia - choroby zębów, jamy ustnej

• neurologia - choroby układu nerwowego

• psychiatria - choroby psychiczne

• onkologia - nauka i nowotworach

• interna - choroby wewnętrzne, pod specjalności:

• endokrynologia - tarczyca

• diabetologia - cukrzyca

• nefrologia - choroby nerek

• urologia - choroby pęcherza moczowego, moczowodów i cewki moczowej

• angiologia - choroby naczyń krwionośnych

• hipertensjologia - choroby nadciśnienia

• gastrologia - choroby żołądka

• enterologia - choroby jelit

• pulmonologia - choroby płuc

• kardiologia - choroby serca

• reumatologia - choroby stawów

• hepatologia - choroby wątroby

• hematologia - choroby krwi np. białaczka

• foniatria - choroby zaburzenia dźwięku i strun głosowych.

W dyscyplinach podstawowych biologię z medycyną łączy embriologia (nauka o życiu płodowym) mikrobiologia (nauka o drobnoustrojów) mikologia - mikologia (nauka o grzybach) bakteriologia, wirusologia, parazytologia (nauka o pasożytach).

Budowa morfologiczna człowieka:

a) od strony przedniej brzusznej:

• głowa

• szyja

• tułów

• coprus

• tors

• gruczoły mleczne u kobiet

• para kończyn górnych zakończonych dłońmi

• brzuch:

• nadnercza

• śródbrzusze

• podbrzusze

• kończyny dolne zakończone stopni

• srom u kobiet

• penis i moszna u mężczyzn

b) tył - strona grzbietowa

• kark

• plecy

• pośladki przedzielone szparą między pośladkową.

Oprócz podziału na główne części w budowie morfologicznej można wyróżnić różne okolice ciała:

• czołowa

• skroniowa

• czerwień wargowej

• piersiowa

• brzuszna

• między łopatkowa

• łonowa

• genitalia zwane kroczem

• przednie i tylne kolana

• pośladkowa

• łydka

• pięta.

Można wyróżnić trzy podstawowe płaszczyzny ciała w budowie morfologicznej:

• pośladkowa (strzałkowa) - planum sagittale

• czołowa (wieńcowa) - planum frontale

• pozioma (wieńcowa) - planum horizontala.

Kierunki anatomiczne ciała w przestrzeni:

• górny tzw. superior zwany kierunkiem do głowowym oznacza do głowy jako najwyższej części ciała np. staw ramienny jest położony dogłowowo do biodrowego

• dolny interior do ogonowy oznacza w kierunku ogona lub w kierunku najniższej części ciał

• poprzedni anterior zwany brzusznym oznacza w kierunku do przodu lub do powierzchni brzusznej

• tylny posteriori czyli grzbietowy oznacza w kierunku grzbietowej powierzchni ciała

• przyśrodkowy mediaris oznacza w kierunku oznacza w kierunku linii pośrodkowej

• boczny lateriaris oznacza w kierunku do boku od linii środkowej

• bliższy proksinalis oznacza w kierunku miejsca przyczepu lub początku części ciała

• dalszy distalis oznacza w kierunku miejsca przyczepu lub początku części ciała

• powierzchniowy superficjonis

• głęboki profundus

• dłoniowy palmaris

• podeszwowy klantaris.

Narządy wewnętrzne są położone w jamach ciała, które są wysłane gładkimi błonami surowiczymi:

• czaszki - mózgowie

• kanał kręgowy - rdzeń kręgowy

• klatki piersiowej - opłucna

• przepona diafragma

• brzuszna - otrzewna

• miednicy - macica.

Ciało ludzkie wykazuje budowę dwustronnie symetryczną tzn. połowy podzielone płaszczyzną pośrodkową mają się do siebie jak odbicie w lustrze jednak symetria nie jest idealna np. kończyna górna prawa może być nieco dłuższa i silniejsza niż lewa; lewa stopa większości przypadków może być nieco dłuższa niż prawa; dostrzega się asymetrię w budowie nosa, oczu, uszu, piersi, a znacznie dostrzega się asymetrię w budowie serca, wątroby, śledziony, żołądka i wyrostka robaczkowego. Ponad to dostrzega się również nieregularność w budowie jelita cienkiego. Płuco lewe ma dwa płaty a prawe trzy; nerka prawa leży nieco niżej od lewej oraz jądro po stronie lewej może być nieco większe i nieco niżej w mosznie.

Zarys antropologii - cztery podstawowe gatunki:

• szympans

• goryl

• orangutan

• gitan.

CECH	CZŁOWIEK	MAŁPY CZŁKOKSZTAŁTNE, ISTOTY PRZEDLUDZKIE
postawa ciała	postaw pionowa	nie pionowa
poruszanie się	lokomocja dwunożna	lokomocja z użyciem czterech kończyn
owłosienie ciała	większości ulega zanikowi	owłosienie silne
czaszka	silenie rozwinięta mózgoczaszka	trzewoczaszka
uzębienie	kły nie wydostają się poza linie zgryzu	kły wydostają się poza linie zgryzu
kręgosłup	łukowato wygięty	łukowato wygięty
klatka	spłaszczona grzbieto - brzusznie	bocznie lub walcowo
kończyna górna	znacznie większy zakres ruchów tzw. część manualna kciuk w pełni przeciwstawny	zakres ruchu mniejszy z racji podporowej; kciuk nie w pełni przeciwstawny
kończyna dolna	funkcja podporowa i trzy punkty podparcia, stopa niepłaska, palce skrócone paluch nie przeciwstawny	stopa zupełnie płaska palce długie
miednica	szeroka krótka środek ciężkości położony na kości krzyżowe	niezbyt szeroka i niezbyt duża; środek ciężkości na kość lędzwiowe
odżywianie	wszystkożerność	zasadniczo roślinożerność
rozwój osobniczy	dziecko długo zależne od rodziców	potomstwo uniezależnia się szybko
mózg	1400 - 1500 cm^3silnie rozwinięta kora mózgowa, zredukowany ośrodek węchu, powiększa swoją wielkość po urodzeniu	400 - 500 cm^3 silnie rozwinięty ośrodek węchu, mózg niewiele większy od świeżo urodzonego
mowa	istniej	nie istnieje
obróbka narzędzi	występuje	nie występuje

Za kryterium człowieczeństwa uważa się - dwunożną lokomocję i pionową postawę ciała:

• wielka objętość mózgowia bezwzględną i relatywną do masy ciała

• retrogradację ortogenezy - wyraźne zwolnienie tempa rozwoju osobniczego, wydłużone dzieciństwo

• wszystkożerność - wprowadzenie diety zwierzęcej

• zachowanie społeczno - kulturalne.

POJĘCIE ZDROWIA I CHOROBY BIOLOGIZMU I TWÓRCZOŚĆ BAKTERII I WIRUSÓW.

PROFILAKTYKA HIV/ AIDS.

Zdrowie - jest stanem dobrego samopoczucia psychicznego fizycznego socjalnego w którym wszystkie czynności narządów i układów wykazują równowagę biologiczną czyli homeostazę.

Trzy podstawowe cechy zdrowia: równoczesny dobrostan fizyczny, psychiczny i socjalny

• chęć wykonywania nauki lub pracy

• aktywny stosunek do życia

Zdrowie jest rodzajem adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych.

Choroba (Morbus) - zaburzenie dotychczasowej homeostazy jest to zawsze wypadkowa dwóch przeciwstawnych procesów :

• obronnego związkiem odpornościowym, który wiąże się z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym

• patologiczny wiąże się z wnikaniem do organizmu wcześniej zdrowego różnych patogenów

Grupy, które zagrażają życiu człowieka:

• bakterie

• wirusy

• grzyby chorobotwórcze

• pierwotniak zarodziec malarii

• pasożyty wewnętrzne - płazińce obleńce (glista, owsik)

• pasożyty zewnętrzne - wszy, pchły, komary

• priony zakaźne białka BSE , CJO, BONE - prowadzą do śmierci, przyczyniają się do zmian gąbczastych

Cztery podstawowe okresy choroby:

• okres utajony w którym wybrany czynnik chorobotwórczy wnika do organizmu wcześniej zdrowego bardziej intensywnie się roznosi lub namnarza (wirusy) w przypadku wirusów istnieje tzw. Okienko serologiczne zwane okienkiem immunologicznym czas od momentu wniknięcia patogenu do wytworzenia przez organizm przeciwciał przeciwko temu patogenowi np. HIV 3 miesięczne okienko

• okres zwiastunów - wstępne objawy bardzo podobne w wielu jednostkach chorobowych np. ból głowy; pacjent odczuwa zmęczenie, znużenie, jest przekonany, że zaczyna się proces chorobowy

• okres objawów subiektywny - stwierdzony przez pacjenta i w tym samym czasie objawów obiektywnych stwierdzanych podczas badań lekarskich, laboratoryjnych, specjalistycznych np. rentgen, gastroskopia, endoskopia, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny

• okres pełnego wyzdrowienia lub śmierci , do chorób śmiertelnych zaliczamy nowotwory złośliwe

