Mieszczaństwo

Mieszczaństwo-Mieszkańcy miast bez rodowodu szlacheckiego. W różnych krajach rozwój mieszczaństwa zależnie od warunków politycznych i gospodar­czych przebiegał w inny sposób. Miesz­czaństwo angielskie osiągnęło wysoki status już w XVII w., francuskie w wieku XVIII za sprawą rewolucji burżuazyj­nej. Polskie mieszczaństwo nabrało zna­czenia dopiero w XIX wieku i w przeci­wieństwie do innych krajów Europy jego rola kulturotwórcza była niewielka. W okresie modernizmu mieszczaństwo zaczęto kojarzyć z ograniczeniem hory­zontów i dorobkiewiczostwem, brakiem jakichkolwiek potrzeb intelektualnych czy artystycznych.

W. Szekspir-W jego dramatach miesz­czanie pojawiają się najczęściej jako postacie drugoplanowe (np. ateńscy rze­mieślnicy w „Śnie nocy letniej", miesz­kańcy Wiednia w „Miarka za miarkę"). Niekiedy jednak stają się siłą sprawczą przedstawianych wydarzeń,jak bohate­rki „Wesołych kumoszek z Windsoru". Molier „Mieszczanin szlachcicem" - Pan Jourdin, wzbogacony mieszcza­nin, chce stać się równy urodzonej szla­chcie. Przyjmuje nauczycieli tańca, fe­chtunku i wymowy. Ze zdziwieniem dowiaduje się, że całe życie mówił prozą. W swojej głupocie i chęci na­śladowania szlachty posuwa się do tego, że odmawia ręki córki chłopcu, który ją z wzajemnością kocha, bo ten nie jest szlachcicem. Naiwny, daje się łatwo oszukiwać różnym naciągaczom.

Oświecenie - Bohater mieszczański awansuje do rangi głównej postaci wielu utworów, już nie jako parweniusz nie­udolnie naśladujący sposób bycia szla­chty, ale człowiek przeżywający poważ­ne dylematy (Por. J.W. Goethe „Cier­pienia młodego Wertera").

J. Słowacki „Kordian" - Zgromadzeni na Placu Zamkowym mieszczanie war­szawscy nie zdają sobie sprawy z tego, co się dzieje i nie dostrzegają tragizmu chwili, w której car koronowany jest na króla polskiego. Dla nich jest to po prostu wielkie widowisko i są niepocie­szeni, że przyglądając się garbusiowi, przegapili moment koronacji. Po uro­czystości rzucają się, by zdobyć jak największy kawał czerwonego sukna, którym było obite podium.

H. Balzac „Ojciec Goriot" - Miesz­czaństwo francuskie jest wewnętrznie zróżnicowane, podobnie jak arystokra­cja. Podstawowym kryterium oceny człowieka jest w tej warstwie społecznej posiadany majątek. Mieszczanie bez­myślnie naśladują styl życia arystokra­cji, ale czynią to w sposób tandetny.

B. Prus „Lalka" - Mieszczaństwo pol­skie ma w swoich dziejach okres heroi­czny - brało udział w walkach niepod­ległościowych. Panował też niegdyś w tej warstwie duch tolerancji. Po po­wstaniu styczniowym wszystko się skończyło. Mieszczanie stali się dorob­kiewiczami, drobnymi ciułaczami, któ­rzy zbierają grosz do grosza. Boją się ryzyka i działalność Wokulskiego uwa­żają za szaleństwo i zbędny hazard. Widząc, jak rośnie jego majątek, skłonni są posądzać go o jakieś nieczyste inte­resy. Coraz wyraźniejsze są wśród mie­szczan nastroje antysemickie.

H. Sienkiewicz „Potop" - W czasie wojny polsko-szwedzkiej postawa mie­szczan zasadniczo różni się od postawy drobnej szlachty. Tchórzliwi mieszcza­nie unikają walki, niechętnie wspierają wojska. Z równie uniżoną służalczością witają każdego zwycięzcę.

G. Zapolska „Moralność pani Duls­kiej" - Mieszczaństwo reprezentuje moralność opartą na zakłamaniu i ob­łudzie. Dopuszczalne jest wszystko, by­le się o tym nie dowiedzieli ludzie. Dulska, jako przedstawicielka tej warst­wy społecznej, skupia w sobie typowe jej - zdaniem Zapolskiej - cechy: skąps­two, podporządkowanie życia groma­dzeniu pieniędzy, obłudę.

J. Tuwim „Mieszkańcy" - W strasz­nych mieszkaniach strasznie mieszkają straszni mieszczanie. Ich życie jest prze­rażająco ubogie, ogranicza się jedynie do gromadzenia własnych nabytków, świętych, zapracowanych. Nie potrafią dostrzec urody świata, bo widzą go oddzielnie. Wiedzę o rzeczywistości czerpią z gazet, które traktują jak lekko­strawną papkę. Przed snem szukają pod łóżkiem złodzieja, łbem o nocniki chłod­ne trącajqc, a potem zasypiają z mordą na piersi w strasznych mieszkaniach straszni mieszczanie.

J. Tuwim „Quatorze Juillet" - Starszy cechu rzeźników, polski emigrant, idzie na uroczystość z okazji rocznicy rewo­lucji francuskiej. Wkłada plastykowy kołnierzyk i mankiety, cuchnący naf­taliną frak i czuje się spadkobiercą wielkiej rewolucyjnej tradycji. W jego poglądach panuje przeogromny chaos -wszyscy święci sąsiadują z Korfantym i rewolucją.

A. Moravia „Konformista" - Bardzo smutne i samotne dzieciństwo (patrz: dzieciństwo) Marcella ukształtowało go jako życiowego konformistę. W dzie­ciństwie i młodości stwierdził on, że często jego reakcje i zachowania są inne niż jego rówieśników (zabijanie kotów, przygoda z zafascynowanym jego urodą Lino), postanowił więc za wszelką cenę się nie wyróżniać. Główną metodą uśre­dnienia jego upodobań, bezpiecznego zagubienia w przeciętności było miesz­czańskie małżeństwo z Giulią, jej aż do bólu mieszczańska rodzina z całym schematyzmem życia.

* „Filister to jest zero, nic, nul. To jest coś, co nie jest, a rusza się".

(J. A. Kisielewski)

* „Mieszczanie, tam gdzie występują w kolektywie, pozwalają sobie na wszystko, co w pojedynkę jest zabronione".

(R. Musil)

---