CHOROBY

1. Podstawowe nowotwory złośliwe

1. Rak CARCINOMA

2. Mięśniak SARCOMA

3. Chłonniak LYMPAOSARCOMA

4. Czerniak MELANOMA

2. AIDS

3. BSE - choroby pionowe

BAKTERIE

Biologizm i chorobotwórczość bakterii. Bakterie należą do organizmów briokataliotycznych czyli takich które nie posiadają jądra komórkowego:

• ściana komórkowa ze względu na metodę barwnie dzieli się na

• gram dodatni który ma grubszą ścianę komórkową barwi się na czerwono - malinowo

• gram ujemny - ma cieńsza ścianę, barwi się na niebiesko

• błona cytoplazmatyczna (komórkowa)wnętrze wypełnia cytoplazma

• mezonom - bierze udział w oddychaniu

• rybosomy - biorą udział w biosyntezie białka

• substancje zapasowe w postaci kropelek tłuszczu i cukru

• wici i rzęski - organelum ruchu

Wielkość bakterii określona jest w mikrometrach

Gn=1*10^-6

W warunkach niekorzystnych większość bakterii ma zdolność wytwarzania tworów przetrwalnikowych w postaci otoczek śluzowych w których się zamyka i funkcjonuje w życiu utajonych w tzw. anabiozie

Bakterie klasyfikowane są ze względu na kształt morfologiczny:

• Kształt o ziarnkowy

OO dwoinkowy (zapalenie płuc, rzeżączki)
OOOO paciorkowiec

OOO
OO gronkowiec (złocisty)
O

OOOO
OOOO rakietowiec

• Kształt cylindryczny
  pałeczki - salmonella
  laseczki - tężca, wąglika
  maczugowce - błonicy
  prątki

• Typ spiralny
  krętki - ruch świdrujący, falujący
  śrubowce
  przecinkowce - cholera azjatycka

W leczeniu bakterii wykorzystuje się różnorodną antybiotyko terapię które powinny być poprzedzone wymazem bakteriologicznym następnie dokonuje się hodowli bakteriologicznej i działa różnymi antybiotykami czyli wykonuje się antybiogram ,na podstawie którego określa się odporność i wybiera im ten który działa najkorzystniej z punktu widzenia bakteriobójczego a nie bakteriostatycznego.

Choroby bakteryjne wymagają dokładnego leczenia, nie doleczenie może skutkować licznymi powikłaniami, jest to najczęściej zapalenie nerek, stawów a w najgorszym wypadku zapalenia osierdzia co może dać skutki śmiertelne.

Pozytywna i negatywna rola bakterii w stosunku do organizmu człowieka i w przyrodzie:

1. pozytywne

1. Stanowią florę fizjologiczną pochwy, skóry układu pokarmowego

2. Są wykorzystywane w wielu gałęziach przemysłu np. gorzelniczy, mleczarski

3. Powoduje rozkład butwiejących części roślin, oraz cząstek zwierząt i ludzi

4. Włączają w obieg materii ważne pierwiastki np. węgiel, azot

2. negatywne

1. powodują gnicie owoców , warzyw, mięsa

2. powodują niszczenie materiałów przemysłowych

3. są przyczyna licznych chorób roślin, zwierząt (pryszczyca świń), człowieka(gruźlica, zakażenie gronkowcem, kiła, rzeżączka, wrzód wewnętrzny, angina, salmonella, trąd, dżuma, czerwonka bakteryjna, cholera azjatycka)

WIRUSY

Nie są komórkami tytko tworami istniejącymi na pograniczu między materią ożywianą a nieożywioną ich dualizm sprawdza się w fakcie, że poza org. Żywiciela nie wykazuje żadnych cech życia a po wniknięciu do organizmu gospodarza żywi się pasożytniczo jego kosztem i związku ze swoim pasożytnictwem wykształciły znaczne uproszczenie w budowie:

• wnętrze czyli genon - w którym znajduje się jeden z kwasów nukleinowych (DNA lub RNA)

• geny strukturalne i regulacyjne

• enzymy wirusowe - warunkują replikację (namnażanie) na zewnątrz

• otoczka białkowa zwana kapsydem wielkość wirusów określona jest monumentach 1x10^-9 wirusy pełnią tylko i wyłącznie funkcje negatywne doprowadzając do zmian patologicznych w komórkach a często do zmian śmiertelnych . Wirusy podlegają mutacji czyli zmienia struktury trudno jest stworzyć swoiste antidotum . Jedynie medyczna dysponuje lekami wiruso statycznymi które po uniknięciu hamują cykl życiowy wirusa, nie działają wirusobójczo.

Wirusy ze względu na kwas nukleinowy dzielą się na:

• melonika - posiadają DNA

• getrovira - posiadają RNA

Istnieje grupa wirusów androgennych (rakotwórczych) są przyczyną nowotworów np w brodawczaka ludzkiego powoduje nowotwór szyjki macicy.

Większość wirusów pozostaje w Arg żywiciela przez całe życie niektóre wirusy mogą przebywać w organizmie człowieka nawet 30 - 40 lat.

Wirusy większości przypadków dotyczą jednego żywiciela.

Wirusy dzielą się na:

• roślinne np. mozaiki

• zwierzęce - wścieklizna

• ludzkie - AIDS, wirusowe zapalenie wątroby, opryszczka genitalna, odra, ospa czarna (naturalna) wietrzna, półpasiec, kłodziny sęczyste, różyczka , świnka, grypa

PATOGENEZA, EPIDEMIOLOGIA, PROFILAKTYKA, HIV/ AIDS - WYBRANE ZAGADNIENIA MEDYCZNE I SPOŁECZNE

Czerwona wstążka - krew namiętność seksualna w trakcie której zapomina się o używaniu prezerwatyw, solidarność miłości do osób z HIV, odwrócona litera V Victoria oznacza odniesienie zwycięstwa nad pandemią AIDS na świecie jest zakażonych ponad 45 mld w Polsce potwierdzonych jest 11tys a szacuje się 25 - 30 tysięcy.

Wirus HIV szybko ginie poza ustrojem ludzkim niszczony jest przez temp +56^o C przez 30 minut w temp różnych w krótszym czasie. Ponadto niszczy wirusa alkohol etylowy 70% i związki chloru.

H human ludzki

I immunodeficiency wirus

V virus upośledzenia odporności

A acquired zespół

I immune nabytego

D deficiency upośledzenia

S syndrome odporności

HIV - pierwsze przypadki 1981 w Los Angeles u 5 zdrowych homoseksualistów. Nietypowe zapalenie płuc wywołane przez. Pneumocystyści carini Kandydowi i mięsak kapiaszego. Problem dotyczył wybranych grup społecznych głównie homoseksualistów, narkomanów i prostytutek dlatego wprowadzono nową grupę ryzyka, obecnie używa się ryzykowne zachowania ponieważ każdy członek bez względu na wiek, płeć, oriętacje seksualno, rasę jest narażony na zakażenie HIV.

1982 - nadanie nazwy AIDS, ryzyko zakażenia u biorców krwi i preparatów krwiopodobnych CDC podaje pierwszą definicję AIDS.

1983 - zespół prof. Luca Montagiera z Paryża

Limfedenopatia - uogólnienie powiększenie węzłów chłonnych trwające w obszarach ciała poza pachwinami.

1984 - zespół prof. Roberta Galla z narodowego instytutu badań nad rokiem Betesda w USA izoluje wiersza od chorych nazywa ATLV III

1985 - w marcu zarejestrowano w USA. W maju w Europie test Elina umożliwiający masowe badanie krwiodawców. Definicja AIDS poszerzono o zakażenia oportunistyczne. W Polsce minister zdrowia z opieki społecznej powołuje pełnomocnika i są osoby zespół ekspertów do spraw AIDS

Pierwszą osobą w Polsce, która głosiła tolerancje wobec osób żyjących z HIV była profesor. Zofia Kurotowska, która wspólnie z Markiem Koterbskim tworzyła pierwsze domy dla chorych na AIDS.

1986 - Francuzki zespół izoluje LAVS Amerykański zespół HTLU komitet taksonomii wirusów ujednolica nazwy i okresy HIV 1 i 2

1987 - pierwszy preparat wiruso statyczny produkowany przez firmę wellcanefundation AZT Retrovir = Zinomedine

1988 - światowy szczyt ministrów w Londynie określa charakter pandemiczny HIV/ AIDS

1989 - wzrost zakażeń u narkomanów 65% - Polska

1987 - w Polsce został wprowadzony reżim sanitarny dzięki dr. M. Dziedzic co oznaczał, że krew jest badana od dawców

Wirus przedostaje się do organizmu człowieka próbuje napotkać komórki pozwalające na wniknięcie np. komórkowego układu odpornościowego to jest limfocyty, tomocyty, komórki ziem czyli makrofagi, komórki układu nerwowego np. nabłonkowe różnych kom glejowe i inne komórki organizmu.

Budowa wirusa HIV:

• wielkość około 100 mm

• wnętrze znane genomem stanowi podwójna nić DNA geny strukturalne i regulacyjne oraz 3 istotne enzymy decydujące o cyklu życiowym

• otoczka glikolipidoproteinowa

• najważniejszym białkiem otoczki jest białe 160 białko to rozkłada w HIV 2 otoczki

Cykl życiowy wirusa HIV:

• poszukiwanie komórki permisywnej i przyłączenie się wirusa poprzedzone relacje między receptorem a koreceptorem

• fuzje czyli połączenie wirusa a błoną komórkową i częściowe rozbieranie wirusa HIV z otoczki przy pomocy białka gp160

• przechodzenie genomu wirusa do wnętrza komórki

• odwrotna transkrypcja czyli zamiana wirusowego RNA w DNA prowirusowe przy udziale odwrotnej transkryptazy

• integracja przy udziale integnazy czyli wbudowanie do DNA komórki gospodarza

• transkrypcja i transkrypcja czyli przodowanie RNA wirusowego i wirusowych białek

• przeciwnie wytworzonych białek na mniejsze fragmenty przez enzym apoteozę

• pączkowanie czyli jego składowanie

• powtarzanie winionu czyli postaci ostatecznej.

Płyny ustrojowe o wysokim i niskim mianie wirusa HIV:

1. wysokie - krew, krew menstruacyjna, limfa, płyn mózgowo - rdzeniowy, mleko kobiece, śluzy pochwowo - magiczne, sperma, patologiczny mocz z krwią i ropą, wszelkie wydzieliny ciała z wyraźną domieszką krwi,

2. niskie - ślina, łzy, pot, śluż z jamy nosowej, fizjologiczny mocz, woskowina uszna, masy kałowe

3. drogi zakażenia wirusem HIV:

1. droga ryzykownych kontaktów

kontakt ryzykowny - kontakt z nieznanym partnerem seksualnym, bez zabezpieczenia. Kontakty seksualne zbiorowe takie jak: trializm, pluralizm, seksualny. Najwyższe ryzyko zakażenia stanowi kontakt dopochwowy i kontakt do odbytniczy. Mniejsze ryzyko stanowi kontakt oralny. Trzy jego odmiany:

• technika minety

• feniato (ssać, ciągnąć)

• pozycja oralno - genitalna - aktywna czyli pozycja 69.

Ryzyko na drodze kontaktu oralnego wzrasta w przypadku wytrysku nasienia do ust. Bezpieczne formy kontaktów seksualnych to:

• kontakty seksualne z użyciem prezerwatywy

• pocałunki

• wzajemne pieszczoty

• kontakt między udowy

• kontakt między pośladkowy

• kontakt hiszpański (penis między biustem).

W świetle obecnych badań epidemiologicznych najwięcej zakażeń dotyczy relacji heteroseksualnych. Mniej zakażeń u osób biseksualnych. Najmniej u osób homoseksualnych.

Osoba homoseksualna szczególnie geje w latach 80 XX wieku były niesłusznie oskarżone o szerzenie HIV dlatego podjęły działanie, które spowodowały obniżenie nowych zakażeń o 70% czyli dokładne poznanie mechanizmów i dróg zakażenia, częste wykonywanie testów na obecność wirusa HIV, różnicowanie zachowań bezpiecznych i ryzykownych na bezpieczne, czyli kontakt analny zostaje zastąpiony wzajemną masturbacją i pieszczotami całego ciała, stosowanie zasad sover sexu, czyli seksu bezpiecznego z użyciem prezerwatywy.

Kobiety w stosunku do mężczyzn zakażają się 4 - 5 krotnie razy częściej ze wzglądu na:

• specyficzną budowę układu rozrodczego, który jest bogaty w duże pole śluzówkowe

• opóźniona rubrykacja, czyli nawilżenie pochwy, które kształtuje się około 30 roku życia

• opóźniona odporność miejscowa w układzie rozrodczym tzw. dziedzictwo immunologiczne które kształtuje się około 30 roku życia

• ryzykowny kontakt waginalny z wytryskiem nasienia

• promiskuityzm, czyli częsta zmnina partnerów seksualnych

1. transfuzja krwi - nadal wysokie ryzyko zakażenia Azja, Afryka:

• narkomania dożylna

• przypadkowy kontakt z krwią nieznaną podczas katastrofy, wypadku

• wybrudzony krwią sprzęt medyczny, fryzjerski, kosmetyczny, do wykonywania tatuażu

• transplantacja narządów silnie ukrwionych (nerki)

1. droga z matki na dziecko albo drogą pionową:

• w czasie ciąży przez łożysko

• podczas porodu

• podczas laktacji.

Wyróżniamy cztery podstawowe etapy naturalnej drogi rozwoju AIDS:

Zakażenie HIV - obniżenie limfocytów

1. ostra infekcja - przypomina objawami grypę i chorobę wirusową gardła retrowirusowi monokleinowa zakaźna

2. okres utajony bezobjawowo 10 - 15 lat stopniowo powiększenie się węzłów chłonnych i ostatecznie pojawia się uogólniona infekcja

3. Wczesne zakażenie objawowe - gorączka, chudnięcie biegunka, sraczka, wysypka, uczucie zmęczenia, osłabienie, potliwość nocna, liczne zmiany na skórze.

4. AIDS powiększany pełno objawowy z dołączaniem się do wczesnych objawów zakażenia oportunistyczne zwane też chorobą wskaźnikową.

Oportus - korzystając z okazji

POP - nietypowe zapalenie płuc wywołane pierwotniakiem

CHU - wirus citomegali ludzkiej powoduje zmiany w mózgu siatce oka

HSV - wirus opryszczki ludzkiej

HAC - nietypowe zapalenie płuc wywołane przez prątek gruźlicy ptasiej

TBO - gruźlica - wielo narządowa wątroba, nerki, skóra, kości, węzły.

KS - charakterystyczny nowotwór kapasiego.

Około 7000 młodych ludzi między 10 - 24 rokiem życia ulega zakażeniu HIV. Każdego dnia zakaża się 5 młodych ludzi.

Z punktu widzenia epidemiologicznego ponad połowa wszystkich zakażeń na świcie stanowią ludzi młodzi między 15 -20 rokiem życia w różnych krajach świata kobiety globalnie stanowią 47 - 57% wszystkich osób.

1. XII świtowy dzień AIDS.

Układ nerwowy - układ nadrzędny:

po raz pierwszy szczegółowy opis mózgowia zostaje przedstawiony przez belgijskiego anatoma w 1543 roku Andreas Vesalivs zwany szalonym publicznie sekcje zwłok I raz „o budowie ciała ludzkiego księga 7”.

Układ nerwowy w procesie endogenezy powstaje z listka zarodkowego zeo czyli ektrodeiny. Najpierw tworzy się rynienka następnie powstaje cewka nerwowa - pęcherzyk moczowy - rdzeń kręgowy, następnie uwypukla się pęcherzyk mózgowy który w I etapie wyróżnia się na trzy części:

P - przedmózgowie

Ś - śródmózgowie

Z - zamózgowie

Ostatecznie ludzkie mózgowie podzielone się jest na pięć części:

K - kresomózgowie

M - międzymózgowie

S - śródmózgowie

T - tyłomózgowie - móżdżek

Z - zamózgowie - rdzeń przedłużony

Mózg człowieka - pień mózgu:

• Śródmózg

• Tylomózg

• Zamózg

UKŁAD NERWOWY

I część „AUN” - (niezależność) unerwia narządy wewnętrzne niezależnie od naszej woli i dzieli się na 2 części, które w stosunku do siebie działają przeciwstawnie czyli antagonistycznie I cz. współdziała sympatycznie. Przyspiesza akcję serca II część przywspółczynnia związki parasynoptyczną część uczy zwalnia akcję serca.

II część „OUN” schematyczny (ciało)

• 
  CUN (encephalan) MEDULLA SPENALIS

• CEREBRUM

• CEREBLIUM

• MEPULLA OBŁONISATA

CUN - Centralny Układ Nerwowy (ośrodkowy), który składa się z:

• mózgowia - encephaun

• rdzeń kręgowy - medulas spenalis.

W skład mózgowia wchodzi:

• mózg - CEREBRUM

• mózgowie - CEREBELUM

• rdzeń przedłużony - MEDULLA OBLONTATA.

Do części somatycznej OUN - Obwodowy Układ Nerwowy składający się z 12 par nerwów mózgowych i 31 par nerwów rdzeniowych.

Dwanaście par nerwów mózgowych zwanych inaczej czaszkowymi:

1 para - nerwów węchowych składa się z 20 nici węchowych, które mieszczą się w błonie śluzowej jamy nosowej, ich przerwanie powoduje utratę powonienia

2 para - nerwów wzrokowych (TXFLCPEDAGOGIKA) tworzy włókna nerwowe, które przechodzą od komórek zwojowych siatkówki przebijają siatkówkę, naczyniówkę, twardówkę i kończy się skrzyżowaniem nad wzrokowym i różnego rodzaju upośledzenia doprowadzają do niedowidzenia bądź całką ślepotą

3 para - nerwów oka ruchowych są to nerwy gałki ocznej uszkodzenia powoduje niewłaściwe ustawienie gałki ocznej, zbieżność opadanie powieki, brak reakcji na światło

4 para - nerwów bloczkowych jest to z nerwów mózgowych, które najcieńszych unerwia mózgowych a jego porażenie powoduje, że pacjent patrzy ku górze

5 para nerwów trójdzielnych:

• gałąź oczna

• gałąź szczękowa

• gałąź ruchowa

jest to najgrubsza para nerwów mózgowych, która unerwia powieką części głębokie tworzy mięśnie poruszające żuchwą

6 para nerwów obwodzących - unerwia mięśnie oka porażenie oraz zbierany

7 para nerwów tworzy, unerwia mięśnie mimiczne twarzy, mięsień szeroki szyli, jego poruszanie powoduje niesymetryczność twarzy i niemożliwość zmarszczenia czoła

8 para nerwów statyczno - słuchowych (przedsionkowo - ślimakowych) uszkodzenie powoduje osłabienie słuchu, głuchotę, zawroty głowy, nudności, wymioty i zaburzenia równowagi działem pedagogiki (SURDOPEDAGOGIKA)

9 para językowa - gardłowych, unerwia język i gardło

10 para błędnych nazywanych Vagus, unerwia głowę szyję, układ pokarmowy krwionośny z sercem, oddechowy

11 para dodatkowych unerwia krtań, mięśnie zwieraczy gardła

12 para podjęzykowych unerwia mięśnie języka, z wyjątkiem podniebienia językowego.

Wśród 31 par nerwów rdzeniowych wyróżnia się:

8 par rdzeniowych szyjnych

12 par rdzeniowych piersiowych

5 par rdzeniowych lędźwiowych

5 par rdzeniowych krzyżowych

1 para rdzeniowych ogonowych.

Neurony - na zewnątrz występują wypustki - neuroplazma, jednokomórkowe ciało.

Akson - neuryt jest dynamiczną przez warstwę miedniczną. Przewęzienie aksony - unerwia.

Synapsa - miejsce cyklu między jedną komórką a następną. Synapsa znajduje się tzw., presynaptyczna gdzie dochodzi do zamiany bodźców elektrycznych w bodźce biomedyczne neuroserekcja:

• komórki nerwowe są odżywiane przez komórki glejowe

• jedną z podstawowych czynności związanych z układem nerwowym jest pobudliwość czyli zdolność do odbierania wrażeń, bodźców

• wiąże się z odruchami a odruch jest to najprostsza odpowiedz organizmu na bodziec działający na receptor.

Schemat prostego ruchu odrzędnego:

pobudzenie

receptor (odbiorca bodźców np. receptora termiczny w skórze) nerwy czuciowe


MÓZGOWIE

Nerwy ruchowe przekazuje informacje (jest to narząd wykonawczy najczęściej mięśnie)


EFEKTOR

Dwa rodzaje odruchów:

1. BEZWARUNKOWE (wrodzonymi) autonomicznymi lub trwałymi - zachodzą za pośrednictwem rdzenia kręgowego lub przedłużonego oraz za pośrednictwem istoty białej nazywane są odruchami obronnymi i są podłożem instynktów wrodzonych, odruch kaszlowy, kolanowy, światła na źrenicę.

2. WARUNKOWY nabytymi, są to odruchy które powstają w trakcie życia czyli w ontogenezie, powstają tylko i wyłącznie za pośrednictwem fazy mózgowej czyli istoty szarej wymagają utrwalenia bo zanikają.

Twórcą był rosyjski fizjolog Ivan Pavłow.

Współdziałanie większych obszarów kory mózgowej to:

• gimnazja - czyli zdolność kory do rozpoznania przedmiotów, zjawisk oraz ich oceny. Uświadamiamy sobie co widzimy.

• praksja - zdolność kory mózgowej do wykonywania czynności zamierzonych, celowych np. otwarcie książki na.

Aganczia - przemożność rozpoznawania za pomocą dotyku np. klucz ukryty w kieszeni.

Apraksja - brak zdolności samodzielnego działania np. zawiązanie.

Móżdżek - znajduje się za mózgiem leży nad komorą zakryty jest płatami potylicznymi i podobnie jak mózg zbudowany jest z 2 półkul połączone częścią środkową nazywaną robakiem, spełnia następujące funkcje:

• utrzymuje napięcie mięśniowe tzw. TOMUS

• utrzymuje koordynację ruchową tzw. zborność

• pomocniczo współdziała razem z korą mózgową wykonywaniu ruchów i w utrzymaniu równowagi w pozycji stojącej.

Zaburzenie móżdżkowe:

• atonia - utrata napięcia mięśniowego

• ataksja - zaburzenie koordynacji ruchów tzw. Niezdarność ruchowa

• astazja - drżenie i wykonywanie ruchów drobnych

• astenia - szybkie męczenie się nawet w czasie spoczynku.

Rdzeń przedłużony - łączy się z rdzeniem kręgowym bez wyraźniej granicy jest miejscem przebiegania impulsu idących z zamózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie, stanowi wrażenie skupienia ośrodków nerwowych dla szeregu nazwy czynności oduchownych występuje ośrodek:

• ssania

• żucia

• połykania

• wymiotny

• kaszlowy

• czynności serca

• oddechowy.

Rdzeń kręgowy - ma kształt grubego sznura, nieco spłaszczonego o średnicy 1 cm, barwy białej, ciężaru 30 gram umieszczony jest w kopule kręgowym, długość 45 centymetrów, rozpoczyna się na wysokości I kręgu szyjnego czyli 0,1 kończy się na wysokości kręgu lędźwiowego II i zakończony jest tzw. organem końskim.

Na zewnątrz występuje istota biała, a wewnątrz występuje istota szara.

W przekroju poprzecznym ma kształt dużej litery H i oddala w rodzeniu kręgowym umieszczone są ośrodki rdzeniowe np.:

• ośrodek ruchu kończyn górnych i dolnych

• ośrodek ruchu przepony

• ośrodek odruchu źrenicy

• ośrodek mikcji (oddawanie moczu)

• ośrodek defekacji (kał)

• ośrodek erekcji penisa (zwodu)

• ośrodek elakuacji - wytrysk nasienia.

Mózg - chemiczny jest na zewnątrz przez mózgoczaszkę oraz 3 opary mózgowordzeniowe:

• oponę twardą (dumamter)

• oponę paręczynikową

• oponę miękka zw też oponę naczyniową.

Kształt mózgu jest jajowaty, jego dolna powierzchnia nazwana jest podstawą mózgu. Powierzchnie boczne i górne są wypukłe w linii ośrodkowej mózg podzielony jest na 2 półkule:

• Prawą

• Lewą, które działają przeciwnie w stosunku do części ciała:
  * ciężar mózgu waha się od 1200 - 1500 g
  średnio u kobiet 1240g
  średnio u mężczyzn 1375g
  mózgi noworodków różnią się nieznacznie ciężarem
  mózgi dziewczynek różnią się 330 g
  mózgi chłopców 340g
  na zewnątrz istota szara (korowa)
  na wewnątrz istota biała (podkorowa)
  powierzchnia półkuli mózgowych nie jest gładka lecz występują liczne bruzdy i zakręty oraz szczeliny
  płaty mózgowe z ośrodkami.

Układ nerwowy płaty:

• czołowe - występują najważniejsze ośrodki odpowiedzialne za inteligencję, uczucia, ośrodki kojarzenia, myślenia abstrakcyjnego, mowy, ruchu, siedlisko myśli pojęć wyobraźni, miejsce powstawania obrazów

• skroniowe - ośrodek tonacji głosu, ośrodek słuchu - płaty ciemieniowe, czucie, dotyk, termoregulacja, ruch

• potyliczne - ośrodek wzroku i pamięci widzenia obrazu.

WYBRANE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE SEKSUALNOŚCI CZŁOWIKA

„być istotą ludzką oznacza być istotą seksualną” Anna Carll. Człowiek jest istotą seksualną od życia płodowego do śmierci i początki łączą się z 6 tygodniem w którym rozwijają się centra seksualne w rejonie podwzgórza zwanego też układem limbicznym.

Centra seksualne odpowiadają za:

• potrzebę seksualną

• orientację seksualną

• poziom reaktywności seksualnej.

Zygmunt Freund - uznał, że dziecko jest istotą seksualną, uważał, że jest seksualne od momentu narodzin.

Potrzeba seksualna jest przez cale życie.

Przeanalizował różne fazy seksualne życia:

• oralna - związana z ssaniem mleka matki

• analna - samodzielne załatwianie potrzeb fizjologicznych

• falliczna - zainteresowanie układem rozrodczym

• edypalna - kompleks Edypa, zakochuje się w rodzicach na krótki czas

• latencja - chwilowe uśpienie

• dojrzewanie - burza emocjonalna.

Zdrowie seksualne jeden z modułów zdrowia ogólnego wg definicji WHO jest połączeniem biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, porozumienia i miłości.

Główne moduły zdrowia seksualnego:

1. udostępnienia metod sterowania płodnością

2. prewencja STIS (infekcje przenoszone drogą płciową ) (STIS lub STD'S)

3. prewencja przemocy seksualnej

4. kreowanie pozytywnych postaw wobec seksualności człowieka (w świetle obecnej wiedzy seksuologicznej podkreśla się w XXI wieku, że nie stanowi tylko funkcji prokreacyjnej ale stanowi funkcje rekreacyjnej saferbet

5. przeciwdziałanie wszelkim formom dyskryminacji, izolacji i segregacji mniejszości seksualne (w Polsce i na świecie to osoby biseksualne które stanowią 25 - 30% osobników na świecie) 10% homoseksualiści transseksualne - wykazują niezgodną płci biologicznej z psychiczną transwestyci przebierają się okresowo w rzeczy płci przeciwnej

6. dążenie do stworzenia regulacji prawnych gwarantujących postęp do poradnictwa i terapii seksualnych

7. likwidacja dyskryminacji z powodu płci, orientacji, seksualnej, niepełnosprawności fizycznej i intelektualnej i stanu zdrowia

8. równoważność wszystkich trzech oriętacje seksualnych hetero, homo i bi

9. propagowanie monogamicznego modelu więzi seksualnej

Humanizacja seksualna - już w latach 60 XX wieku kraje skandynawskie wprowadziły te pojęcie, by w stosunkach międzyludzkich i kontaktach erotycznych były honorowane relacje moralne w zależności od tego jaka koncepcja leży u podstaw danego poglądu i tego co uważa się za ludzkie i godne

Sfera seksualna ma głęboko zakorzenione pods. Biologiczne i udane życie seksualne wiąże się z prawidłowym funkcjonowaniem określonych związków biochemicznych z punktu widzenia biochemicznego miłosne uniesienie i miłe przeżycia erotyczne.

Z punktu widzenia biochemicznego miłosne uniesienie jest związane z kombinacją atomów węgla, tlenu, azotu, siarki i wodoru. Pierwszą próbą substancji, które decydują o sympatii lub antypatii są feromony tak zwane zapachy miłości są bezbarwnymi substancjami wytwarzanymi przez człowieka i zwi4rzęta.

Przykłady związków biochemicznych odgrywających w podnieceniu seksualnym:

• dopomina (cząsteczka szczęścia ) uaktywnia w mózgu ścieszką nagrody dlatego przebywanie z drugą osobą ukochaną traktowanie jest w kategoriach nagrody

• fenyloenyloamina - powoduje że osoby zakochane przebywają w stanie rauszu podobnego w działaniu do amfetaminy, bezkrytyczne oczarowanie drugą osobą

• endorfiny - substancje wytwarzane w mózgu które dają rozkosz i uczucie przyjemności zbliżone w działaniu do morfiny

• hormony wytwarzane przez nadnercza:

• adrenalina - podnosi ciśnienie krwi, powoduje pojawienie się rumieńca seksualnego

• noradrenalina - powoduje uczucie podwyższonego nastroju oraz uwrażliwia organy płciowe na dotyk

• hormony płciowe
  estrageny
  progesteron
  androgeny z najważniejszym testosteronem

• hormony podwzgórza i przysadki mózgowej
  oksytocyna - wyzwala uczucie orgazmu u kobiety orgazmy wielokrotne u mężczyzn - właściwa reakcja wytrysk nasienia (ejakuacja)

W/w przykładzie związki chemiczne potwierdzają głęboko zakorzenione biologiczne podstawy seksualności niezależne od woli człowieka.

Większość przypadków zauważa się dopasowanie anatomiczne narządów płciowych. W pewnych sytuacjach mogą pojawić się wady rozwojowe, które często idą w parze z zaburzeniami hormonalnymi

u kobiet:

• infantylizacja sromu

• niedorozwój pochwy lub brak jej rozciągliwości

• tyłozgięcie szyjki macicy

• dysparemia czyli bolesne odczuwanie stosunku płciowego

u mężczyzn:

• mikropemi - długość penisa w stanie erekcji wynosi 2-3 cm

• gigantyzm penisowy

• krzywizny penisowe (hakowate zagięcie penisa

• stulejka (phimozis)jest niemożliwością ściągnięcia napletka.

Współczesne poglądy naukowe na temat masturbacji:

obecnie używamy słowa masturbacja natomiast nie używa się słowa onanizm. Ponad to nie używa się pojęcia samogwałt. Współcześnie zmieniło się podejście do masturbacji, która jest uznana za normatywną i prawidłową formę rozładowywania seksualnego istnieją na równi z kontaktem seksualnym lub stosowaną jako element dodatkowy na przestrzeni lat przypisywano wiele negatywnych efektów. Sądzono, że powoduje liczne choroby, ślepotę, zaburzenia psychiczne, owłosienie między palcami dłoni, uważano, że osoba uprawiająca masturbację - jest blada i przygnębiona.

Współcześnie zaleca się masturbację w bardzo wielu terapiach, uważa się, że masturbacja jest techniką rozproszenia własnego ciała pozwala na rozpoznanie stref, daje szanse rozpoznania miejsc szczególnie wrażliwych dzięki, którym daje szanse większego podniecenia. W przypadku mężczyzn jako element rozładowania emocji i zmniejszenie prostaty.

Wyróżniamy następujące rodzaje masturbacji:

• osób dorosłych - jest alternatywną formą rozładowania w stosunku do kontaktu seksualnego, masturbuje się 50 - 60% kobiet, 95 - 99% mężczyzn, w terapii osób dorosłych masturbacja jest polecana przy oziębłości seksualnej, zbyt wczesny wytrysk, często stanowi terapię zastępczą.

• młodzieńcza - występuje w okresie dojrzewania, jest formą rozładowania napięć szczególnie szkolnych, w chłopców szczególnie, ponieważ obniża się poziom agresji, masturbuje się 99,5% chłopców i 45% dziewcząt,

• wczesno dziecięca - rytmiczne ruchy krocza, w porze nocnej, masturbacja rozwojowa, która samoistnie pojawia się i znika pod warunkiem, że osoba dorosła nie ingeruje ok. kilkunastu tygodni do roku,

• płodów i noworodków.

W przypadku masturbacji dziecięcej prof. M Maset odróżnia trzy rodzaje jej:

• rozwojowa - dotyczy 80% dzieci częstotliwość tej masturbacji jest nie wysoka, ale regularna, uprawiana jest w samotności, nocna pora i własne łóżko od kilku miesięcy do roku,

• poznawcza - dotycz 12% dzieci, dominuje chęć poznania, głód stymulacji poznawczej, dziecko staje się małym odkrywcą, próbuje doświadczyć jak długo wytrzymują jego narządy. Bodziec bólowy wyraża reakcje behawiorystyczne, przekroczenie granicy bezpieczeństwa,

• substytucyjna (instrumentalna):

• dominuje element kompensacji - zaspokojenie głodu emocjonalnego dzieci odrzucone emocjonalne, rodzaj natrenowania

• rozładowaniem napięć na tle społecznym - może być konflikt rodziny, który daję zmęczenie, jest rozładowaniem psychicznym,

• instrumentalna z elementem obniżenia - pojawia się w przypadku rodziców zapracowanych, nowe rodzeństwo.

Współczesne naukowe podejście do homoseksualizmu człowieka i zwierząt:

w świetle obecnej wiedzy naukowej homoseksualizm jest jedną z trzech orientacji seksualnych niezależnych od woli człowieka. Występuje powszechnie w świecie zwierząt. Zanotowano 1500 gatunków począwszy od:

• owady

• płazy

• gazy

• ryby

• skończywszy na ssakach.

Występowanie osobnika homoseksualnego w świecie zwierzęcym jest potrzebne ponieważ osobnik taki pełni funkcję krewniaczą i opiekuńczą, ale nie pełni funkcji rozrodczej czyli nie wymusza ma populacji przegęszczenia. Gdyby był niepotrzebny to zostałby wyeliminowany przez dobór w trakcie ewolucji.

W przypadku człowieka od zarania dziejów do czasów obecnych utrzymuje się stały % osób około 10% homoseksualistów. Pierwsze wzmianki historyczne zawiera papirus staroegipski, który został napisany 250 p.n.e., był tam akceptowany i nie negowany.

Dotyczy to również starożytnej Grecji. W okresie Rzymskim obserwuje się akceptację i stopniową negację. Cinebus (bezwstydny) awersja zostaje przekazana do judaizmu i chrześcijaństwa. Cały okres średniowiecza to wzrost homoseksualizmu. W okresie renesansu obserwuje się z jednej strony powrót do antyku i wznowa homoseksualizmu, a z drugie strony uważny jest za przeciwny naturze i nadal wprowadza się kary. W XVII wieki wpływ koncepcji VON Krafta powoduje, że homoseksualizm zostaje uznany za chorobę psychiczną i torturowano takie osoby.

W okresie powojennym osoby homoseksualne zostają poddane okrutnym terapią medycznym tj., elektrowstrząsy, kastracja, metody awersyjne.

W 1973 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiczne usuwa homoseksualizm usuwa z rejestru chorób i uznaje za orientację seksualną, 1991 roku Światowa Organizacja Zdrowia robi to samo.

Cztery grupy czynników biologicznych, które decydują o orientacji seksualnej człowieka:

• genetyczne - Diean Hamer zauważył, że jeśli w rodzinie po stronie matki istnieją osoby homoseksualne to istnieje prawdopodobieństwo, że dziecko płodu tej matki będzie homoseksualistą, w drugim etapie badań szczegółowo przeanalizował hromoson X (sfera Xq28), która odpowiada za orientację homoseksualną nie jest to jednak czynnik jedyny. Inne badania Whitman nad bliźniętami, jeżeli z bliźniąt jednojajowych jedno jest homoseksualistą to prawdopodobieństw, że drugie też będzie to 75%,

• mózgowie - w San Diego Simon LeVay, który analizował pośmiertne mózgi osób heteroseksualnych i homoseksualnych zauważył różnice anatomiczne w rejonie podwzgórza w Stefie odpowiadającej za zachowana seksualne. Związane sfery NIHA III, inne badanie nad mózgiem osób homoseksualnych wykazały różnice w skrzyżowaniu nad wzrokowym,

• hormony - stres matki będącej w ciąży - silne przeżycia emocjonalne w 6 tygodniu doprowadzają do obniżenia dolnej granicy fizjologicznej do obniżenia testosteronu przezwojenia ośrodka który odpowiada za orientację Bi lub homoseksualną.

• feromony w moczu - doc. Vanke Samic wykazał różnice w tężeniu dwóch feromonów w moczu (eticholan, androsteron).

HORMONY I ICH PODZIAŁ


Hormon - chemiczny nośnik informacji przekazywanej pomiędzy komórkami danego organizmu lub wewnątrz danej komórki, działającej poprzez receptor.

Hormony gruczołowe:

• podwzgórze - liberyjny, statyny, dopamina, oksytocyna, wazopresyna

• przysadka mózgowa
  przedni płat - somatotropina, tyreotropina, gonadotropiny, prolaktyna
  tylny płat - oksytocyna, wazopresyna

• kora nadnerczy- kortyzol (glikokortykoidy), androgeny, aldosteron

• rdzeń nadnerczy- adrenalina, noradrenalina, dopomina

• tarczyca- tyroksyna, trójodotyronina, kalcytonina

• przytarczyczki- parahormon

• gonadyżeńskie- estrogeny, gestageny (progesteron)- męskie- testosteron (anabolik)

• trzustka- insulina, glukagon, somatostatyna

• nerka- renina, ertyropoetyna, kalcitrol

• grasica- tymozyna, tymopoetyna, grasiczy czynnik humoralny, tymulina tymostymulina

• szyszynka- melatonina, serotonina

• łożysko- gonadotropina kosmówkowa, estrogeny, progesteron.
  

Hormony tkankowe:

• OKSYTOCYNA
  - powoduje odruch wydalania mleka z gruczołów sutkowych
  - powoduje skurcz mięśni gładkich macicy podczas porodu oraz stosunku, zapłodnienia.

Przysadka mózgowa i jej hormony:
Tyrotropina (TSH)- pobudza czynność wydzielniczą tarczycy, pobudza wzrost gruczołu tarczowego
Kortykotropina (ACTH)- pobudza wydzielanie glikortykoidów i aterydów płciowych oraz wzrost warstwy pasmowatej i siatkowatej kory nadnercza
Somatotropina (CH)- przyspiesza wzrost ciała pobudza wydzielanie IGF- I
Folitropina (FSH)- pobudza wzrost pęcherzyków jajnikowych u płci żeńskiej i spermatogenezę u płci męskiej
Lutropina (LH)- pobudza owulację i lutenizację pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielanie testosteronu
Prolaktyna (PRL)- pobudza gruczoły mleczne do wytwarzania i wydzielania mleka, zapobiega owulacji
Wazopresyna (ADH)- ułatwia zatrzymanie wody w organiźmie
Oksytocyna - powoduje odruch wydalania mleka z gruczołów sutkowych, powoduję skurcz mięśni gładkich macicy( zapłodnienie, poród).

Hormony tarczycowe:
Efekty działania:

• wpływ poprzez receptor jądrowy

• zwiększenie zużycia tlenu -> produkcja ciepła

• wzrost aktywności Na, K - ATPazy

• wzrost katabolizmu białek, wzrost zapotrzebowania witaminowego

• przekształcanie karoteidow w wątrobie

• stymulacja procesów myślowych

• zwiększenie liczby i powinowactwa receptorów β-adrenergicznych (w sercu dodatni efekt chrono- i inotropowy)

• stymulacja prawidłowej reakcji pobudzeniowej w mięśniach szkieletowych

• wzrost wchłaniania węglowodanów (cukrzyca alimentarna)

• obniżenie cholesterolu we krwi

• wzmacnianie działania hGH na tkanki.

HORMONY TARCZYCOWE

regulacja wydzielania

podwzgórze - tyreoliberyna TRH

przysadka gruczołowa - tyreotropina TSH

receptory tarczycy:

pobudzenie - IGF-I, EGE, inne czynniki wzrostu
hamowanie - INF-γ, TNF-α

dopamina - hamowanie wyrzutu THS

somatostatyna - hamowanie wyrzutu TSH

stres - hamowanie wyrzutu TRH

zimno - wzrost wyrzutu TSH (zwlaszcza u dzieci)
Patologia:
niedoczynność tarczycy

wole endermicze
obrzęk śluzakowaty
kretynizm

niedoczynność tarczycy

choroba Gravesa-Basedowa

zapalenie tarczycy Hashimoto
związki wolotwórcze w diecie

tiocyjaniny

goitryna (kapusta, buraki, rzepa szwedzka).


INSULINA
Jest hormonem działającym na przemianę materii w różnych tkankach. W większości tkanek (z wyjątkiem wątroby, mózgu i krwinek czerwonych) insulina zwiększa transport glukozy i aminokwasów do wnętrza komórek przez błonę komórkową. W wątrobie zwiększa syntezę glikogenu z glukozy, hamuje wytwarzanie glukozy z substratów niewęglowodanowych (glikogenezę) i zwiększa syntezę tłuszczów. W mięśniach szkieletowych również zwiększa syntezę glikogenu oraz syntezę białek. W tkance tłuszczowej powoduje wzrost syntezy tłuszczów i zmniejszenie ich rozkładu. Insulina jest więc hormonem pobudzającym gromadzenie substratów energetycznych w tkankach w postaci wielkocząsteczkowych substancji zapasowych. Stężenie we krwi glukozy, wolnych kw. Tłuszczowych i ciał ketonowych obniża się pod wpływem insuliny. Niedobór insuliny lub zmniejszona wrażliwość tkanek na działanie tego hormonu są przyczyną cukrzycy.

GLUKAGON
Hormon ten działa przede wszystkim na wątrobę. Zwiększa tempo rozkładu w niej glikogenu i uwalnia do krwi glukozy, nasila glikogenezę i zwiększa wytwarzanie ciał ketonowych. Pobudza również rozkład białek w wątrobie i w innych tkankach, zwiększa rozkład tłuszczów w tkance tłuszczowej i wzmaga siłę skurczów serca. Stężenie glukozy, aminokwasów, wolnych kw. Tłuszczowych i ciał ketonowych we krwi pod wpływem glukagonu wzrasta. Obniżenie się stężenia glukozy i zwiększenie stężenia aminokwasów we krwi pobudza wydzielanie glukagonu.

Hormony kory nadnerczy:
1) GLIKOKORTYKOIDY ( kortyzol, kortykosteron)

• powodują rozpad białek i syntezę węglowodanów z aminokwasów

• działają na gospodarkę mineralną

• hamują odczyny zapalne i alergiczne

• utrzymują prawidłową pobudliwość mm poprzecznie prążkowanych szkieletowych, mm gładkich, mięśnia sercowego

• zwiększają wydzielanie soku żołądkowego i przesączanie kłębuszkowe w nerkach

• zmniejszają liczbę krążących we krwi obwodowej granulocytów kwasochłonnych.

2) MINERALOKORTYKOIDY ( aldosteron)

• zapobiegają zmniejszeniu objętości płynów pozakomórkowych

• utrzymują równowagę elektrolitową

• zwiększają resorpcję zwrotną sodu i wody w kanalikach nerkowych oraz wchłanianie sodu przez komórki gruczołów potowych, ślinowych, nabłonka jelit

• zwiększają zawartość potasu w komórkach mięśniowych i nerwowych.

3) ANDROGENY ( testosteron i estradiol - pochodne dehydroepiandrosteronu)

• przyspieszenie syntezy białek

• przyspieszenie ↑ organizmu

• rozwijają niektóre II- rzędowe cechy płciowe o typie męskim.

Hormony rdzenia nadnerczy:
1) ADRENALINA - powoduje:

• rozszerzenie naczyń krwionośnych w mm szkieletowych oraz zwężenie naczyń w skórze, w błonach śluzowych i w narządach jamy brzusznej

• przyspieszenie skurczów serca, zwiększenie pojemności wyrzutowej serca i zwiększenie skurczowego ciśnienia tętniczego krwi

• rozkurcz mm gładkich w ścianach przewodu pokarmowego, oskrzeli i pęcherza moczowego

• zwiekszenie stężenia glukozy we krwi , działając na wątrobę poprzez cAMP, cyklazę adenylową, fosforylazę

• pobudzenie OUN

• pobudza spalanie tłuszczów.
  

2) NORADRENALINA - wytwarzana przez komórki chromochłonne rdzenia nadnerczy, jest pochodną tyrozyny

• przekaźnik impulsów w układzie nerwowym

• wywołuje wzrost ciśnienia tętniczego i obwodowego oporu naczyniowego

• wpływa hamująco na mięśniówkę gładką przewodu pokarmowego

• zwiększa siłę i częstość skurczów mięśnia sercowego

• powoduje wzrost zużycia tlenu w tkankach

• powoduje uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej.

Adrenalina i noradrenalina są syntezowane i magazynowane w pęcherzykach komórek rdzenia nadnerczy, gdzie zostają związane z ATP i białkiem - chromograniną A.

Bodźce zwiększające wydzielanie A i NA:

• spadek ciśnienia tętniczego krwi

• spadek objętości całkowitej krwi

• spadek zawartości glukozy we krwi.
  

3) DOPAMINA- jedna z amin katecholowych, wytwarzana przez rdzeń nadnerczy.

• przekaźnik w synapsach OUN

• w układzie pozapiramidowym jest odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni

• w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe

• w podwzgórzu jest związany głównie z regulacją wydzielania hormonów, a szczególnie prolaktyny ( stąd inną nazwą dopaminy jest prolaktostatyna) i gonadotropin.

Dopamina jest także stosowana jako lek, w postaci kroplówek, w zapobieganiu ostrej niewydolności nerek (zwiększa perfuzję nerkową), a w większych dawkach podwyższa ciśnienie tętnicze i działa dodatnio na siłę skurczu mięśnia sercowego i z tego względu jest stosowany we wstrząsie sepytcznym, kardiogennym, pourazowym, po peracjach kardiochirurgicznych oraz w zaostrzeniu przewlekłej niewydolności krążenia. Dopamina nazywana jest również hormonem szczęścia, gdyż powoduje pojawienie się jej w przestrzeniach między neuronami w jądrze półleżącym, zewnętrznie objawia się poczuciem euforii.

Hormony płciowe:

• żeńskie (jajniki) - estrogeny, gestageny( progesteron)

• męskie (jądra)- testosteron.
  

MECHANIZM GLUKOSTATYCZNY

INSULINA- IGF-I, IGF-II
GLUKOZA- przemiana węglowodanów, katabolizm
GLUKAGON- somatostatyna, katecholaminy / glikokortykoidy, hormon wzrostu.


Hormony tarczycy: GLIKOKORTYKOIDY

• zmniejszenie powinowactwa receptorów insulinowych

• zwiększenie katabolizmu białek

• zwiększenie glikogenezy w wątrobie oraz glukoneogenezy

• zwiększenie ketogenezy wątrobowej

• zmniejszenie wykorzystania glukozy w tkankach

• zmniejszenie litogenezy

• zwiększenie stężenia mleczanu i pirogronianu we krwi.
  

Hormon wzrostu:

• mobilizacja FFA- wzmożenie ektogenezy

• hamowanie pobierania glukozy (niektóre tkanki)

• zwiększenie pochodzenia glukozy z wątroby do krwi

• zmniejszenie wiązania insuliny w tkankach

• zmniejszenie liczby receptorów insulinowych.
  

KALCYTONINA
Jest wytwarzana w komórkach przypęcherzykowych gruczołu tarczowego, zwiększona zawartość jonów wapniowych we krwi pobudza te komórki do wydzielania kalcytoniny, zwrotnie zmniejszajacej zawartość jonów wapnia we krwi. Kalcytonina:

• działa bezpośrednio na kości - zmniejsza w nich zawartość cyklicznego AMP, hamując tą drogą resorpcję wapnia i odwapnienie kości

• zmniejsza zawartość jonów wapnia we krwi.
  

TYROKSYNA
Pochodna tyrozyny, w postaci nieczynnej jest składnikiem tyreoglobuliny, wydzielanieT4 pobudzane jest przez tyreotropinę, we krwi tyroksyna łączy się z białkami . Tyroksyna:

• pobudza procesy utleniania we wszystkich tkankach

• wzmaga wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego i zużycie jej przez komórki

• pobudza rozpad tłuszczów do kwasów tłuszczowych

• małe stężenia wzmagają syntezę białka, duże powoduje jego rozpad

• zwiększa wrażliwość mięśnia sercowego i naczyń na działanie amin katecholowych·

• zwiększa wydzielanie i efekty działania somatotropiny i glikokortykoidów

• wpływa na czynność gruczołów płciowych.
  

RENINA
Mięśnie gładkie tętniczki doprowadzającej w miejscu przylegania do plamki gęstej kanalika krętego dalszego tworzą aparat przyklebuszkowy. W czasie niedokrwienia nerek aparat przyklebuszkowy wydziela do krwi reninę, która jest enzymem proteolitycznym działającym na alpha-2-globuline osocza, odczepiając od niej nieaktywny dekapeptyd - angiotensyne I. Pod wpływem enzymu konwertującego nieaktywna angiotensyna I ulega przekształceniu na aktywny oktapeptyd - angitensyne II.
Zasadniczymi czynnikami wywołującymi wydzielanie reniny przez nerki są:

• obniżanie się ciśnienia w zbiorniku tętniczym dużym

• zmniejszenie się przepływu nerkowego krwi w skutek skurczu błony mięśniowej tętnic nerkowych

• zmniejszenie się stężenia NaCl w moczu pierwotnym przepływającym przez kanalik krety dalszy koło plamki gęstej

• napływające z krwią tętniczą eikozanoidy.
  

ANGIOTENSYNA II

• powoduje skurcz mm gładkich tętnic, podwyższając ciśnienie krwi

• zwęża naczynia krwionośne

• hamuje uwalnianie reniny z komórek przykłębuszkowych

• stymulator syntezy aldosteronu

• silna substancja wazoaktywna.
  

ALDOSTERON

• kontroluje zawartość soli mineralnych w organizmie, poprzez wpływ na ↑ resorpcji Na+ w kanalikach dalszych i cewkach zbiorczych nefronu

• wpływa na resorpcję sodu z potu, śliny i soku żołądkowego

• mineralokortykoid, syntetyzowany w warstwie kłębkowatej nadnerczy.
  

WYSPY TRZUSTKOWE

• komórki A (ok.20%) - glukagon

• komórki B (60-75%) - insulina

• komórki D (<5%) - somatostatyna

• komórki F (slad) - polipeptyd trzustki.
  

SPRZĘŻENIE ZWROTNE

Wzajemne oddziaływanie między dwoma układami polegające na uzależnieniu oddziaływania ma pewne zjawisko od zmian zachodzących w tym zjawisku; podstawowa zasada działania samoregulujących się systemów sterujących (np. termostatu, regulatora w maszynce parowej, automatycznych narzędzi sterowanych komputerowo) oraz organizmów żywych (regulacja temperatury ciała, ciśnienie krwi); gdy skutek podtrzymuje przyczynę, stymulując narastanie skutków, mówimy o sprzężeniu zwrotnym dodatnim, gdy skutek przeciwdziała przyczynie - jest to sprzężenie zwrotne ujemne; system sterowania funkcjonujący bez interwencji operatora to system z zamkniętą pętlą sprzężenia zwrotnego.

NADNERCZA

Nadnercze, inaczej gruczoł nadnerczowy (łac. glandula adrenalis), parzysty, niewielki (waga około 4 gramów) gruczoł wydzielania wewnętrznego położony zaotrzewnowo na górnym biegunie nerki.

Nadnercza składają się z części korowej i rdzeniowej różnych pod względem budowy i czynności. Kora stanowi główną masę gruczołu - około 90% całego nadnercza. Składa się z trzech warstw o różnej budowie histologicznej: kłębkowatej, pasmowatej i siatkowatej.

Kora wytwarza hormony:

• glikokortykoidy (syntetyzowane w komórkach warstwy siatkowatej i pasmowatej), z których najważniejszy jest kortyzol,

• mineralokortykoidy (w warstwie kłębkowatej), z których najsilniejsze działanie wykazuje aldosteron,

• niewielkie ilości hormonów płciowych - androgenów (w warstwach pasmowatej i siatkowatej).

Rdzeń nadnerczy wytwarza katecholaminy. Stale wydziela do krwi niewielkie ilości adrenaliny. Natomiast wszelkie stany emocjonalne, takie jak gniew czy strach, powodują nagłe wydzielanie do krwi dużej jej ilości. W rdzeniu nadnerczy produkowane są też niewielkie ilości noradrenaliny.

Hormony wydzielane przez korę nadnerczy utrzymują równowagę wodno-mineralną organizmu (aldosteron), pomagają również w sytuacji długotrwałego stresu, podnoszą stężenie glukozy we krwi.

RDZEŃ KRĘGOWY

Rdzeń kręgowy to część ośrodkowego układu nerwowego, przewodząca bodźce pomiędzy mózgowiem a układem obwodowym. Ma kształt grubego sznura, nieco spłaszczonego w kierunku strzałkowym, o przeciętnej średnicy 1 cm, barwy białej, o masie ok. 30 g. Umieszczony jest w biegnącym w kręgosłupie kanale kręgowym. Rozpoczyna się bez wyraźnej granicy od rdzenia przedłużonego i rozciąga na przestrzeni ok. 45 cm, od I kręgu szyjnego do górnej krawędzi II kręgu lędźwiowego, gdzie kończy się stożkiem rdzeniowym.

Od rdzenia odchodzą parzyste nerwy rdzeniowe, wychodzące przez odpowiednie otwory międzykręgowe. Ponieważ otwory są przesunięte względem rdzenia ku dołowi, nerwy biegną na znacznej przestrzeni wewnątrz kanału kręgowego, zanim osiągną właściwy punkt wyjścia. Zespół tych nerwów, otaczających nić końcową, nosi nazwę ogona końskiego.

Średnica rdzenia nerwowego nie jest równomierna na całej jego długości. W odcinkach, z których wychodzą korzenie nerwów przeznaczonych dla kończyn, rdzeń ma dwa wrzecionowate zgrubienia: szyjne i lędźwiowe.

Na powierzchni zewnętrznej rdzenia widnieją w linii przyśrodkowej dwie bruzdy: głębsza szczelina pośrodkowa przednia oraz płytsza bruzda pośrodkowa tylna. Dzielą one rdzeń na dwie symetryczne połowy: prawą i lewą. Dodatkowo, na powierzchni każdej połowy rdzenia zaznacza się:

• od przodu podłużna linia, zwana bruzdą boczną przednią, z której wychodzą korzenie ruchowe nerwów rdzeniowych,

• od tyłu bruzda boczna tylna, wzdłuż której wchodzą do rdzenia korzenie czuciowe nerwów rdzeniowych.

Wymienione bruzdy dzielą każdą połowę rdzenia trzy sznury: przedni, boczny i tylny, utworzone przez pęczki włókien nerwowych, przebiegających podłużnie w rdzeniu.

Budowa wewnętrzna rdzenia nie jest jednolita. Na przekroju poprzecznym widać ciemniejszą część pośrodkowa w kształcie motyla lub litery H, zwana istotą szarą (łac. substantia grisea) oraz otaczająca ją na kształt płaszcza istota biała (łac. substantia alba). Zasadniczym składnikiem istoty szarej są ciała komórek nerwowych (perikaliony i dendryty skupione w struktury); istota biała składa się z pęczków pojedynczych wypustek komórek nerwowych, tzw. aksonów.

JAJNIKI

Jajnik (ovarium) - jest narządem parzystym, występującym u samic zwierząt i u ludzi. U dojrzałej kobiety ma kształt spłaszczonej elipsoidy o wielkości 3×2×1 cm. Jajniki leżą wewnątrz jamy otrzewnej przy bocznych ścianach miednicy na tylnej powierzchni wiązadeł szerokich macicy, do których przywiązane są za pomocą krótkich krezek. Górne bieguny jajników objęte są przez jajowody. Jajniki służą podwójnemu celowi - wytwarzaniu komórek jajowych oraz wydzielaniu żeńskich hormonów płciowych, estrogenów, progesteronu i inhibiny.

Od chwili osiągnięcia przez kobietę dojrzałości płciowej (pokwitanie) aż do wygaśnięcia jej funkcji rozrodczej (menopauza - przekwitanie), tj. przez okres około 35-40 lat - co ok. 28 dni dojrzewa w jajniku tzw. pęcherzyk Graafa, zawierający komórkę jajową. Dojrzały do pęknięcia pęcherzyk ma średnicę około 1 cm, a komórka jajowa około 0,2 mm. Gdy pęcherzyk pęka, jajo dostaje się do jajowodu, a z pozostałej części pęcherzyka powstaje ciałko żółte, którego wydzielina jest konieczna dla umożliwienia wszczepienia zapłodnionego jaja w śluzówkę macicy.

Estrogeny są wytwarzane w ciągu całego życia kobiety, progesteron zaś produkowany jest jedynie w okresie dojrzałości płciowej i to wyłącznie w drugiej połowie cyklu miesiączkowego oraz w czasie ciąży.

JĄDRA

Jądra (łac. testis, dosłownie - świadek, orchis, testimonium virile) to męskie narządy rozrodcze u ludzi i zwierząt. Samce ssaków posiadają 2 jądra, które najczęściej znajdują się w mosznie - worku skórno-powięziowym, wywodzącym się ze ściany brzucha.

U większości ssaków jądra są położone poza obrębem ciała, zawieszone przez powrózek nasienny w worku mosznowym. Jest to spowodowane tym, że spermatogeneza zachodzi wydajniej w temperaturach niższych niż ok. 37 stopni Celsjusza, panująca wewnątrz ciała. Mięsień dźwigacz jądra (musculus cremaster) wchodzi w skład powrózka nasiennego. Dzięki skurczom powrózka nasiennego, wywołanym zbyt niska temperaturą, jądra są przywodzone do ciała. Rozkurcz umożliwia ich odwiedzenie. Jest to swoisty mechanizm termoregulacyjny. To zjawisko jest znane jako odruch mięśnia dźwigacza jądra. Zachodzi ono także w odpowiedzi na stres (jądra zostają podciągnięte ku ciału w celu ich ochrony podczas walki; zjawisko to wykształciło się w toku ewolucji) oraz podczas orgazmu. Zwykle jedno jądro wisi niżej od drugiego (zazwyczaj lewe). Jest to głównie spowodowane różnicami w strukturach naczyniowych po prawej i lewej stronie. Uważa się, że jest to kolejne ewolucyjne przystosowanie mające chronić jądra przed uderzeniem jedno o drugie.

Funkcja

Podobnie jak jajniki (których są odpowiednikami), jądra są składnikiem dwóch układów: rozrodczego (jako gonady) oraz endokrynnego (jako gruczoły dokrewne). Funkcje jąder, to:

• produkcja spermy (plemników)

• produkcja męskich hormonów płciowych (m.in. testosteronu)

Obie funkcje jąder, spermotwórcza i endokrynna znajdują się pod kontrolą hormonów produkowanych przez przedni płat przysadki:

• lutropiny (LH)

• folikulotropiny (FSH)

Struktura

Pod wytrzymałą, włóknistą osłonką-błoną białawą (tunica albuginea), jądra zawierają bardzo delikatne kanaliki nasienne (tubuli seminiferi) kręte (contorti) i proste (recti). Kanaliki są wyłożone warstwą komórek (m.in. komórkami podporowymi-Sertolego), które od okresu dojrzewania do późnego wieku produkują plemniki. Kanaliki nasienne kręte przechodzą w kanaliki proste, tworzące sieć jądra (rete testis), z których następnie wychodzą przewody wyprowadzające, prowadzące do najądrza (gdzie nowo utworzone komórki dojrzewają), następnie do nasieniowodu (vas deferens) i dalej do przewodu wytryskowego (ductus ejaculatorius), który łączy się z ostatnim odcinkiem-cewką moczową. Pod wpływem pobudzenia seksualnego, plemniki zaczynają przemieszczać się przez przewód wytryskowy do części sterczowej cewki moczowej, skąd w czasie orgazmu są wypychane przez prostatę (dzięki skurczom mięśni) na zewnątrz prącia.

Przekrój poprzeczny przez lewą stronę stronę moszny i lewe jądro. Worek osłonki pochwowej (tunica vaginalis) jest rozciągnięty

Pomiędzy kanalikami nasiennymi znajdują się komórki śródmiąższowe-Leydiga, które wytwarzają testosteron i inne androgeny.

Rozmiary jąde:

Rozmiar jąder w stosunku do całego ciała waha się znacznie w zależności od gatunku. U ssaków poligamicznych istnieje tendencja do występowania większych jąder niż u gatunków monogamicznych. Także produkcja spermy w jądrach zwierząt poligamicznych jest większa, co tłumaczy się dostosowaniem do zwiększonej konkurencji.

U zdrowych, dorosłych mężczyzn objętość jąder waha się od około 14 cm³ do 35 cm³ i więcej. Pomiaru u dorosłych dokonuje się następującymi metodami: (1) porównując jądra z elipsoidami o znanych rozmiarach lub (2) mierząc długość, szerokość i głębokość przy pomocy linijki, suwmiarki lub metody USG. Objętość jest wtedy obliczana, przykładowo ze wzoru dla elipsoid: π/6 × długość × szerokość². Zazwyczaj prawe i lewe jądra posiadają podobne rozmiary. Jądra są w pewnym stopniu elastyczne. Krótkotrwałe, bezpośrednie działanie czynnika uszkadzającego lub poddanie ich niekorzystnym warunkom, na przykład wyższej temperatury niż do której są przystosowane, może spowodować ich obkurczenie. Taki sam efekt wywołuje podanie hormonów steroidowych. Natomiast stymulacja funkcji jąder poprzez hormony gonadotropowe może spowodować zwiększenie ich rozmiarów.

Jądra są bardzo czułe na wszelkie urazy. Najważniejsze choroby jąder:

• zapalenie jąder (orchitis)

• rak jąder i inne nowotwory

• zgromadzenie przejrzystego płynu wokół jąder (wodojądrze, hydrocele testis)

• zapalenie najądrza (epididymitis)

• skręt powrózka nasiennego

• varicocele - obrzmiały splot żylny jądrowy, występujący zazwyczaj po stronie lewego jądra

Usunięcie jednego lub obu jąder to kastracja (orchidectomia).

3

---